Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde stanbul Sanayi Odas Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi. Makine malat Sanayi Sektörü

(1)

Sektör Stratejileri Geliﬂtirilmesi Projesi

Makine ‹malat Sanayi

Sektörü

(2)

May›s 2010

‹stanbul

‹stanbul Sanayi Odas› Yay›nlar› No: 2010/7 Araﬂt›rma ﬁubesi

Meﬂrutiyet Cad. No:62 34430 Tepebaﬂ› ‹stanbul

Tel: (212) 252 29 00 (pbx) Faks: (212) 245 32 82

arastirma@iso.org.tr www.iso.org.tr

Grafik-Mizampaj Okay Lafç›o¤lu

Bask›

Dünya Yay›nc›l›k Globus Dünya Bas›mevi

Yüzüncü Y›l Mahallesi 34440 Ba¤c›lar-‹stanbul Tel: (0212) 629 08 09

Faks: (0212) 629 08 21

(3)

49. Grup “Is›tma, So¤utma ve Havaland›rma Sanayii” Meslek Komitesi Cemal YILMAZ - 49. Grup Meslek Komitesi Baﬂkan›

PANEL S‹STEM SO⁄UTMA SAN. VE T‹C. A.ﬁ.

Süleyman Eren ‹NÖNÜ - 49. Grup Meslek Komitesi Baﬂkan Yard›mc›s›

GÖKÇE BRÜLOR VE ISI SAN. T‹C. A.ﬁ.

Ali EREN - 49. Grup Meclis Üyesi ISI SANAY‹ A.ﬁ.

Ayhan YAVRUCU - 49. Grup Meclis Üyesi

ALARKO CARR‹ER SAN. VE T‹C. A.ﬁ.

Christoph Michael GROSSER - 49. Grup Meslek Komitesi Üyesi TÜRK DEM‹R DÖKÜM FABR‹KALARI A.ﬁ.

50. Grup “Genel Amaçl› Makine ve Aksam Sanayii”

Fikret DALKIRAN - 50. Grup Meslek Komitesi Baﬂkan›

H‹PAﬁ H‹DROL‹K VE PNÖMAT‹K SAN. VE T‹C. A.ﬁ.

M. Serol ACARKAN - 50. Grup Meslek Komitesi Baﬂkan Yard›mc›s›

NETMAK METAL MAK‹NE SANAY‹ VE T‹CARET L‹M‹TED ﬁT‹.

Adnan DALGAKIRAN - 50. Grup Meclis Üyesi

DALGAKIRAN BASINÇLI HAVA MAK‹NALARI T‹CARET VE SANAY‹. A.ﬁ.

Ender YILMAZ - 50. Grup Meclis Üyesi

YILMAZ REDÜKTÖR SAN. VE T‹C. A.ﬁ.

Recep KILIÇO⁄LU - 50. Grup Meslek Komitesi Üyesi

KILIÇO⁄LU MAK‹NA VE TEKST‹L SANAY‹ T‹CARET LTD. ﬁT‹.

‹smail YILDIRIM - 50. Grup Yedek Üyesi 51. Grup “Özel Amaçl› Makine Sanayii”

Merih ESK‹N - 51. Grup Meslek Komitesi Baﬂkan›

DARKA PLAST‹K MAK‹NALARI SAN. VE T‹C. LTD. ﬁT‹.

Mustafa ALPAGUT - 51. Grup Meslek Komitesi Baﬂkan Yard›mc›s›

ELKON ELEVATOR KONVEYÖR VE MAK‹NA SAN. VE T‹C. A.ﬁ.

Hasan BÜYÜKDEDE - 51. Grup Meclis Üyesi

H‹DROMODE H‹DROL‹K MAK‹NA SAN. VE T‹C. A.ﬁ.

N. Niyazi ÖZTÜRK - 51. Grup Meclis Üyesi

ISITEK MAK‹NE VE IfiIL ‹fiLEM SANAY‹ LTD. fiT‹.

(4)

Bedri D‹L‹K - TÜRK DEM‹R DÖKÜM FABR‹KALARI A.ﬁ.

Proje Koordinatörü:

‹stanbul Sanayi Odas› Genel Sekreterli¤i Proje Grubu:

Ruhi GÜRDAL (Doç. Dr.) - Proje Dan›ﬂman›

Erol BAHÇEGÜL - Dan›ﬂman, RGA Yönetim Dan›ﬂmanl›k

Dr. fieyma ‹PEK KÖSTEKL‹ - ‹stanbul Sanayi Odas› Araflt›rma fiubesi Dan›flman›

Y›lmaz UYGUN - ‹stanbul Sanayi Odas› Araﬂt›rma ﬁubesi Uzman›

(5)

‹çindekiler ...v

Grafikler ve Tablolar Listesi...ix

Sunuﬂ ...xiv

Yönetici Özeti ...xvii

Executive Summary...xxiii

‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R 1. Sektörün Tan›m› ve Kapsam› ...1

2. Sektörün Geliﬂimi ve Sektör Temel Göstergeleri...3

2.1. Makine ‹malat Sanayi Üretimi ...3

2.2. Makine ‹malat Sanayi Kapasite Kullan›m Oranlar› ...5

2.3. Makine ‹malat Sanayi Katma De¤eri ...6

2.4. ‹malat Sanayi Katma De¤erinde Makine ‹malat Sanayinin Yeri ....8

2.5. Üretimde Katma De¤erin Pay› ...10

2.6. Makine ‹malat Sanayi Ç›kt›lar› Kullan›m Yerleri...12

2.7. Ara Mal› Kullan›m›nda Makine ‹malat Sanayi ve ‹malat Sanayi ‹liﬂkileri ...13

2.8. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluﬂumunda Makine ‹malat Sanayi..15

2.9. Makine ‹malat Sanayi ‹ﬂyeri Say›s› ...16

2.10. ‹stihdam...18

2.11. Makine Sanayi Ücretli Çal›flan Bafl›na Üretim ve Katma De¤er.21 2.12. Makine ‹malat Sanayi D›fl Ticareti ...23

2.12.1. Makine ‹malat Sanayi ‹hracat›...23

2.12.2. Makine ‹malat Sanayi ‹thalat›...26

2.12.3. ‹hracat›n ‹thalat› Karﬂ›lama Oran› ...28

3. Alt Sektörler ve D›ﬂ Ticaretteki Geliﬂmeler ...29

3.1. Tak›m Tezgahlar›...29

3.1.1. ‹hracat...29

3.1.2. ‹thalat ...33

3.1.4. Dünya Ticareti ve Türkiye’nin Durumu ...35

3.2. Pompalar ve Kompresörler ...37

3.2.1. ‹hracat...37

3.2.2. ‹thalat ...39

3.3. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler ...43

3.3.1. ‹hracat...43

(6)

3.3.2. ‹thalat ...45

3.4. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri ...49

3.4.1. ‹hracat...49

3.4.2. ‹thalat ...50

3.5. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri ...53

3.5.1. ‹hracat...54

3.5.2. ‹thalat ...57

3.6. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler ...62

3.6.1. ‹hracat...62

3.6.2. ‹thalat ...64

3.7. Türbinler ve Turbojetler...69

3.7.1. ‹hracat...69

3.7.2. ‹thalat ...71

3.8. G›da Sanayi Makineleri ...76

3.8.1. ‹hracat...76

3.8.2. ‹thalat ...79

3.9. Vanalar ...83

3.9.1. ‹hracat...83

3.9.2. ‹thalat ...84

3.10. Yük Kald›rma Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri ...86

3.10.1. ‹hracat...87

3.10.2. ‹thalat ...89

3.11. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar ...94

3.11.1. ‹hracat...94

3.11.2. ‹thalat ...96

(7)

