Girifl
Türkiye hayvanc›l›¤› içerisinde koyun yetifltiricili¤i önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de meralar›n önemli bir bölümü düflük kalitelidir. Koyun yetifltiricili¤i, bu düflük kaliteli meralar›n en iyi flekilde de¤erlendirilmesine imkan sa¤lar ve ayr›ca hayvan ve yem materyali bak›m›ndan öz imkanlarla yap›labilecek olan bir yetifltiricilik dal›d›r.
Türkiye’de 30 milyon bafl civar›nda koyun bulunmas›na karfl›n yaklafl›k % 95’i düflük verimli yerli ›rklardan
oluflmaktad›r. Bu ›rklar›n döl ve süt verimlerini yükseltmek amac›yla Sak›z ›rk›n›n kullan›ld›¤› ›slah çal›flmalar› yap›lmaktad›r (1-5).
Karayaka ›rk› Karadeniz sahil fleridinde ve Tokat ili çevresinde yetifltirilen ince kuyruklu, kaba ve kar›fl›k yapa¤›l›, süt ve döl verimi düflük yerli bir koyun ›rk›d›r.
Sak›z ›rk› ise Sak›z adas›ndan kökenini alan ve Antalya’dan
‹stanbul’a kadar olan k›y› fleridinde yetifltirilen süt ve döl verimi yüksek bir ›rkt›r (1).
Karayaka ve Bafra (Sak›z x Karayaka G
1) Koyunlar›nda Baz› Verim Özellikleri*
Fatih ATASOY, Necmettin ÜNAL, Halil AKÇAPINAR
Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, Ankara - TÜRK‹YE Durhasan MUNDAN
Harran Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, fianl›urfa - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 15.04.2002
Özet: Bu araflt›rma ile Karayaka ve Bafra (Sak›z x Karayaka G1) toklu ve koyunlar›nda canl› a¤›rl›k, baz› vücut ölçüleri ve yapa¤›
özellikleri incelenmifltir. Bafra genotipi, kaliteli kuzu eti üretiminde anaç hatt› olarak yararlanmak amac›yla elde edilen bir koyun tipidir. Bir yafl›ndaki Karayaka ve Bafra toklular›n düzeltilmifl (en küçük kareler ortalamas›) canl› a¤›rl›¤› 48,4 ve 55,0 kg, cidago yüksekli¤i 56,2 ve 63,8 cm; vücut uzunlu¤u 59,6 ve 71,0; gö¤üs çevresi 91,9 ve 96,5; gö¤üs derinli¤i 29,3 ve 32,0; gö¤üs geniflli¤i 22,7 ve 21,2 cm olarak bulunmufltur. Yukar›daki özellikler koyunlarda genel olarak Karayaka ve Bafra genotiplerinde 51,1 ve 61,3 kg, 58,6 ve 67,4 cm, 58,6 ve 70,8 cm, 93,9 ve 99,9 cm, 30,3 ve 32,5 cm, 23,1 ve 21,9 cm olarak bulunmufltur. Karayaka ve Bafra koyunlarda kirli yapa¤› verimi 2,2 ve 2,2 kg; elyaf çap› 39,1 ve 35,9 µm; elyaf uzunlu¤u 24,8 ve 22,6 cm ve elyaf mukavemeti 14,2 ve 17,5 g’d›r. Araflt›rma sonucunda canl› a¤›rl›k, vücut ölçüleri ve yapa¤› özellikleri bak›m›ndan Bafra koyunlar›n›n Karayaka
›rk›na önemli düzeyde üstünlük sa¤lad›¤› görülmüfltür.
Anahtar Sözcükler: Koyun, Karayaka, Bafra, Canl› A¤›rl›k, Vücut Ölçüleri, Yapa¤› Verimi
Some Production Traits of Karayaka and Bafra (Chios x Karayaka B1) Sheep
Abstract: This study was carried out to investigate live weight, wool production and some body measurements of Karayaka and Bafra (Chios x Karyaka B1) sheep. The Karayaka breed is raised in the Black Sea region, while the Sak›z (Chios) breed is raised in the coastal areas of western Anatolia. The Bafra type was developed by crossing between Sak›z and Karayaka for a female line to use in lamb production. The least squares means obtained for Karayaka and Bafra yearlings were determined to be 48.4 and 55.0 kg for live weight, 56.2 and 63.8 cm for wither height, 59.6 and 71.0 cm for body length, 91.9 and 96.5 cm for chest girth, 29.3 and 32.0 cm for chest depth and 22.7 and 21.2 cm for chest width, respectively. Corresponding means for breeding ewes were 51.1 and 61.3 kg, 58.6 and 67.4 cm, 58.6 and 70.8 cm, 93.9 and 99.9 cm, 30.3 and 32.5 cm, 23.1 and 21.9 cm, respectively.
