Ülke: Türkiye Tarih: 11.01.2005
Sorumlu Üye: Prof. Dr. Aybar Ertep›nar Resmi s›fat›: YÖK Baflkan Vekili
Rapora katk›da bulunanlar:
o Prof. Dr. Savafl Küçükyavuz - YÖK Baflkan Yard›mc›s›
o Prof. Dr. Engin Ataç - Anadolu Üniversitesi Rektörü
o Prof. Dr. Nezih Güven - Bologna Giriflimcileri Ulusal Tak›m üyesi, ODTÜ Rektör Yard›mc›s›
o Deniz Atefl - Uzman, AB ve Avrupa Akademik ak›flkanl›k ve Tan›nma Ulusal Bilgi Merkezleri A¤› (ENIC)/Ulusal Akademik Tan›ma Bilgi (NARIC) Bürosu, YÖK
o Dilek Batmaz - Uzman, AB ve ENIC/NARIC Bürosu, YÖK 1. Berlin'den bugüne temel kazan›mlar
1.1. Yasal reformlar› da kapsayan önemli geliflmelerin özet olarak aktar›m›
1. “Kolay okunabilir ve karfl›laflt›rmal› dereceler” ve “iki dereceli sistem” hakk›nda: Türk yüksek ö¤retim sistemi bu iki eylem alan›n›n gereklerini karfl›lamaktad›r.
2. “Bir kredi sisteminin oluflturulmas›” hakk›nda: Avrupa Kredi Transfer Sistemi (ECTS) ve Diploma Eki (DS) üzerine yap›lan çal›flmalar son aflamaya ulaflt›.
3. “Ö¤renci Ak›flkanl›¤›n›n (Mobilite) Teflviki” hakk›nda:
78
Belgeler Avrupa Yüksek Ö¤retim
Alan›na Do¤ru Bologna Süreci
2004-2005 Türkiye Ulusal Raporu
1Çeviren : Deniz YILDIRIM*
Düzelti : Mutahhar AKSARI**
* E¤itim Sen Uzman› / deniz@egitimsen.org.tr
** Ankara Bat›kent Lisesi ‹ngilizce Ö¤retmeni / muaksari@yahoo.com
o ERASMUS program›, 2003-2004 döneminde bir dizi üniversitede pilot olarak uygula- maya baflland›. Bu pilot program kapsam›nda yurtd›fl›na ç›k›fl yapan ö¤renci say›s›
124'ken; gelen ö¤renci say›s› sadece 17'dir. 2004-2005 ise, ERASMUS program›n›n tama- men yürürlü¤e konma dönemidir. 2004-2005 akademik y›l› Güz döneminde ERASMUS program› kapsam›nda Türkiye'ye gelen ö¤renci say›s› 183, yurtd›fl›na giden Türk ö¤renci say›s› 475; gelen ö¤retim görevlisi say›s› 2, yurtd›fl›na giden ö¤retim görevlisi say›s› ise 55 olarak kay›tlara geçilmifltir. Gelen ve giden ö¤renci say›s›n›n 2004-2005 akademik y›l›
Bahar döneminde gelen ve giden ö¤renci toplam say›s›n›n 1150 olaca¤› öngörülmekte- dir.
o Ö¤renci kredi sistemi tamamen merkezilefltirildi; ancak üniversitelerin kendi kay- naklar›yla yaratt›klar› burslar için ö¤renci seçme ve önerme haklar› sakl› tutuldu.
4. “Kalite güvencesi için Avrupa iflbirli¤inin teflviki” hakk›nda:
o Ulusal, uluslararas› düzeyde ve Avrupa düzeyinde, üniversiteler ve bölümler taraf›ndan ulusal bir kalite güvence sisteminin oluflturulmas› yönünde önemli kimi de¤erlendirme ve denetimler gerçeklefltirildi.
5. “Yüksek ö¤retimde Avrupa boyutunun teflviki” hakk›nda: Yüksek ö¤retim kurumlar›nda yeni araflt›rma merkezleri ve lisansüstü programlar oluflturuldu ve bunlar AB ile ilgili farkl› konulardaki lisansüstü düzeyde e¤itim ve araflt›rma süreçlerine etkin biçimde kat›l›yorlar.
6. “Yaflam Boyu Ö¤renim” hakk›nda: Neredeyse her üniversitede Yaflam Boyu Ö¤ren- im'e katk›da bulunan “sürekli e¤itim merkezleri” bulunmaktad›r. Bu merkezler, meslekleri ile ilgili son geliflmelerden haberdar olmak isteyenler ya da farkl› alanlarda yeni beceri ve bilgiler edinmek isteyenler için seminerler, konferanslar ve yenilenme kurslar› düzenle- mektedir. Türk özel sektörü, çal›flanlar›n›n mesleki bilgi bak›m›ndan tam donan›ml›l›¤›n›
sürdürmesi e¤iliminde olmas›na ra¤men, devlet henüz çal›flanlar›n mesleklerini sürdüre- bilmeleri için gerekli olan yeni geliflmelerden haberdar olmalar› için zorunlu önlemler almam›flt›r.
7. “Ö¤rencilerin ve yüksek ö¤retim kurumlar›n›n Bologna Süreci'ne kat›lmalar›”
hakk›nda: Ulusal ö¤renci temsilciliklerinin kurulmas› konusunda yürütülen çal›flmalar Yüksek Ö¤retim Kurulu'na (YÖK) iletildi. Üniversiteleraras› Kurul ile YÖK'ün bu konuda ala- caklar› kararlar› izleyen süreçte, bunun akademik y›l›n sonuna do¤ru yaflama geçirilmesi beklenmektedir.
8. “Doktora ö¤rencileri, ERA ve Avrupa Yüksek Ö¤retim Alan› (EHEA) aras›ndaki sinerji”
hakk›nda:
o 6. Çerçeve Program'la Türkiye çerçeve programa tam olarak kat›ld›.
o Doktora düzeyindeki ortak derece programlar›, bireysel baflvurular için ikili anlaflmalar nezdinde oluflturuldu.
Özel bir eylem alan› alt›nda s›n›fland›r›labilecek bu geliflmelere ilave olarak, afla¤›daki geliflmeler kaydedildi:
1. 12 kiflilik Bologna Giriflimcileri Ulusal Tak›m› oluflturuldu ve 2004-2005 dönemi için 143.500 Euro'luk bütçeyle kalite güvencesi ve denetim, üç dönem sistemi ile tan›ma pro-
jelerinde çal›flmak üzere üç çal›flma grubu kuruldu. 7979
Belgeler
2. Yüksek ö¤retim kurumlar›n›n yerleflkeleri içinde16 teknolojik kalk›nma alan› (sanayi kesimlerine büyük faydalar sa¤lamakta ve 6 Temmuz 2001 tarihli yasa ve 19 Haziran 2002'de yürürlü¤e giren ilgili düzenlemelerle akademik personel de bu alanlarda çal›flmaktad›r) oluflturulmufltur ve bu üniversite - sanayi iflbirli¤ine ek bir katk› sa¤lam›flt›r;
ayr›ca 5 yeni baflvuru da de¤erlendirilmektedir.
3. 21 Haziran 2001 tarihli yasal de¤iflikli¤in yürürlü¤e konmas› sonucunda, Milli E¤itim Bakanl›¤›'n›n iflbirli¤i ve baz› teknik okullarla meslek okullar›n›n iki y›ll›k mesleki liselerle bütünlefltirilmesi yoluyla teknik ve mesleki e¤itim alanlar› oluflturuldu (METEB Alanlar›).
Özel bir meslek lisesi ile bütünlefltirilen bu liselerin mezunlar›, Üniversite s›navlar›na girmek- sizin üniversiteye yerleflme ayr›cal›¤›na kavufltular. Bu durum meslek yüksek okullar›na ya da dört y›ll›k programlara kaydolmak isteyen ö¤rencilerin oran›n›n artt›r›lmas› konusunda olumlu etkide bulundu.
4. Ayn› konuda bir baflka olumlu etki de 19 fiubat 2002 tarihinde yürürlü¤e giren yasa ile mümkün oldu; di¤er bir deyiflle seçme ve yerlefltirme s›navlar›nda (Dikey ve Yatay Geçifl S›navlar›) baflar›l› olan meslek yüksek okulu mezunu ö¤rencilerin lisans diplomas›
almak için e¤itimlerine devam etmeleri sa¤land›.
5. Her üniversitenin senatosu taraf›ndan oluflturulan kriterler çerçevesinde, bu lisans diplomas›n› alanlar için doktora programlar›na kat›lma olana¤› sa¤land› (bu kifliler için gerekli asgari ders yükü, bu raporun 6.1 numaral› k›sm›nda belirtilmifltir.)
6. 22 May›s 2004 tarihinde Parlamento taraf›ndan yap›lan yasal de¤ifliklikle, eflbaflkan›n askeri akademilerle yüksek ö¤retim kurumlar› aras›ndaki etkileflimi sa¤lamak amac›yla bir üye seçmesi olana¤› kald›r›larak YÖK'ün üye say›s› 21'e düflürüldü.
7. Devlet bütçe sisteminde yap›lan iki de¤ifliklik, devlet üniversitelerini de etkilemifltir:
a. 2003 mali y›l›nda “analitik bütçe s›n›fland›rmas›”n›n kabulü sonras›nda, gider merkez- leri ve kurumlar›n›n performans de¤erlendirmelerinin daha etkili yürütülmesi umulmak- tad›r.
b. Farkl› gelir kaynaklar› ve ayn› kurumun ilgili harcamalar› (devlet üniversiteleri için flunlard›r: y›ll›k devlet bütçesinden tahsisler, ö¤renci harçlar›, döner sermaye fonlar›; has- taneler, sözleflmeli araflt›rma vb) ayn› bütçe alt›nda birlefltirildi. Bu yeni bütçe disiplini, e¤er Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan yüksek ö¤retim kurumlar›n›n kendi elde ettikleri gelirleri harcamalar› konusunda bir esneklik sa¤lan›rsa olumlu bir etkide bulunabilir.
2. Ulusal örgüt
2.1. Yüksek e¤itimden sorumlu kamu otoritelerinin yap›s›n›n k›sa tarifi, yüksek e¤itimde temel kurumlar ve yeterlilikleri
Yüksek Ö¤retim Kurulu, Anayasa'n›n 130 ve 131. maddeleri ve Yüksek Ö¤retim Kanunu'nun (2547 Say›l›) çizdi¤i s›n›rlar çerçevesinde oluflturulmufl, yüksek ö¤retimde planlama, koordinasyon, yönetim ve denetiminden sorumlu, tamamen özerk birleflik yap›l› yüksek kamusal organd›r. Hükümetle ya da siyasal bir yap›yla/kurumla ba¤lant›s›
yoktur. Kurul 21 üyeden oluflmaktad›r; yedisi Üniversiteleraras› Kurul, yedisi hükümet ve di¤er yedisi de Cumhurbaflkan› taraf›ndan aday gösterilmekte ve tüm adaylar 4 y›ll›k dönem için (yenilenebilir) Cumhurbaflkan› taraf›ndan atanmaktad›r. Kurul Baflkan›, Kurul üyeleri aras›ndan do¤rudan Cumhurbaflkan›'nca atanmaktad›r. Kurulun günlük iflleri 9 üyeden oluflan ve tam zamanl› çal›flan Yönetim Kurulu taraf›ndan yürütülmektedir;
80
Belgeler
Yönetim Kurulu, Baflkan›, iki Baflkan yard›mc›s›n› ve di¤er tüm seçilmifl üyeleri kapsamak- tad›r. Üniversiteleraras› Kurul, tüm üniversitelerin rektörlerinden ve her üniversitenin sen- atosu taraf›ndan seçilen bir üyeden oluflan akademik bir dan›flma organ›d›r. Bunlara ek olarak, Türkiye Rektörler Konferans› da, YÖK Baflkan›'na dan›flmanl›k yapmaktad›r.
Ö¤renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi ÖSYM, hem Türk vatandafllar› hem de yabanc›
uyruklular için YÖK taraf›ndan al›nan tüm kararlar do¤rultusunda ifllemektedir.
Milli E¤itim Bakan›, Parlamento'da yüksek e¤itimi temsil eder ve Kurul'un toplant›lar›na kat›labilir; ancak oy hakk› yoktur. Kurulun ve üniversitelerin ald›¤› yeni bir üniversite ya da halihaz›rda mevcut bir üniversitede yeni bir fakülte oluflturma kararlar› d›fl›ndaki kararlar, onaya tabi de¤ildir. Bununla birlikte, hükümet taraf›ndan devlet üniversitelerine yönelik gizli ya da dolayl› müdahale, y›ll›k bütçelerin haz›rlanmas›nda izlenecek prosedürün ayr›nt›lar›n› ortaya koyan kamu maliyesi yasas›ndan, tedariklerden (inflaat sözleflmelerini de içerir) ve tüm kamu kurumlar›n›n tabi oldu¤u harcama denetimlerinden kaynaklan- maktad›r. Bu dolayl› yönetim, devlet üniversitelerine yönelik hem akademik hem de idari personel kadrosu tahsisi konusunu da kapsamaktad›r. Bu bak›mdan, söz konusu iki alan- da hükümetin kararlar›na ba¤l› olan devlet üniversiteleri, mali ve yönetsel özerklikten yararlanamamaktad›r.
2.2 Kurumsal yap›n›n k›sa bir betimlemesi
(Özel üniversiteler ve devlet üniversiteleri ile di¤er yüksek ö¤retim kurumlar›n›n say›s› ya da devlet kurumlar› ile özel kurumlardaki ö¤renci say›s›/oran›)
Türkiye'de, 4 Kas›m 1981 tarihinde yürürlü¤e giren 2547 Say›l› Yüksek Ö¤retim Kanunu'na tabi olan 53 devlet ve 24 vak›f (kar amac› gütmeyen) üniversitesi bulunmaktad›r. fiu anda, vak›f üniversitelerine kay›tl› ö¤rencilerin oran›, genel toplam içinde %5.7'dir ve yak›n bir gelecekte de vak›f üniversitelerine kay›tl› ö¤renci say›s›n›n devlet üniver- sitelerinde kay›tl› ö¤renci say›s›na yaklaflaca¤› öngörülmemektedir.
Türk yüksek ö¤retim sisteminin yap›s›, devlet ve vak›f üniversiteleri için ayn› olmak üzere, tek bir sistem olarak tan›mlan›r ve temelde üniversitelerden oluflur. 2547 say›l› Yüksek Ö¤retim Kanunu'nun 3. maddesi, yüksek ö¤retim kurumlar›n›n tan›m›n› flöyle yapar:
a. Üniversite: Bilimsel özerkli¤e ve kamu tüzel kiflili¤ine sahip yüksek düzeyde e¤itim- ö¤retim, bilimsel araflt›rma, yay›n ve dan›flmanl›k yapan; fakülte, enstitü, yüksekokul ve benzeri kurulufl ve birimlerden oluflan bir yüksekö¤retim kurumudur.
b. Yüksek Teknoloji Enstitüsü: Özellikle teknolojik alanlarda yüksek düzeyde araflt›rma, e¤itim-ö¤retim, üretim, yay›n ve dan›flmanl›k yapan, kamu tüzel kiflili¤ine ve bilimsel özerkli¤e sahip bir yüksekö¤retim kurumudur.
Her üniversite fakültelerden, lisans düzeyinde programlar sa¤layan bölümlerden, 4 y›ll›k okullardan ve daha ayr›nt›l› olarak mesleki e¤itim veren ön lisans programlar›n› kapsayan iki y›ll›k meslek yüksek okullar›ndan oluflur. Lisansüstü programlar›, lisansüstü e¤itim kurum- lar›nca koordine edilen Yüksek Lisans ve Doktora programlar›n› içermektedir. Doktora programlar›na eflit kabul edilen t›bbi uzman yetifltirme programlar›, t›p fakülteleri, üniver- site hastaneleri ve Sa¤l›k Bakanl›¤›'na ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na ba¤l› e¤itim has- tanelerinde yürütülmektedir.
Üniversiteler, fakülteler, enstitüler ve 4 y›ll›k okullar yasa ile, iki y›ll›k meslek yüksek okullar›,
bölümler ve anabilim dallar› YÖK taraf›ndan kurulur. Vak›f üniversiteleri sadece yasada 8181
Belgeler
öngörülen yap›ya ve temel akademik gerekliliklere uyum sa¤lamak zorundad›r. Bunun yan›nda, mütevelli heyetlerinin benimsedi¤i kural ve düzenlemelere tabi olarak kendi ifllerini yönetmekte tamam›yla özgürdürler. Mütevelli heyeti, rektörleri, dekanlar› atar ve rektörlerin atanmas› YÖK'ün onay›na tabidir.
Devlet üniversitelerinde rektör, halihaz›rda görev bafl›nda bulunan rektörün ilam› üzerine, üniversitenin ö¤retim üyeleri taraf›ndan seçilen profesör unvanl› adaylar aras›ndan Cumhurbaflkan›'nca atan›r. Görev süresi 4 y›ld›r, en çok iki dönem olmak üzere rektör görev süresinin dolmas›n›n ard›ndan bir kere daha atanabilir. Rektör yard›mc›lar›, rektör taraf›ndan 5 y›ll›¤›na atan›r. Dekanlar rektörün aday olarak belirledi¤i profesör unvan›
tafl›yan 3 kifli aras›ndan Konsey'ce atan›rken, enstitü ve yüksek okul müdürleri do¤rudan rektör taraf›ndan atanmaktad›r. Bölümler, bölüm baflkan› taraf›ndan idare edilmektedir.