3.12. Reaktörler ve Kazanlar ...100

3.12.1. ‹hracat...100

3.12.2. ‹thalat ...102

3.13. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler ...106

3.13.1. ‹hracat...106

3.13.2. ‹thalat ...108

3.14. Is›t›c›lar ve F›r›nlar ...113

3.14.1. ‹hracat...113

3.14.2. ‹thalat...116

3.15. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri ...120

3.15.1. ‹hracat...120

3.15.2. ‹thalat ...121

3.16. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri...124

3.16.1. ‹hracat...124

3.16.2. ‹thalat ...126

3.17. Rulmanlar...129

3.17.1. ‹hracat...130

3.17.2. ‹thalat ...131

3.18. Kaynak Makineleri ...133

3.18.1. ‹hracat...133

3.18.2. ‹thalat ...134

3.19. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri...137

3.19.1. ‹hracat...137

3.19.2. ‹thalat ...138

3.20. Motorlar ...141

(8)

3.20.1. ‹hracat...141

3.20.2. ‹thalat ...143

3.21. Di¤er Makineler ...147

3.21.1. ‹hracat...147

3.21.2. ‹thalat ...148

4. Sektörde Teknoloji ve ARGE'deki Geliﬂmeler...151

5. Dünya Makine ‹malat Sanayinde Geliﬂmeler ...159

5.1. Dünya Makine ‹malat Sanayi D›ﬂ Ticareti ...162

5.1.1. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler....164

5.1.2. Pompar ve Kompresörler ...165

5.1.3. Türbinler ve Turbojetler...165

5.1.4. Tak›m Tezgahlar›...166

5.1.5. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler ...166

5.1.6. Vanalar ...167

5.1.7. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri ...167

5.1.8. Tar›m ve Ormanc›l›k Makineleri ...168

5.1.9. Endüstriyel Klima ve So¤utma Makineleri ...168

5.1.10. G›da Sanayi Makineleri ...169

5.1.11. Endüstriyel Is›t›c›lar ve F›r›nlar...169

5.1.12. Rulmanlar...170

5.1.13. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar ...170

5.1.14. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri.171 5.1.15. Kauçuk, Plastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri ...171

5.1.16. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri ...172

5.1.17. Reaktörler ve Kazanlar ...172

5.1.18. Kaynak Makineleri...173

5.1.19. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri...173

5.1.20. Motorlar ...174

5.1.21. Di¤er Makineler ...174

6. Makine ‹malat Sanayinin Rekabet Gücü ...175

7. Makine ‹malat Sanayi Stratejileri...181

Ek -1 Seçilmiﬂ Ülkelerin Alt Gruplara Göre D›ﬂ Ticareti...189

Ek -2 Makine ‹malat Sanayi Alt Gruplar› GT‹P Listesi ...213

Ek -3 GT‹P Numaralar›na Göre S›ralama ...217

(9)

Grafikler

Grafik 1. Sanayi üretim endeksi y›ll›k ortalama...3

Grafik 2. ‹malat sanayi ve Makina ‹malat Sanayi üretimi...4

Grafik 3. Makine ‹malat Sanayi üretiminin alt sektörlere da¤›l›m›...5

Grafik 4. ‹malat sanayi ve Makina ‹malat Sanayi y›ll›k ortalama kapasite kullan›m oranlar›...6

Grafik 5. ‹malat sanayi ve Makina ‹malat Sanayi faktör fiyatlar›yla katma de¤eri ...6

Grafik 6. Makine ‹malat Sanayi üretiminin ve katma de¤erinin imalat sanayi üretimi içindeki pay›...7

Grafik 7. Makine ‹malat Sanayi faktör maliyetleriyle katma de¤erinin alt sektörlere da¤›l›m› ...8

Grafik 8. Sektörlerin imalat sanayi katma de¤erindeki pay›...9

Grafik 9. Sektörlerin imalat sanayi faktör maliyetleriyle katma de¤eri içindeki pay›...10

Grafik 10. Sektörlere göre üretimde faktör maliyetiyle katma de¤erin pay›...11

Grafik 11. Makine ‹malat Sanayi ç›kt›lar›n›n kullan›m yerleri ...12

Grafik 12. Makine ‹malat Sanayi ç›kt›lar›n›n kullan›m yerlerine göre da¤›l›m›...13

Grafik 13. Makine ‹malat Sanayiinin imalat sanayinden ara mal› kullan›m›...14

Grafik 14. ‹malat sanayiinin makine sanayiinden ara mal› kullan›m›...15

Grafik 15. Gayri safi sabit sermaye oluﬂumu ...16

Grafik 16. ‹malat sanayi ve Makine ‹malat Sanayi giriﬂim say›s› ...17

Grafik 17. Makine ‹malat Sanayi giriﬂim say›s›...17

Grafik 18. Makine ‹malat Sanayi giriﬂim say›s›n›n alt sektörlere da¤›l›m›...18

Grafik 19. Makine ‹malat Sanayi çal›flan ve ücretle çal›flanlar›n ‹malat Sanayi çal›flan say›s› içindeki pay›...19

Grafik 20. Makine ‹malat Sanayi çal›flan ve ücretle çal›flanlar›n imalat sanayi çal›flanlar ve ücretle çal›flanlar içindeki pay›.19 Grafik 21. ‹malat Sanayi çal›flanlar endeksi...20

Grafik 22. Makine ‹malat Sanayi çal›ﬂanlar›n ...20

alt sektörlere da¤›l›m› Grafik 23. Ücretli çal›ﬂan baﬂ›na üretim...21

Grafik 24. Ücretli çal›ﬂan baﬂ›na katma de¤er ...21

Grafik 25. Makine ‹malat Sanayi ücretli çal›ﬂan baﬂ›na üretim...22

Grafik 26. Makine ‹malat Sanayi ücretli çal›ﬂan baﬂ›na faktör maliyetleriyle katma de¤er ...22

Grafik 27. Makine ‹malat Sanayi d›ﬂ ticaret...23

Grafik 28. Makine ‹malat Sanayi ihracat ...24

Grafik 29. Makine ‹malat Sanayi, ithalat ...27

Grafik 30. Tak›m Tezgahlar›, d›ﬂ ticaret ...29

Grafik 31. Tak›m Tezgahlar›, ihracat ...30

Grafik 32. Tak›m Tezgahlar›, ihracatta ilk beﬂ ülke...31

Grafik 33. Tak›m Tezgahlar›, ithalat...34

Grafik 34. Tak›m Tezgahlar›, ithalatta beﬂ ülke ...34

Grafik 35. Tak›m Tezgahlar›, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...35

Grafik 36. Dünya ithalat› içinde Türkiye’den yap›lan ihracat›n pay›...36

Grafik 37. Pompalar ve Kompresörler, d›ﬂ ticaret ...37

Grafik 38. Pompalar ve Kompresörler, ihracat ...38

Grafik 39. Pompalar ve Kompresörler, ihracatta ilk beﬂ ülke..38

Grafik 40. Pompalar ve Kompresörler, ithalat...40

Grafik 41. Pompalar ve Kompresörler, ithalatta ilk beﬂ ülke...40

Grafik 42. Pompalar ve Kompresörler, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...41

