E s t e t i k
t e r b i y e v e
Fazıl A h m e t
m i m a r î
Bugünün zihin hayatında müterakki bir insanın tam ve kâmil bir fikir ve irfan terbiye- sine malik olduğunu iddia edebilmemiz için o insan"n kafa serveti ve zevki içinde estetiğin ne kadar yer tuttuğunu behemehal aramak mec- buriyeti vardır. Vaktile fikir terbiyesi davası bu noktayı en ileriye gelen ehemmiyet safına geçir- miyordu. Lâkin günden güne kafalarda, ruhlar- da ilmin, sanatın, felsefenin yeni yeni bir takım fütuhatı bu meselenin ne büyük bir önemi oldu- ğunu iyice ortaya koydu.
Şimdi kendi kendimize soralım: Estetik terbiye ne demektir? Mademki terbiye denilen mefhum, insanın gerek cismanî, gerek ruhî bü- tün istidat ve melekelerine azamî inkişafı- temin etmek manasında bir anlamdır. Ve mademki (estetik) diye de gerek çizgi, gerek renk ve ge- rek ses ile insanların ruhunda bediî heyecan- ları vücude getirmek vasıtalarının ilmine diyo- ruz. Şu halde (estetik terbiye) düsturundan a- şağıdaki manaları anlıyabiliriz:
1 — Estetik terbiye, iptida beni nevimizi . güzel sanatların bizim varlığımıza, duyarlığı- mıza ilham edebildiği bütün nefaset, ulviyet, incelik ve saire ihtizazlarını hüviyetimizin bol bol, derin derin ve her zaman yeni bir şevk du- yarak zapt ve kaydedebilmesini temin etmektir.
2 — Bizi bu güzel sanatların ilham kaynak- larından dökülen temiz tatlara, şeffaf ve asil duygulara, nefis ve seçkin heyecanlara alıştıra- rak kendimizi adi ve bayağı bir çok temayülün alçaltıcı, kirletici tasallutundan kurtarmaktır.
3 — Uzun asırlardan beri cedlerimizin, muhtelif itikatlar, kanaatler ve maişetler orta- sında hayatı, cihanı, güzelliği anlayışlarının, an- latışlarının bin bir şivesini, üslûbunu gösteren namütenahi sanat eserleri karşısında zekâmızı, muhakememi?!, bileyerek irfanımızı genişlet- mek, derinleştirmek, ziynetlendirmek ve büs- bütün medenileştirmektir.
O halde?
O halde cevap pek basit, pek sarih değil mi?
Yani yukarıda söylediğimizi tekrar etmek mecburiyetindeyiz.
Bugün, yarının faaliyet, medeniyet ve ir- fan alanına çıkarmak için büyüttüğümüz gen- ci (estetik) terbiye ile de tıpkı (fizik) terbiye, ile olduğu gibi teçhiz etmek mecburiyetindeyiz.
Yani o gencin nasıl cismanî uzviyetini sağlam bilekler, kavi adaleler, canlı, cevval ve sıhhatte cihazlarla perkleştirmek istiyorsak, ayni suretle kendisinin .manevî, fikrî, (organizmasını) da böylece medenî ve müterakkî bir estetiğin icap- larile silâhlandırmamız vazifesi karşımıza di- kilmiş bulunuyor.
Bu lüzumu ortaya sürdüğümüz zaman ise bilhassa bizim çoktan beri zevk yoksulu kal- mış gibi görünen şu güzel toprağımıza - behe- mehal ve behemehal mimarîyi hiç unutmamak, bilâkis pek sık hatırlamak ödevi vardır.
İrfanı, zevki selimi, sanat terbiyesi mamur olan bir baş, bir idrâk, düşünülüşü, kuruluşu, yapılışı ve bezenilişi virane denilecek kadar mimarî fukarası bir yurt içinde, ancak harabe- lere hapsedilmiş bir idrâk mazlumu, suçsuz ve günahsız bir asalet menfisinden başka bir şey değ.ldir. Pek haklı olarak derler ki, her milletin yakın bir tarih çağı içindeki medeniyet değeri- ni bize en ziyade sıhhatle gösteren miyar, mi- marî eserleri olmuştur. Her devirde mimarî bü- tün bir medeniyetin hulâsasıdır.
Demek oluyor ki bu büyük, derin, geniş ve harikulade sanatın bugünkü (rasyonel), muk- tesit, fen ve hıfzıssıhhacı realizm asrı içindeki manasından, ehemmiyetinden, değerinden ha- bersiz kalmış bir cemiyet, diğer haberdar oldu- ğunu iddia ettiği mefhumları asla kavramamış, kamlot eşyayı, en temiz mal zan edecek kadar anlama terazisi bozuk bir heyet mevkiine dü- şer. Sosyoloji bakımından hiç mübalâğalı ve te- melsiz bir hüküm vermiş olmak tehlikesine düş- meden iddia edebiliriz ki; bir şehrin mimarisi, oradaki her nevi hayatın gerek yükselme, gerek duraklayıp yerinde sayma hareketini, gerek zevklerdeki asalet, kuvvet veya düşüş, devriliş,
aşağılayış ve nihayet soysuzlaşıp büsbütün mahvoluş grafiğini en yalansız gösteren soysal bir belgedir.
Bugünkü kanına yeni bir (oksijen) alarak tap taze ve asri varlığını ta temelinden çatısına kadar kurmak savaşına girmiş olan Türk oğlu hakikati asla unutmadı. Onun her aydınlık baş- lı ferdi bilmeli ki; bizim zaten bütün davamız, ter temiz ve asri bir yurt kurmak olduğu, yeni
işimiz içtimaî mimarlık, edebî mimarlık, sıhlıî ve medenî mimarlık ilh... olduğu gibi bütün bunların tesis edileceği toprakta da en mühim bir iş mimarlığın asıl kendisidir. O, ne kadar ilerler, o ne kadar hak ve vazifesini bilirse bu yurt ta o kadar mamur olabilecektir. En müte- rakkî manada mamur, en ışıklı ve geniş manada mamur ve nihayet en güzel ve estetik manada mamur!
İ n h i s a r l a r i d a r e b i n a s ı p r o j e s i
M i m a r Tahir Tuğ
Proje evvelâ Sıvasın hükümet maydanına nazır eskiden mezarlık olan üç yol ağzı geniş bir
arsanın ortası için düşünülmüştür. Sonradan vilâyetin verdiği istasyon caddesinde köşe başın- daki arsa şehrin daha işlek ve daha güzel bir yeri olması dolayısile binanın burada yapılma- s'na, karar verilmiştir. Binadaki bütün hareket- ler köşeye toplanmış ve kitleler orada bağlan- mıştır. Esas antre ve mağaza vitrinleri bu kı- sımdadır. Binanın çatısı evvelâ gizli olarak dü- şünülmüş sonradan şehirde fazla soğuk ve kar olduğu göz önünde tutularak çatı yükseltilmiş-
tir. Projenin bodrum katında kömürlük, kalori- fer, müskirat depoları ve sığınak; zemin katta kaçak eşya deposu, mağaza, mamulât depoları vardır. Birinci kat tamamile idareye tahsis edil- miş olup'arada sığınağa ve avluya inmek için tali bir merdiven vardır. Üst kat direktör ika- metgâhı olarak yapılmıştır. Binanın inşaatı; bod.
rum ve temelleri taş; diğer katlar tuğla, döşe- meler betonarme, çatı ahşap ve kiremit örtülü- dür. Sıvası düz çimento sıvadır, arka tarafında tuz ambarları vardır.