Wool characteristics of Karayaka and Bafra were 2.2 and 2.2 kg for greasy fleece weight, 39.1 and 35.9 µm for fibre diameter, 24.8 and 22.6 cm for fibre length and 14.2 and 17.5 g for breaking strength. The results of the study showed that body weight, body measurements and wool characteristics of the Karayaka breed have been improved by using the Sak›z breed.
Key Words: Sheep, Karayaka, Bafra, Body Weight, Body Measurements, Wool Characteristics
* Bu araflt›rma, Ankara Üniversitesi Araflt›rma Fonu taraf›ndan desteklenen projeden (99.10.00.01) haz›rlanm›flt›r.
Kuzu eti üretiminde kaliteyi ve miktar› artt›rmak için yüksek döl ve süt verimine sahip anaç hatlar› ile büyüme kabiliyeti ve karkas kalitesi yüksek baba hatlar›
kullan›lmaktad›r. Sak›z x Karayaka melezlemesi ile elde edilen melez koyun tipinin (Bafra koyunu), bu tipin elde edildi¤i Karaköy Tar›m ‹flletmesi flartlar›nda ve daha sonra götürülerek halen yetifltirilmesine devam edilen Gökhöyük Tar›m ‹flletmesi flartlar›nda elde edilen verim özellikleri bak›m›ndan kuzu eti üretimi için uygun bir ana hatt›
oldu¤u kabul edilebilir.
Vücut ölçüleri hayvanlar›n morfolojik yap›s› hakk›nda bilgi vermesi bak›m›ndan önemlidir. Et verimi vücut büyüklü¤ü ile yak›ndan ilgilidir. Koyun yetifltiricili¤inde yüksek yap›l›, bedeni uzun, genifl ve derin olan hayvanlar dam›zl›kta kullan›larak et üretiminde art›fl sa¤lanabilmektedir (2).
Gökhöyük Devlet Üretme Çiftli¤inde yetifltirilen Karayaka koyunlar›nda (6), ortalama canl› a¤›rl›k 44,4 kg, cidago yüksekli¤i 64,9 cm, vücut uzunlu¤u 67,1 cm, gö¤üs çevresi 88,0 cm, gö¤üs derinli¤i 29,6 cm, gö¤üs geniflli¤i 18,2 cm, kirli yapa¤› verimi 2,4 kg, elyaf uzunlu¤u 24,3 cm, elyaf inceli¤i 37,6 µm; ayn› de¤erler Karaköy Haras›’nda (7) s›ras›yla 41 kg, 63,7 cm, 67,2 cm, 86,8 cm, 30,5 cm, 19,4cm, 2,3 kg, 25,3 cm ve 47,2 µm olarak bulunmufltur. Gökhöyük Tar›m ‹flletmesi’nde daha sonra yap›lan çal›flmada (8) Karayaka koyunlar›nda k›rk›m sonras› canl› a¤›rl›k 46,1 kg, cidago yüksekli¤i 61,6 cm, vücut uzunlu¤u 64,9 cm, gö¤üs çevresi 86,2 cm, gö¤üs derinli¤i 29,4, gö¤üs geniflli¤i 20,0 cm ve kirli yapa¤› verimi 3,5 kg olarak elde edilmifltir.
Di¤er baz› çal›flmalarda (9,10), Karayaka ›rk›nda canl›
a¤›rl›k 32,5-58,4 kg, cidago yüksekli¤i 63,1 cm, vücut uzunlu¤u 65,1 cm, gö¤üs çevresi 81,2 cm, gö¤üs derinli¤i 28,3 cm, kirli yapa¤› verimi 1,0-1,9 kg, lüle uzunlu¤u 12–35 cm ve elyaf çap› 37-60 µm düzeylerinde bildirilmifltir.