Grafik 44. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, d›ﬂ ticaret...43

Grafik 45. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ihracat...44

Grafik 46. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ihracatta ilk beﬂ ülke...44

Grafik 47. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ithalat...46

Grafik 48. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ithalatta ilk beﬂ ülke...46

Grafik 49. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...47

Grafik 51. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, d›ﬂ ticaret...49

Grafik 52. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ihracat ...50

Grafik 53. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke...50

Grafik 54. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ithalat ...51

Grafik 55. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...51

Grafik 56. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...52

Grafik 57. Dünya ithalat› içinde Türkiye'den yap›lan ihracat›n pay›...53

Grafik 58. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, d›ﬂ ticaret...54

Grafik 59. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracat ...55

Grafik 60. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke...55

Grafik 61. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ithalat ...58

Grafik 62. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...58

Grafik 63. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...59

(10)

Grafik 65. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus

Makineler, d›ﬂ ticaret ...62

Grafik 66. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ihracat ...63

Grafik 67. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ihracatta ilk beﬂ ülke...63

Grafik 68. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ithalat...65

Grafik 69. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ithalatta ilk beﬂ ülke...65

Grafik 70. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran› ...66

Grafik 72. Türbinler ve Turbojetler, d›ﬂ ticaret...69

Grafik 73. Türbinler ve Turbojetler, ihracat...70

Grafik 74. Türbinler ve Turbojetler, ihracatta ilk beﬂ ülke ...70

Grafik 75. Türbinler ve Turbojetler, ithalat ...72

Grafik 76. Türbinler ve Turbojetler, ithalatta ilk beﬂ ülke ...72

Grafik 77. Türbinler ve Turbojetler, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...73

Grafik 79. G›da Sanayi Makineleri, d›ﬂ ticaret...76

Grafik 80. G›da Sanayi Makineleri, ihracat ...77

Grafik 81. G›da Sanayi Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke ...77

Grafik 82. G›da Sanayi Makineleri, ithalat ...79

Grafik 83. G›da Sanayi Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke ...80

Grafik 84. G›da Sanayi Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...80

Grafik 86. Vanalar, d›ﬂ ticaret...83

Grafik 87. Vanalar, ihracatta ilk beﬂ ülke ...84

Grafik 88. Vanalar, ithalatta ilk beﬂ ülke ...85

Grafik 89. Vanalar, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...85

Grafik 91. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, d›ﬂ ticaret...87

Grafik 92. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ihracat ...88

Grafik 93. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke ...88

Grafik 94. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ithalat ...90

Grafik 95. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...90

Grafik 96. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...91

Grafik 98. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, d›ﬂ ticaret..94

Grafik 99. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ihracat...95

Grafik 100. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ihracatta ilk beﬂ ülke...95

Grafik 101. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ithalat...97

Grafik 102. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ithalatta ilk beﬂ ülke...97

Grafik 103. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran› ...98

Grafik 105. Reaktörler ve Kazanlar, d›ﬂ ticaret...100

Grafik 106. Reaktörler ve Kazanlar, ihracat ...101

Grafik 107. Reaktörler ve Kazanlar, ihracatta ilk beﬂ ülke ...101

Grafik 108. Reaktörler ve Kazanlar, ithalat ...103

Grafik 109. Reaktörler ve Kazanlar, ithalatta ilk beﬂ ülke ...103

Grafik 110. Reaktörler ve Kazanlar, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...104

Grafik 112. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, d›ﬂ ticaret ...106

Grafik 113. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ihracat ...107

Grafik 114. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ihracatta ilk beﬂ ülke...107

Grafik 115. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ithalat...109

Grafik 116. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ithalatta ilk beﬂ ülke...109

Grafik 117. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...110

Grafik 119. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, d›ﬂ ticaret ...113

Grafik 120. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ihracat...114

Grafik 121. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ihracatta ilk beﬂ ülke...114

Grafik 122. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ithalat...116

Grafik 123. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ithalatta ilk beﬂ ülke...117

Grafik 124. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...117

Grafik 126. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, d›ﬂ ticaret...120

Grafik 127. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke ...121

Grafik 128. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...122

Grafik 129. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran› ...122

Grafik 131. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, d›ﬂ ticaret...124

Grafik 132. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ihracat ...125

Grafik 133. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke ...125

Grafik 134. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ithalat ...127

Grafik 135. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...127

(11)

Grafik 136. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme

Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran› ...128

Grafik 138. Rulmanlar, d›ﬂ ticaret...129

Grafik 139. Rulmanlar, ihracatta ilk beﬂ ülke ...130

Grafik 140. Rulmanlar, ithalatta ilk beﬂ ülke ...131

Grafik 141. Rulmanlar, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...132

Grafik 143. Kaynak Makineleri, d›ﬂ ticaret...133

Grafik 144. Kaynak Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke...134

Grafik 145. Kaynak Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...135

Grafik 146. Kaynak Makineleri, i‹hracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...135

Grafik 148. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri, d›ﬂ ticaret ...137

Grafik 149. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri, ihracatta ilk beﬂ ülke...138

Grafik 150. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri, ithalatta ilk beﬂ ülke...139

Grafik 151. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...139

Grafik 153. Motorlar, d›ﬂ ticaret...141

Grafik 154. Motorlar, ihracat...142

Grafik 155. Motorlar, ihracatta ilk beﬂ ülke ...142

Grafik 156. Motorlar, ithalat ...144

Grafik 157. Motorlar, ithalatta ilk beﬂ ülke ...144

Grafik 158. Motorlar, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...145

Grafik 160. Di¤er Makineler, d›ﬂ ticaret ...147

Grafik 161. Di¤er Makineler, ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran› ...149

Grafik 162. Makine ‹malat Sanayi ARGE harcamaları da¤ılımı, 2006...151

Grafik 163. Makine ‹malat Sanayi ARGE harcamaları da¤ılımı, 2007...151

Grafik 164. Toplam ‹malat Sanayi ARGE harcamalarının iktisadi faaliyet kollarına göre da¤ılımı...152

Grafik 165. Makine ‹malat Sanayi ARGE insan gücünün tam zaman eﬂde¤er olarak da¤ılımı, 2006 ...153

Grafik 166. Makine ‹malat Sanayi ARGE insan gücünün tam zaman eﬂde¤er olarak da¤ılımı, 2007 ...153

Grafik 167. Toplam ‹malat Sanayi ARGE insan gücünün tam zaman eﬂde¤er olarak iktisadi faaliyet kollarına göre da¤ılımı...154

Grafik 168. Sanayide ARGE harcamalarının GSY‹H'ya oranı...155

Grafik 169. Makine ‹malat Sanayi ARGE harcamalarının GSY‹H’ya oranı ...155

Grafik 170. Nüfus baﬂına Makine ‹malat Sanayi ARGE harcamaları ...156

Grafik 171. Sanayide ARGE personelinin iﬂgücü içindeki payı...156

Grafik 172. Sanayide innovasyon satıﬂ gelirlerinin toplam satıﬂ hasılasındaki payı ...157

Grafik 173. Seçilmiﬂ bazı ülkeler ve Türk Makine Sanayi ihracat uzmanlaﬂma endeksi...160

Grafik 174. Seçilmiﬂ bazı ülkeler ve Türk Makine ‹malat Sanayi ihracat uzmanlaﬂma endeksi ...161

Grafik 175. Ka¤ıt ‹maline ve Matbacılı¤a Mahsus Makineler, Dünya ithalatı...164

Grafik 176. Ka¤ıt ‹maline ve Matbacılı¤a Mahsus Makineler, Dünya ihracatı ...164

Grafik 177. Pompalar ve Kompresörler, Dünya ithalatı...165

Grafik 178. Pompalar ve Kompresörler, Dünya ihracatı...165

Grafik 179. Türbinler ve Turbojetler, Dünya ithalatı ...165

Grafik 180. Türbinler ve Turbojetler, Dünya ihracatı...165

Grafik 181. Takım Tezgahları, Dünya ithalatı...166

Grafik 182. Takım Tezgahları, Dünya ihracatı ...166

Grafik 183. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, Dünya ithalatı...166

Grafik 184. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, Dünya ihracatı ...166

Grafik 185. Vanalar, Dünya ithalatı...167

Grafik 186. Vanalar, Dünya ihracatı...167

Grafik 187. Yük Kaldırma, Taﬂıma ve ‹stifleme Makineleri, Dünya ithalatı ...167

Grafik 188. Yük Kaldırma, Taﬂıma ve ‹stifleme Makineleri, Dünya ihracatı ...167

Grafik 189. Tarım ve Ormancılık Makineleri, Dünya ithalatı...168

Grafik 190. Tarım ve Ormancılık Makineleri, Dünya ihracat›..168

Grafik 191. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, Dünya ithalatı ...168

Grafik 192. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, Dünya ihracatı ...168

Grafik 193. Gıda Sanayi Makineleri, Dünya ithalatı ...169

Grafik 194. Gıda Sanayi Makineleri, Dünya ihracatı ...169

Grafik 195. Endüstriyel Isıtıcılar ve Fırınlar, Dünya ithalatı ...169

Grafik 196. Endüstriyel Isıtıcılar ve Fırınlar, Dünya ihracatı ...169

Grafik 197. Rulmanlar, Dünya ithalatı ...170

Grafik 198. Rulmanlar, Dünya ihracatı...170

Grafik 199. Hadde ve Döküm Makineleri, Kalıplar, Dünya ithalatı...170

Grafik 200. Hadde ve Döküm Makineleri, Kalıplar, Dünya ihracatı...170

Grafik 201. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, Dünya ithalatı ...171

Grafik 202. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, Dünya ihracatı ...171

Grafik 203. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, Dünya ithalatı ...171

Grafik 204. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, Dünya ihracat› ...171

Grafik 205. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, Dünya ithalat›...172

Grafik 206. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, Dünya ihracatı...172

Grafik 207. Reaktörler ve Kazanlar, Dünya ithalatı ...172

Grafik 208. Reaktörler ve Kazanlar, Dünya ihracatı ...172

(12)

Grafik 209. Kaynak Makineleri, Dünya ithalatı...173

Grafik 210. Kaynak Makineleri, Dünya ihracatı...173

Grafik 211. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat Makineleri, Dünya ithalatı...173

Grafik 212. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat Makineleri, Dünya ihracat›....173

Grafik 213. Motorlar, Dünya ithalatı ...174

Grafik 214. Motorlar, Dünya ihracat›...174

Grafik 215. Di¤er Makineler, Dünya ithalatı...174

Grafik 216. Di¤er Makineler, Dünya ihracat›...174

Tablolar

Tablo 1. Gruplara göre makine sanayi ihracat›...24

Tablo 2. Fas›llar›n ihracattaki paya göre s›ralamas›...25

Tablo 3. Dünya Makine ‹malat Sanayi ticaretinde Türkiye'nin pay›...26

Tablo 4. Gruplara göre makine ithalat›...26

Tablo 5. Fas›llar›n ithalattaki paya göre s›ralamas› ...27

Tablo 6. ‹hracat›n ithalat› karﬂ›lama oran›...28

Tablo 7. Tak›m Tezgahlar›, ihracat ...30

Tablo 8. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Tak›m Tezgahlar›...33

Tablo 9. Tak›m Tezgahlar›, ithalat...33

Tablo 10. Dünya Tak›m Tezgahlar› ithalat› ve Türkiye’nin ihracat›...36

Tablo 11. Pompalar ve Kompresörler, ihracat ...37

Tablo 12. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Pompalar ve Kompresörler ...39

Tablo 13. Pompalar ve Kompresörler, ithalat...39

Tablo 14. Dünya Pompalar ve Kompresörler ithalat› ve Türkiye’nin ihracat›...41

Tablo 15. Dünya Pompalar ve Kompresörler ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye’nin durumu ...42

Tablo 16. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ihracat..43

Tablo 17. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler...45

Tablo 18. ‹nﬂaat ve Madencilikte Kullan›lan Makineler, ithalat..45

Tablo 19. Dünya ‹nﬂaat Makineleri ithalat› ve Türkiye’nin ihracat›...47

Tablo 20. Dünya ‹nﬂaat Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye’nin durumu ...48

Tablo 21. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ihracat..49

Tablo 22. Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri, ithalat..50

Tablo 23. Dünya Endüstriyel Klimalar ve So¤utma Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin durumu...52

Tablo 24. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracat ...54

Tablo 25. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri...56

Tablo 26. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ithalat ...57

Tablo 27. Dünya Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...59

Tablo 28. Dünya Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu...61

Tablo 29. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ihracat ...62

Tablo 30. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler ...64

Tablo 31. Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler, ithalat...64

Tablo 32. Dünya Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler ithalat› ve Türkiye'nin ihracat› ...66

Tablo 33. Dünya Ka¤›t ‹maline ve Matbaac›l›¤a Mahsus Makineler ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...68

Tablo 34. Türbinler ve Turbojetler, ihracat...69

Tablo 35. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Türbinler ve Turbojetler ...71

Tablo 36. Türbinler ve Turbojetler, ithalat ...71

Tablo 37. Dünya Türbinler ve Turbojetler ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...73

Tablo 38. Dünya Türbinler ve Turbojetler ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...75

Tablo 39. G›da Sanayi Makineleri, ihracat ...76

Tablo 40. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, G›da Sanayi Makineleri...78

Tablo 41. G›da Sanayi Makineleri, ithalat ...79

Tablo 42. Dünya G›da Sanayi Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...81

Tablo 43. Dünya G›da Sanayi Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye’nin Durumu ...82

Tablo 44. Vanalar, ihracat...83

Tablo 45. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke...84

Tablo 46. Vanalar, ithalat...84

Tablo 47. Dünya Vanalar ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...86

Tablo 48. Dünya Vanalar ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...86

Tablo 49. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ihracat ...87

Tablo 50. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri...89

Tablo 51. Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri, ithalat ...89

Tablo 52. Dünya Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat› ...91

Tablo 53. Dünya Yük Kald›rma, Taﬂ›ma ve ‹stifleme Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...93

Tablo 54. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ihracat...94

Tablo 55. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar...96

Tablo 56. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar, ithalat...96

Tablo 57. Dünya Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...98

Tablo 58. Dünya Hadde ve Döküm Makineleri, Kal›plar ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu...99

Tablo 59. Reaktörler ve Kazanlar, ihracat ...100

Tablo 60. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Reaktörler ve Kazanlar...102

Tablo 61. Reaktörler ve Kazanlar, ithalat ...102

Tablo 62. Dünya Reaktörler ve Kazanlar ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...104

Tablo 63. Dünya Reaktörler ve Kazanlar ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...105

Tablo 64. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ihracat ...106

(13)

