Ülkemizde Ambalajlı Su Sektörü İle İlgili Güncel Düzenlemeler. Dr. Hüseyin İLTER Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çevre Sağlığı Daire BaĢkanı

(1)

Ülkemizde Ambalajlı Su Sektörü İle İlgili Güncel

Düzenlemeler

Dr. Hüseyin İLTER

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu

Çevre Sağlığı Daire BaĢkanı

(2)

2

İÇİNDEKİLER

A- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ 3

A1- Mevzuat 3

A2- Ambalajlı Su Pazarı 4 - 11

A3- Geri dönüşüm 12 - 17

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ 18 - 26

C- ELEKTRONİK TAKİP SİSTEMİ 25 - 27

B- DAMACANA TAKİP SİSTEMİ 28 - 30

(3)

3

A1- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

 Kaynak suları ve içme suları “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik”

hükümlerine göre,

 Doğal Mineralli Sular ise “Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik” hükümlerine göre değerlendirilerek Halk Sağlığı Müdürlüklerimizce ruhsatlandırılmaktadır.

 Geri Dönüşsüz Kaplar: Su dolumunda bir defadan fazla kullanılmayacak pet, cam, metal, krom-nikel vb. kaplar.

 Geri Dönüşlü Kaplar: Kaynak suyu ve içme suyu dolumunda bir defadan fazla kullanılan ve su ile etkileşim yapmayan cam, metal, krom-nikel, polikarbonat vb. kaplar. 55-70

^o

C sıcaklıktaki su ve uygun temizlik maddesi ile tam otomatik olarak el değmeden yıkanabilecek nitelikteki kaplar.

Mevzuat

(4)

4

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

Ruhsatlı Firma Sayısı

Damacana ve Pet Dolumu Yapan

Firma Sayısı

Sadece Damacana Dolumu Yapan

Firma Sayısı

Sadece Pet Dolumu Yapan Firma Sayısı

DOĞAL

KAYNAK SUYU 246 155 80 11

DOĞAL

MĠNERALLĠ SU 69 33 7 29

ĠÇME SUYU

16 8 7 1

TOPLAM

331 196 94 41

Ambalajlı Su Pazarı :

(5)

5

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

Türkiye’de,

 2012 yılında su üretimi 10,3 milyar litre, pazar hacmi 3,6 milyar $.

 ġiĢelenmiĢ su tüketiminin %65’ini 19 litrelik damacana, kalan %35’lik kısmını pet ĢiĢe su oluĢturmakta,

 En büyük on firma toplam su pazarının >%60’ını kontrol etmekte,

 Su nakliye araçlarının sayısı bilinmiyor.

 Tahminen >10 bin su bayii ve 18 milyon damacana bulunmakta.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Üretim (Milyar lt) 5,7 6,2 7 7,8 8,1 8,7 9 9,3 9,3 10,3 Pazar Büyüklüğü (Milyar $) 0,6 0,8 1 1,2 2,5 3 3,1 3,3 3,4 3,6 Kişi Başına Tüketim (lt /yıl)

81 83 93 105 96 114 122 128 135 135 Ambalajlı Su Pazarı:

(6)

6

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

Ambalajlı Su Pazarı:

(7)

7

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

DAMACANA PET

• Tahminen 10.000 üretici firma çalışanı, 10.000 bayi, 75.000 bayi çalışanı ve 20.000 kadar araç ile evlere hizmet verilmekte.

• Bayilerin çoğu tüp ve damacana satışı dışında başka iş yapmıyor.

• Halkın damacana tercihinin ana sebebi evlere hizmet verilmesidir.

• Çok sayıda market, bakkal, büfe mevcut.

• Bu işyerleri pet su satışı

dışında başka işler de yapıyor.

• Son zamanlarda evlere pet su servisi de yapılmaya başlandı (Her yerde yok).

(8)

8

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

DAMACANA PET

• Dolum hattı ve yıkama ünitesinin

ortalama maliyeti 400.000-500.000 TL.

• Ekipman büyük oranda yerli firmalar tarafından üretiliyor.

• Bu hatlarda damacana dıĢında (pet ĢiĢe) dolumu yapılamıyor.

• Dolum hattının ortalama maliyeti 1.500.000 TL.

• Bu hatlarda 0,5 – 1 – 1,5 – 5 – 10 ve 19 lt pet ĢiĢe

dolumu yapılabiliyor.

(9)

9

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

DAMACANA PET

Pet ĢiĢe dolumundan farklı olarak

• yıkama ve durulama suyu maliyeti,

• yıkama suyu ısıtma maliyeti ve

• ek personel maliyeti mevcut.

Damacana dolumundaki ek maliyetler yok.