Bölüm baflkan›, bölümde görevli profesörler aras›ndan üç y›ll›¤›na atan›r; e¤er profesör yoksa doçentler, o da yoksa yard›mc› doçentler aras›ndan atan›r. Atama, fakülteler söz konusu oldu¤unda dekanlar taraf›ndan, fakülteye ba¤l› yüksek okullar söz konusu oldu¤unda müdürün adayl›¤› üzerine dekan taraf›ndan ve rektörlü¤e ba¤l› yüksek okullar›n müdürlüklerine de müdürün adayl›¤› üzerine rektör taraf›ndan yap›l›r.
Senato, rektör yard›mc›lar›ndan, her fakültenin dekanlar›ndan, her fakülte kurulunca üç y›ll›¤›na seçilen birer ö¤retim üyesinden ve enstitü müdürleri ile rektörlü¤e ba¤l› yüksek okullar›n müdürlerinden oluflur. Üniversite yönetim kurulu tüm fakülte dekanlar›ndan ve buna ilave olarak senato taraf›ndan seçilen üç fakülte ö¤retim üyesinden oluflur. Hem senato hem de yönetim kuruluna rektör baflkanl›k eder ve üniversite yönetim kurulunca sonuçland›r›lan profesör ve doçentlik kadrosuna atamalar›n d›fl›nda genel olarak iki organ da tavsiye kurumu niteli¤indedir.
Fakülte kurulu, bölüm baflkanlar›na ilave olarak fakültenin tüm ö¤retim üyelerince seçilen üç profesör, iki doçent ve bir yard›mc› doçentten oluflur. Öte yandan fakülte yönetim kurulu, fakülte kurulunca seçilen üç profesör, iki doçent ve bir yard›mc› doçentten oluflur.
Dekan her iki kurula da baflkanl›k eder. Enstitülerin ve yüksek okullar›n her birinin de ben- zer kurullar› vard›r. Bölümler düzeyinde ise, bölüm meclisi tüm bölüm ö¤retim üyelerinden oluflurken, bölüm kurulu iki bilim dal› baflkan›ndan oluflur ve her ikisine de bölüm baflkan›
baflkanl›k eder.
2.3 Ülkenizde Bologna Süreci'nin yürütmesini üstlenen yap› hakk›nda özet bilgi (Ulusal Bologna grubu, tematik çal›flma gruplar›, bileflenleri ve etkinlikleri)
Avrupa Komisyonu'nun Haziran 2004'te yapt›¤› s›n›rl› ça¤r› üzerine, Türkiye Ulusal Ajans›
Temmuz ay›nda 12 kiflilik Bologna Giriflimcileri Ulusal Tak›m› oluflturdu. 6 ayl›k bir çal›flma plan› haz›rland›. Genel olarak, Bologna Giriflimcileri Ulusal Tak›m›'n›n Bologna Süreci'nin Türkiye'de yürütülmesi ve anlafl›lmas›na katk›da bulunaca¤› düflünülmektedir.
Avrupa Kredi Transfer Sistemi (ECTS) ve diploma bütünlefltirmeye iliflkin Türkiye'deki etkin- likler, YÖK'ün denetimi alt›nda üniversiteler taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir. Üniversitel- er, Ulusal Ajans'›n koordinasyonu ile, AB bünyesindeki e¤itim, ö¤retim ve gençlik pro- gramlar›na kat›lmaktad›rlar.
3. Kalite Güvencesi
3.1. Ulusal kalite güvence sistemi, ilgili organ ve kurumlar›n sorumluluklar›n›n tan›m›n›
içermelidir. ‹lgili organ ve kurumlar›n sorumluluklar›
82
Belgeler
Yasaya göre, di¤er ülkelerdeki benzer yap› ve ifllevlerle karfl›laflt›rmaya olanak verecek bir ulusal kalite güvencesi sisteminin kurulup iflletilmesi konusundaki sorumluluk YÖK ve Üniversiteleraras› Kurul'a aittir. Son toplant›lar›nda, hem YÖK hem de Üniversiteleraras›
Kurul ulusal bir kalite güvence sistemi oluflturulmas› yönündeki arzular›n› ifade ettiler ve Türkiye'deki baz› yüksek ö¤retim kurumlar›n›n mevcut uygulamalar› hakk›nda bilgi sahibi olduktan sonra böyle bir eylem alan›n›n gündemlerinin ilk maddesi oldu¤unun yeniden alt›n› çizdiler. Yasal bir de¤iflikli¤e gerek duyulmayaca¤› ve bu nedenle de bu hedefe 2007 Bakanlar Toplant›s› öncesi ulafl›laca¤› umulmaktad›r.
3.2. Ulusal kalite güvence sistemi, denetim, sertifika ya da benzer ifllemleri içermelidir.
‹lgili organ ve kurumlar›n sorumluluklar›
Kendi programlar›n›n uluslararas› düzeyde tan›nmas›n› arzulayan öncü yüksek ö¤retim kurumlar›, 1990'lar›n ilk yar›s›nda ABET'i ( Mühendislik ve Teknoloji Teftifl Kurulu - ABD) davet etti. 4 üniversitenin mühendislik programlar›n›n birço¤u, farkl› zamanlarda ABET taraf›ndan de¤erlendirildi ve ABET'ten “denklik” belgesi ald› (ABET'in ABD d›fl›ndaki ülkel- er içinde verdi¤i tek yeterlilik belgesidir). Bu üniversiteler, o tarihten bu yana mühendislik programlar›n›n kalite güvencesi için ABET ile iflbirli¤i içindedir ve pek çok yüksek ö¤retim kurumu onlar› izlemifltir. Bu iflbirli¤i ayn› zamanda tüm mühendislik fakültelerini, mühendis- lik programlar› için ulusal bir kalite güvencesi sistemi oluflturma yönünde cesaretlendir- mifltir. 1990'lar›n sonlar›nda tüm mühendislik fakültelerinin dekanlar› aras›nda bafllayan toplant› ve çal›fltaylar, ABET2000'e benzer biçimde, mühendislik programlar› için ulusal denetleme sisteminin -MÜDEK- do¤ufluna da imkan vermifltir. Her ne kadar MÜDEK, henüz sorumlu organlarca resmi olarak tan›nmam›fl olsa da, Bologna Süreci'nin gereksinimleri do¤rultusunda (yönetim organ›nda uluslararas› denklikler) yap›lacak gözden geçirmelerin ard›ndan, mühendislik programlar› ulusal sistemi ad›na önemli bir flans olarak durmaktad›r; çünkü flimdiden EUR-ACE (Avrupa Mühendislik Denetim Programlar›, devam eden bir Socrates program›) partneridir ve üniversitelerce oldukça s›cak karfl›lanm›flt›r.
Türkiye'deki yüksek ö¤retim kurumlar›nda gerçeklefltirilen di¤er uluslararas› kalite de¤erlendirmeleri aras›nda EUA'n›n Kurumsal Gözden Geçirme Program›'n›n (IRP) ve Hastaneler için Uluslar aras› Denetleme Ortak Komisyonu'nun (üniversite hastaneleri için) çeflitli incelemeleri mevcuttur.
2002-2003'te EUA taraf›ndan yürütülen Kalite Kültürü Projesi'nin ilk aflamas›na üç üniversite kat›lm›flt›r. 2003-2004 döneminde gerçeklefltirilen Kalite Kültürü Projesi'nin ikinci aflamas›na ise 24 Avrupa ülkesinden 45 kat›l›mc› aras›na bir Türk üniversitesi seçilmifltir. ‹ki üniversite yukar›da sözü edilen projenin 2005'te gerçeklefltirilecek üçüncü aflamas›na seçilmifltir.
“Türk Üniversiteleri Kalite De¤erlendirme Projesi” adl› pilot proje, British Council ve Birleflik Krall›k Yüksek Ö¤retim Yönetim Dan›flmanl›¤› Universitas'la iflbirli¤i içinde, 1997 y›l›nda YÖK taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir. 8 üniversiteden seçilen 13 bölüm bu projeye kat›lm›flt›r.
Proje, oldukça çeflitli programlar› ve yüksek ö¤retim kurumlar›n› kapsam›fl; ancak ulusal kalite güvence sisteminin oluflturulmas› ile sonuçlanmam›flt›r.