Tablo 65. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Tar›m ve

Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler...108

Tablo 66. Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler, ‹thalat..109

Tablo 67. Dünya Tar›m ve Ormanc›l›k Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat› ...111

Tablo 68. Dünya Tar›m ve Ormanc›l›kta Kullan›lan Makineler ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...112

Tablo 69. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ihracat...113

Tablo 70. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Is›t›c›lar ve F›r›nlar..115

Tablo 71. Is›t›c›lar ve F›r›nlar, ithalat...116

Tablo 72. Dünya Is›t›c›lar ve F›r›nlar ithalat› ve Türkiye’nin ihracat›...118

Tablo 73. Dünya Is›t›c›lar ve F›r›nlar ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...119

Tablo 74. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, ihracat ...120

Tablo 75. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri ...121

Tablo 76. Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri, ithalat ...121

Tablo 77. Dünya Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri ‹thalat› ve Türkiye'nin ‹hracat›....123

Tablo 78. Dünya Kauçuk, Plastik, Lastik ‹ﬂleme ve ‹mali Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...123

Tablo 79. Endüstriyel Y›kama, Kurutma Makineleri, ihracat....124

Tablo 80. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri...126

Tablo 81. Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ithalat ...127

Tablo 82. Dünya Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat› ...128

Tablo 83. Dünya Endüstriyel Y›kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...129

Tablo 84. Rulmanlar, ihracat...130

Tablo 85. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Rulmanlar...130

Tablo 86. Rulmanlar, ithalat ...131

Tablo 87. Dünya Rulmanlar ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›..132

Tablo 88. Dünya Rulmanlar ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...133

Tablo 89. Kaynak Makineleri, ihracat...133

Tablo 90. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Kaynak Makineleri...134

Tablo 91. Kaynak Makineleri, ithalat...134

Tablo 92. Dünya Kaynak Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...136

Tablo 93. Dünya Kaynak Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...136

Tablo 94. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri ihracat ...137

Tablo 95. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri...138

Tablo 96. Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri, ithalat ...138

Tablo 97. Dünya Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...140

Tablo 98. Dünya Deri ‹ﬂleme ve ‹malat› Makineleri ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu....140

Tablo 99. Motorlar, ihracat...141

Tablo 100. Türkiye ihracat›nda ilk beﬂ ülke, Motorlar...143

Tablo 101. Motorlar, ithalat ...143

Tablo 102. Dünya Motorlar ithalat› ve Türkiye'nin ihracat›...145

Tablo 103. Dünya Motorlar ithalat›nda ilk beﬂ ülke ve Türkiye'nin durumu ...146

Tablo 104. Di¤er Makineler, ihracat...148

Tablo 105. Di¤er Makineler, ithalat ...148

Tablo 107. ‹hracat uzmanlaﬂma endeksi...162

Tablo 108. Seçilmiﬂ ülkelerin Dünya ithalatındaki ihracatlarının payı ...163

Tablo 109. Seçilmiﬂ ülkelerin Dünya ithalatındaki payı...164

Tablo 110. Makine ‹malat Sanayi Sektörü SWOT analizi ...179

(14)

Küresel rekabet ortam›n›n getirdi¤i f›rsat ve tehditlere karfl› haz›rl›kl› olmak ve sanayinin rekabet gücünün art›rmak hedefini temel alan ‹stanbul Sanayi Odas›, 2001 y›l›ndan bu yana, “Avrupa Birli¤i’ne Tam Üyelik Sürecinde ‹SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi”ni yürütmektedir. Projemiz kapsam›nda, befl imalat sanayi sektör raporu ve bir revizyon raporu yay›nlanm›flt›r.

Sektör raporlar› serimizin alt›nc›s›n› oluflturan “Makine ‹malat Sanayi Sektörü Raporu”, Proje Dan›flman›m›z Say›n Doç. Dr. Ruhi Gürdal taraf›ndan Odam›z bünyesinde makine sektörünü temsil eden 49. Grup Is›tma, So¤utma ve Havaland›rma Sanayii, 50. Grup Genel Amaçl› Makine ve Aksam Sanayi ve 51. Grup Özel Amaçl› Makine Sanayii Meslek Komitelerimizin katk› ve çal›flmalar›yla gerçeklefltirilmifltir.

Makine ‹malat Sanayi, ülkelerin küresel güç olma hedefleri üzerinde belirleyici, önemli ve öncelikli bir sektördür. Sektör, üretti¤i yat›r›m ve ara mallar› ve sundu¤u hizmetler bak›m›ndan bütün önemli sanayi kollar› ile stratejik iﬂbirli¤i içindedir. Makine ‹malat Sanayi güçlü olan ekonomiler, imalat sanayinde de di¤er ülkelere göre ay›r›c› üstünlü¤e sahip olmaktad›rlar.

Türkiye Makine ‹malat Sanayi, sorunlar›na ra¤men, yak›n dönemde, çarp›c› geliflmeler kaydetmifltir. Öncelikle, sektörün üretimi son y›llarda toplam sanayi ve imalat sanayi üretimine göre daha h›zl› artmaktad›r. Sektörün toplam imalat sanayi katma de¤eri içindeki pay›, üretim içindeki pay›ndan yaklafl›k %20 daha yüksektir. Makine ‹malat Sanayi, Toplam Gayri Safi Sabit Sermaye Oluflumunda, %48,6 ile ilk s›rada gelen inflaat sektöründen sonra, %18,4 ile ikinci s›ray›

almaktad›r. Makine ‹malat Sanayi, yaratt›¤› istihdam aç›s›ndan da imalat sanayi içinde ilk s›ralardad›r. Sektör, nitelikli iﬂgücü pay› yüksek olan sektörlerden birisidir.

Makine ‹malat Sanayinin kat etti¤i geliﬂme, d›ﬂ ticaret verilerinden de izlenebilmektedir.

Sektörün 2003 y›l›nda 2,2 milyar ABD Dolar› olan ihracat› 2008 y›l›nda 7,6 milyar ABD Dolar›na ulaflarak 3,6 kat art›fl göstermifltir. 2009 y›l›nda ise krizin etkisiyle sektörün ihracat› yaklafl›k 6 milyar ABD Dolar› düzeyine gerilemifltir. 2003 y›l›nda Dünya Makine ‹malat Sanayi ithalat›nda

%0,37 olan Türkiye ihracat›n›n pay› 2008 y›l›nda %0,61’e yükselmiﬂtir.

Sektörün önemli baﬂar›lar›na ra¤men, kuﬂkusuz, sorunlar›, eksiklikleri de vard›r. Bunlar;

sermaye yetersizli¤i, ölçek ekonomisinden uzak iflletme büyüklükleri, girdilerde yerli mamul kalitesi, tedarikçi say›s› ve niteli¤i, d›fla ba¤›ml›l›k, sermaye yetersizli¤i nedeniyle yeni teknolojilere eriflim, teknoloji yat›r›m› ve ARGE faktörlerinde eksiklikler, ihracat yetkinli¤ine karfl›n, rakiplere göre d›fl pazar tan›t›m›, markalaflma, da¤›t›m a¤›, ülke imaj› aç›s›ndan zay›f konum ve finansman vb olarak s›ralanabilir. Sektöre yönelik yasal altyap›, düzenleyici ve destekleyici mekanizmalardaki eksiklikler de, sektörün önündeki engeller olarak durmaktad›r.