(10)

10

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

DAMACANA PET

• Yeniden dolum esnasında dezenfeksiyon gerekmekte.

• Çoğunlukla ozonlama cihazı

kullanılmakta olup bu cihaz bazen - amaç dıĢı - suyun dezenfeksiyonunda da kullanılabilmekte.

• Tespitte sıkıntılar yaĢanmaktadır.

• Tek kullanımlık olduğundan ĢiĢenin dezenfeksiyon

ihtiyacı yoktur.

(11)

11

A2- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

DAMACANA PET

• Hammadde yurtdıĢından temin ediliyor,

• Sektör, dünyada 3 firma tarafından kontrol ediliyor,

• Ortalama fiyatı 1800-2000 €/ton.

• Türkiye’de 6 firma damacana üretimi yapıyor ve yılda 18 milyon $ hacminde ihracat gerçekleĢtiriliyor.

• Avrupa dıĢı ve Çin menĢeli pet:

1480 – 1530 $/ton,

• Yurtiçinde üretilen pet 1700-1730

$/ton.

(12)

12

A3- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

• Damacanalar defalarca kullanıldığından geri dönüĢüm problemi yok.

• YurtdıĢına ihraç ediliyor ve daha çok ısıya dayanıklı plastik madde üretiminde (araba farı, aydınlatma armatürleri vs) kullanılıyor.

• 75 kez kullanıldığı varsayılan bir damacana ile taĢınan su için 1 litrelik 1400 pet ĢiĢe gerekli.

• Damacana için 7500 ton/yıl, pet için 60.000 ton/yıl ambalaj kullanılıyor.

DAMACANA GERİDÖNÜŞÜMÜ:

(13)

13

A3- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

PET ŞİŞE GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

(14)

14

A3- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

PET ŞİŞE GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

 Pet ĢiĢe kullanımı ciddi bir çevre problemi oluĢturmakta,

 Toplam evsel atıkların %5’ini pet ĢiĢe teĢkil etmekte ve bunun da ancak %10’u geri dönüĢüme kazandırılmakta.

 Pet ambalajlar %100 geri dönüĢtürülebilen malzemedir

 tekstilde, yapı malzemesi olarak,

 otomotivde, mobilya sanayinde ve

 oyuncak yapımı gibi birçok alanda kullanılmakta.

(15)

15

A3- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

PET ŞİŞE GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

Malzemeye Göre Yıllık Geri kazanım Hedefleri (%) Yıllar Cam Plastik Metal Kağıt Ahşap

2005 32 32 30 20 -

2006 33 35 33 30 -

2007 35 35 35 35 -

2008 35 35 35 35 -

2009 36 36 36 36 -

2010 37 37 37 37 -

2011 38 38 38 38 -

2012 40 40 40 40 -

2013 42 42 42 42 5

2014 44 44 44 44 5

2015 48 48 48 48 5

2020 60 60 60 60 15

(16)

16

A3- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

PET ŞİŞE GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

ÜLKELERE GÖRE PLASTİK GERİ DÖNÜŞÜM ORANLARI

Bulgaristan, Güney Kıbrıs, Litvanya, Yunanistan

BirleĢik Krallık, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Ġrlanda, Ġspanya, Letonya, Portekiz, Polonya, Romanya, Macaristan, Slovakya

Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Hollanda, Lüksemburg, Ġsveç, Ġsviçre, Ġtalya, Malta, Norveç, Slovenya

Almanya, Türkiye

%10’dan az

%10 - %20

%30’dan fazla

%20 - %30

(17)

17

A3- AMBALAJLI SU SEKTÖRÜ

PET ŞİŞE GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

Avrupa Birliği verilerine göre (2008);

 Pet tüketimi 2.733.000 tona gerileyerek yavaĢ yavaĢ azalmakta,

 Kullanılan pet ĢiĢelerin %46’sı toplanıp geri dönüĢtürülmekte,

 >5.3 milyon ton plastik atık toplandı (~4.3 milyon tonu pet).

(18)

18

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

 En düĢük üretim kapasitesine sahip tesis yılda en az 4 defa Halk Sağlığı Müdürlüklerince, 1 defa da Merkez TeĢkilat tarafından denetlenmekte.

 Tesis kapasitesi arttıkça denetleme sıklığı artmakta.

 Bu denetimler esnasında su dolum tesislerinden ve ayrıca piyasadan numuneler alınmakta ve analizleri yaptırılmaktadır.

 Analizlerde hem mikrobiyolojik hem de kimyasal olmak üzere toplam 56 parametre incelenmektedir. Bu analizler Tüketici Güvenliği Laboratuvarı ve YetkilendirilmiĢ Halk Sağlığı Laboratuvarlarında yapılmaktadır.