YÖK'e sunulan raporda2 ifade edildi¤i üzere, “projenin amac›, bir akademik de¤erlendirme mekanizmas› ve yap›s›n›n gelifltirilmesi ve sonuçta OECD ile Avrupa Birli¤i ülkelerindekine benzer bir kalite güvencesi sisteminin ve bir denetim modelinin oluflturul-
mas›d›r. Proje kapsam›nda bir aç›l›fl konferans›, 2 çal›fltay, 4 inceleme gezisi düzenlendi; 2 8383
Belgeler
pilot de¤erlendirme gerçeklefltirildi ve bir nihai proje raporu oluflturuldu. Türkiye'de kalite de¤erlendirmenin genel amac›, hesap verebilirli¤in, geliflmenin, bilginin ve denetimin bir bileflimiydi. Türk sisteminin özellikle öz-de¤erlendirme, emsallerin gözden geçirilmesi, per- formans destekleyici önlemler, yay›mlanm›fl raporlar ve ulusal ajans›n birleflim noktas›nda kurulmas› amaçland›. Rapor “hükümet, toplum, istihdam sektörü ve YÖK taraf›ndan, Türk üniversitelerinin özellikle OECD ve AB ülkeleri içinde olmak üzere, uluslararas› itibarlar›n›n teflvik edilmesi ve korunmas› yönünde bir gereksinimin hissedildi¤i” saptamas›yla sona ermektedir.
2001 y›l›nda Üniversiteleraras› Kurul taraf›ndan kalite güvencesi için yap›lan düzenlemel- er, yukar›da sözü edilen pilot proje ve uygulamalar, uluslararas› kat›l›m, iflbirli¤i ve koordi- nasyon gibi tüm arzu edilen unsurlar› da içeren bir ulusal sistemin kurulmas› için sa¤lam bir temel sunmaktad›r.
3.3. Ulusal kalite güvence sistemi uluslararas› kat›l›m›, iflbirli¤ini ve koordinasyonu içer- melidir. Uluslar aras› emsaller kalite güvence ajans›n›n/ajanslar›n›n yönetim kurulunda yer almakta m›d›r?
Henüz uygulanabilir de¤il.
4- ‹ki Dereceli Diploma Sistemi
Türk yüksek ö¤retim diplomalar›n›n yap›s›, tek dereceli sisteme sahip olan Difl Hekimli¤i, T›p ve Veterinerlik programlar› d›fl›nda, lisans ve lisansüstü olmak üzere iki dereceli bir sisteme dayanmaktad›r.
Lisans düzeyindeki e¤itim, ön Lisans ve lisans diplomas›n› içermektedir. Ön lisans diplo- mas›, tam zamanl› iki y›ll›k üniversite e¤itiminin baflar›yla tamamlanmas›n›n ard›ndan ver- ilir. Lisans diplomas›, tam zamanl› dört y›ll›k üniversite e¤itiminin baflar›yla tamamlan- mas›n›n ard›ndan verilir. Difl Hekimli¤i ve Veterinerlik programlar›n›n süresi 5 y›l, T›p pro- gramlar›n›n ise 6 y›ld›r. Bu üç e¤itim alan›nda kazan›lan diplomalar, Lisans diplomas› art›
Yüksek Lisans diplomas›na eflde¤erdir.
Lisansüstü e¤itim, yüksek lisans ve doktora diplomas›n› içermektedir. Tezli ve tezsiz olmak üzere iki çeflit yüksek lisans program› bulunmaktad›r. Tezli yüksek lisans programlar›, en az 21 kredi olmak üzere asgari 7 ders, bir seminer ve tezi kapsamaktad›r. Seminer dersi ve tez krediye tabi de¤ildir ve baflar›l›/baflar›s›z fleklinde de¤erlendirilir. Tezli yüksek lisans program›n›n süresi 2 y›ld›r. Tezsiz yüksek lisans programlar› en az 10 ders ve kredisiz bir ara dönem projesini kapsamak üzere, asgari 30 krediden oluflur. Ara dönem projesi, baflar›l›/baflar›s›z fleklinde bir de¤erlendirmeye tabi tutulur. Tezsiz yüksek lisans program- lar›n›n süresi 1.5 y›ld›r.
Doktora programlar› için lütfen 6.1'e bak›n›z.
5. Diplomalar›n Tan›nmas› ve Ö¤renim Süresi
Türk Ulusal Akademik Tan›ma Bilgi Ofisi (NARIC), Nisan 2003'te YÖK'ün idaresi alt›nda oluflturulmufltur ve yaklafl›k 20 kiflilik personelin deste¤iyle çal›flmalar›n› sürdürmektedir.
Türkiye'nin ENIC (Avrupa Akademik Ak›flkanl›k ve Tan›nma Ulusal Bilgi Merkezleri A¤›) Ofisi, 1998'den bu yana YÖK'ün denetiminde ifllemektedir. Türk NARIC/ENIC ofislerinin temel hedefi; AB, Avrupa E¤itim Bölgesi (EEA) üyesi ülkelerde ve AB üye aday› ülkelerde bilgiyi teflvik etmek ve deneyimleri paylaflmak yoluyla diplomalar›n akademik aç›dan tan›nmalar›n›n sa¤lanmas› ve ö¤renim sürelerinin iyilefltirilmesidir. Türkiye 1 Aral›k 2004 tar- 84
Belgeler
ihli Lizbon Tan›ma Sözleflmesi'ne imza koyan ülkeler aras›ndad›r. Sözleflme, Hükümet'in ve Meclis'in onaylamas›n›n ard›ndan yürürlü¤e girecektir.
Diploma Eki (Diploma Supplement)3, Türk yüksek e¤itim sistemine, AB e¤itim, ö¤retim ve gençlik programlar›na kat›l›m ba¤lam›nda yerlefltirildi. Türk yüksek e¤itim kurumlar›, Kuzey Amerika üniversitelerinde oldu¤u gibi, transcript (not döküm belgesi) yay›nlamaktad›rlar.
Bu bak›mdan, Diploma Eki'nin Türk yüksek e¤itim sistemine yerlefltirilmesi göreli olarak kolay olmufltur. Ulusal Diploma Eki modeli YÖK'ün iflbirli¤i ile UNESCO-CEPES4 ve UNESCO standartlar›na paralel olarak oluflturulmufltur ve standart bir Diploma Eki modeli, üniver- sitelere yay›lm›flt›r. 2004-2005 akademik y›l›ndan itibaren, tüm üniversiteler diploman›n yan›nda ‹ngilizce ve/veya Türkçe ücretsiz Diploma Eki yay›nlamaya haz›r duruma gelmifltir.
Mesleki yeterlili¤in karfl›l›kl› tan›nmas›, 25 Temmuz 2003 tarih ve 25178 say›l› Resmi Gazete'de yay›mlanan AB üyeli¤ine uyum için Türkiye Ulusal Program›'ndaki bireylerin dolafl›m serbestli¤i bölümü alt›nda öngörülen önceliklerden birisidir.
Bu ba¤lamda, Aral›k 2003 tarihinden bafllayarak AB Genel Sekreterli¤i'nin iflbirli¤i ile
“Mesleki Yeterliliklerin Karfl›l›kl› Tan›nmas› Hakk›nda” taslak bir yasa haz›rlanmas› amac›yla bir çal›flma grubu oluflturuldu. Bu çal›flma grubu flu kurumlar›n temsilcilerinden oluflmak- tad›r: Milli E¤itim Bakanl›¤›, YÖK, Adalet Bakanl›¤›, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Sa¤l›k Bakanl›¤›, Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›¤›, Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤› ve baz› STK'lar.
Taslak yasan›n amac›, Türkiye'deki belirli alanlarda mesleki yeterliliklerin uygulanmas› ve uyumlu hale getirilmesini sa¤lamak ve AB'ye üye ülkelerde edinilen mesleki yeterliliklerin ve AB'ye üye ülkelerde düzenlenen mesleklerin Türkiye'de yürürlü¤e konma kurallar›n›n tan›nmas›d›r. Taslak yasa, doktorlar›, difl hekimli¤i pratisyenlerini, eczac›lar›, bak›m hemflirelerini, ebeleri, veterinerleri ve mimarlar› kapsamaktad›r.
Çal›flma grubu Haziran 2004'te taslak yasay› sonuçland›rd› ve Avrupa Komisyonu'na sundu. YÖK yüksek ö¤retimde mesleki yeterliliklerin karfl›l›kl› tan›nmas› için ulusal koordi- natör olarak görevlendirildi.
6. Doktora E¤itimi ve Araflt›rmalar›
6.1 Üç aflamal› e¤itim örgütlerinin yap›s› hakk›nda k›sa bilgilendirme
(Lisans düzeyinden do¤rudan geçifl, organize dersler aras›ndaki uyum, ba¤›ms›z çal›flma ve tez)
Doktora programlar› en az 7 ders ve 21 krediden, yeterlilik s›nav›ndan, tez önerisinden ve tezden oluflur. Doktora programlar›n›n süresi, çal›flma alan›na göre de¤ifliklik gösterir.Lisansüstü E¤itim Yönetmeli¤i'nin 19. maddesine göre, doktora programlar›n›n tamamlanmas› için öngörülen süre 8 yar›y›ld›r. Bununla birlikte, her kurumun senatosu taraf›ndan yürürlü¤e konulan yönetmelikler daha k›sa zamanda mezun olabilecek ö¤rencilerin durumunu karara ba¤layacak prosedürleri belirler.