Çal›flmam›z, 7 bölümden oluflmaktad›r. Birinci bölümde, sektörün tan›m› ve kapsam› aç›klanm›fl, ard›ndan gelen üç bölümde ise sektörün genel ve alt sektörler itibariyle durum ve yap›s›, uluslararas› karfl›laflt›rmal› olarak analiz edilmifltir. Alt sektörler itibariyle d›fl ticaret geliflmeleri, toplam 21 bafll›k alt›nda ayr›nt›l› olarak irdelenmifltir. Bir anlamda, her bir alt sektörün foto¤raf›

çekilmifltir. Dördüncü bölümde, sahip oldu¤u ve gelifltirdi¤i teknolojiler ile girdi sa¤lad›¤› tüm sektörlerin ürünlerinin fonksiyonlar›n› belirleyen ve imalat›n› sa¤layan makine sektöründe teknoloji konusu üzerinde durulmufltur. Sektör aç›s›ndan kritik önem tafl›yan ARGE alan›ndaki durum ve geliflmeler bu bafll›k alt›nda özetlenmifltir. Dünya makine imalat sanayindeki

(15)

temelinde stratejik amaçlar s›ralanm›ﬂ ve bu amaçlara ulaﬂabilmesi için yap›lmas› gerekenler

“politikalar” olarak önerilmiﬂtir.

Raporumuzda sektörün vizyonu “orta ve yüksek teknolojiye dayal› ürünlerle uluslararas› yüksek rekabet gücüne sahip bir Makine ‹malat Sanayi olmak” fleklinde benimsenmifltir. Bu vizyon temelinde dört stratejik amaç gelifltirilmifltir; ‹lk olarak, özgün, kaliteli, katma de¤eri yüksek, uluslararas› pazarlarda bilinen ve aranan makine ve teçhizat üretimini gerçeklefltirmektir.

‹kincisi, ülkede istihdam yarat›lmas›na katk›da bulunmak, üçüncüsü h›zla geliflen teknolojilere sahip olmak ya da gelifltirerek uluslararas› düzeyde ARGE yapar duruma gelmektir. Dördüncü stratejik amaç ise güçlü, güvenilir ve ekonomik ölçe¤i yakalam›fl makine ve teçhizat imalatç›s›

olmakt›r.

Makine ‹malat Sanayinin belirledi¤i amaçlara ulaflabilmesi için birçok alanda düzenlemeler ve iyilefltirmeler yap›lmas› gerekmektedir. Sektör ihtiyaçlar›na cevap veren insan kayna¤›n›n yetifltirilmesi, rekabetçi finansman olanaklar›n›n gelifltirilmesi, sektöre özgün destekleme politikalar›n›n devreye sokulmas›, ürün odakl› stratejiden müflteri odakl› stratejiye geçiflin sa¤lanmas›, hedef ülkelerde Türk mal› imaj›n›n gelifltirilmesi, üründe yüksek kalite, müflteriye özgünlük ve yenilikçili¤e daha fazla önem verilmesi, kurumlararas› iflbirli¤inin gelifltirilmesi, sektörde faaliyet gösteren iflletmelerin verimliliklerinin art›r›lmas› ve adil ve rekabetçi bir ifl ve giriflim ortam›n›n yarat›lmas› öncelik arz eden alanlar olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Makine ‹malat Sanayi Sektörü” Raporumuzu, Türkiye makine imalat sanayinin, uluslararas›

alanda önemli oyunculardan biri olmas› hedefine katk› sa¤lamas› dile¤iyle bilgilerinize sunuyor, Proje Dan›flman›m›z Say›n Doç. Dr. Ruhi Gürdal’a, çal›flmam›za emek veren 49, 50 ve 51. Grup Meslek Komitesi Üyelerimize, sektör mensuplar›na, katk›da bulunan tüm kifli ve kurulufllara teflekkür ediyoruz.

Sayg›lar›m›zla,

C. Tan›l KÜÇÜK

‹stanbul Sanayi Odas›

Yönetim Kurulu Baﬂkan›

(16)

(17)

Makine ‹malat Sanayi; ülkelerin geliﬂme sürecinde stratejik öneme sahip, sundu¤u yat›r›m, ara mal› ve hizmetlerle di¤er sektörlerin üretim becerilerini belirleyerek ekonomik geliﬂmede çarpan etkisi yaratan bir sektör niteli¤indedir. Makine ‹malat Sanayisi güçlü olan ekonomiler imalat sanayinde di¤er ülkelere göre önemli rekabet üstünlü¤ü sa¤lamaktad›r.

Pazar›n talep etti¤i daha iyi fiyat ve kalitede herhangi bir ürünün üretilebilmesi, makine imalat sanayinin üretim teknolojilerinde yarataca¤› de¤iflime ba¤l›d›r. Bir baflka anlat›mla, makine imalat sanayi sürekli yenilik aramak ve sundu¤u ara ve yat›r›m mallar›na iliflkin teknolojileri gelifltirmek zorundad›r.

Makine ‹malat Sanayi, bu yap›s›yla bir ölçüde tüm sektörlerdeki verimlili¤i de belirleyen bir özelli¤e sahiptir.

Makine ‹malat Sanayi son y›llarda birçok sektörde oldu¤u gibi bir göç hareketi yaflamaktad›r. Uzakdo¤u ülkeleri, Çin, Hindistan, Brezilya gibi ülkelerin sektördeki at›l›m› AB, ABD gibi geliflmifl ülkelerde artan iflgücü maliyeti ve çevre faktörü, sektörün üretim merkezlerinin yer de¤ifltirmesine neden olmaktad›r. Geliflmifl ülkeler düflük, orta teknoloji alan›nda giderek rekabet güçlerini kaybetmekte ve ileri teknolojilere odaklanmaktad›r. Tüm di¤er sektörlerde oldu¤u gibi Çin, y›¤›n üretime uygun ürünlerde pazardan önemli paylar almaktad›r.

Birçok ülke geliflmifl ülkelerin kaybetti¤i düflük, orta teknoloji alan›nda pazardan pay kapmaya çal›flmaktad›r. Bu ülkeler aras›na Türkiye de kat›lm›flt›r.

Türkiye Makine ‹malat Sanayi üretimi son y›llarda toplam sanayi ve imalat sanayi üretimine göre daha h›zl› artmaktad›r. Üretim endeks de¤erleri, Makine ‹malat Sanayinin imalat sanayi içindeki a¤›rl›¤›n› artt›rd›¤›n›

göstermektedir. Bu bulgu sektörün ekonomik geliﬂmede giderek itici güç oldu¤unu aç›kça ortaya koymaktad›r.

Makine ‹malat Sanayinin imalat sanayi üretimi içindeki pay› artarken, y›llara göre kapasite kullan›m oranlar› ise imalat sanayi ortalama kapasite kullan›m oranlar›n›n alt›nda kalm›ﬂt›r.

Bu veri, makine imalat sanayinin at›l kapasite sorununu ve bir ölçüde sermaye verimlili¤inin yetersizli¤ini ortaya koymaktad›r. Bu potansiyelin kullan›labilmesi için sektörün gerek iç, gerekse d›ﬂ pazarlarda at›l›m yapma gere¤i aç›kt›r.

Sektörün toplam imalat sanayi katma de¤eri içindeki pay›, üretim içindeki pay›ndan yaklafl›k %20 daha yüksektir. Makine ‹malat Sanayinin faktör maliyetleriyle imalat sanayi içindeki pay› %4’ler seviyesinde iken, GSY‹H’deki pay› yaklafl›k olarak %1’ler düzeyindedir. Makine ‹malat Sanayinin Toplam Gayri Safi Sabit Sermaye Oluflumundaki pay› ise, sektörün ekonominin vazgeçilmez itici gücü oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Gayri Safi Sabit Sermaye oluflumunda ‹nflaat sektörü %48,6 ile ilk s›rada gelirken Makine ‹malat Sanayi %18,4 ile tüm sektörler aras›nda ikinci s›ray› almaktad›r.

