EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU
TEMMUZ 2009/I
HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR
Mustafa TOSUN
EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Temmuz 2009
Haziran ayının son iki günü ile Temmuz ayının ilk iki haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir.*
Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler
•••
• TC Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK), 16 Haziran’da gerçekleştirdiği ve gecelik borçlanma ve borç verme faiz oranlarını 50’şer baz puan indirerek sırasıyla %8.75 ve %11.25’e düşürdüğü toplantının ardından yaptığı açıklamada, Haziran ayında baz etkisi ve vergi oranlarındaki ayarlamalar nedeniyle yıllık enflasyonda yükseliş gözleneceğini, ancak bu yükselişin kalıcı olmayacağını belirtti. Açıklamada ayrıca, enflasyondaki gerilemenin tüm alt kalemlere yayıldığını, özellikle hizmet kalemindeki yavaşlamanın giderek belirginleştiği ifade edildi.
•
••
• TCMB Haziran Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu’nu yayınladı. Raporda, Haziran ayı enflasyonundaki artışın büyük ölçüde işlenmemiş gıda fiyatlarındaki baz etkisinden ve vergi indirimlerinin kısmen geri alınmasından kaynaklandığı belirtilirken, sözkonusu etkiler arındırıldığında, enflasyondaki düşüşün sürdüğü ifade edildi. Raporda ayrıca, hizmet kaleminin yıllık fiyat artış oranı ve temel enflasyon göstergelerinin seyrinin de, enflasyonun ana eğiliminin tarihsel olarak düşük seviyelerde olduğuna işaret ettiği belirtildi.
•
••
• TC Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, İktisadi Dinamikler Topluluğu’nun İstanbul’da gerçekleşen yıllık toplantısında yaptığı konuşmada, aşağıdaki konulara vurgu yaptı;
−
−−
− Dünya ekonomisini derinden sarsan küresel krizin etkilerinin azaldığına ilişkin son dönemlerde sinyaller alınmakla birlikte, kredi piyasalarındaki sorunların halen sürmesi ve işsizlik oranlarındaki artışın devam etmesi, toparlanma sürecinin yavaş ve kademeli olacağına işaret etmektedir. Bu nedenle gerek Türkiye ekonomisi gerekse de dünya ekonomileri için “temkinli bir iyimserlik” beklentisinin korunması gerekmektedir.
−
−−
− Küresel kriz, diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’de de iktisadi faaliyetin önemli ölçüde yavaşlamasına neden olmuştur.
−−−
− Enflasyona ilişkin kaygıların hızla azalması, Merkez Bankası olarak, fiyat istikrarını sağlama temel amacı ile çelişmeden, krizin ekonomimiz üzerinde yaratabileceği potansiyel tahribatı sınırlamaya odaklanmamıza imkân vermiştir.
−
−−
− Finansal koşullardaki ek sıkılaşmayı telafi etmek amacıyla, öngörülen faiz indirimlerinin bir kısmı erkene alınmıştır. Zaman içinde açıklanan enflasyon ve iktisadi faaliyete ilişkin veriler, Merkez Bankasının güvenilirliğini artırmıştır.
−
−−
− Son dönemde politika faizlerindeki indirimler ve alınan mali tedbirler sonrasında, içinde bulunduğumuz yılın ikinci çeyreğinde ülkemizde yurtiçi talebin göreli olarak istikrar kazanabileceğini ve son çeyrekten itibaren büyümenin pozitif rakamlara geçeceğini öngörmekteyiz.
* Rapor 10 Temmuz 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir.
−
−−
− Finansal sistemimizin diğer birçok gelişmekte olan ülkeye göre sağlam ve istikrarlı bir yapıda bulunması diğer taraftan da Türkiye’de hane halkının borçluluk oranının, birçok yükselen piyasa ekonomilerine kıyasla düşük bir düzeyde olması, önümüzdeki dönemde Türkiye ekonomisinin göreli olarak daha hızlı toparlanmasına destek verecek unsurlar olarak görülmektedir.
Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler
•
••
• ABD’de, tüketici güven endeksi Haziran ayında beklentilerin altında 49.3 değerini aldı. Beklentiler verinin 55 değerini alması yönündeydi. Açıklamada ayrıca, Mayıs ayında 54.9 puan olarak açıklanan endeks 54.8 olarak revize edildi.
•
••
• ABD’de Arz Yöneticileri Kurumu (ISM) tarafından yapılan açıklamaya göre, ISM imalat sanayi endeksi Haziran ayında 44.8 değerini alarak beklentilerden daha iyi gerçekleşti. Mayıs ayında 42.8 değerini alan verinin, Haziran ayında 44 değerini alması bekleniyordu. Bununla birlikte, verinin alt kalemlerinden yeni sipariş endeksinin, 2 puanlık gerilemeyle 49.2 seviyesine inmesi, ISM imalat sanayi endeksindeki yükselişin aynı hızda devam etmeyebileceğini göstermektedir.