Tüm kredilerini tamamlayan ve tez önerisi kabul edilen, ancak tezini 8 yar›y›l›n sonunda sunmam›fl olan ö¤renciler tez savunmas›na baflvuramamaktad›r; ancak ilgili bölümün tavsiyesi ve Enstitü Yönetim Kurulu'nun onay› sonucunda tez savunmas› için 4 yar›y›ll›k bir uzatma sa¤lanabilmektedir.
8585
Belgeler
Bir doktora program›na kay›tl› ö¤renciler, s›nav komitesi önünde tezlerini sözlü olarak sun- mal› ve savunmal›d›rlar. Tez savunmas›, bir soru-cevap sürecinin izledi¤i sözlü sunufl aflamas›ndan oluflur. Tezin savunulmas›n›n ard›ndan s›nav komitesi mutlak ço¤unlukla tezin kabulüne, reddine ya da tezin gözden geçirilmesine karar verir. E¤er komite tezin yeniden gözden geçirilmesi karar› verirse, gerekli de¤ifliklikleri yapan ö¤renci tezini yeniden savunur ve en çok 6 ay içinde ayn› komiteye karfl› tezini yeniden savunur.
Lisansüstü E¤itim Yönetmeli¤i'nde 19 A¤ustos 2003'te yap›lan son bir de¤ifliklik, lisans diplomas›na sahip kiflilerin, lisans düzeyindeki ö¤renci performanslar›n›n oldukça yüksek olarak de¤erlendirilmeleri ve baflvurular›n›n ilgili üniversite organlar›nca onaylanmas›
durumunda, do¤rudan doktora programlar›na kay›t yapt›rabilmelerinin önünü açm›flt›r.
Bu ö¤renciler aç›s›ndan, doktora programlar› en az 14 ders ve 42 krediden, bir yeterlilik s›nav›ndan, bir tez önerisinden ve tezden oluflmaktad›r.
6.2 Ülkenizde yüksek ö¤retim ile araflt›rmalar aras›ndaki iliflki nas›ld›r?
Bilim ve Teknoloji Üst Kurulu (BTÜK) üyeleri; Baflbakan ya da Baflbakan Yard›mc›s›, Bilim ve teknoloji ile ba¤lant›l› bakanl›klar, YÖK Baflkan›, DPT, Hazine ve D›fl Ticaret müsteflarlar›, TÜB‹TAK Baflkan ve Baflkan Yard›mc›lar›, Nükleer Enerji Kurumu ile Sanayi ve Ticaret Odalar›'n›n Baflkanlar›. Üst kurulun genel sekreterli¤i TÜB‹TAK't›r. 1993'te;
a) sadece bilimsel ve teknolojik araflt›rmalarda mükemmelli¤in sa¤lanmas› de¤il, b) ayr›ca bilimsel ve teknolojik bulufllar›n ekonomik ve toplumsal faydaya dönüfltürülmesi yönünde stratejik bir tercih de¤iflikli¤i yap›ld›. Buna göre, Türkiye'nin bilim ve teknoloji politikas›, o tarihten bu yana ulusal bir yenilik (inovasyon) sisteminin oluflturul- mas› temelindedir. Bu politikan›n uygulanmas› sonucunda, giriflimcilerce gerçeklefltirilen AR-GE (Araflt›rma-Gelifltirme) oran› %20'den %33'e, giriflimcilerce finanse edilen AR-GE oran› %27'den %43'e, GSMH'deki AR-GE oran› %032'den %0.64'e, her 10 bin kiflilik emek gücündeki AR-GE personelinin say›s› 7.5'ten 13.1'e ç›kt› (Kaynak: Turgut Tümer,
“Türkiye'nin AR-GE Politikalar›n›n De¤erlendirilmesi, Geçmifl, fiimdi ve Gelecek ‹çin Planlama”, TÜB‹TAK, 30 Haziran 2000).
Türkiye'deki araflt›rmalar›n ço¤unlu¤u, yüksek ö¤retim kurumlar›nda yürütülmektedir.
E¤er uluslararas› sayg›n dergilerdeki yay›n say›s› araflt›rma çal›flmalar› aç›s›ndan bir gösterge olarak al›n›rsa, Türk yüksek ö¤retim kurumlar›n›n SCI, SSCI ve ISI'n›n AHCI kap- sam›ndaki dergilerdeki yay›n say›s› bak›m›ndan 1990'daki 40. s›radan 2003'te 21. s›raya yükselerek artan oranl› bir baflar› sergiledi¤i görülecektir. Bu yay›nlardaki art›fl›n oran› son 4 y›l esas al›nd›¤›nda her y›l için %20'nin üzerindedir ve bu s›rada Türkiye'nin Dünya'daki pay› 0.571'den 0.940'a yükselmifltir. 2003 y›l›nda bu yay›nlar›n %98.2'sini üniversiteler üret- mifltir. Bu yay›nlar›n artt›r›lmas› konusunda süregiden yar›fl›n bilimsel ve teknik araflt›rmalar- da mükemmeli¤e ulaflma bak›m›ndan sa¤l›kl› bir geliflme oldu¤unu söylemek do¤rudur.
Bununla birlikte, üniversite-sanayi iflbirli¤inin arzulanan miktarda patent ve endüstriyel ürün üretmekten ve bilimsel/teknolojik bulgular›n ekonomik ve toplumsal faydaya dönüfltürülmesi hedefinden uzak oldu¤unu belirtmek haks›zl›k olmaz. Yüksek ö¤retim kurumlar› kampüsleri içinde endüstriyel kalk›nma bölgelerinin oluflturulmas›, bu zaaf›n giderilmesi bak›m›ndan önemli bir geliflmedir. Di¤er bir olumlu etki de, son zamanlarda ifltirak edilen AB çerçeve programlar›ndan beklenmektedir.
86
Belgeler
7. Ö¤rencilerin ve Personelin Ak›flkanl›¤› (Mobility)
7.1 Ö¤rencilerin ülkenize ve ülkenizden ak›flkanl›¤›n› etkileyen temel unsurlar 1. Yurtd›fl›na giden ö¤rencilerin yaflad›¤› vize zorluklar› (süre ve flartlar bak›m›ndan) 2. Yurtd›fl›na giden ö¤renciler için gerekli ek fonlar›n yetersizli¤i
3. Bilgi eksikli¤i ya da fakülte ö¤retim üyelerinin ECTS uygulamalar›n› yanl›fl anlamalar›
4. Partner kurumlardan gelen güncel kurs bilgilerinin (kurs duyurular›n›n) eksikli¤i 5. Gelen ö¤renciler için oturma izni ifllemleri
6. Avrupal› ö¤rencilerin Türkiye'deki yüksek e¤itimin niteli¤i hakk›nda yeterli bilgiye sahip olmamas›
7.2.Ö¤rencilerin ülkenize/ülkenizden ak›flkanl›¤›n› gelifltirmek için al›nan özel önlemler 1. Üniversitelerde özellikle Erasmus program› ile ilgilenen yönetsel ofislerin oluflturulmas›
2. Üniversitelerde Erasmus program›n›n teflviki (ö¤renciler ve ö¤retim üyeleri için bil- gilendirme günleri düzenlemek, ö¤rencileri ikinci dil ö¤renme/gelifltirme konusunda özendirmek, fakülteyi, Erasmus anlaflmalar› imzalamak yoluyla Avrupa çap›ndaki etkin- liklerini ço¤altmaya yöneltmek, ilgili flebekelere, projelere kat›lmak ve yeni projeler öner- mek gibi)
3. ECTS'nin ilave kredi transfer sistemi olarak kullan›m›
4. Türk üniversitelerinin Erasmus Program› içindeki görünürlü¤ünü artt›rmak (Erasmus etkinlikleri için internet siteleri haz›rlamak, ECTS Bilgi paketleri ve kurs kataloglar› yay›nla- mak yoluyla)
5. ‹ngilizce kurs duyurular›n›n say›s›n› artt›rmak
6. Avrupa çap›ndaki konferans ve fuarlara kat›lmak için uluslararas› pazarlama/görün- me
7. Birlikte çal›flma potansiyeli tafl›yan kurumlara ve o kurumlardan geziler 8. Ulusal Ajans'›n ilgili etkinliklerine kat›lmak
7. 3. Ö¤retmenlerin ve personelin ak›flkanl›¤›na etki eden unsurlar 1. Yurtd›fl›na giden personelin vize al›rken yaflad›¤› zorluklar
2. Yurtd›fl›na giden personel için gerekli ek fonlar›n yetersizli¤i
3. 2004-2005 akademik y›l› Erasmus'taki ilk y›l olmas›na ra¤men, ö¤retim üyelerinin ö¤ret- men ak›flkanl›¤› konusunda iyi bilgilendirilmemifl olmas›.
7. 4. Akademik personelin ülkenize/ülkenizden ak›flkanl›¤›n› gelifltirmek için al›nan özel önlemler
1. Üniversitelerde özellikle Erasmus program› ile ilgilenen yönetsel ofislerin oluflturulmas›
2. ‹ngilizce kurs duyurular›n›n say›s›n› artt›rmak
3. Avrupa çap›ndaki konferans ve fuarlara kat›lmak için uluslararas› pazarlama/görünme
4. Birlikte çal›flma potansiyeli tafl›yan kurumlara ve o kurumlardan geziler 8787
Belgeler
5. Üniversitelerde Erasmus program›n›n teflviki (ö¤renciler ve ö¤retim üyeleri için bil- gilendirme günleri düzenlemek, ö¤rencileri ikinci dil ö¤renme/gelifltirme konusunda özendirmek, fakülteyi, Erasmus anlaflmalar› imzalamak yoluyla Avrupa çap›ndaki etkin- liklerini ço¤altmaya yöneltmek, ilgili flebekelere, projelere kat›lmak ve yeni projeler öner- mek gibi)
8. Yüksek Ö¤retim Kurumlar› ve Ö¤renciler
8.1. Yüksek ö¤retim kurumlar›ndaki özerkli¤in unsurlar›n› tan›mlama
(Özerklik hukuk yoluyla saptanmakta/tan›mlanmakta m›d›r? Yüksek ö¤retim kurumlar› öz- etkinliklerinde, personel al›m›nda, yeni araflt›rma programlar›nda ve finansman konu- lar›nda ne dereceye kadar karar verebilmektedir?)
Akademik personelin akademik özgürlü¤ü ve yüksek ö¤retim kurumlar›n›n bilimsel özerk- li¤i Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›'n›n 130. maddesince koruma alt›ndad›r. 130.
maddede üniversiteler, bilimsel özgürlü¤e sahip özerk kurumlar olarak tan›mlanmaktad›r.
Üniversitelerin ve akademik personelin özgürce araflt›rma yürütme ve sonuçlar›n›
yay›mlama hakk› bu madde ile korunmaktad›r. Bu madde ayr›ca, bu özgürlü¤ün devletin varl›¤›na ve egemenli¤ine, ulusun ve devletin birli¤ine karfl› kullan›lamayaca¤›n›
da hükme ba¤lamaktad›r.
Vak›f üniversiteleri, akademik özgürlüklere ilave olarak mali ve yönetsel özerklik imkan- lar›ndan da yararlanmaktad›r. Bununla birlikte devlet üniversitelerinin mali ve yönetsel özerklikleri bulunmamaktad›r.
Yüksek ö¤retim kurumlar›n›n örgütsel yap›s› yasayla tan›mlanmaktad›r. Devlete ba¤l› yük- sek ö¤retim kurumlar›, di¤er kamu kurumlar› gibi ayn› kamu maliyesi yasas›na tabidir. Bu nedenle, hükümet taraf›ndan devlet üniversitelerinin dolayl› yönetimi ve yönetsel ve mali özerkli¤in bulunmay›fl›, bu iki konuda yasal de¤ifliklik gerçeklefltirilmedi¤i sürece kaç›n›lmazd›r.
Üniversiteler, fakülteler, enstitüler ve 4 y›ll›k okullar yasayla kurulurken; iki y›ll›k meslek yük- sek okullar›, bölümler ve bilim dallar› YÖK taraf›ndan oluflturulur. Ayn› flekilde, herhangi bir düzeyde bir lisans program›n›n aç›lmas›, YÖK'ün onay›na tabidir. Üniversiteler lisansüstü programlara kabul edilecek ö¤rencilerin say›s›n›, baflvuru koflullar›n›, bu tarz programlar›n gerektirdi¤i diploma ve müfredat programlar›n›, Üniversiteleraras› Kurul'un benimsedi¤i yönetmelikler ve genel hükümlere uyacak biçimde kendileri belirleyebilmektedirler.
Di¤er taraftan, lisans ve ön-lisans programlar›na kabul edilecek ö¤renci say›s›, üniver- sitelerin tavsiyeleri do¤rultusunda her y›l YÖK taraf›ndan saptanmaktad›r. Üniversiteler Türk Devrim Tarihi ve Türkçe dersleri d›fl›ndaki müfredatlar›n›, derslerin içeriklerini, not sis- temini ve mezuniyet koflullar›n› kendileri belirleyebilmektedir ve ayr›ca ö¤retme yöntem- leri ile not verme, ö¤retim üyesinin hakk›d›r.
Devlet üniversitelerinde hem akademik hem de idari personel memur statüsündedir ve profesörlerle doçentlerin sözleflmelerinin yenilenmesine gerek olmaks›z›n memuriyetlerini sürdürme haklar› mevcuttur. Her devlet üniversitesine tahsis edilecek akademik person- elle (araflt›rma görevlileri, okutmanlar vs.) teknik personel ve sa¤l›k personelini de içeren (teknisyenler, hemflireler vs.) idari personelin say›s›, her yeni mali y›l için hükümet taraf›ndan saptan›r. Bununla birlikte, akademik kadroya yap›lan atamalar ve her düzey- deki yükseltmeler, YÖK ve üniversite senatosunun saptad›¤› asgari ölçütlere uymak 88
Belgeler
kofluluyla tamamen üniversitelerce yap›l›r ve herhangi bir d›flsal otoritenin onay›na tabi de¤ildir. Öte yandan, Doçentlik unvan›, Üniversiteleraras› Kurul taraf›ndan belirlenen asgari ölçütlere uygun biçimde merkezi olarak kazan›l›r. Yasa, akademik yükseltmeler için gerekli koflullar› ve atamalarda izlenecek prosedürü ortaya koyar.
8.2. Tüm kesimlerin sürece etkin kat›l›m›n› sa¤lamak için yap›lanlar›n aktar›m›
Akademik bir lisans program›n›n temel birimi konumunda olan her bölümün, bölümler- den oluflan her fakülte ve son olarak da üniversitenin akademik bir organ› vard›r ve bun- lar s›ras›yla; bölüm kurulu, fakülte akademik kurulu ve her düzeyde de¤iflik bileflenlere sahip olarak akademik kadro ve ö¤renci temsilcilerinden oluflan (oy haklar› yoktur) sen- ato olarak adland›r›l›rlar. Akademik talepler ilgili kuruldan bafllar ve Yüksek Ö¤retim Kanunu'nda ifade edilen en üst düzeye kadar ilerler. Baz› kararlar senatoda al›n›rken, baz› kararlar›n al›nmas› için YÖK onay›na, baz›lar› için de hükümet onay›na ya da yeni bir yasal düzenlemeye gerek duyulmaktad›r. Üniversitelerin kurullar›nda ya da senatolar›nda kurum d›fl› ya da akademik kadrosu olmayan bir kiflinin yöneticilik yapmas›
mümkün de¤ildir.
8.3. Ö¤renciler ulusal düzeyde üniversitelerle di¤er yüksek ö¤retim kurumlar›nda, e¤itimin örgütlenmesine ve içeri¤ine nas›l kat›l›yor ve etki ediyor?
2001 y›l›nda YÖK, Üniversiteleraras› Kurul'un her yüksek ö¤retim kurumunda bir “Ö¤renci Konseyi” oluflturulmas› yönündeki yönetmelik önergesini onaylad›. Bu yönetmeli¤e göre, bir bölüm/program kapsam›ndaki her s›n›f, her bölüm/program, her fakülte/yüksek okul bir ö¤renci taraf›ndan temsil edilir. S›n›f temsilcisi, bu s›n›fa kay›tl› tüm ö¤rencilerin oylar›yla saptan›r. Bölüm/program temsilcisi ile fakülte/yüksek okul temsilcisi s›ras›yla s›n›flar›n/bölümlerin ö¤renci temsilcilerinden oluflan bölüm/fakülte ö¤renci kurulunca bir y›ll›¤›na seçilir. Üniversite Ö¤renci Konseyi (ÜÖK), fakülte ve yüksek okul temsilcilerinden oluflmaktad›r. ÜÖK, kendi üyelerinin aras›ndan yönetim kurulunu ve baflkan›n›, en az bir baflkan yard›mc›s› ile bir genel sekreteri, görev süresi bir y›l olmak üzere seçer. Baflkan ve fakülte temsilcileri s›ras›yla senatoya, üniversite yönetim kuruluna/fakülte akademik kuru- luna ve yönetim kurulu toplant›lar›na, gündemdeki konular ö¤rencilerle ilgili oldu¤unda rektör/dekan taraf›ndan -oy hakk› olmaks›z›n- davet edilirler.
Ulusal Ö¤renci Konseyi için taslak önerge sonuçland›r›ld› ve Üniversiteleraras› Kurul'la YÖK'e sunulmaya haz›r. Tüm gerekli düzenlemelerin Bergen toplant›s› öncesinde bitir- ilmesi beklenmektedir.
9. Bologna Süreci'nin Toplumsal Boyutu
9.1. Yüksek ö¤retime eflit eriflimi teflvik eden önlemlerin tan›mlanmas›
Türk ortaö¤retim sisteminin iki temel hatt›, genel e¤itim ve mesleki e¤itimdir. Her bir e¤itim hatt›nda çeflitli tipte okul türleri vard›r. Genel orta e¤itime devam eden ö¤renciler (lise, fen lisesi, bir y›ll›k haz›rl›k s›n›f›n›n oldu¤u lise ve di¤erleri), bir y›ll›k ortak e¤itimin ard›ndan Fen, Türkçe-Matematik ya da Sosyal Bilimler alan›nda uzmanlaflmay› tercih etmekte- dirler. Mesleki e¤itimdeki makine, tekstil, muhasebe gibi alanlar sanayinin insan gücü gereksinimi do¤rultusunda e¤itim verir. Genel e¤itimle mesleki e¤itimin ilk y›l›nda neredeyse ayn› müfredat uygulanmaktad›r.
Yasaya göre, meslek liseleri mezunlar›, herhangi bir s›nava tabi olmaks›z›n lisede mezun
olduklar› bölüm do¤rultusunda iki y›ll›k meslek yüksek okullar›na geçifl yapabilmektedirler. 8989
Belgeler
Bunun yan›nda, üniversitelerin gerek 4 y›ll›k gerekse 2 y›ll›k programlar›na girebilmek için adaylar, Ö¤renci Seçme S›nav› (ÖSS) ad›n› tafl›yan merkezi s›nava girmek zorundad›rlar.
Yüksek ö¤retim programlar›na yerlefltirmeler, ham ÖSS puan› ile A¤›rl›kl› Ortaö¤retim Baflar› Puan› (AOBP)'n›n bilefliminden elde edilen puan›n de¤erlendirilmesiyle yap›lmak- tad›r. Toplam puan›n saptanmas›nda, farkl› katsay›lar AOBP'ye uygulanmaktad›r. Buna göre, AOBP'nin toplam puana katk›s›, %25.7, %21.1 ya da %9.1'dir. En yüksek katk› (%25.7) mezun olduklar› alanla ilgili yüksek ö¤retim programlar›na girmek isteyen meslek lisesi mezunlar› içindir. ‹kinci katk› (%21.1) kendi mezun olduklar› alan do¤rultusunda bir yüksek ö¤retim program›na yerleflmek isteyen genel lise mezunlar› içindir. En düflük katk› ise (%9.1) hem genel lise hem de meslek lisesi mezunlar›ndan kendi mezun olduklar› alan do¤rultusunda bir yüksek ö¤retim program›na yerlefltirilme tercihi yapmayan adaylara uygulanmaktad›r. Özetle, yüksek ö¤retime girifl sistemi tüm adaylar için hem ödüllerle hem de s›n›rlamalarla donat›lm›flt›r.
10. Yaflam Boyu Ö¤renimdeki Geliflmeler (YBÖ)
10.1. Yaflam boyu ö¤renimin gelifltirilmesi yolunda yüksek ö¤retim kurumlar›n› teflvik etmek için ülkeniz taraf›ndan ne gibi önlemler al›nd›?
Neredeyse her üniversitede Yaflam Boyu Ö¤renim'e katk›da bulunan “sürekli e¤itim merkezleri” bulunmaktad›r. Bu merkezler, meslekleri ile ilgili son geliflmelerden haberdar olmak isteyenler ya da farkl› alanlarda yeni beceri ve bilgiler edinmek isteyenler için sem- inerler, konferanslar ve yenilenme kurslar› düzenlemektedir. Türk özel sektörü, çal›flanlar›n›n mesleki bilgi bak›m›ndan tam donan›ml›l›¤›n› sürdürmesi e¤iliminde olmas›na ra¤men, devlet henüz çal›flanlar›n mesleklerini sürdürebilmeleri için gerekli olan yeni geliflmelerden haberdar olmalar› ad›na zorunlu önlemler almam›flt›r.
Ö¤rencilerin baflka bir alanda çal›flmalar› ve mesleki yeteneklerini gelifltirmelerine olanak vermek amac›yla, 2001 y›l›ndan bu yana Anadolu Üniversitesi taraf›ndan “ikinci üniver- site” projesi yürütülmektedir. Projeye göre, ön lisans ya da lisans diplomas›na sahip olan- larla, Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim programlar› d›fl›nda bir yüksek ö¤retim pro- gram›na kay›tl› olan ö¤renciler, merkezi üniversite s›nav› ÖSS'ye girmeksizin Anadolu Üniversitesi uzaktan e¤itim programlar›ndan birine baflvurabilirler. Lisans diplomas›na sahip olanlar hem iki hem de 4 y›ll›k programlara baflvurabilirlerken; ön lisans diplomas›
sahipleri sadece iki y›ll›k programlara baflvurabilirler. Bu proje kapsam›nda, üniversitenin çeflitli uzaktan e¤itim programlar›na kay›tl› ö¤renci say›s› 33.500'dür.
10.2. Ulusal düzeyde önceki ö¤renim (prior learning)/esnek ö¤renim yolundaki süreç- lerin tan›mlanmas›.
Henüz uygulanabilir de¤il.
11.Yüksek Ö¤renimde Avrupa Boyutuna Katk›
11.1 Ülkenizce saptanan herhangi bir yasal engeli ve birleflik diploma ya da birleflik çal›flma programlar›n›n kurulmas› ve tan›nmas› yönündeki yasal engellerin kald›r›lmas›
için yap›lanlar
Türkiye'de birleflik diploma ya da çal›flma programlar›n›n kurulmas› ve tan›nmas› yönünde yasal engel bulunmamaktad›r. Üniversiteler, YÖK'ün onay› ve uluslararas› partnerlik yoluy- la birlefltirilmifl diploma programlar› oluflturabilir ve yürütebilir. fiu anda, baz› üniversiteler Avrupal› olmayan bir partnerle, ABD'deki New York Eyalet Üniversitesi ile yap›lan ikili 90
Belgeler
anlaflmalar yoluyla çift-lisans diplomas›na olanak veren birleflik e¤itim programlar› yürüt- mektedirler. Buna ek olarak, bir üniversite Avrupa'daki baz› üniversitelerle ikili anlaflmalar yapmak suretiyle doktora seviyesinde birleflik e¤itim programlar› düzenlemektedir.
11.1.1. Birleflik ya da çift diplomaya olanak veren bütünlefltirilmifl programlar›n kapsam›
hakk›nda bilgi
fiu anda, birleflik diploma programlar›na sahip olan üniversitelerin say›s› oldukça s›n›rl›d›r.
Yak›n bir gelecekte daha fazla üniversitenin Avrupa'daki üniversitelerle iflbirli¤ine gitmesi beklenmekte ve bu yolla Türkiye'deki yüksek ö¤retimdeki Avrupa boyutunun geliflmesi umulmaktad›r.
11.1.2. Bu programlar nas›l düzenlenmektedir? (ortak izin, ö¤rencilerin ak›flkanl›¤›, ortak s›navlar vs.)
Bir Türk üniversitesi ile baz› Frans›z üniversiteleri aras›nda yap›lan anlaflmalar çerçevesinde, çift doktora diplomas›na olanak veren 4 bütünlefltirilmifl program yürürlük- tedir. Bu doktora programlar› flunlard›r:
1. Makine Mühendisli¤i Bölümü ile Ecole Nationale Superieure des Mines de Paris aras›ndaki bütünlefltirilmifl doktora program›
2. Kimya Mühendisli¤i Bölümü ile Lyon Inst›tut National des Sciences Appliquees (INSA) aras›ndaki bütünlefltirilmifl doktora program›
3. Matematik Bölümü ile Universite Louis Pasteur - Strasbourg I. aras›ndaki bütünlefltiril- mifl doktora program›
4. Uzay Mühendisli¤i Bölümü ile Poiters Üniversitesi, ENSMA aras›ndaki bütünlefltirilmifl doktora program›
Ö¤renciler her iki üniversitede de doktora diplomas› almak için gerekenleri yerine getirmekle yükümlüdür. Araflt›rma ve tez, her iki üniversiteden dan›flman ve yard›mc›
dan›flmanlarla birlikte yürütülür ve ö¤rencilerden bir tez sunmalar› beklenmektedir.
Türkiye'de ve Fransa'da s›nav komitesi önünde tezi savunurlar. fiu anda bu programlara kay›tl› 3 ö¤renci bulunmaktad›r.