Ambalajlı Su Denetimi:

(19)

19

Denetimlerde Karşılaşılan Problemler ve Mevzuat Değişikliği ile Getirilen Çözümler:

Problem: Çözüm:

• Damacanaların ne zaman üretildiği bilgisi kabın altında ve vatandaĢ tarafından

anlaĢılması zor Ģekilde yazılı.

• Raf ömrü belli değil.

• Suyun adı ve kabın üretim tarihi damacananın görünür bir yüzeyine kabartmalı yazılacak.

• Bu kaplar ile satıĢa sunulan suların raf ömrü üç aydan fazla olamayacaktır.

• Damacanaların

yıkanmasında kullanılan sular bazen uygunsuz nitelikte kuyu suları olabilmekte ve

değiĢtirilmeden günlerce kullanılabilmekteydi.

• Kapların yıkanmasında ve

durulanmasında dolumu yapılan su veya dolumu yapılan suyun niteliğine uygun su kullanılabilecek ve yıkama suyu her gün değiĢtirilecektir.

• Dolumu yapılan su haricinde kullanılan su yılda en az bir denetleme ve 4 kontrol izlemesine tabi tutulacaktır.

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

(20)

20

• 55-70 derece olması gereken yıkama suyu sıcaklığı her zaman takip edilemiyordu.

• Yıkama suyu sıcaklığı yıkama yapıldığı sürece otomatik olarak kaydedilecek ve denetimlerde ibraz edilecek, buna iliĢkin elektronik takip sistemi kurulacaktır.

• Tesislerde mesul müdürler etkin Ģekilde görev

yapmıyordu.

• Mesul müdürler tesiste üretimin her aĢamasından sorumlu olacak ve üretim sırasında mutlaka görevinin baĢında olacak.

• Mesul müdürün iĢten ayrılması

durumunda 24 saat içinde Halk Sağlığı Müdürlüğü bilgilendirilecek ve yerine görevlendirme yapılacak.

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

(21)

21

• Birçok tesiste usulüne uygun dezenfeksiyon yapılmıyordu.

• Ġzinli su tesislerinde dezenfeksiyon amaçlı ilaçlama biyosidal ürünlere iliĢkin mevzuat çerçevesinde ruhsatlandırılmıĢ ürünlerle ve yetkili kiĢilerce yapılacak.

• Damacana sular tüketiciye tüp vs. ile aynı ortamda satılmakta veya

taĢınmaktaydı.

• Bu da damacanalarda

çizilmelere sebep olmakta ve mikrobiyolojik kirliliğe zemin hazırlamakta idi.

• ĠĢyeri Açma ve ÇalıĢma Ġzin Belgesi bulunmayan yerlerde,

• Tüpgaz, otogaz, petrol ve petrol ürünleri depolama ve dağıtımı yapılan yerlerde,

• Suyun fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliğini olumsuz yönde değiĢtirebilecek ısı, ıĢık, toz, duman, yağıĢ gibi olumsuz Ģartlara açık ortamlarda,

satış ve depolama yapılamayacak.

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

(22)

22

• ĠĢletmelerin çalıĢma saatleri

bilinmediğinden denetimler etkin yapılamıyordu.

• ĠĢletmeler çalıĢma saatlerini ve günlük üretim miktarlarını her ay Halk Sağlığı Müdürlüğüne bildirecekler.

• Piyasa kontrolleri, piyasadan numune alınmasına lüzum

görüldüğü takdirde yapılmaktaydı ve uygunsuzluk çıktığında

yapılacak iĢlemler net değildi.

• Piyasaya sunulan ambalajlı sulardan üçer aylık periyotlar halinde numuneler

alınacak. Analizlerde uygunsuzluk tespit edilmesi halinde suların toplatılma ve imha usulleri açıklandı.

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

(23)

23

• Piyasada ne kadar damacana olduğu, bunların uygunsuzluk durumunda toplanmak üzere nerelerde olduğu, ne kadar

zamandır kullanıldığı ve kaç defa dolum yapıldığı bilinemiyordu.

• Polikarbonat damacanalar üretim tarihinden itibaren en fazla 3 yıl kullanılacak veya 75 dolum yapılacak,

• Kaç defa doldurulduğunun tespit edilmesine yarayan elektronik takip sistemi kurulacak.

• Damacanaların naklinde kullanılan araçlar ile su satıĢ yerlerine iliĢkin standart yoktu ve takipleri

yapılamıyordu.

• Üretilen suyun naklinde kullanılan araçlar ile satıĢ yerleri belediye sınırları ve mücavir alanları içinde belediyelerce, dıĢında ise özel idarelerce Halk Sağlığı Müdürlüklerince izinlendirilecek.