•
••
• ABD’de, sözleşmeleri imzalanan ve bekleyen konut satışları endeksi Mayıs ayında beklentilerin biraz üzerinde %0.1 artış gösterdi. Beklentiler verinin Mayıs ayında değişim göstermeyeceği yönündeydi. Ayrıca Nisan ayı için %6.7 artış gösterdiği yönünde açıklanan veri %7.1 artış olarak revize edildi. Gelecekteki ev satışlarının bir göstergesi olarak kabul edilen bekleyen konut satışları endeksi, Mayıs ayı itibariyle bir yıl öncesine göre %6.7 artmış durumda bulunuyor.
•••
• ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD’de Haziran ayında tarım dışı istihdamdaki azalış, 467,000 ile beklentilerin oldukça üzerinde gerçekleşti. Beklentiler verinin, 367,000 kişi azalış olarak gerçekleşmesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca, Mayıs ayında 345,000 azalış olarak açıklanan veri, 322,000 azalış olarak revize edildi. İşsizlik oranı ise Haziran ayında yıllık bazda %9.5 ile son 26 yılın en yüksek seviyesine yükseldi. Artan işsizlik, son dönemde resesyonun güç kaybettiği yönünde oluşan olumlu beklentiyi azaltırken, uluslararası borsalarda satışlara neden oldu.
•
••
• ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD’de 4 Temmuz tarihinde sona eren haftada işsizlik maaşı almak için müracaat edenlerin sayısı beklentilerin altında 565,000 olarak gerçekleşti. Beklentiler verinin 605,000 kişi seviyesinde gerçekleşeceği yönündeydi. Açıklamada ayrıca, bir önceki hafta 614,000 olarak açıklanan veri 617,000 olarak revize edildi. İşsizlik sigortası hakkını sürdürenlerin sayısı da bir hafta öncesine göre 159,000 kişi artarak 6.88 milyon oldu. İstihdam piyasasındaki eğilimi daha iyi gösteren dört haftalık hareketli ortalama ise bir öncesine göre 10,000 kişi azalarak 606,000 kişi seviyesine geriledi.
•
••
• ABD Chicago Merkez Bankası FED tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD’deki mevcut ekonomik faaliyetler ve enflasyon baskıları ile ilgili bilgi sağlayan önemli bir gösterge olan Ulusal Faaliyet Endeksi, Mayıs ayında -2.3 değerini aldı. Açıklamada ayrıca Nisan ayında -2.06 değerini alan veri -2.27 olarak revize edildi. Ulusal Faaliyet Endeksi’nin, 2007 yılının Ağustos ayından beri ekside seyretmesi, büyümede aşağı yönlü bir eğilime işaret ediyor.
•
••
• Avrupa Merkez Bankası ECB faiz oranlarını piyasa beklentilerine paralel olarak değiştirmeden %1 seviyesinde bıraktı. En son Mayıs ayında 25 baz puan indirim yapan ECB, 2008 yılının Ekim ayından bu yana gösterge faiz oranında 325 baz puan indirim yaptı. ECB Başkanı Jean-Claude Trichet, faiz kararının nedenlerinin açıklandığı basın toplantısında, mevcut faiz oranlarının en düşük seviye olup olmadığı konusunda son kararı vermediklerini ancak, faiz oranlarının şu an için uygun seviyede bulunduğunu belirtti. Euro Bölgesi ekonomisinin 2010 ortalarından itibaren iyileşmeye başlayacağını söyleyen Trichet ayrıca, enflasyon baskılarının azalacağını belirtti. Reuters anketine göre ECB’nin faizleri 2009 ve 2010 son çeyreğine kadar %1 seviyesinde tutması bekleniyor. ECB’nin bir sonraki faiz konulu toplantısı 6 Ağustos tarihinde yapılacak.
•
••
• Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde üretici fiyatları endeksi (ÜFE), Mayıs ayında beklentilerin aksine %0.2 azaldı. Beklentiler verinin
%0.1 artması yönündeydi. Açıklanan son veri ile birlikte Euro bölgesinde ÜFE, yıllık olarak %5.8 gerilemiş oldu. Açıklamada ayrıca, Nisan ayında aylık bazda
%1 azaldığı açıklanan veri, %0.9 azalış olarak revize edilirken, yıllık bazda %4.6 düştüğü açıklanan veride revize yapılmadı. Enerji fiyatlarının dâhil edilmediği çekirdek ÜFE ise Mayıs ayında aylık bazda %0.2, yıllık bazda %2.9 düşüş gösterdi. Çekirdek ÜFE, Nisan ayında aylık bazda %0.4, yıllık bazda %2.4 gerilemişti.
•
••
• Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro Bölgesi’nde Gayri Safî Yurt içi Hâsıla (GSYH) verisinin ilk çeyrekte, çeyrek bazında %2.5 daraldığı teyit edildi. Veri 4. çeyrekte çeyrek bazında %1.8 azalmıştı. Euro bölgesi ekonomisi 1.