Makine ‹malat Sanayi yaratt›¤› istihdam aç›s›ndan da imalat sanayi içinde ilk s›ralarda

(18)

yer ald›¤› gibi nitelikli iﬂgücünün pay› yüksek olan sektörlerden birisidir. Makine imalat sanayinde ücretle çal›ﬂanlar›n pay› toplam imalat sanayi içinde 2003 y›l›nda %4,5’dir.

2006 y›l›nda bu oran %5,10 olmuﬂtur. TÜ‹K üretimde çal›ﬂanlar endeksi kullan›larak yap›lan hesaplamalar bu oran›n 2007 y›l›nda

%5.20 ve 2008 y›l›nda ise %5.56 düzeyinde gerçekleflti¤ini göstermektedir. Makine imalat sanayi ücretli çal›flan bafl›na üretim ve katma de¤er göstergeleri imalat sanayi ortalamas›ndan düflüktür. Bu bulgu düflük kapasite kullan›m oran› yan›nda Makine

‹malat Sanayi’nin mevcut yap›s›n›n emek yo¤un sektörler aras›nda oldu¤unu göstermektedir.

Makine ‹malat Sanayinin a¤›rl›kl› olarak yer ald›¤› 84 nolu fas›l, 27 nolu “Mineral yak›tlar, mineral ya¤lar vb” grubundan sonra en fazla d›fl ticaret aç›¤› veren gruptur. Makine ‹malat Sanayi d›fl ticaret aç›¤› 2008 y›l›nda 11,8 ve 2009 y›l›nda ise 8,3 milyar ABD Dolar› olarak gerçekleflmifltir.

2003 y›l›nda 2,2 milyar ABD Dolar› olan ihracat 2008 y›l›nda 7,6 milyar ABD Dolar›na ulaflarak 3,6 kat art›fl göstermifltir. 2009 y›l›nda ise krizin etkisiyle sektörün ihracat› yaklafl›k 5,9 milyar ABD Dolar› düzeyine gerilemifltir.

Türbinler ve turbojetler (%51) ve tak›m tezgahlar› (%40), ihracatlar›nda en yüksek düflüfl yaflanan iki alt sektör olmufltur.

Makine ‹malat Sanayi ihracat›nda “motorlar”

ve “tak›m tezgahlar›” gruplar› en fazla ihracat yap›lan gruplard›r. Bu gruplar› s›ras›yla

“endüstriyel klimalar ve so¤utma makineleri”,

“pompalar ve kompresörler” ve “türbinler ve turbojetler” gruplar› izlemektedir. 2009 y›l›nda ise ihracat›nda yüksek düflüfl yaflayan “tak›m tezgahlar›” dördüncü s›raya gerilemifltir.

‹hracat› daha düﬂük oranda gerileyen

“endüstriyel klimalar ve so¤utma makineleri”

ikinci s›raya yükselirken “pompalar ve kompresörler” üçüncü s›radaki yerini korumuﬂtur.

GT‹P fas›l numaralar›na göre 2008 y›l›nda sektör ihracat› toplam ihracat aç›s›ndan örme giyim eﬂyas› ve aksesuarlar› grubunun (Fas›l 61) ard›nda beﬂinci s›rada yer almaktad›r. Bu bulgu sektörün Türkiye’nin ihracat› içinde oynad›¤› rolü göstermesi aç›s›ndan önemlidir.

2003 y›l›nda Dünya Makine ‹malat Sanayi ithalat›nda %0,37 olan Türkiye ihracat›n›n pay›

2008 y›l›nda %0,61’e yükselmiﬂtir. 2008 y›l›nda Dünya ithalat› içinde Türkiye ihracat›n›n pay›n›n en yüksek oldu¤u sektörler s›ras›yla;

“reaktör ve kazanlar”, “endüstriyel klimalar ve so¤utma makineleri”, “deri iﬂleme ve imalat›

makineleri”, “hadde ve döküm makineleri – kal›plar” ve “motorlar” d›r.

2003 y›l›nda 8,9 milyar ABD Dolar› olan ithalat 2006 y›l›nda 15,8 ve 2008 y›l›nda 19,4 milyar ABD Dolar›na ulaflarak 2,2 kat art›fl göstermifltir. ‹hracatta oldu¤u gibi 2009 y›l›nda ithalatta da düflüfl yaflanm›fl ve sektörün ithalat› yaklafl›k 14,2 milyar ABD Dolar› olarak gerçekleflmifltir. ‹thalatta “motorlar”,

“pompalar ve kompresörler”, “tak›m tezgahlar›” gruplar› en fazla ithalat yap›lan gruplard›r. 2008 y›l›nda Türkiye’nin toplam ithalat› içindeki pay› aç›s›ndan sektör; mineral yak›tlar vb (fas›l 27) ve demir çelik (fas›l 72) sektörlerinden sonra üçüncü s›rada gelmektedir. 2003 y›l›nda %24,1 olan ihracat›n ithalat› karﬂ›lama oran› ise 2008 y›l›nda % 39,3’e ve 2009 y›l›nda %40,4’e yükselmiﬂtir.

SEKTÖRDE TEKNOLOJ‹ VE ARGE’DEK‹ GEL‹ﬁMELER

Makine ‹malat Sanayi; makine, elektronik,

(19)

yaz›l›m ve servis sektörleriyle birlikte mal ve hizmet üretim sistemlerinin etkinli¤ini sa¤layan bir sektördür. Sahip oldu¤u ve geliﬂtirdi¤i teknolojiler ile girdi sa¤lad›¤› tüm sektörlerin ürünlerinin fonksiyonlar›n› belirler ve imalat›n› sa¤lar. Bu nedenle sektörün kendi ve girdi sa¤lad›¤› sektörlerin rekabet gücünü art›rabilmesi için ARGE çabalar›na odaklanmas› gereklidir.

‹malat sanayi toplam ARGE harcamalar› içinde makine imalat sanayinin pay› 2007 y›l›nda

%11,9 düzeyindedir. Sektör bu oranla imalat sanayi içinde 2007 y›l›nda üçüncü s›rada yer alm›flt›r. Sektörün toplam imalat sanayi ARGE harcamalar› içindeki pay›n›n, üretimdeki ya da katma de¤erdeki pay›ndan çok daha yüksek oluflu dikkat çekicidir. Ancak, Türkiye’nin ARGE harcamalar›n›n GSY‹H’ya oran› AB ülkeleri, Japonya ve ABD gibi geliflmifl ülkelere göre çok düflük düzeylerde kalmaktad›r.

Toplam ARGE harcamalar›nda oldu¤u gibi, makine imalat sanayi ARGE harcamalar›n›n GSY‹H’ya oran› aç›s›ndan da Türkiye oldukça geridedir. 2006 y›l›nda makine imalat sanayi ARGE harcamalar›n›n pay› Türkiye için %0,02 olurken ayn› oran Kore de %0,1 Japonya’da

%0,21 ve Almanya’da %0,2 olmuﬂtur.