Karaköy Haras›’nda yap›lan bir çal›flmada (11), Karayaka, Sak›z x Karayaka F1ve G1(SKY F1ve SKY G1) koyunlarda s›fat öncesi canl› a¤›rl›k s›ras›yla 35,9; 40,8 ve 41,1 kg, kirli yapa¤› verimi 1,8; 1,7 ve 1,9 kg olarak bulunmufltur. Ayn› yerde yap›lan di¤er araflt›rmalarda (12,13) SKY F1 difli toklularda canl› a¤›rl›k 32,1 kg, koyunlarda ise 37,7 kg olarak elde edilmifltir.
Sak›z difli toklularda (14) kirli yapa¤› verimi, elyaf çap›
ve uzunlu¤unu s›ras›yla 2,2 kg, 28,1 µm ve 13,6 cm;
Sak›z x Akkaraman F1’lerde (SA F1) (15) k›rk›m sonu canl›
a¤›rl›k 47,4 kg, s›fat öncesi canl› a¤›rl›k 55,8 kg, kirli
yapa¤› verimi 2,4 kg, elyaf uzunlu¤u 12,1 cm, elyaf inceli¤i 28,2 µm olarak bildirilmifltir. Sak›z koyunlar›nda (16) canl› a¤›rl›k 52,0 kg, cidago yüksekli¤i 72,6 cm, vücut uzunlu¤u 70,3 cm, gö¤üs derinli¤i 31,7 cm, gö¤üs geniflli¤i 17,5 cm, gö¤üs çevresi 84,8 cm, kirli yapa¤›
verimi 1,9 kg, lüle uzunlu¤u 12,3 cm, elyaf uzunlu¤u 9,6 cm ve inceli¤i 32,5 µm olarak bildirilmifltir.
Bu araflt›rmada Karayaka ve Bafra (Sak›z x Karayaka G1) toklu ve koyunlar›nda canl› a¤›rl›k, baz› vücut ölçüleri ve yapa¤› özelliklerinin incelenmesi amaçlanm›flt›r.
Materyal ve Metot
Araflt›rman›n materyalini Tar›m ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤üne ba¤l› Gökhöyük Tar›m ‹flletmesi’nde yetifltirilen de¤iflik yafl ve cinsiyette Karayaka ve Bafra (Sak›z x Karayaka G1) koyunu oluflturmufltur.
Araflt›rmada kullan›lan hayvan say›s› bulgular bölümünde ilgili tablolarda verilmifltir. Araflt›rman›n hayvan materyali ‹flletme flartlar›nda bak›l›p, beslenmifllerdir.
Tart›m ve ölçümler k›rk›m sonunda yap›lm›flt›r. Canl›
a¤›rl›klar 100 g’a hassas baskül ile belirlenmifltir. Cidago yüksekli¤i (yer ile cidago aras›), vücut uzunlu¤u (art.
humeri ile tüb. ichii aras›), gö¤üs derinli¤i (cidago ile sternum aras›) ve gö¤üs geniflli¤i (sa¤ ve sol scapula kemiklerinin exremites proximalisleri aras›) ölçü bastonu;
gö¤üs çevresi (scapulalar›n caudal taraf›ndan) ise ölçü fleridi ile ölçülmüfltür. Difli toklu ve koyunlar May›s ay›n›n ilk haftalar›nda k›rk›lm›fl, her hayvan›n kirli yapa¤› verimi saptanm›fl ve yapa¤› özelliklerini belirlemek için son kosta kemi¤inin üstündeki bölgeden yapa¤› örnekleri al›nm›flt›r.
Bu örnekler Lalahan Hayvanc›l›k Araflt›rma Enstitüsündeki Yapa¤› Laboratuvar›nda OFDA (Optical Fiber Diameter Analysis) Metodu ile analiz edilmifltir.
Toklularda canl› a¤›rl›k ve baz› vücut ölçülerine etki eden genotip ve cinsiyet; koyunlarda canl› a¤›rl›k ve baz›
vücut ölçülerine etki eden genotip ve yafl faktörleri En Küçük Kareler (Least Squares) Yöntemi ile incelenmifltir (17). ‹ncelenen faktörler aras›nda önemli interaksiyon tespit edilmemifltir. Hesaplamalarda herhangi bir çevre faktörü içindeki etki paylar›n›n toplam› s›f›r olarak kabul edilmifltir. ‹ncelenen çevre faktörlerinin etkilerinin önemlili¤i için variyans analizi, aralar›ndaki farkl›l›k önemli bulunan ikiden fazla grubu karfl›laflt›rmak için Duncan testi uygulanm›flt›r. Yapa¤› verimi ve özellikleri bak›m›ndan yap›lan karfl›laflt›rmada ba¤›ms›z gruplar aras›
t testi uygulanm›flt›r (18).