çeyrekte geçen yılın aynı çeyreğine göre ise %4.9 daraldı. Daha önce geçici verilere göre %4.8 azaldığı açıklanan verinin revize edilmesi beklenmiyordu.
Euro bölgesi ekonomisi geçen yıl 4. çeyrekte ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %1.7 daralmıştı. IMF’in son yayınlanan tahminlerine göre, 2007 yılında
%2.7, 2008 yılında %0.9 büyüyen Euro bölgesi ekonomisinin, 2009 yılında %4.8, 2010 yılında da %0.3 daralması bekleniyor
•••
• Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde işsizlik oranı Mayıs ayında %9.5 ile tarihinin en yüksek düzeyine yükseldi. Nisan ayında %9.2 seviyesinde gerçekleşen verinin, Mayıs ayında %9.4 düzeyine yükselmesi bekleniyordu. Mayıs ayı itibariyle 27 üyeli AB’nin işsizlik oranı ise %8.9 ile son 4 yılın zirvesine çıktı.
•
••
• İngiltere Merkez Bankası BOE faiz oranlarını piyasa beklentileri doğrultusunda
%0.50 seviyesinde değiştirmeden bıraktı. En son Mart ayında 50 baz puan indirim yapan BOE, 2008 yılı Ekim ayından bu yana faizlerde toplamda 4.5 puan indirim yapmıştı. BOE, faiz indirimi kararının ardından yaptığı açıklamada, 125 milyar sterlin büyüklüğündeki nicel gevşeme programının devam ettiğini ve büyüklüğünün değiştirilmediğini belirtti. Reuters anketine göre BOE’nin 2010 yılının ortalarına kadar faizleri %0.5 seviyesinde tutması bekleniyor. BOE’nin bir sonraki faiz konulu toplantısı 5-6 Ağustos tarihlerinde yapılacak.
•••
• Uluslararası Para Fonu (IMF), yenilediği “Dünya Ekonomik Görünümü”
raporunda, küresel ekonominin resesyonun dip noktasından toparlanmakta olduğunu ancak, toparlanmanın zayıf olmasının beklendiğini belirtti. Raporda IMF’nin Nisan ayında %1.3 olarak açıkladığı 2009 yılı küresel gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) daralma tahmini 0.1 puan artarak %1.4 daralma olarak revize edildi. Yine Nisan ayında %1.9 olarak açıklanan 2010 GSYH büyüme tahmini,
Karşılama oranı (ihracat/ithalat)
68.0 65.0 65.1
60.4 57.4 69.1 71.5
63.5 64.6
61.3
77.7
67.6 77.6
84.9 93.0
74.9 67.9
50.0 60.0 70.0 80.0 90.0 100.0 110.0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Aylar
%
2008 2009
0.6 puan yukarı revize edilerek %2.5 oldu. Raporda, dünya ekonomisinin eşi benzeri görülmemiş makro ekonomik ve mali politika destekleri sayesinde istikrar kazandığı, buna rağmen grup olarak gelişmiş ülkelerin 2010’un ikinci yarısına kadar sürdürülebilir büyüme göstermesinin beklenmediği belirtildi.
Son Açıklanan Veriler
•
••
• TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının birinci üç aylık döneminde, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) değeri bir önceki yılın aynı dönemine göre, sabit fiyatlarla %13.8 oranında azalış göstererek 21.1 milyar TL ve cari fiyatlarla da %2.2 oranında azalış göstererek 211.0 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
2009 yılının birinci üç aylık döneminde harcama yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla tahmininde özel nihai tüketim harcamaları sabit fiyatlarla %9.2 azalış, devletin nihai tüketim harcamaları %5.7 artış, gayri safi sabit sermaye oluşumu
%29.7 azalış, mal ve hizmet ihracatı %11.3 azalış ve mal ve hizmet ithalatı da
%31.9 azalış göstermiştir.
•
••
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan geçici verilere göre, 2009 yılı Mayıs ayında; geçen yılın aynı ayına göre ihracat %41 oranında azalarak 7.4 milyar USD,
ithalat ise %43.9 oranında azalarak 10.8 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı
%49.1 oranında azalarak 6.8 milyar USD’den 3.5 milyar USD’ye gerilemiştir. 2008 yılı Mayıs ayında %64.6 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2009 Mayıs ayında
%67.9’a yükselmiştir.
2008 yılı Mayıs ayında %50.2 olan Avrupa Birliği’nin (AB) ihracattaki ağırlığı 2009 yılı Mayıs ayında %47.2’ye gerilemiştir. Geçen yılın aynı ayına göre AB ülkelerine yapılan ihracat %44.5 oranında azalarak 3,5 milyar USD düzeyinde gerçekleşmiştir.
2009 yılı Mayıs ayında fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi, kara taşıtları ve bunların aksam ve parçaları (965 milyon USD) olurken; bu faslı, makineler, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (638 milyon USD), demir ve çelik (550 milyon USD) ve örme giyim eşyaları (540 milyon USD) izlemiştir. Mayıs ayında; en yüksek ithalatı olan fasıl mineral yakıtlar, mineral yağlar (2.2 milyar USD) olurken, bu faslı; makineler, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (1.4 milyar USD), elektrikli makine ve cihazlar (914 milyon USD) ve demir-çelik (888 milyon USD) izlemiştir.
•
••
• TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2009 yılı Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi %24.2 oranında, ithalat miktar
Dış Ticaret Hadleri (%)
97.2
96.7 98.2 97.3
97.6
97.6 98.1
93.9
93.3 96.6
90.0 89.3 96.1
94.6
94.6 101.0 99.5
92.5 95.7
88.0 90.0 92.0 94.0 96.0 98.0 100.0 102.0 104.0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Aylar
%
2007 2008 2009
endeksi %23 oranında azalış gösterirken, ihracat birim değer endeksi %22.1 ve ithalat birim değer endeksi de %27.2 oranında azalmıştır.
Ana sektörler itibarıyla, Mayıs ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %24 oranında, balıkçılık sektöründe %34.2 oranında artış gösterirken, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %22 oranında, imalat sanayii sektöründe
%25.6 oranında düşüş göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde;
tarım ve ormancılık sektöründe
%30.4, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %29.4, imalat sanayii sektöründe ise %21.3 oranında gerileme kaydetmiştir.
Mayıs ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksleri;
tarım ve ormancılık sektöründe %23.1, balıkçılık sektöründe %23.8, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %26.2 ve imalat sanayii sektöründe %21.9 oranında azalmıştır. İthalat birim değer endeksleri de geçen yılın aynı ayına göre, tarım ve ormancılık sektöründe %26.5, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %42, imalat sanayii sektöründe ise %21.7 oranında azalış göstermiştir.
Bu gelişmelerden sonra; 2009 yılının Nisan ayında büyük bir sıçramayla tekrar ihracat lehine dönmüş olan dış ticaret hadleri, Mayıs ayında da; bir önceki aya göre ihracat fiyat artışının (%2.29) ithalat fiyat artışından (%0.72) daha yüksek olması nedeniyle, 1.5 puan artışla, 101.0 seviyesinde ihracat lehine devam etmiştir.
•••
• T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2008 yılı Mayıs ayında 4,805 milyon USD olan cari işlemler açığı, bu yılın Mayıs ayında %69.5 oranında azalarak 1,465 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Mayıs ayı cari açığının bir önceki yılın aynı ayına göre daralmasında, alt kalemler itibariyle; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının, bir önceki yılın aynı ayına göre %53.1 oranında düşerek 2,526 milyon USD’ye gerilemesi, gelir dengesinden kaynaklanan net giderlerin %42 oranında azalarak 495 milyon USD’ye gerilemesi, hizmetler dengesi kaleminden kaynaklanan net gelirlerin, bir önceki yılın aynı ayına göre %9.3 oranında artarak 1,393 milyon USD’ye yükselmesi ve cari transferlerden kaynaklanan girişlerin de %1.2 oranında artarak 163 milyon USD olarak gerçekleşmesi etkili olmuştur.
Finans hesaplarında, bir önceki yılın Ocak-Mayıs döneminde 21,306 milyon USD net sermaye girişi gerçekleşmişken, bu yılın aynı döneminde 4,247 milyon USD tutarında net sermaye çıkışı olmuştur. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın Ocak-Mayıs dönemine göre %47.5 oranında azalarak 3,063 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 1,096 milyon USD net sermaye çıkışı olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 574 milyon USD net giriş gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile
Yıllık Enflasyon
14.67 18.41
12.49 13.29 12.25
8.11 7.90 6.43
3.46 -0.35
-2.46 -1.86 5.73 5.24 6.13 7.89 7.73 10.06 9.50
12.06
11.77 11.13 11.99 10.76
-5.0 -2.5 0.0 2.5 5.0 7.5 10.0 12.5 15.0 17.5 20.0
08/07 08/08 08/09 08/10 08/11 08/12 09/01 09/02 09/03 09/04 09/05 09/06
Aylar
%
ÜFE TÜFE
Aylık Sanayi Üretim Endeksi Değişimi (2005=100)
9.1 18.8
6.3
5.9
7.3 4.2 6.2 7.9
4.0
10.4 8.5
-1.9
-17.8 -13.3 -3.6 -4.3
2.4 3.8 3.2 7.0
2.6 11.6 8.4
-6.8
-17.4 -18.5 -20.8 -23.8 -21.3
-30.0 -25.0 -20.0 -15.0 -10.0-5.00.05.0 10.0 15.0 20.0 25.0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Aylar
%
2007 2008 2009
mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 19,446 milyon USD net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 8,564 milyon USD net çıkış olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2008 yılının Ocak-Mayıs döneminde 1,089 milyon USD azalış göstermişken, bu yılın aynı döneminde 2,514 milyon USD azalış göstermiştir.