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

(24)

24

• Uygunsuzluklar çoğunlukla yıkama aĢamasında oluĢmakta ve peĢ peĢe doldurulan damacanaların bazıları kirli bazıları temiz olabilmekteydi.

• Mikrobiyolojik uygunsuzluklara itirazlar nedeniyle cezai iĢlem uygulamakta ciddi sıkıntılar yaĢanmaktaydı.

• Denetimlerde, mikrobiyolojik

parametrelerin analizleri için alınan numunelere itiraz hakkı yoktur.

• Tesislerde bulunması zorunlu olan laboratuvarlar etkin kullanılmıyordu.

• Sular tesise ait laboratuvardaki analizleri sonuçlanmadan satıĢa sunulamayacak.

• Ġzin verilen kaynak dıĢından su kullanılmasının tespiti çok zordu.

• Kaynak çıkıĢında ve dolum tesisi giriĢinde pH, iletkenlik ve debi takipleri yapılabilecek.

B- PİYASA DÜZENLEMELERİ

(25)

25

C- ELEKTRONİK TAKİP SİSTEMİ

• Yıkama suyu sıcaklığının (55-70 derece) anlık takibi

• Kaynak çıkışı imlâhane girişi debi, iletkenlik, pH gibi bazı değerlerin anlık takibi

• İşletme bilgileri

• Analiz sonuçları

• Denetim sonuçları

• Çalışma saatleri….

• Karekod

• RFID

Damacana dolum sayısı ve

kullanım süresinin

takibi

Ambalajlı Su Takip Programı

ĠĢletmelerde yıkama

suyu sıcaklığı

takibi ĠĢletmelerde

debi değerlerinin

takibi

(26)

26

1.

Ambalajlı Su Takip Programı: Bu sayede ambalajlı su firmalarına iliĢkin tüm bilgiler elektronik ortamda takip edilebilir olacaktır. Sistem sayesinde firma bilgileri alınabilecek, kaynak, depo, isale hattı ve imlâhane bilgileri

coğrafi bilgi siteminde takip edilebilecek, iĢletmelerin çalıĢma saatleri, analiz sonuçları ve denetim bilgileri alınabilecektir. Program, kullanıma açılmıĢ olup veri giriĢleri devam etmektedir.

2. Yıkama Suyu Sıcaklığı Takibi: Dolum tesisinde damacanaların

yıkanmasında kullanılan suyun sıcaklığı online olarak takip edilecek. Böylece mikrobiyolojik kirlilik oranı azalacaktır.

3. İletkenlik ve Debi Takip Sistemi: Kaynak ve imlâhanede suyun pH, iletkenlik ve debisi karĢılaĢtırılacak ve bu sayede kaçak kaynak kullanımı önlenecektir.

4. Damacana Takibi: Damacanaların kaç yıl kullanıldığı ve kaç defa dolum yapıldığı elektronik ortamda takip edilecektir. VatandaĢlarımız da cep

telefonu, internet veya GSM hattı üzerinden bu ve benzeri bilgilere ulaĢabilecektir.

C- ELEKTRONİK TAKİP SİSTEMİ

(27)

http://cbs.cevresaglik.gov.tr/AmbalajliSu

C- ELEKTRONİK TAKİP SİSTEMİ

(28)

Açıklama Kare Kod RFID Etiket

Okuma Açısı Tek bir açıdan ve yönden okunabilir Her açıdan ve yönden okunabilir.

Yıpranma Etkisi Darbelerden ve kullanmadan etkilenir okunmaz hale gelir.

Nem, ısı, ıĢık ve diğer etkilere karĢı dayanıklıdır.

Hafıza Ġçine bilgi yazılıp silinemez. Dahili dinamik bir hafızası vardır.

Taklit edilebilirlik Taklit edilebilir. Taklit edilemez.

Verilere ulaĢım güvenliği Veriler kolaylıkla okunur. Sadece istenen veriler okunur gizli veriler okunamaz.

Ġnternet Ġhtiyacı Gerek vardır. Gerek Yoktur.

Sunucu Alt Yapısı Yüksek güçte sunuculara ihtiyaç var. Sunucu ihtiyacı çok düĢüktür.

Uygulama Süresi 30 sn.’de damacana üzerine uygulanmaktadır.

4 sn. de damacana üzerine uygulanmaktadır.

Silinme Riski Silinebilir ve yenisi yapılabilir. Silinemez ve yenisi yapılamaz.

Çoklu Okuma Çoklu okunamaz Çoklu okunabilir.

Bilgi Güvenliği Güvenli değil. Güvenli

Geri DönüĢüm AEEE çevre yönetmeliğine uygun AEEE çevre yönetmeliğine uygun Seri Üretime Uygunluk Seri üretimde okumaya uygun değil. Seri üretimde okumaya uygun