Bulgular
Toklularda Canl› A¤›rl›k ve Vücut Ölçüleri
Bir yafll› toklularda genotip ve cinsiyete göre canl›
a¤›rl›k ve vücut ölçüleri ile ilgili düzeltilmemifl de¤erler Tablo 1’de verilmifltir.
Karayaka ve Bafra toklularda genel olarak canl› a¤›rl›k 44,7 ve 52,3 kg; cidago yüksekli¤i 55,0 ve 63,0 cm;
vücut uzunlu¤u 58,7 ve 70,3 cm; gö¤üs çevresi 89,9 ve 95,1 cm; gö¤üs derinli¤i 28,3 ve 31,4 cm; gö¤üs geniflli¤i 21,8 ve 20,4 cm olarak bulunmufltur.
Toklular›n canl› a¤›rl›k ve vücut ölçülerine genotip ve cinsiyetin etkisi incelenmifl ve hesaplanan etki paylar› ile etki paylar›na göre düzeltilmifl ortalama de¤erler Tablo 2’
de verilmifltir.
‹ncelenen bütün özellikler üzerine genotip ve cinsiyetin etkisi önemli olmufltur (P<0,001). Gö¤üs geniflli¤i bak›m›ndan Karayaka toklular üstün olurken, incelenen di¤er vücut ölçüleri ve canl› a¤›rl›k bak›m›ndan Bafra toklular üstün bulunmufltur.
Koyunlarda Canl› A¤›rl›k ve Vücut Ölçüleri
Koyunlarda genotip ve yafla göre canl› a¤›rl›k ve vücut ölçüleri ile ilgili düzeltilmemifl de¤erler Tablo 3’de verilmifltir.
Karayaka ve Bafra koyunlarda canl› a¤›rl›k 54,2 ve 62,7 kg, cidago yüksekli¤i 59,8 ve 68,6 cm; vücut uzunlu¤u 58,8 ve 70,7 cm, gö¤üs çevresi 95,9 ve 100,7 cm, gö¤üs derinli¤i 31,3 ve 32,7 cm ve gö¤üs geniflli¤i 23,6 ve 22,2 cm olarak bulunmufltur.
Tablo 1. Toklularda (1 yafll›) Canl› A¤›rl›k ve Baz› Vücut Ölçüleri.
KARAYAKA BAFRA
Erkek Difli GENEL Erkek Difli GENEL
n=26 n=87 n=113 n=20 n=45 n=65
X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx-
Canl› A¤›rl›k (kg) 57,7 ± 0,51 40,8 ± 0,38 44,7 ± 0,74 59,0 ± 0,83 49,3 ± 0,79 52,3 ± 0,82
Cidago Yüksekli¤i (cm) 58,4 ± 0,53 54,0 ± 0,29 55,0 ± 0,30 65,7 ± 0,51 61,8 ± 0,43 63,0 ± 0,48
Vücut Uzunlu¤u (cm) 61,9 ± 0,44 57,8 ± 0,27 58,7 ± 0,26 71,7 ± 0,98 69,7 ± 0,35 70,3 ± 0,40
Gö¤üs Çevresi (cm) 97,2 ± 0,88 87,8 ± 046 89,9 ± 0,55 98,1 ± 0,74 93,8 ± 0,73 95,1 ± 0,61
Gö¤üs Derinli¤i (cm) 31,1 ± 0,15 27,7 ± 0,20 28,3 ± 0,21 33,2 ± 0,30 30,6 ± 0,22 31,4 ± 0,23 Gö¤üs Geniflli¤i (cm) 24,2 ± 0,26 21,1 ± 0,14 21,8 ± 0,18 22,6 ± 011 19,4 ± 0,28 20,4 ± 0,27
Tablo 2. Toklularda Baz› Özelliklere ‹ncelenen Çevre Faktörlerinin Etki Paylar› (EP) ve Düzeltilmifl (En Küçük Kareler Ortalamas›) ve Standart Hata De¤erleri.
