Tarih Kgşesl
Klâsik t a r z ı n d a n s o n r a k i
m i m a r î e s e r l e r i m i z
M i m a r K e m a l A l t a n
Mimar Bekirin diğer bir kültür eseri de, Nevşehirli İbra-him Paşa Darülhadisi'ne karşı ve Şehzade camiine aid dış avla ihata düvarlarile ayni hiza ve istikamette bulunan «Şehid Ali Paşa kütüphanesi> dir.
Bu eser, fevkani şekilde olup çok şayanı tetkiktir. Kütüp-hanenin içindeki:
Darülkütübi ihyayi Ali Pasa tarih mısraından «Hicri 1124» de inşa edilmiş oluduğu anla -şılmaktadır. Dış merdiveninde, hem zemin kata hem de üstteki kütüphaneye çıkılmak üzere hususi bir teşkilât ve tertibat ya-pılmıştır.
Kütüphane içinde oyma ve kakabartma tezyini işlere aid çok incelikler mevcuttur. Bilhassa musandıra teşkilâtlı iki za-rif sütun üzerindeki hafızı kütübe mahsus oturma mahallinin altın yaldız ve renk üzerine münakkış ahşap tavanı çok ince bir şekildedir.
Bu kıymetli eser tarihî bakımdan da yüksek bir yadı sak-lar, Nemselilerle meşhur Varadan muharebesinde Prens Ojen orduları hezimete uğratıldığı esnada alnından vurularak şehid olan serdar Ali Paşanın hatırasını canlandırmaktadır.
Hattâ bu muharebede Nemselilerin cenah kumandanı bu-lunan bilâhare istanbula iltica ederek müslüman olan Kont Döbunuval bizde Kumbaracı Ahmed Paşa adını almıştı. Ah-med Paşa Istanbulda ilk Kumbaraneyi vücude getirmişti. Kendisi de Beyoğlu Mevlevihanesi Haziresinde medfundur.
Temiz bir esas gösteren bu kıymetli orijinallerden sonra Türk san'atine, barok ve rokoko örneklerinin karakteristik ev-safı istilize edilerek dahil olmuş olan eserlerimiz sıralanır. Bunlardan:
1 — Dolmabahçe camii karşısında Sepah ağası Emin ağa-nın aile haziresi önündeki (1154 hicrî tarihli) mimarîsi zarif ve ahenkli bir şekil gösteren türbe ve sebili.
2 — 1156 da inşa edilen Babıâli civarında Beşir ağanın ve ayni tarih içinde Vezneciler caddesi köşesindeki Hasan Pa -şanın sebil ve çeşmelerile beraber fevkanî şekildeki cami, kü-tüphane ve dershaneden ibaret ilk barok tarzını gösteren man-zumeli eserleridir.
1169 hicrî tarihinde inşa edilen Nuruosmaniye camii, Türk san'atile barokun en yüksek bir memzuce tarzını meydana koymuştu.
Fatih camiinin Barok tarzındaki minaresi Bu eserin mimarı Hekimoğlu Ali Paşa camiini inşa eden Hacı Mustafadır. Kalfası da Simondur.
Nuruosmaniyeden sonra hicrî 1177 de Lâleli camiinin in-şaatını tamamlayan üçüncü Mustafanın hassa baş mimarı Meh-med Tahir olmuştu.
Hattâ Lâlelinin arkasından 1183 de inşa edilen Soukçcş-me civarındaki (Zeyneb Sultan camii) ne aid son elde edilen bir vesikada:
Pak ola namı gibi hulku Muhammed Tahir şeklinde mahkûk mühürile Mehmed Tahirin kendi imzasını hâvi ibranameleri ve keşifnameleri bulunmuştur. Bu vesika -lardan:
1 — Ruhu Sultaniye camiişerifi (Zeynep Sultan) ayağı o -lan Akarca binasının berveçhi maktu masarifinin tamamen ve kâmilen ser mimaran hassa Mehmed Tahir kulları tarafından ahzü kabz olduğuna dair.