•••
• TÜİK tarafından açıklanan verilere göre; 2009 yılının Haziran ayında bir önceki aya göre Üretici Fiyatları (ÜFE) %0.94, Tüketici Fiyatları (TÜFE) da %0.11 oranında artış göstermiştir.
Böylece, bir önceki yılın aynı ayına göre enflasyon üretici fiyatlarıyla %-1.86, tüketici fiyatlarıyla ise %5.73 oranında gerçekleşmiştir.
2009 yılının Haziran ayında, ÜFE’de alt sektörler itibariyle bir önceki aya göre en yüksek aylık artış gösteren sektörler;
kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı (%15.25), tıbbi, hassas ve
optik aletler imalatı (%11.42), ham petrol ve doğalgaz çıkarımı (%4.00) sektörleri olurken, TÜFE’deki en yüksek aylık artış %2.82 ile ulaştırma grubunda gerçekleşmiştir.
•
••
• TÜİK tarafından açıklanan, 2005=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2009 yılı Mayıs ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %17.4 oranında azalarak 102.3 olmuştur. Sanayinin alt
sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi %12.9 oranında, imalat sanayi sektörü endeksi %19.0 oranında, elektrik, gaz ve su sektörü endeksi ise %5.5 oranında azalmıştır.
Ana Sanayi Grupları Sınıflamasına göre de; aramalı imalatının %19.5, enerjinin
%8.2, dayanıksız tüketim malı imalatının %8.0, dayanıklı tüketim malı imalatının
%4,0 oranında düştüğü görülmektedir.
2009 yılı Mayıs ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre İmalat Sanayi Üretim Endeksi alt gruplarındaki en yüksek düşüş %41.9 ile motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatında gerçekleşmiş olup, bunu %29.2’lik düşüş ile makine ve teçhizat hariç metal ürünleri imalatı ve %28.9’luk düşüşle de bys. elektrikli makine ve cihazların imalatı izlemiştir.
İmalat Sanayi KKO
78.3
80.182.0 81.783.3 83.5 81.9
80.383.2 83.1 82.6 81.1 80.3
79.3 81.281.7 82.4 82.3 80.0
76.2 79.8
76.7 72.9
64.7 70.472.7
66.8 63.864.7
63.8
60 64 68 72 76 80 84 88
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Aylar
%
2007 2008 2009
•
••
• TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılı Haziran ayında %82.3 olan üretim değeri ağırlıklı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2009 yılı Haziran ayında %72.7 olarak
gerçekleşmiştir. İşyerlerinin
tam kapasite ile
çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; iç talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, bunu dış pazarda talep yetersizliği, mali imkânsızlıklar, yerli mallarda hammadde yetersizliği, ithal mallarda hammadde yetersizliği, işçilerle ilgili meseleler diğer
nedenler olmuştur. KKO, 2009 yılı Mayıs ayında %70.4 seviyesindeydi.
2009 yılı Haziran ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %5.8, satış miktarı %6.4, hammadde fiyatları %2.0 ve satış fiyatları ise %1.4 oranında artmıştır. 2009 yılı Temmuz ayında ise üretim miktarının %1.4, satış miktarının
%0.4, satış fiyatlarının %0.4 ve hammadde fiyatlarının da %0.3 oranında artması beklenmektedir.
•
••
• Hazine Müsteşarlığı’ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, 408.9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun 282.3 milyar TL tutarındaki kısmı (%69.0) Türk Lirası cinsinden, 126.6 milyar TL tutarındaki kısmı (%31.0) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.4 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.1) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır. 2009 yılı Haziran sonu itibariyle merkezi yönetim brüt borç stokunun %57.5’i iç piyasaya, %16.3’ü ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %26.2 olarak gerçekleşmiştir.
İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2008 yılında %76.1 olan piyasa payının, 2009 yılında da artmaya devam ettiği görülmektedir. Ocak ayında iç borç stokunun piyasa payı %76.3 iken Nisan ayında %76.9’a ve Mayıs ve Haziran aylarında da %77.9’a yükselmiştir. 2008 yılı genelinde 23.9 ay olarak gerçekleşen iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı 2009 yılı Ocak ayında 23.3 ay, Nisan ayında 23.1 ay, Mayıs ayında 23.7 ay ve Haziran ayında da 23.1 ay olarak gerçekleşmiştir.
•••
• T.C. Merkez Bankası’nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Temmuz Ayı I. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %4.9 oranında küçüleceği, tüketici fiyatlarının %6.02 oranında artacağı, cari işlemler açığının 11,072 milyon USD ve dolar kurunun 1.6034 TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.52 ve %6.40 düzeyindedir.
12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %11.43, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %13.84 olarak beklenmektedir. Temmuz I. Dönem Beklenti anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre bütün ekonomik göstergelerin beklenti değerleri düşmüştür.
• Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler
19 Haziran - 03 Temmuz 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1.97 oranında daralarak 104,890 milyon TL düzeyine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %2.95 oranında azalış gösterirken, İç Varlıklar kalemi -3,327 milyon TL’den, -2,188 milyon TL seviyesine yükselmiştir.
Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.)
Değişim 27.06.08 19.06.09 03.07.09
Son Yıl Dönem
AKTİFLER 108,175 107,003 104,890 -3,285 -2,113
1.DIŞ VARLIKLAR 96,919 110,330 107,078 10,159 -3,252 2.İÇ VARLIKLAR 11,256 -3,327 -2,188 -13,444 1,139
PASİFLER 108,175 107,003 104,890 -3,285 -2,113
1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 62,694 55,118 53,057 -9,637 -2,061
1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 21,119 21,648 21,186 67 -462
1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 41,575 33,470 31,871 -9,704 -1,599 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 20,856 12,982 12,827 -8,029 -155 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 20,719 20,488 19,044 -1,675 -1,444 2.MERKEZ BANKASI PARASI 45,481 51,885 51,834 6,353 -51
2.1. REZERV PARA 48,871 57,265 52,926 4,055 -4,339
2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 29,614 35,387 34,945 5,331 -442 2.1.2. Bankalar Mevduatı 19,100 21,786 17,898 -1,202 -3,888
2.1.3. Diğer Kalemler 157 92 83 -74 -9
2.2. DİĞER MB PARASI -3,390 -5,380 -1,092 2,298 4,288
2.2.1. APİ’den Doğan Borçlar -5,250 -12,928 -7,868 -2,618 5,060
2.2.2. Kamu Mevduatı 1,860 7,548 6,776 4,916 -772
TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 75,007 65,590 65,011 -9,996 -579 Kaynak: TCMB
Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %3.74 oranında azaldığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %2.13, İç Yükümlülükler kaleminin de %4.78 oranında gerileme kaydettiği göze çarpmaktadır.
Kamu maaş ödemeleri öncesinde artan nakit ihtiyacına bağlı olarak, geçen dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %6.21 ve %2.20 oranlarında artışlar kaydedilmişti. Bu dönem Rezerv Para kaleminde %7.58, Emisyon Hacminde ise %1.25 oranında daralma sağlanarak, geçen dönem gerçekleşen parasal genişlemenin geri çekildiği görülmektedir. Öte yandan geçen dönem itibariyle -5.38 milyar TL seviyesinde bulunan Merkez Bankası’nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönem 4.29 milyar TL artış göstererek -1.09 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve Haziran ayının üçüncü haftası itibariyle -12.9 milyar TL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi ise 5.06 milyon TL artış kaydederek -7.87 milyar TL düzeyine çıkmıştır. Diğer bir ifade ile 19 Haziran tarihi itibariyle Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasadan 12.9 milyar TL alacaklı iken, bu dönem bu tutar 7.87 milyar TL seviyesine gerilemiştir. Öte yandan Merkez Bankası’nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %10.23 oranında azalış göstererek 6,776 milyon TL seviyesine inmiştir.
Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi
11.00 11.25 11.50 11.75 12.00 12.25
26.06 29.06 30.06 01.07 02.07 03.07 06.07 07.07 08.07 09.07 10.07
Tarih
Getiri oranı (%)
02.02. 2011 itfa tarihli tahvil
ABD Dolar Denge Kuru
1.50 1.52 1.54 1.56 1.58
26.06 29.06 30.06 01.07 02.07 03.07 06.07 07.07 08.07 09.07 10.07
Tarih TL
Geçen dönem 2,183 milyon USD azalış gösteren TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki gerilemenin, bu dönem ivme kaybetmekle birlikte devam ettiği görülmektedir. 19 Haziran - 03 Temmuz 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 579 milyon USD azalarak 65,011 milyon USD seviyesine gerilemiştir.
• Tahvil-Bono Piyasası
Haziran ayının dördüncü haftasını %11.94 seviyesinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 2 Şubat 2011 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın son günlerinde aynı
seviyelerden işlem görürken, Temmuz ayının ilk günlerinden itibaren aşağı yönlü bir seyir izledi. TC Merkez Bankası Durmuş Yılmaz’ın, İktisadi Dinamikler Topluluğu’nun İstanbul’da gerçekleşen yıllık toplantısında yaptığı konuşma- da, enflasyon konusunda endişelerinin olmadığını belirtmesinin ardından düşüş
kaydeden gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Temmuz ayının ilk haftasını
%11.61 seviyesine gerileyerek kapattı. Temmuz ayının ikinci haftasında ise piyasada TC Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine devam edeceği yönündeki beklentilerin güçlenmesine bağlı olarak tahvil-bono piyasasında alımların devam ettiği görüldü. Sözkonusu alımlarla gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Temmuz ayının ikinci haftasını %11.57 seviyesine gerileyerek kapatırken, gösterge bileşik faiz bu dönem içerisinde 37 baz puan gerileme kaydetmiş oldu.