Canl› A¤›rl›k Cidago Yüksekli¤i Vücut Uzunlu¤u Gö¤üs Çevresi Gö¤üs Derinli¤i Gö¤üs Geniflli¤i
Faktörler n (kg) (cm) (cm) (cm) (cm) (cm)
EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx-
Genotip *** *** *** *** *** ***
Karayaka 113 -3,27 48,4±0,45 -3,83 56,2±0,31 -5,69 59,6±0,29 -2,28 91.9±0,472 -1,35 29,3±0,14 0,83 22,7±0,15 Bafra 65 3,27 55.0±0,55 3,83 63,8±0,38 5,69 71.0±0,35 2,28 96,5±0,577 1,35 32,0±0,21 -0,83 21,2±0,18
Cinsiyet *** *** *** *** *** ***
Erkek 46 6,98 58,7±0,63 2,09 62,1±0,44 1,62 66,9±0,40 3,66 97,9±0,665 1,53 32,1±0,24 1,57 23,5±0,21 Difli 132 -6.98 44,7±0,63 -2,09 57,9±0,27 -1,62 63,7±0,25 -3,66 90,5±0,407 -1,53 29,1±0,15 -1,57 20,3±0,13
Beklenen 178 51,7±0,37 60.0±0,26 65,3±0,24 94,2±0,393 30,6±0,14 21,9±0,12
Ortalama
*** : P < 0,001
Koyunlarda canl› a¤›rl›k ve vücut ölçülerine genotip ve yafl›n etkisi incelenmifl ve hesaplanan etki paylar› ile etki paylar›na göre düzeltilmifl ortalama de¤erler Tablo 4’de verilmifltir.
‹ncelenen bütün özellikler üzerine genotip ve yafl›n etkisi de¤iflik düzeylerde önemli olmufltur (P<0,05;
P<0,001). Gö¤üs geniflli¤i bak›m›ndan Karayaka koyunlar üstün olurken, incelenen di¤er vücut ölçüleri ve canl›
a¤›rl›k bak›m›ndan Bafra koyunlar› üstün olmufltur.
Yapa¤› Verimi ve Özellikleri
Çeflitli yafltaki Karayaka ve Bafra koyunlar›nda kirli yapa¤› verimi ve baz› yapa¤› özellikleri ile ilgili istatistik de¤erler Tablo 5’ te verilmifltir.
Karayaka ve Bafra koyunlar›nda kirli yapa¤› verimi 2,2 ve 2,2 kg, elyaf çap› 39,1 ve 35,9 µm; elyaf uzunlu¤u 24,8 ve 22,6 cm ve mukavemet 14,2 ve 17,5 g olarak bulunmufltur. Kirli yapa¤› verimi bak›m›ndan genotipler aras› farkl›l›k önemsiz olurken, yapa¤› özellikleri bak›m›ndan genotipler aras› farkl›l›klar de¤iflik düzeylerde önemli olmufltur (P<0,01; P<0,001).
Tart›flma
Bu çal›flmada Karayaka ›rk› için elde edilen canl› a¤›rl›k de¤erleri, genellikle literatürlerde (6-8,10,11,13) bildirilen de¤erlerden daha yüksek olmufltur. Bu çal›flmada elde edilen de¤erler, daha önce ayn› iflletmede
Tablo 3. Koyunlarda Canl› A¤›rl›k ve Baz› Vücut Ölçüleri.
KARAYAKA BAFRA
2 Yafl 3 Yafl 4 Yafl 5+ Yafl GENEL 2 Yafl 3 Yafl 4 Yafl 5+ Yafl GENEL
n=12 n=44 n=61 n=19 n=136 n=140 n=152 n=82 n=43 n=417
Özellikler
X _
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx- X_
± Sx-
Canl› A¤›rl›k (kg) 49,3±1,37 53,7±061 54,8±0,70 56,6±1,31 54,2±045 58,1±0,44 63,1±0,46 66,3±0,71 69,6±1,02 62,7±0,34 Cidago Yüksekli¤i (cm) 58,3±0,91 59,9±0,46 59,9±0,36 60,0±0,75 59,8±026 68,2±0,28 68,5±0,28 69,2±0,34 68,7±0,46 68,6±0,15 Vücut Uzunlu¤u (cm) 57,7±1,29 58,5±0,34 58,9±0,39 59,6±0,78 58,8±0,26 69,9±0,27 70,8±0,25 71,3±0,37 72,2±0,46 70,7±0,16 Gö¤üs Çevresi (cm) 93,8±0,82 95,2±0,50 96,2±0,65 97,9±0,97 95,9±0,38 97,7±044 101,2±0,46 103,1±0,68 104,2±2,31 100,7±0,37 Gö¤üs Derinli¤i (cm) 30,0±0,44 31,3±0,18 31,3±0,15 31,8±0,26 31,3±0,11 31,6±0,18 32,8±0,19 33,5±0,25 34,5±0,33 32,7±0,12 Gö¤üs Geniflli¤i (cm) 22,5±0,23 23,5±0,19 23,7±0,24 23,8±0,36 23,6±0,14 21,7±1,05 22,0±0,21 22,5±0,29 23,8±0,41 22,2±0,37
Tablo 4. Koyunlarda Baz› Özelliklere ‹ncelenen Çevre Faktörlerinin Etki Paylar› (EP) ve Düzeltilmifl (En Küçük Kareler Ortalamas›) Ve Standart Hata De¤erleri.