11.2 . Yüksek ö¤retimdeki Avrupa boyutuna katk›da bulunan herhangi bir ulus ötesi iflbirli¤i hakk›nda bilgi
Henüz uygulanabilir de¤il.
11.3. Müfredat› iyilefltirmenin Avrupa boyutuna katk›lar›. Yabanc› dil kurslar›, Avrupa konular›, Avrupa emek piyasas›na yönelik uyum.
Türkiye'deki Avrupa çal›flmalar›, özellikle Helsinki Zirvesi sonras›ndaki birkaç y›lda oldukça iyi bir geliflme gösterdi. Bugün neredeyse üniversitelerin üçte birinde Avrupa entegrasy- on süreci ile ba¤lant›l› bir araflt›rma ya da ö¤retme etkinli¤i bafllam›flt›r. Bu çal›flmalar›n birço¤u, Avrupa Komisyonu'nun deste¤i olmaks›z›n gerçeklefltirilmifltir. fiu anda, Komisyon'un e¤itim ve kültür alanlar›ndaki programlar›ndan sadece Jean Monnet pro- gram› Türkiye'de yürürlüktedir ve bu da 2001 y›l›ndan bu yanad›r. Benzer biçimde Tempus III (2000-2006) Türkiye'nin sadece efl-finansman temelinde elveriflli oldu¤u üyelik yolunda- ki ülkelerdeki Avrupa çal›flmalar›n›n artt›r›lmas› bak›m›ndan temel bir rol oynamaktad›r.
Genel olarak, lisans, yüksek lisans, doktora, yetifltirme ve sertifika programlar›, araflt›rma 9191
Belgeler
merkezleri Avrupa bilgi-belge merkezleri ve özerk kurulufllar arac›l›¤›yla gerçeklefltirilen Avrupa çal›flmalar›, toplam 77 yüksek ö¤retim kurumunun 29'unda mevcuttur.
Türkiye'de Avrupa çal›flmalar›n›n daha da ileriye götürülmesini sa¤lamak için, e¤itim alan›nda üç ad›m at›lmal›d›r: kamu görevlilerinin yetifltirilmesi için k›sa dönemli kurslar;
Türk ve üye ülke üniversiteleri aras›nda bir a¤ program› ve son olarak en önemlisi AB çal›flmalar›na adanm›fl yeni bir kurumun oluflturulmas›.
12. Avrupa Yüksek Ö¤retim Alan›'n› (EHEA) Daha Çekici K›lma
12.1. Ülkenizin Avrupa Yüksek Ö¤retim Alan›'n› çekici k›lmak için yap›lanlar
Avrupa Yüksek Ö¤retim Alan›'n›n çekicili¤ini artt›rmak için en iyi araç, Avrupa Komisyonu'nca desteklenen Erasmus Mundus program›d›r. Prensip olarak Erasmus Mundus program›, AB üye aday› ülkelerin kat›l›m›na aç›kt›r. Bununla birlikte, Avrupa Toplulu¤u ile iliflkileri düzenleyen araçlar yoluyla henüz Türkiye'nin programa kat›l›m›
resmileflmedi¤i için, Türk yüksek ö¤retim kurumlar› 2005-2006 y›l› Erasmus Mundus pro- gramlar› için yetkin de¤ildir. Bu bak›mdan, programa kat›ld›ktan sonra Avrupa Yüksek Ö¤retim Alan› kapsam›nda Türk üniversite sisteminin denizafl›r› teflvikinin gerçekleflmesi umulmaktad›r.
E¤itim dilinin ‹ngilizce oldu¤u 14, Frans›zca oldu¤u bir üniversite vard›r ve baz› üniversitel- erde sadece belirli dersler ‹ngilizce, Frans›zca ve Almanca olarak ifllenmektedir.
2922 say›l› yasa bu yasan›n 7. maddesine uyumlu olarak düzenlenen yönetmelik ba¤lam›nda, yabanc› ülkelerle karfl›l›kl› iflbirli¤i protokolleri yoluyla devlet, üçüncü ülke yurttafllar›na Türk üniversitelerinde lisans ve yüksek lisans programlar›na kat›lmalar› için burs sa¤lamaktad›r. Buna ilave olarak, yukar›da sözü edilen yasa ve yönetmelik do¤rul- tusunda, hükümet burslar› Avrupal›lar ile yabanc› hükümetler ve kurulufllarla yap›lan kültürel anlaflmalar ve kültürel de¤iflim programlar› kapsam›nda üçüncü ülke yurttafllar›
için de geçerlidir.
13. Nihai Yorumlar
13.1. Ulusal Bologna stratejisi hakk›nda bilgi
Tüm yüksek ö¤retim kurumlar›nda zaten iki dereceli sisteme, bir kredi sistemine ve ECTS ile DS'dekine benzer biçimde bir transcript sistemine sahip olan; 1990'larda ABD'nin ABET de¤erlendirmesine ve ‹ngilizce kalite ölçme testlerine tabi olan Türk yüksek ö¤retim siste- mi, Bologna Bildirgesi'nin birçok maddesini yürürlü¤e koyma noktas›nda büyük bir zorluk yaflamam›flt›r. 2005 y›l›nda bir ulusal kalite güvence ajans› oluflturmak ve 2007 y›l›nda gerçeklefltirilecek Bakanlar zirvesi öncesinde önemli miktarda de¤erlendirmenin tamam- lanmas›n› sa¤lamak, YÖK'ün hedefleri aras›ndad›r. Mesleki yeterliliklerin tan›nmas› ve düzenlenmesi için haz›rlanan taslak yasan›n TBMM taraf›ndan Haziran 2005 sonu itibariyle onanmas› beklenmektedir. Ak›flkanl›k ve çerçeve programlara tam kat›l›m gerçeklefltiril- mifltir. Türk yüksek ö¤retim sistemi, mükemmel araflt›rmac›lar ve her düzeyde hayli sayg›n programlar yoluyla EHEA'n›n ve ERA'n›n di¤er ülkelerinde oldu¤u kadar dünyan›n di¤er ülkelerinden de ö¤rencileri çekmek için EHEA ve ERA'n›n bir parças› olmay› amaçlamak- tad›r.
13.2. Ülkenizin önünde duran temel engellerin bir belirtisi
Türkiye için temel engellerden birisi, s›n›rl› mali kaynaklarla çok afl›r› yüksek ö¤retim 92
Belgeler
talebinin gereklerini karfl›lamak ve ekonomik istikrar› sa¤lamak için yüksek ö¤retim alan›nda da al›nan tasarruf önlemleri olacakt›r. Bir di¤er engel de iki y›ll›k meslek yüksek okullar›n›, flu anki kay›tl› ö¤renci say›s›n› %35'ten %65'e ç›karmak için yeterince çekici k›lmakt›r. Üniversite mezunlar›n›n yüksek iflsizlik oran›n›n ekonomik istikrarla emek piyasas›n›n yeniden canland›r›lmas› sonucu düflece¤i beklenmektedir.
Türk yüksek ö¤retim kurumlar›, araflt›rma sonuçlar›n› uluslararas› sayg›n dergilerde yay›nlama bak›m›ndan ola¤anüstü bir baflar› gösterdi ve ISI'n›n SCI, SSCI ve AHCI lis- tesinde yer alan dergilerde yay›mlanan eserler bak›m›ndan 2003'te 21.li¤e yükselmeyi baflard›. Bununla birlikte, üniversite-sanayi iflbirli¤i henüz tatmin edici bir seviyede olmak- tan uzakt›r. Araflt›rma çal›flmalar›, henüz yeterli düzeyde patent ve endüstriyel ürün gelifltirememifltir ve bu da Türk yüksek ö¤retim kurumlar› için baflka bir temel engeldir.
D‹PNOTLAR
1 Bu rapor, YÖK taraf›ndan Türkiye'nin Bologna Süreci'ne kat›l›m›na iliflkin olarak ‹ngilizce haz›rlanm›fl ve Türkçe metin YÖK taraf›ndan yay›nlanmam›flt›r. Çevirisi yap›lan özgün metine flu adresten ulafl›labilir: http://www.yok.gov.tr/duyuru/bolonya_sureci.pdf (Çevirenin Notu) 2 Türkiye'de Üniversitelerde bir Kalite De¤erlendirme Sistemi Oluflturulmas›'n›n Olana¤› Raporu 3 Avrupa Komisyonu, Avrupa Konseyi ve UNESCO/CEPES taraf›ndan, ülke d›fl›ndan al›nan diplo-
ma ve derecelerin tan›nmas›nda ilgili kurum ve kurulufllara yard›mc› olaca¤› düflüncesiyle Diploma Eki (Diploma Supplement) modeli gelifltirilmifltir. Bu konuda bkz;
http://www.yok.gov.tr/avrupabir/DiplomaEki_once.doc (Çevirenin Notu) 4 UNESCO'nun Avrupa Bölgesi Merkezi'dir. (Çevirenin Notu)
9393