2 — Ayasofyai kebir mahallesinde vâki merhum Şeyhzo-de Binti Yusuf nam sahibetülhayrın sükenası bir recili sali-ha vakfı olan (bir ,bab köhne münzilin ser mimaran sali-hassa Mehmed Tahir ive Hasan Halife ve ebniye ve sukuf ahvaline muttali bigarezi müslimin (ehli vukuf demek) marifetile ma-hallinde keşif ve mesaha, tahmin ve takvim olunan Mehmed Tahirin mühür ve imzasını havi bir hesabî defter.
mülkiyet üzere bir sebil ve şadırvan binasına (hicrî 1182 ta-rihinde) tarafı vakıftan izin verildiği hakkında.
5 — Poros nahiyesine tâbi Beykozda vâki Zeyneb Sultan evkafından hisseli bir bab menzilin, hassa baş mimarı Meh-med Tahir, hassa mimarlarından AhMeh-med Nurullah ve Elseyid Mustafa Halifelerle mesaha edildiğine dair.
Bu vesikalardan anlaşılıyor ki tîçüncü Mustafa devrinde: Ser mimaranı hassa Mehmed Tahirle beraber mimar Hasan Çelebi, mimar Ahmed Nurullah, mimar Mustafa gibi kıymetli san'atkârlarımız mevcuddu.
Yine >1209 tarihli bir vesikada:
Ser mimaranı hassa olan elhac Ahmed Nurullah'ın mühür ve imzası da şu manzum ibareleri havidir:
Yarabbi Cemali şerefi nuru Muhammed Pür şebnem olan goncei babı dilî Ahmed Büyük klâsik mimarlarımızdan Koca Sinanın bile malze-me, işçilik gibi hesabi defterlerinin altında:
«Elfakirüihakir Sinan, bendei miskin kemnie dertment Ser mimaranı hassa» diye bu şekilde bir imzası bulunmuştur.
Dördüncü Muradın hassa baş mimarı olan Koca Kasım-ın da:
«Bendei Ali Muhammed Kasım»
imzası vardı.Koca Kasımla beraber çalışan ve Kasımın vefatı münasebetile ikmaline muvaffak olamadığı Yeni camiin inşa -atını tamamlayan mimarlardan hezarıfend mimar İbrahim de
«Narı gülzar eden Hüdayi kerim» «Eylemiş ismü resmin ibrahim»
Hassa baş mimarı Mehmed Tahirden sonra mimar elhac Ahmed Nurullah ile mimar Mustafanın tîçüncü Selim devri içindeki kıymetli eserlere kadar san'atları devam etmişti.
Bu saydığımız mimarların yeni . barok üslûbuna karşı en bilgili üstadı Mehmed Tahirdi.
Mehmed Tahirin sivil mimariye mahsus kıymetli örnek-lerinden:
1 — Aksarayda Koca Ragıb kütüphanesi. 2 — Fatihte Çarşambada Molla Murat kütüphanesi. 3 — Cağaloğlu yokuşundaki, Lâleli camiinin inşaatı za -manında bina emini olan Yusuf Efendi Darüssübyanı (şimdi
derleme binasıdır.) z 4 — Bahçekapısında Ticaret ve Zahire borsası yapılan
Hamidiye medresesi, ayrıca Hamidiye türbesi ve sebili. 5 — Çakmakçılar yokuşundaki meşhur Yeni han. Üçüncü Mustafanın valdesi olan Mihrişah Sultan ile
şehzadesi Süleymanın hayrine yaptırılmış olan üsküdarda (Ayazma camii) de Mehmed Tahirin değerli eserleri sıra-sındadır.
Üçüncü Mustafanın kendi adına izafe edilmiyen iki mü-him eserinden:
Lâleli; Derviş Lâlebaba adındaki bir abdala, Ayazma camiini de suya kaptırdım diye tarihî rivayet kabilinden böyle bir sözü varmış.
Son Topkapı Sarayı müzesinde Arşiv'e aid tasnif edi -len vesikalar arasında:
Hasa baş mimarı Mehmed Tahirin 1194 tarihinde ba -büssaade ağası Hüseyin ağanın Tavukpazarındaki camiini keşfettiği.
1195 de Tophanede furun inşasına malzeme gönderdiği kayıdlarından maydana çıkıyor ki:
