TARİH
III ÜNCÜ SELİMİN HASSA SER MİMARI İBRAHİM KAMİ'NIN
SU MİMARÎSİNE AİT ESERLERİ
Dr. Saatli Nazım NİRVEN
Kıymetli dostum Y. Mimar A. Saim Ulgen'e Baş Vekâlet arşivlerinde Mimarî
tarihimize ait bir çok vesikaların bulun-duğu malûmdur. Burada III. Selim dev-rine ait yayınladığım vesikalar Türk su mimarisinin Zenginleştirmesi dolayısiy-le önemi haizdir. Baş Vekâdolayısiy-let arşiv-lerinde gördüğümüz bazı vesikalar, III. Selimin ser mimaranı hassaların-dan İbrahim Kami'nin İstanbulda bir takım su tesisleri vücude getirdiğini bil-diriyor. Bir yazımızda bildirdiğimiz gi-bi ( * ) kitabesinden III. Mustafa devrin-de esaslı bir tamir gördüğü anlaşılan Bozdağan kemerini III. Selim zamanın-da zamanın-da ser mimar İbrahim Kami' yeni-den tamir ve ayrıca su hazneleri de in-şa etmiştir. Bu vesikalara kısa bir göz gezdirmekle şunu öğreniyoruz:
Yıllardan beri İstanbul'un ağaçlar-la örtülü bahçeleri içinde gömülü ahşap evlerini, ufak kubbeli hamamlarına bi-tişik şark baharatiyle kokulu mistik göl-geli aktar dükkânlarını, mor salkımların çardaklarını örten kahveli mahallelerini bir kül yığını haline getiren yangınlara karşı (Kumkapı İbrahimağa ve Nişancı mahallâtı) halkı III. Selime bir arzuhal sunarak mahallelerinde de bir havuz in-şasına iradelerini rica ediyorlar. (İstida-ları üzere inşa oluna fermanı çıkıyor). Mimarbaşıya (inşa olunmak için keşif ve miktar masraflarını ilâm eyleyesin) deniliyor.
Ser mimar İbrahim Kami keşif def-terini hazırlıyor. Bu vesikalarda su haz-neleri, Çeşme-i-ab, kapılar, duvar ve müştemilâtı saire inşası için lüzumlu yapı malzemesinin keşif ve mesahası, masrafların hesabı bulunuyor. (Bermu-cibi ferman mimar ağa marifetiyle in-şası). İçin karar alınıyor.
( * ) Arkitekt No: 281. 3-1955.
1218 B. 17. tarihini taşıyan vesika-larda havuzun basit bir de pilânı var. (Şekil 1.) Havuz 3 bölmeli sokak tara-fındaki ön bölmede bir çeşme bulun-makta, diğer 2 bölmeden yandakinden uzun bir yalağa 5 musluktan su akmak-ta. Havuz bahçesine iki de kapı çizilmiş.
Bundan iki asra yakın bir zaman
evvel III. Selimin ser mimarı İbrahim Kami'nin yapmış olduğu bu yangin ha-vuzu Kumkapıda Nişancı Mehmet Paşa mahallesinde Mabeyinci sokağındadır. Yokuşumsu sokakta biraz ilerlenince sağda, yola gömülmüş su haznesinin taş duvarına dayanmış bir çeşme vardır. Çeşmenin kemeri üzerinde 3 er mısralı
İl j jcebecİKo/ftyv
Jj / jayoincy/j Tfolteç?
4 satırlık bir kitabe ve kitabenin mer-mer çerçevesi üstünde de III. Selimin turası görülüyor.
Şüphesiz Kami bu cevher tarihin ilhamdır Oldu bu vâlâ erer ba himmeti şah'ı ttmem (1214- 1799) Çeşmenin bir kaç metre ilerisinde bahçe kapısı olan yerde 2 eski, paslı oluklu saç görülüyor. Bunlar İbrahim Kami'nin emekle yaptırdığı (Karaağaç kapuluğundan) yapmış olduğu kapıların boşluğunu örtüyor. Bahçede havuzun yan yalakları çoktan kaybolmuş, bütün yapı derin bir harabiyet içinde.
İbrahim Kami'nin diğer havuzu Sal-kım Söğütten Sirkeciye inen Tramvay yolu üzerinde sur duvarına dayalı, PT.T. deposunun kapısı yanındadır.
Haznenin İbrahim Kâmi tarafından inşasına dair Baş Vekâlet arşivinin Be-lediye dosyasında 2707 No: lu vesikalar mevcuttur. Bu vesikalardan Babıâli ya-kınında havuzun bulunduğu ve bu yere Kareki mahallesi denildiği ve 1218 de mahalle halkının yangınlara karşı şu havuzu inşası hususunda Padişaha bir
arzuhal sundukları anlaşılmaktadır. Ser mimara ferman olunuyor Mi-marağa keşif defterini hazırlıyor hesap-larını yapıyor. Ve şöyle maruzatta bu-lunuyor:
«İş bu defterde merbut arzuhale ve ser bostaniyan Iiassa Saadetlu ağa ben-delerinin ilâmına nazar ve inşası irade buyurulan havuzun keşif ve muayenesi için bil nefis çakirleri ve mütefennin halifeler ile bilmaiyye mahalline va-ralup Su Nazırı ağa kulları tarafından BSlükbaşı ve ol semtin su yolcusu kul-ları celp ile tekrar muayene ve ebniye-sinin sureti inşası ve maile zizin tariki icrası etraflıca müzakere olundukta in-şa olunacak havuzun cadde tarafına 3 ve yan taraflarına 2 şer adet cem'an 7 adet kebir muslukları ve cenah ve tarafeyni-ne ve üzeritarafeyni-ne muhafaza için parmaklık keşidesiyle zeminden üç buçuk zürra mtirtefi olarak metin ve rasin ber mu-cibi resim kâgir havuz ebniyesi ve yere-batan suyundan ifraz için soğuk çeşme-ye muttasıl baş meslekten havzu mer-kuma gelinceye müceddeden kurşun bo-ru ferşi ve bütün havuz inşası bobo-ru dö-şemesiyle beraber «6585 buçuk kuruşa»
M/cro'jj'vn /opj
çıkacağı bildiriliyor.
Defterdarlığın yazısına karşılık ta «Mimarağa marifetiyle inşası için suret verile» fermanı çıktığından 1213. B. hic-ret yılında havuz inşa olunuyor. Bu ve-sikalar içinde havuzun basitçe çizilmiş bir plânı da bulunuyor (Şekil 2.) Havuz bugünkü şekliyle biraz tadilâta uğradı-ğını göstermektedir. Musluklar kalmamış Su terazisi de kaldırılmıştır. 40-50 sene evveline kadar üstünün parmaklığı da varmış. Menzil yerindeki eviıı önünde susuz bir çeşme hâlâ görülmektedir.