DÜNYA MAK‹NE ‹MALAT SANAY‹NDE GEL‹ﬁMELER

Türkiye, makine imalat sanayinde rakipleri konumunda olan ya da olabilecek ülkelere göre ihracat uzmanlaflma endeksi aç›s›ndan oldukça zay›f durumdad›r. Ancak ihracat uzmanlaflma endeksi sürekli bir geliflme göstermektedir. Örne¤in 2001 y›l›nda Türkiye’nin endeks de¤eri Taiwan’dan önemli ölçüde düflükken 2006 y›l›nda 0,73 endeks de¤eri ile Taiwan’› geçmifltir. Bu olumlu

geliflmenin sürdürülmesi durumunda, Türk makine imalat sanayi uluslararas› alanda önemli oyunculardan birisi olabilecektir. Bu dönemde ihracat uzmanlaflma endeks de¤erini en h›zl› art›ran ülkelerin bafl›nda Hindistan gelmektedir. 2006 y›l›nda Hindistan, Çin’i endeks de¤eri aç›s›ndan geçerek 1,23 ile çal›flmam›zda karfl›laflt›rma için seçilen ülkeler aras›nda ‹talya’dan sonra ikinci s›raya yerleflmifltir. Dikkat çeken bir bulgu son y›llarda BRIC olarak adland›r›lan ve öne ç›kan Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’in makine imalat sanayi ihracat uzmanlaflma endekslerinin yüksek olmas›d›r.

2006 ihracat uzmanlaflma endeksi de¤erleri aç›s›ndan tar›msal traktörler 2,72 endeks de¤eri ile alt sektörler aras›nda ilk s›rada yer almaktad›r. Türkiye Makine ‹malat Sanayi endeks de¤eri aç›s›ndan ikinci s›rada gelen alt sektör 2,31 ile “g›da, içecek ve tütün iflleme makine sanayi”dir. Bu sektör endeks de¤eri aç›s›ndan Türkiye ile karfl›laflt›r›lan ülkeler aras›nda Hollanda’dan sonra ikinci s›radad›r.

Alt sektörlerden “deri, tekstil ve giyim sanayi makineleri” endeks de¤eri aç›s›ndan üçüncü,

“metalürji makineleri” ise dördüncü s›rada yer almaktad›r.

MAK‹NE ‹MALAT SANAY‹ REKABET GÜCÜ Sektörün rakip ülkelere göre temel girdilerde önemli eksiklikleri bulunmaktad›r. Enerji, hammadde ve yar› mamul gibi temel girdi maliyetleri rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Rakiplerin destek ve korumac›

politikalar› bu olumsuzlu¤un temel nedenleri aras›nda yer almaktad›r. Girdilerde yerli mamul kalitesi, tedarikçi say›s› ve niteli¤i, d›fla ba¤›ml›l›k gibi faktörler de sektörün uluslararas› pazarlardaki rekabetini güçlefltirmektedir. Çal›flma ve ifl kültürünün gelifltirilmesi, verimlilik ve kurumsallaflma

(20)

konular›nda eksikliklerin giderilmesi gere¤i bulunmaktad›r. Sermaye yetersizli¤i ve ölçek ekonomisinden uzak iﬂletme büyüklükleri rekabet gücünü azaltan faktörler aras›nda yer almaktad›r. Sermaye yetersizli¤i nedeniyle yeni teknolojilere eriﬂim, teknoloji yat›r›m›, ARGE yat›r›m›, yeni teknoloji üretim kabiliyeti gibi faktörlerde önemli eksikler bulunmaktad›r.

Sektörün rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyen ana faktörler aras›nda ilk s›ralarda yasal altyap› ve düzenleyici mekanizmalardaki eksiklikler önemli rol oynamaktad›r. Kay›t d›ﬂ›

ekonominin yaratm›ﬂ oldu¤u haks›z rekabet, istihdam üzerindeki vergi ve sosyal güvence paylar›, mesleki standartlardaki eksiklikler, ara mal› ithalat›ndaki vergi, resim ve harçlar, fikri mülkiyet haklar›nda uygulama eksiklikleri, bürokrasi ve giriﬂimci ortam›n›n yetersizli¤i bu faktörlerden baz›lar›d›r. Sektörün pazarlama alan›nda da rekabet gücünü art›rmas›

kaç›n›lmazd›r.

Sektör ihracat konusunda yetkinli¤e sahip olmas›na karfl›n, rakiplerine göre d›fl pazar tan›t›m, e-ticaret, markalaflma, servis, da¤›t›m a¤› ve ülke imaj› aç›s›ndan daha zay›f konumdad›r. Finansman, sektörün rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyen en önemli ana faktörlerden bir di¤eridir. Finans kaynaklar›na eriflim, orta ve uzun vadeli ihracat kredileri (sat›c› kredisi) eksikli¤i, iflletmelerin sermaye yetersizli¤i ve son y›llarda düflüfl e¤ilimine girse de kredi maliyetlerinin yüksekli¤i sektörün at›l›m›n›

olumsuz yönde etkilemektedir.

‹flletme say›s› ve kurulu kapasite sektörün güçlü yönlerinden birisidir. Sektör; üretimin çeflitlili¤i, termine uyum, sat›fl sonras› servis ve destek hizmetleri ve uluslararas›

standartlara uyum aç›s›ndan ürün ve hizmet

standartlar›nda önemli üstünlüklere sahiptir.

Buna karﬂ›n sektörün güvenirlilik ve belgelendirme konular›nda yol almas›

gerekmektedir. ‹ﬂbirli¤i yapma kabiliyeti, sektörde deneyim ve bilgi birikimiyle yeni teknolojileri kavrama ve uygulama gücü rekabet gücünü art›ran di¤er faktörler olarak görülmektedir.

Sektör baflta AB olmak üzere geliflmifl ülkelere göre iflgücü maliyeti aç›s›ndan daha avantajl›

konumda olmas›na karfl›n, ayn› ürün gruplar›nda Çin ve benzeri ülkelere göre bu üstünlükten söz etmek olas› de¤ildir. Nitelikli iflgücü bulunabilirli¤i ve iflgücünün niteli¤i ise, Türk Makine ‹malat Sanayinin rekabet gücünü art›ran di¤er bir faktördür. Ülkenin demografik yap›s› göz önüne al›nd›¤›nda, e¤itimin sektördeki iflgücü ihtiyaçlar›na uygun biçimde iyilefltirilmesi sonucunda özellikle AB ve di¤er geliflmifl ülkelere karfl› bu faktörlerin sektör için rekabet gücünü art›rmada ay›r›c› üstünlük yaratmas› olas›d›r.

MAK‹NE ‹MALAT SANAY‹ STRATEJ‹LER‹

Ekonomik geliﬂme sürecinde tüm sektörlere sa¤lad›¤› girdilerle stratejik öneme sahip olan Makine ‹malat Sanayinin, orta ve yüksek teknolojiye dayal› ürünlerle uluslararas› alanda yüksek rekabet gücüne sahip bir yap›ya kavuﬂturulmas› temel amaç olmal›d›r.

Özgün, kaliteli, katma de¤eri yüksek, uluslararas› pazarlarda bilinen ve aranan makine ve teçhizat üretimini gerçeklefltirmek, ülkede istihdam yarat›lmas›na katk›da bulunmak, h›zla geliflen teknolojilere sahip olmak ya da gelifltirerek uluslararas› düzeyde ARGE yapar duruma gelmek, güçlü güvenilir ekonomik ölçe¤i yakalam›fl makine ve teçhizat imalatç›s› olmak temel amaç çerçevesindeki hedefleri oluflturmaktad›r.