Canl› A¤›rl›k Cidago Yüksekli¤i Vücut Uzunlu¤u Gö¤üs Çevresi Gö¤üs Derinli¤i Gö¤üs Geniflli¤i
Faktörler n (kg) (cm) (cm) (cm) (cm) (cm)
EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx- EP X_
± Sx-
Genotip *** *** *** *** *** *
Karayaka 223 -5,06 51,1±0,39 -4,36 58,6±0,226 -6,13 58,6±0,22 -3,04 93,9±0,45 -1,09 30,3±0,14 0,62 23,1±0,43 Bafra 462 5,06 61,3±0,28 4,36 67,4±0,160 6,13 70,8±0,15 3,04 99,9±0,3 1,09 32,5±0,10 -0,62 21,9±0,3
Yafl *** *** *** *** *** ***
1 132 -10,89 45,3±0,48a -4,95 58,1±0,275a -0,90 63,8±0,26a -6,10 90,8±0,57a -2,39 29,0±0,18a -2,15 20,4±0,52a 2 152 -3,04 53,2±0,49b 0,78 63,8±0,280b -0,88 63,8±0,27a -2,12 94,8±0,56b -0,84 30,6±0,18b -0,25 22,3±0,53b 3 196 2,02 58,2±0,41c 1,21 64,2±0,236bc 0,01 64,7±23b 1,29 98,2±0,47c 0,46 31,9±0,15c 0,20 22,7±0,45bc 4 143 4,45 60,7±0,46d 1,59 64,6±0,262c 0,46 65,2±0,25bc 2,79 99,7±0,52d 0,95 32,4±0,17d 0,65 23,2±50bc 5+ 62 7,46 63,7±0,69e 1,37 64,4±0,400bc 1,32 66,0±0,38c 4,15 101,1±0,80d 1,81 33,2±0,25e 1,55 24,1±76c
Beklenen 685 56,2±0,24 63,0±0,136 64,7±0,13 96,9±0,27 31,4±0,09 22,5±0,76
Ortalama
* : P < 0,05; *** : P < 0,001 a, b, c, d, e : Ayn› sütunda farkl› harfleri tafl›yan ortalamalar aras› farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05), Not: Bütün sürüyü tan›mlamas› bak›m›ndan 1 yafll› difli toklular da en küçük kareler analizine dahil edildi.
yap›lan çal›flmalardan (6,8) elde edilen de¤erlerden daha yüksektir. Bu da sistemli seleksiyon ile uygun bak›m ve beslemenin sürüde önemli bir ilerleme sa¤lad›¤›n›
göstermektedir.
Bu çal›flmada, Bafra genotipi için elde edilen ortalama canl› a¤›rl›k de¤erleri, Karayaka ›rk› için elde edilen de¤erlerden önemli düzeyde yüksektir. Bafra genotipi için bulunan de¤erler ise daha önce ayn› genotip için Karaköy Tar›m ‹flletmesi’nde (11,12,13) elde edilen de¤erlerden ve Sak›z x Karayaka F1 ve G1 genotipleri için (11) elde edilen de¤erlerden daha yüksek; Ulafl Tar›m ‹flletmesi’nde Sak›z x Akkaraman F1 (15) genotipi için elde edilen de¤erlerden daha düflük, Sak›z (16) ›rk› için bildirilen de¤erlere benzer olarak bulunmufltur. Bu da Gökhöyük Tar›m ‹flletmesinde Bafra genotipine, sistemli yetifltirme çal›flmalar› uygulanmas› ve flartlar›n daha iyi olmas› (bölge iklimi, iflletmedeki bak›m ve besleme ve sürü idaresi) nedeniyle, sürüde önemli bir ilerleme sa¤land›¤›n›
göstemektedir.
Bu araflt›rmada Karayaka ›rk› için elde edilen cidago yüksekli¤i ve vücut uzunlu¤u de¤erleri bu ›rk için daha önce bildirilen de¤erlerden biraz düflük bulunurken, gö¤üs çevresi, gö¤üs derinli¤i ve gö¤üs geniflli¤i özellikleri için bildirilen de¤erlere benzer bulunmufltur (6-9,13,16).
Vücut ölçüleri bak›m›ndan yap›lan de¤erlendirmede Bafra genotipinin gö¤üs geniflli¤i d›fl›ndaki di¤er bütün ölçüler bak›m›ndan Karayaka’dan önemli düzeyde üstün oldu¤u görülmüfltür. Bu da Bafra genotipinin genetik yap›s›nda, Sak›z genotipinin bulunmas›yla aç›klanabilir.
Bafra genotipinde gö¤üs geniflli¤inin Karayaka’ya göre düflük olmas› yine Sak›z genotipinin sütçülük özelli¤inden ileri geldi¤ine ba¤lanabilir.
Bafra genotipi için elde edilen vücut ölçüleri ile ilgili de¤erler Sak›z ›rk› için bildirilen de¤erlere benzerlik göstermektedir (16). Bu benzerlik Bafra genotipinin Sak›z ›rk›na vücut büyüklü¤ü bak›m›ndan yaklaflt›¤›n›n iflareti olarak kabul edilebilir.
Bafra genotipinin yapa¤› uzunlu¤u ve inceli¤i, Karayaka ›rk›na göre daha düflük, elyaf mukavemeti ise daha yüksek olmufltur. Uzunluk ve inceli¤in azalmas›
Sak›z genotipinin etkisiyle, mukavemet bak›m›ndan üstünlük sa¤lamas› yine Sak›z genotipinin etkisi sonucu yapa¤›da korteks k›sm›n›n artm›fl olabilece¤i ile aç›klanabilir.
Sonuç olarak, elde edilen bulgulardan Sak›z genotipinin etkisi ile Bafra koyunlar›nda canl› a¤›rl›k, vücut ölçüleri ve yapa¤› özellikleri bak›m›ndan Karayaka
›rk›na göre art›fl sa¤land›¤› görülmektedir.
Yapa¤› Özellikleri Kirli Yapa¤›
Verimi Elyaf Çap› Elyaf Uzunlu¤u Mukavemet
Genotip n (kg) (µm) (cm) (g)
Karayaka 118 2,2 ± 0,24 39,1 ± 0,90 24,8 ± 0,44 14,2 ± 0,48
Bafra 157 2,2 ± 0,05 35,9 ± 0,58 22,6 ± 0,08 17,5 ± 0,50
t Testi - ** *** ***
- : Önemsiz ** : P < 0,01; *** : P < 0,001
Tablo 5. Koyunlarda Yapa¤› Verimi ve Özel- likleri.
Kaynaklar
1. Akçap›nar, H.: Koyun Yetifltiricili¤i. Yenilenmifl 2. Bask›, ‹smat Matbaac›l›k, Ankara, 2000; (ISBN: 975-96978-1-5).
2. Ünal, N.: Akkaraman ve Sak›z X Akkaraman F1Kuzularda Yaflama Gücü, Büyüme ve Baz› Vücut Ölçüleri. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 2002; 26(1): 109-116.
3. Akçap›nar, H., Özbeyaz, C., Ünal, N., Avc›, M.: Kuzu Eti Üretiminde Uygun Ana ve Baba Hatlar›n›n Gelifltirilmesinde Akkaraman, Sak›z ve K›v›rc›k Koyun Irklar›ndan Yararlanma
‹mkanlar›. I. Akkaraman Koyunlar›nda Döl Verimi, Akkaraman, Sak›z x Akkaraman F1 ve K›v›rc›k x Akkaraman F1 Kuzularda Yaflama Gücü ve Büyüme. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 2000; 24(1):
71-79.
4. Gönül, T.: Kasapl›k Kuzu Üretimi ‹çin Da¤l›ç Koyunlar› Üzerinde Melezleme Denemeleri. Ege Üniv. Zir. Fak. Yay›nlar› No: 236,
‹zmir, 1974.
5. Güney, O., Özcan, L., Pekel, E., Biçer, O., Torun, O.: Ça¤dafl Düzeydeki Sak›z x ‹vesi F1 ve Saf ‹vesi Koyunlar›n Çukurova Koflullar›ndaki Performanslar›. Ç. Ü. Zir. Fak. Derg., 1990; 5(1):
91-100.
6. Özcan, H.: Gökhöyük Devlet Üretme Çiftli¤i Merinos x Karayaka Melezlerinin Beden Ölçüleri ve Yapa¤› Vas›flar› Üzerinde Araflt›rmalar. A.Ü. Vet. Fak. Yay›n No: 122, Ege Matbaas›, Ankara, 1960.
7. Ar›türk, E., Utkanlar, N., ‹meryüz, F., Müftüo¤lu, fi., Öznacar K.:
Karaköy Haras›nda Yetifltirilen Üç Yafll› Karayaka Koyunlar›nda Beden Ölçüleri, Canl› A¤›rl›k, Yapa¤› Verim ve Özellikleri. Lalahan Zoot. Araflt. Enst. Derg., 1963; 3(1): 9-27.
8. Ertu¤rul, M.: Karayaka Koyunlar›n›n Tan›mlay›c› Irk Özellikleri, Geliflmeye Ait Fenotipik ve Genetik Parametreler. Doktora Tezi, A.
Ü. Fen Bil. Enst., Ankara, 1985.
9. Baflp›nar, H.: Türkiye’de Bafll›ca Koyun Irklar›n›n Yar› Entansif Koflullardaki Döl, Süt ve Yapa¤› Verimi Performanslar› Üzerinde Mukayeseli Bir Araflt›rma. ‹stanbul Üniv. Vet. Fak. Derg., 1985;
11(2): 43–66.
10. Ar›türk E.: Karaköy Haras› Karayaka Koyunlar›nda Do¤um A¤›rl›¤›
ve Canl› A¤›rl›k Art›fl›. A. Ü. Vet. Fak. Derg., 1961; 8(1): 17-33.
11. Aydo¤an, M., Gül, ‹.: Sak›z ve Karayaka Irklar› Aras›ndaki Melezlemelerle Yeni Bir Koyun Tipinin Gelifltirilme ‹mkanlar›. Do¤a – Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences, 1992; 16: 393–402.
12. Ar›türk, E., Akçap›nar, H., Aydo¤an, M., Bayrak, S.: Karayaka Koyun Irk›n›n Melezleme ‹le Islah›. DO⁄A TU Vet. Hay. D., 1987;
11(1): 1-6.
13. Ar›türk, E., Akçap›nar, H., Aydo¤an, M.: Karayaka Koyun Irk›n›n Saf Yetifltirme ve Melezleme ile Islah›. Do¤a Bilim Derg., Seri D1, 1987; 9(1): 21-26.
14. Çörekçi, S.G., Evrim, M.: Sak›z ve ‹mroz Koyunlar›n›n Yar› Entansif Koflullardaki Verim Performanslar› Konusunda Karfl›laflt›rmal›
Araflt›rmalar II. Süt Verimi, Yapa¤› Verimi ve Yapa¤› Özellikleri.
Turk. J. Vet. Anim. Sci., 2000; 24(6): 545–552.
15. Akçap›nar, H., Ünal, N., Özbeyaz, C.: Kuzu Eti Üretimine Uygun Ana ve Baba Hatlar›n›n Gelifltirmesinde Akkaraman, Sak›z ve K›v›rc›k Irklar›ndan Yararlanma ‹mkanlar› II. Kuzularda Baz› Vücut Ölçüleri ve Tokularda Baz› Verim Özellikleri. Lalahan Hay. Araflt.
Enst. Derg., 2001; 41(1): 25–34.
16. Ar›türk, E., Özcan, H.: Boztepe ‹nekhanesi ve Çeflmede Halk Elindeki Sak›z Koyunlar›n›n Beden Ölçüleri, Yapa¤› Karakterleri, Süt ve Yavru Verimleri Üzerinde Mukayeseli Bir Araflt›rma. Ank.
Üniv. Vet. Fak. Yay›nlar› Yay›n No: 130, Ankara, 1960.
17. Akçap›nar, H.: Çevre Faktörlerinin Eliminasyonu. Ders Notlar›, Ankara, 2000.
18. Düzgünefl, O., Kesici, T., Gürbüz, F.: ‹statistik Metodlar I. A. Ü. Zir.
Fak. Yay›n No: 861, Ankara, 1993.