• Döviz Piyasası
Haziran ayının dördüncü haftasını 1.5409 TL seviyesinden kapatan dolar, Haziran ayının son günleri ile Temmuz ayının ilk günlerinde alternatif piyasalara gelen alımların döviz
piyasasına satış yönünde yansıması sonucunda değer kaybetti. Haziran ayını 1.5321 TL düzeyine gerileyerek kapatan dolar, Temmuz ayının ilk günlerinde de TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.5279 TL seviyesine kadar gevşedi. Temmuz ayının ilk haftasını tepki alımları sonucunda 1.5356 TL
düzeyinden kapatan dolar, Temmuz ayının ikinci haftasında ise küresel krize ilişkin kaygıların öne çıkması ve uluslararası borsalarda yaşanan kayıplara bağlı olarak artış kaydetti. Temmuz ayının ikinci haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.5539 TL düzeyine yükselerek kapatan dolar, son iki haftalık dönem içerisinde TL karşısında ‰8.43 oranında değer kazanırken, euro ‰2.54 değer kaybetmiştir.
İMKB Bileşik Endeksi
35000 36000 37000 38000
26.06 29.06 30.06 01.07 02.07 03.07 06.07 07.07 08.07 09.07 10.07
Tarih
Endeks
Haziran ayının dördüncü haftasını 1.4050 seviyesinden kapatan EUR/USD paritesi, yeni rezerv para birimi üzerine yapılan tartışmalara bağlı olarak ayın son işlem gününde TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.4116 düzeyine yükseldi. Temmuz ayının ilk günlerinde ise Avrupa Merkez Bankası (ECB)’nin politika faizleri ile ilgili toplantısından, faizlerde değişikliğe gidilmemesi yönünde çıkan karar ve bu toplantı sonrasında ECB Başkanı Trichet’in yaptığı basın açıklamasında, faizlerde daha fazla indirim yapmayı düşünmedikleri yönünde verdiği sinyaller, paritenin düşüş kaydetmesine neden oldu. Temmuz ayının ilk haftasını 1.40 düzeyinin altına gerileyerek kapatan parite, ayın ikinci haftası içerisinde de ABD şirketlerinin ikinci çeyrek bilanço rakamlarının tahminlerden daha iyi açıklanacağı yönündeki beklenti ile gerilemesini sürdürdü.
1.3830 seviyesine kadar gerileyen parite, Temmuz ayının ikinci haftasını da TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1.3905 düzeyinden kapattı.
• İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)
Haziran ayının dördüncü haftasını 36,756 seviyesinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, artan petrol fiyatlarının uluslararası borsalarda işlem gören enerji şirketlerinin fiyatlarını yukarı
çekmesi sonucu yükseliş kaydeden global piyasalara paralel olarak ayın son günlerinde 37,719 puana kadar yükseldiyse de ABD’den gelen olumsuz makro ekonomik verilerin etkisiyle Haziran ayını 36,949 puandan kapattı. Temmuz ayının ilk günlerinde de ABD’den
gelmeye devam eden olumsuz veriler, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’ndaki gevşemenin sürmesine neden olurken, bu süreçte 36,686 puana kadar gerileyen bileşik endeks, ayın ilk haftasını da 36,798 puandan kapattı. Temmuz ayının ikinci haftasının ilk günlerin ise yurtdışı piyasalardaki düşüşlere rağmen yurtiçinde IMF ile sürdürülen görüşmelere yönelik beklentiler ve TC Merkez Bankası’nın uyguladığı düşük faiz politikasının bankacılık sektöründeki kârlılığı arttırdığı yöndeki değerlendirmelere bağlı olarak bankacılık sektörü hisselerine gelen alımlar, bileşik endeksin artış kaydetmesini sağladı. 37,347 puana kadar yükselen bileşik endeks, gelen kâr satışları sonrasında Temmuz ayının ikinci haftasını 36,780 puana gerileyerek kapattı. Bileşik endeks, bu dönem içerisinde
‰0.57 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %65.69 düzeyinden %65.42 seviyesine gerilemiştir.
• Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri
05 - 24 Haziran 2009 döneminde %2.5 oranında artarak 484 milyar TL düzeyine yükselen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönemde %1 azalarak 479 milyar TL düzeyine gerilediği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatların ‰4, vadesiz mevduatların da %5.2 oranında daraldığı göze çarpmaktadır.
Geçen dönem %1.1 oranında artış göstererek 371.2 milyar TL seviyesinin üzerine yükselen bankacılık sektörü toplam kredi hacminde bu dönem kayda değer bir değişiklik gerçekleşmemiştir. Toplam kredilerin alt ayrımına
bakıldığında ise TL kredilerde görülen ‰7 artışa karşılık, yabancı para cinsinden kredilerin %1.7 oranında azalış kaydetmesi dikkati çekmektedir. Döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %1.8 oranında değer kaybettiği göz önüne alındığında, yabancı para cinsinden kredilerde gerçekleşen gerilemenin, esasen döviz kurlarındaki düşüşten kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.)
Değişim (%) 31.12.08 24.06.09 07.07.09 Yıl Sonuna
Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR
TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469,455 483,937 478,937 2.0 -1.0
Vadeli 404,359 417,079 415,571 2.8 -0.4
Vadesiz 65,095 66,857 63,365 -2.7 -5.2
KREDİLER
TOPLAM KREDİLER 372,812 371,259 371,314 -0.4 0.0
TL 264,463 267,532 269,347 1.8 0.7
YP 108,350 103,727 101,967 -5.9 -1.7
YP Krediler/Toplam Krediler (%) 29.1 27.9 27.5
Krediler /Mevduat (%) 82.4 80.5 81.4
Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,836 18,418 18,697 35.1 1.5 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3.6 4.7 4.8
Menkul Değerler Portföyü 194,275 221,944 220,814 13.7 -0.5
MDP/ Mevduat (%) 41.4 45.9 46.1
Kaynak: BDDK
Yaklaşık 10.5 aylık bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönem de ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %1.5 oranında artış kaydederek 18.7 milyar TL düzeyine yaklaşırken, takipteki alacakların kredilere oranı da %4.8 seviyesine yükselmiştir.
05 - 24 Haziran 2009 döneminde %1.2 oranında artarak 222 milyar TL düzeyine yükselen bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi, bu dönemde ‰5 oranında daralarak 220.8 milyar TL seviyesine gerilemiştir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminde gerçekleşen bu gerilemeye rağmen, bu dönemde toplam mevduat hacminin daha yüksek bir oranda azalış göstermesine bağlı olarak, MDP/Mevduat oranı %46.1 düzeyine yükselmiştir.
İletişim Bilgileri
Oktay Küçükkiremitçi Müdür 0312 4179200/2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı 0312 4179200/2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman 0312 4179200/2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman 0312 4179200/2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr
MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER
2008 2009
2006 2007
Tem. Ağust. Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran
GSYİH (Milyon $) 526,429 656,670 - - 217,086* - - 155,848* - - 127,812* - - -
Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) 6.9 4.7 - - 1.2* - - -6.2* - - -13.8* - - -
İmalat Sanayi KKO (%) 81.0 81.8 80.0 76.2 79.8 76.7 72.9 64.7 63.8 63.8 64.7 66.8 70.4 72.7
İşsizlik Oranı (%) 9.9 9.9 9.4 9.8 10.3 10.9 12.3 13.6 15.5 16.1 15.8 14.9 - -
Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) 11.58 5.94 18.41 14.67 12.49 13.29 12.25 8.11 7.90 6.43 3.46 -0.35 -2.46 -1.86 Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) 9.65 8.39 12.06 11.77 11.13 11.99 10.76 10.06 9.50 7.73 7.89 6.13 5.24 5.73 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 160.1 190.3 181.0 193.9 191.9 174.0 170.2 168.8 166.5 163.4 159.4 166.7 168.1 164.6 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893 -37,684 -3,998 -3,003 -939 -2,380 -372 -3,036 -216 -170 -1,034 -1,239 -216 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041 -62,800 -7,962 -8,205 -5,091 -5,220 -2,678 -3,682 -1,398 -639 -2,361 -2,545 -3,477 - - İhracat-FOB (Milyon $) 85,535 107,262 12,595 11,047 12,793 9,722 9,396 7,722 7,884 8,437 8,163 7,575 7,359 - - İthalat-CIF (Milyon $) 139,576 170,063 20,557 19,251 17,885 14,942 12,073 11,405 9,282 9,076 10,525 10,120 10,836 -
Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat 61.3 63.1 61.3 57.4 71.5 65.1 77.8 67.7 84.9 93.0 77.6 74.9 67.9 -
Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171,309 189,617 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15,140 15,830 18,415 13,053 20,063 18,854 - - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137,554 152,832 13,778 18,920 11,827 13,044 15,752 12,014 13,825 13,805 10,514 12,814 15,275 - - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 4,142 7,528 1,961 2,063 2,237 3,126 2,004 4,611 2,539 7,250 3,579 - Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175,304 203,501 21,237 20,437 23,215 15,178 21,375 23,937 18,796 25,808 21,820 21,010 19,464 - - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 7,436 8,140 5,022 2,013 5,440 1,871 3,783 9,859 4,449 3,038 4,991 - - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129,359 154,769 13,801 12,297 18,193 13,165 15,935 22,066 15,013 15,950 17,372 17,972 14,473 - Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995 -13,883 -3,317 6,010 -9,426 -71 -3,385 -8,797 -2,967 -7,393 -8,767 -947 -610 - - Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34,848 4,119 14,150 -4,404 1,942 2,055 -6,926 816 2,466 -4,319 2,091 4,381 - Merkezi Yönetim Toplam
İç Borç Stoku (Milyon $) 178,906 219,207 220,323 224,907 216,274 181,324 175,253 181,728 170,839 171,230 173,167 186,478 196,723 197,161 Merkezi Yönetim Toplam
Dış Borç Stoku (Milyon $) 66,576 67,117 71,451 69,697 70,889 68,194 67,724 69,754 68,476 67,916 68,445 69,882 71,254 70,086
*: Çeyrek dönemler itibariyledir.
Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT
