45 A B A D / J A B S
►
J O U؛R N A L O P؛A N A T O L I .A A N D B A L K A N S T U D I E SABAD, 2018; 1(2): 45-70 abad@nku.edu.tr
ISSN: 2618-6004 DOI:
e-ISSN:2636-8188
LEHİSTAN ELÇİSİ M İKOLAJ BİEGANOVSKİ’NİN İSTANBUL’A GETİRDİĞİ M EKTUPLAR (1654)
Mahmut H alef CEVRİOĞLU*
Öz: M evcut çalışma Yeniçağ döneminde Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan arasındaki ilişkilerin çok da fazla çalışılm ayan bir dönemine, kısaca mevcut Türkçe literatürün yoğunlaşm a noktaları olan Sultan II. O sm an’ın 1621 tarihli H otin ve Sultan IV.
M ehm ed‘in 1672 tarihli Kamaniçe Seferleri arasında kalan süreçten b ir kesite odaklanmaktadır. 1654 yılında Katolik inancın ön plana çıktığı Lehistan’a karşı Ortodoks tabanlı Kazak-M oskova ittifakı kurulmadan hem en önce tehlikeyi sezmiş olan Lehistan’ın, Osmanlılar ve K ırım Tatarları nezdinde girişmiş olduğu destek arayışına binaen tesis etmeyi hedeflemiş olduğu diplomatik teması aydınlatmak amaçlanmıştır. B u doğrultuda 1654 yılında İstanbul’a gönderilen Lehistan elçisi Mikolaj Bieganow ski’nin [Nikola Bieganovski] diplomatik heyetine, Osmanlı başkentini ziyaretine ve dönemin Doğu Avrupa’sının siyasi konjonktürüne dair o vakit İstanbul’da bulunan Avrupalı mukim elçilerin takrirlerine, kronik yazarlarına ve ikinci literatüre dayanarak bilgi de verilmiştir.
Ancak çalışmanın asıl ağırlık noktasını Lehistan elçisinin getirmiş olduğu üç mektup nüshası teşkil etmektedir: Ossolinski Milli Enstitüsü’nde muhafaza edilen bir mecmuada yer alan mektup nüshalarının, çevriyazıları ve Türkçe tercümeleriyle okurlara sunulması hedeflenmiştir.
A n a h ta r K elim eler: Lehistan, Diplomasi Tarihi, Osmanlı- Lehistan İlişkileri
OFFICIAL LETTERS BROUGHT TO THE PORTEBY THE POLISH AM BASSADOR M IKOLAJ
BIEGANOW SKI (1654)
A b strac t: The present study aims to study an extract from a relatively under-studied period o f Ottoman-Polish relations,
* Doktora Öğrencisi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Tarih Bölümü, halefcevrioglu@gmail. com
Kabul/Accepted: 11.06.2018 Başvuru/Submitted: 29.03.2018
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovskl’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektupاar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
46 namely the overlooked period betw een Sultan Osm an II’s K hotin
Campaign o f 1621 and Sultan M ehmed IV ’s campaign against Kamaniets in 1672. Shortly before an Orthodox alliance o f the M uscovite Tsardom and the Cossacks was forged against the majorly Catholic Polish-Lithuanian Commonwealth, the latter duly undertook a search for military support from the Crimean Tatar Khanate and tried to establish diplomatic contacts both w ith Istanbul and Bahkcisaray in 1654. In that year, the Commonwealth sent its representative Mikolaj Bieganowski on an extraordinary mission to the Ottom an capital, w hich is the main concern o f this study along w ith the details relating to his retinue, his visit and a brief overview o f the international political circumstances o f the Eastern Europe o f the time. The focal point, however, is the examination o f the copies o f three royal letters brought by Bieganowski to the Ottom an Porte, w hich have been transcribed and translated to Turkish.
K eyw ords: Polish-Lithuanian Commonwealth, Diplomatic History, Ottom an-Polish Relations
Giriş
K a d e rin p e k v e c iz b ir cilv esi so n u c u o n y e d in c i a srın ik in ci y arısı, O sm an lı siy asi g ü c ü n ü n h e m d o ru ğ a tırm a n ış ın a h e m de z irv e d e n aşağı in işin e ta n ık lık e tm e k te d ir. 1 6 7 2 ’de K a m a n iç e ’n in O sm an lı to p ra k la rın a k a tılm a sı ile im p a ra to rlu k k u z e y d e k i e n g e n iş s ın ırla rın a u la şm ış, an ca k 1 6 8 3 ’te Jan S o b ie sk i’n in H ıristiy a n d ü n y a sın ın im d a d ın a k o şm a sı so n u c u y ü z e lli y ıld a k a z a n ıla n to p ra k la r o n b e ş y ıld a k ay b e d ilm işti. L e h is ta n ’ın O sm a n lıla ra p a h a lıy a p a tla y a n b u m isille m e sin e g id e n y o ld a k i m ü n a se b e tle rd en b ir k esit, m e v c u t ç a lışm a n ın o d ağ ın ı o lu ştu ra cak tır.
O sm an lı D e v le ti’n in ve T u n a v a sa lla rın ın k u z e y sın ırın ı b ü y ü k ö lçü d e ç e v re le y en L e h ista n K rallığ ı, A v ru p a ’d a eşin e az ra stla n ır b ir siy asal y a p ıy ı te m sil etm ek te y d i. 1569 y ılın d a L e h ista n v e L itv a n y a ta h tla rın ın b irle şm e siy le m e y d a n a g e le n L e h ista n -L itv a n y a B irliğ i, 1 5 7 2 ’d en b eri k ra lla rın ı S e jm d e n e n b ir so y lu m e c lisin in o y u y la seçm ek te, 1 k ıs a c a ırsi m o n a rşi ilk esi b e n im se m e m e k te y d i. G e re k b u istisn a i an a y a sa l te rk ib i g e rek se D o ğ u A v ru p a ’n ın o rta sın d a k i c o ğ rafi k o n u m u n d a n ö tü rü K ra llık ta rih b o y u n c a k o m şu d e v le tle rle m ü c a d e le h a lin d e k a lm ıştı. G en el itib ariy le X V II. y ü z y ıld a ise b ir y a n d a n E fla k ve B o ğ d a n ’ın iç m e se le le rin e m ü d a h il o lu rk en , d iğ e r y a n d a n T a ta r ve K a z a k a k ın la rıy la m ü c a d e le etm ek te y d i. O sm a n lıla rla b u a sırd ak i b ire b ir te m a sla rı ise 1620
1 Hacer Topaktaş, Dersaadet’te Son Leh Elçisi: Franciszek Piotr Potocki’nin Elçiliği Ekseninde Osmanlı-Leh Diplomatik ilişkileri ve Uluslararası Boyutu (1788-1793), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2012. ss. 37-38.
Ç e ç o ra M u h a re b e si ve S u ltan II. O s m a n ’ın 1621 H o tin S eferi ile k e sa fe t k a za n m ıştı. S ele fin in y a n m b ıra k tığ ı işi ta m a m la m a k iste y e n S u ltan IV.
M u ra d d a 1634 y ılın d a b ir sefe re te şe b b ü s e tm iş, a n c a k L e h is ta n ’dan elçi g ö n d e rilip su lh iste n m e si ü z e rin e te k lif k a b u l ed ilm iş v e S u ltan M u ra d d ik k a tin i d o ğ u c e p h esin e ç e v irm ey e k a ra r v e rm işti. B u v e sile y le 1 6 3 4 ’te L e h lilere v e rile n a h d n a m e , 1640 y ılın d a y en ilen m işti.
S u ltan M u ra d ’ın se fe rin d e n so n ra g e le n k ırk y ıllık sü reçte ilişk ile r g e re k a sk eri g e re k siyasi o larak d ü şü k b ir p ro fil ç iz m ek tey d i. B u d ö n em d ek i y e g ân e g e rg in lik n o k ta la n ik i d e v le tin v a s a lla n k o n u m u n d a k i K a z a k la rın ve T a ta rla n n d ü z e n le d ik le ri sın ır ö tesi a k ın la r ve h e rc a i sad ak atleriy d i.
Z ira 1 6 4 4 ’te O sm an lı Im p a ra to rlu ğ u ’n a y o lla n m ış o la n L eh elçisi M i k o ^ C h im ieleck i T a ta r a k ın la n n d a n şik ay etçi o lm u ş, d ö n e m in sa d raz am ı d a T a ta rla n n , O sm a n lıla r ve L e h ista n ara sın d a k i b a rış a g ö lg e d ü şü rm e y e c e ğ in i te lk in ed ip , “K ırım ve N o g a y T a ta rla rın ın a k ın la n n ın s u lh a zerre h a le l g e tirm e y e c e ğ in i” b e lirtm iş ti. 2 K e z a 1646 sen esin d e L e h is ta n ’a y a z ıla n b ir n a m e - i h ü m a y u n u n u n , y in e T a ta r a k ın la n n a k arşı L eh k ra llığ ın ın şik ay et e tm e k ü z ere y o lla d ığ ı b ir m e k tu b a c e v ab e n k alem e alın d ığ ın ı g ö rü y o ru z . 3 A v ru p a lı d e v le tle rin y e n iç a ğ b o y u n c a İs ta n b u l’a g ö n d e rd iğ i e lç ile rin k ıs a a ç ık la m a la rla d e tay lı b ir d ö k ü m ü n ü y a p a n A lm a n şark iy atç ı B e rto ld S p u ler, b iz i 1 6 4 8 ’de g e le n e lç in in de yin e ay n ı se b e p ten şik â y etçi o ld u ğ u h u su su n d a a y d ın la tm a k ta ve o
ta rih te n 1 6 5 4 ’e k a d a r L e h is ta n ’d an O sm an lı İm p a ra to rlu ğ u ’n a y o lla n m ış — h iç b ir d ip lo m a tik te m silc i o lm a d ığ ın ı ifad e e tm ek te d ir. 4
1648 ile 1654 a ra sın d a k i sü reç, ö zellik le L e h ista n a ç ısın d a n o ld u k ç a h a re k e tli b ir d ö n e m i ifad e ed iy o rd u . K a to lik k im liğ in ö n p la n a çık tığ ı L e h is ta n ’a ta b i o la n O rto d o k s K a z a k A ta m a n ı B o g d a n H m e ln itsk iy , ö n ce K a z a k la n 1 6 4 9 ’d a k e n d ile ri g ib i O rto d o k s o la n M o sk o v a Ç a rlığ ı’n a b a ğ la m a k istem iş, a rd ın d a n d a L e h ista n e g e m e n liğ in i re d d e tm e k ad ın a 1651, 1652 ve 1653 y ılla rın d a a ç ık ç a isy a n e tm iş ti. 5 1654 O c a k ’ın d a
^ e l n i t s k i y ’n in , M o sk o v a Ç a rlığ ı’y la P e re y e sla v A n tla ş m a s ı’nı im z a la tm a y ı b a şa rıp a ç ık ç a b ir O rto d o k s ittifak ı k u rd u rm a sı ise L e h ista n a ley h in e a tıla b ile c e k so n ad ım d ı. B u sık ın tılı z a m a n ın d a b ir de T a ta r
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovskl’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
2 Axel Sparre, Axelii Sparre Legatio in Poloniam A. MDCXLVEjusque de Statu Poloniae Relatio, haz. J.H. Schröder ve J.A. Wennberg, Uppsala 1854. S. 27: “Vezirus contenderit, propter Crimensium et Nohaiensium Tartarorum incursiones, pacem minime disturbari”
3 Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 133, Yoldaki Elçi: Osmanlı 'dan Günümüze Türk-Leh ilişkileri, İstanbul 2014. s. 137.
4 Bertold Spuler, “Die Europaische Diplomatie in Konstantinopel bis zum Frieden von Belgrad (1739) 5.Teil,” Jahrbücherfür Geschichte Osteuropas, Jahrg. 1, H. 3 (1936), ss.
383-440, s. 401.
5 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917'ye Kadar, Ankara 1987, ss. 229
231.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovsk؛’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
a k ın la rıy la u ğ ra şm a k iste m e y e n L e h ista n K ra llığ ı’n ın M ikolaj B ie g a n o w sk i’y i [N ik o la B ieg a n o v sk i] elçi o la ra k İs ta n b u l’a y o lla m a sı o ld u k ç a a n la şıla b ilir b ir d u ru m d u . A y rıc a , L e h id a re c ile ri işle rin i şa n sa b ıra k m a y ıp , ay n ı z a m a n d a ik in ci b ir elç iy i de (M ary u sz Ja sk o lsk i) K ırım H an ı İslam G ira y ’a y o llu y o r, h a ra ç la rın ı ö d em e g a ra n tile ri k a rşılığ ın d a T a ta rla rın k e n d ile rin e o lası b ir R us sa ld ırısın a k arşı d e ste k o lm a sın ı ve Z a p o ro k K a z a k la rın ın L e h ista n a le y h in e fa a liy e tle rin e d estek o lm a m a la rın ı ta le p e d iy o rd u .6
1. Bieganovski ve Misyonuna Dair
M e k tu p la rın m u h te v a sın a g e ç m e d e n ön ce o n ları g e tire n elçiy e ve se fa re tin in a rk a p la n ın a d a ir b ilg i v e rm e k fa y d a lı o laca k tır. M ikolaj B ie g a n o v s k i’n in İs ta n b u l’a g erç e k le ştird iğ i d ip lo m a tik m is y o n a d a ir en k ap sa m lı ç alışm a, X V II. y ü z y ıl O sm a n lı-L e h d ip lo m a tik ilişk ile ri ü zerin e u z m a n la şa n U k ra y n a lı araştırm a c ı T e tia n a G ry g o rie v a ’n ın ilg ili m a k a le sid ir.7 Y in e b u ç a lışm a y a g e re k li b iy o g ra fik m a lu m a tı eld e e tm ek iç in de b a şv u rm a k m ü m k ü n d ü r.
G ry g o rie v a ç a lışm a sın ın g iriş sa y fa sın d a b izlere B ie g a n o v sk i’n in 16 5 4 ’te sefaretle g ö re v le n d irilm e d e n ö n ce g e re k sav aş a la n ın d a g erek se d ip lo m a tik sa h a d a te c rü b e li b ir k im se o ld u ğ u n d a n b a h se tm e k te d ir:
İsv e ç lile re , T ü rk le re v e T a ta rla ra k a rşı d a h a ö n ce seferlere k atılm ış, h a tta 1 6 3 4 ’te L e h ista n g e n e ra li K o n ie c p o lsk i ile O sm an lı te m silc isi Ş ahin A ğ a 4 8 a ra sın d ak i b a rış g ö rü şm e le rin e de iştira k etm iştir. Y in e G ry g o rie v a ’n ın b e lirttiğ in e g ö re 16 4 3 ’te İs ta n b u l’a b ir d ip lo m a tik m isy o n ile k ü ç ü k elçi o la ra k g ö n d e rilm işti. 8 B u d o ğ ru ltu d a N is a n 1 6 5 3 ’te L e h is ta n ’d an İs ta n b u l’a b ir b ü y ü k e lç ilik h e y e ti g ö n d e rilm e si g e re k tiğ i k a ra rla ştırıld ığ ın d a , sefaretin b a şın a B ie g a n o v s k i’n in a ta n m a sın d a n d ah a d o ğ al b ir şey o lam azd ı.
6 Л.В. Заборовский, “Порта, Крьшское ханство и государства Центральной и Восточной Европн в 1648— 1654 rr.,[Bab- ı Ali, Kuım Hanlığı ve Merkezi - Doğu Avrupa Devletleri, 1648-1654]” Османская Империя Страни Центральной, Восточной и Юго-Восточной Европи в XVII в. - Част I [XVII. Yüzyılın Ilk Yarısında Osmanlı imparatorluğu, Merkezi-Doğu-Güneydoğu Avrupa Devletleri- I. Kitap], Moskova 1998, ss. 190-224, s. 215.
7 Тетяана Григор’ева (Tetiana Grygorieva), “Велике посольство Миколая Бегановського у Стамбулг чи юнував договiр мiж Pİ44K> Посполитою та Османською İMnepieK؛ у 1654 рощ - «за» i «проти» [Mikolaj Bieganovski’nin İstanbul Büyükelçiliği: 1654 Senesinde Lehistan ve Osmanlı İmparatorluğu Arasında Bir Antlaşma İmzalandı mı - «Lehte» ve «Aleyhte» Görüşler],” Записки Наукового Товариства İm. Т. Шевченка. - Прац 1сторично-фтософсько1 секци. - 2008, CCLVI, ss. 101-113.
8 A.g.e., s. 101, dipnot 2. Alıntıladığı yer, Polski slownik biograficzny, Krakow 1935, C.I, s. 26-27.
B ie g a n o v s k i’y e in c e le y e ce ğ im iz m e k tu p la rla b irlik te v e rile n 11 O cak 1654 ta rih li ta lim a tn a m e d e , ah id n am ey i y e n ile m e si ve K ırım T a ta rla rın ın K a z a k la ra y a rd ım e tm e sin i k e sin lik le y a sa k la tm a sı h u su sla rı ö n p la n a ç ık ıy o rd u .9 M a iy e tin d e g ö tü rd ü ğ ü k im s e le r a ra sın d a y e r a la n ik i isim de O sm an lı ta rih i a ç ısın d a n h a y a ti ö n em ta şıy o rd u : 1 6 8 3 ’te T ü rk leri b o z g u n a u ğ ra ta c a k o la n m ü sta k b e l L e h K ra lı Ja n S o b iesk i ile sefaretin k â tip lik v e te rc ü m a n lığ ın ı y a p m a k la g ö re v li ve ilerid e y a z a c ağ ı k a p sam lı T ü rk çe sö zlü k le ta n ın a c a k o la n F ra n c isz e k M e sig n e n M eninski!
B ie g a n o v sk i ve h e y e ti L v iv ’d en [L w o w /L e m b e rg /L eo p o lis/İlb a v ] ç ık tık ları y o lc u lu ğ a E fla k ü z e rin d e n d e v a m ed ip ilk o la ra k S ilistre v alisi S iy av u ş P a ş a ile te m a s a g e ç tiler. B ieg an o v sk i ile p a ş a a ra sın d a g e rç e k le şen so h b e t m ü sta k il b ir ç a lışm a n ın k o n u su o lm u ştu r. 10 P a şa B ie g a n o v s k i’n in a ğ z ın d a n se fa re tin a m acın ı a lm a y a ç alışm ış, a n c a k elçi B ie g a n o v sk i re sm i o la ra k b ir şey sö y le y e m e y e c eğ in i, y in e de “su lh ü z e re ” İs ta n b u l’a g ittiğ in i b e lirtm iş tir.11
B ie g a n o v sk i m isy o n u İs ta n b u l’a 29 M a rt 1 6 5 4 ’te v arm ış ve b e ş g ü n g ib i n isp e te n k ıs a b ir süre için d e ön ce sa d raza m D erv iş M e h m e d P a ş a ’nın, so n ra d a S u ltan IV . M e h m e d ’in h u z u ru n a ç ık m ış tır. 12 D ö n e m in L eh v a k a n ü v isle rin d e n T e m b e rs k i’ye k u la k v e re c e k o lu rsak , S u ltan B ie g a n o v s k i’yi m u h a b b e tle k arşıla m ış ve n e d e n o n c a z a m a n d ır h iç b ir L eh elç isin in D iv a n ’a g e lm e d iğ in i so rm u ş tu r.13 O d a c e v a b e n v e b a ve iç 49 sa v aştan m u z d a rip o ld u k la rın ı, z ira d e n iz d e n O sm an lı to p ra k la rın a ak ın d ü ze n le m e y e c ü re t ed e m e y e n K a z a k la rın k e n d ile rin i ta c iz v e m eşg u l e ttiğ in i b e lirtm iştir. A y rıc a , K a z a k A ta m a n ı B o g d a n H m e ln its k iy ’n in M o s k o v a ’y la ittifa k ın ın so n u ç la rın ın O sm a n lıla rın d a a le y h in e o la c a ğ ın a d a ir su ltan ı u y a rm ıştır. B u n u n ü z e rin e sultan, T a ta r h a n ın a m ek tu p g ö n d e rip k e n d isin i H m e ln itsk iy ile ittifa k ta n m e n e d e c e ğ i v e b ilak is L e h lere y a rd ım e tm esi iç in g ö re v le n d ire c e ğ i sö zü n ü v e rm iştir. 14 T e m b e rs k i’n in b u ifa d e le ri ç o k şüphe u y a n d ırıc ı b ir şek ild e b izlere
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovski’nin İstanbul’a Getirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
9 A.g.e., s. 105.
10 Tadeusz Korzon, “Rozmowa baszy Silistryskiego Szausz baszy z Je[go] M[os]cia Panem chorazym Iwowskim (Bieganowskim),” Kwartalnik Historyczny, XXII, 1908, s.
396-401.
11 Tetiana Grygorieva, ”Zur Selbstdarstellung polnisch-litauischer Botschafter im fruhneuzeitlichen Istanbul," Die Audienz: Ritualisierter Kulturkontakt in der Fruhen Neuzeit,P. Burschel ve C. Vogel (ed.), Koln, Weimar, Wien: Bohlau Verlag 2014, s. 81
99. s. 84.
12 Grygorieva 2008, s. 102.
13Stanislav Temberski, Scriptores Rerum Polonicarum, Tomus XVI: Stanislai Temberski Annales 1647-1656, Victor Czermak (haz.), Krakow 1897, s. 281.
14 A.g.e., s. 281-82.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovsk؛’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektuplar (!654), ABAD, !(2), 45-70.
a şa ğ ıd a v e re c e ğ im iz m e k tu p la rın m u h te v a sın ı a n ım sa tm a k ta v e sanki m etn i b u m e k tu p la rd a n o lu ştu rm u ş o ld u ğ u h issin i u y a n d ırm a k ta d ır. B u şa rtla r a ltın d a d ö n e m d e ş sa ir k a y n a k la ra k u la k k a b a rtm a k elzem o lm ak tad ır.
İs ta n b u l’daki c o rp s d ip lo m a tiq u e ,in d ö n e m in d iğ e r A v ru p a b a şk e n tle rin i a ra tm a y a ca k ze n g in lik te o lm ası b u h u s u s ta işim izi k o la y la ştırm a k ta d ır.
G ö rü şm e le r sıra sın d a İs ta n b u l’d a g ö re v li b u lu n a n H o lla n d a e lçisi L ev in u s W a rn e r’in a k ta rd ığ ın a g ö re, 1 6 5 4 ’te H m e ln its k iy ’n in D iv a n ’a g ö n d e rd iğ i elçi L e h is ta n ’a k arşı O sm an lı h im a y e si ve d e ste ğ in i istem işti. H e r ne k a d a r K a z a k la r D iv a n ’ın b a ş ta v erd iğ i o lu m lu c e v a p ta n d o la y ı ü m itv a r o lm u şla rsa da, B ie g a n o v sk i’n in y o lla rın a ta ş k o y m a sı ü z e rin e p e k ö fk e len m işlerd i. 15 O sm a n lıla rın n e d e n fik ir d e ğ iştirm iş o ld u ğ u n u b ile m e se k de, sık lık la d e ğ işe n sa d ra z a m ların sebep o ld u ğ u istik ra rsız lık ve V e n e d ik ’e k a rşı sü reg elm ek te o la n sa v a şta n n e şe t e d e n g ü v e n siz lik o rta m ın d a O sm a n lıla rın B o g d a n H m e ln itsk iy g ib i m u h te m e le n b a şla rın a ço rap ö re c e k b ir v a sa l iste m e d ik le ri d ü şü n ü leb ilir.
L eh h e y e tin in İs ta n b u l’a g e lişin e şa h se n ta n ık lık e d e n b a şk a b ir fig ü r o lan H a b sb u rg m u k im elç isi S im o n R e n ig e r ise d a h a ilg in ç d e ta y la r ak tarm ak tad ır: M e k tu p la rd a d a g ö re c e ğ im iz ü z e re , B ie g a n o v s k i’n in S u ltan M e h m e d ’in cü lu su n u te b rik e ttiğ in i v e d a h a d a m ü h im o la ra k
“ah id n a m e n in y e n ile n m e si iç in m ü z a k e re d e ” b u lu n d u ğ u n u R e n ig e r 5 0 b ild irm e k te d ir. B u n a ek o larak , B ie g a n o v s k i’n in b a şk a b ir ta le b in in de — K a z a k la rd a n g e le c e k b ir e lç in in D iv a n ’d a k a b u l e d ilm e m e si o ld u ğ u n u
y az m a k ta d ır. R e n ig e r b u ra d a , W a rn e r ’d en fa rk lı o la ra k D iv a n ’ın c e v a b ın ın , L e h is ta n ’a o lası b ir T a ta r y a rd ım ın ın y a sa k la n m a sın ı O sm a n lıla rd a n ta le p ed en K a z a k la rın d o ğ ru d a n so ğ u tu lm a k y erin e o y a la n m a sın a y ö n e lik o ld u ğ u n u b elirtm iştir. Z ira h e m B ie g a n o v sk i h e m de K a z a k la r “g ü zel sö z le r ve m u h a b b e t d o lu m e k tu p la rla ” g eri y o lla n m ış, an c a k fiiliy a tta B ie g a n o v sk i’ye v e rile n sö zlere d a ir h e rh a n g i b ir h ü k ü m ç ık a rılm a m ıştır. A y rıc a R en ig er, D iv a n ’d an T a ta r h a n ın a h a n g i ta r a f işine g e liy o rsa o n u tu tm a sı g ib i b ir serb e stlik v e rild iğ in i b ild irm e k te d ir.16
15Levinus Warner, De Rebus Turcicis Epistolae Ineditae, G.N. Du Rieu (haz.), Brill:
Leiden 1883, s.15: (Mektup # XIII - 19 Ocak 1655, Pera) “Causa huius non ordinariae commotionis, quod iniuriam non ferendam se a Turcis accepisse obtendant anno praeterito, cum exacerbati contra Polonos Legatum huc mitterent, qui proponerent:
Cosacos spretis Polonis exoptare protectionem Turcarum, et cum iis coniungi cupere: quo quidem tempore Legatum illum plena spe dimissum fuisse dicunt, sed postea a Legato Polonico hic consilia illa disiuncta et primam spem contra promissa desperatam redditam fuisse indignantur.”
16 Simon Reniger von Reningen, “Die Hauptrelation des kaiserlichen Residenten in Konstantinopel Simon Reniger von Reningen: 1649-1666,” Veltze (haz.), s. 76-151, Mittheilungen des K. und K. Kriegsarchivs, C. XII, Viyana 1900, s. 89-90.
F ra n sız G a z e tte ’in d e y e r aلa n V a rşo v a m e n şe li b ir h a b e re g ö re ise B ie g a n o v sk i “L e h is ta n ’ın M o sk o v a Ç arlığ ı ve K a z a k la ra k a rşı ih tiy aç d u y d u ğ u y a rd ım ı a la c a ğ ın a d a ir S u ltan ın sö z ü n ü ” ald ık ta n so n ra N isa n ayı so n la rın a d o ğ ru (k esin lik le 21 M a y ıs 1 6 5 4 ’te n ev v el b ir ta rih te ) g eri d ö n ü ş y o lc u lu ğ u n a b a ş la m ış tı.1؟ İs ta n b u l’d a ta k rib e n b ir a y k a d a r za m an g e ç irm iş o la n B ie g a n o v sk i, g e tird iğ i m e k tu p la rd a sü rek li te m e n n i ed ild iğ i g ib i k ıs a sü red e g e ri y o lla n m ıştı. A n c ak , L eh v a k a n ü v is K o c h o w s k i’d en ö ğ ren d iğ im ize g ö re, şeh ird e k a ld ığ ı süre b o y u n c a te b d il- i k ıy afetle İm p a ra to rlu k b a şk e n tin i g e z ip O s m a n lıla n n a d e tle rin i ve h ik m e t- i h ü k ü m e tle rin i g ö z le m le m e k iste y e n Jan S o b iesk i iç in a y rılm a k p e k zo r gelm işti. 18 M e n in sk i ise şehri h iç te rk etm ey ip , H a b sb u rg m u k im e lç iliğ in in h iz m e tin e g irm iş ve ik i y ıl b o y u n c a T ü rk ç e sin i ile rletm iştir. 1و
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovskl’nin İstanbul’a Getirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
s ı
17 Acta Historica: Res Gestas Poloniae Illustrantia Tomus II- Acta Joannis Sobieski, Tomus I Pars I, 1629-1671, Franciscus Kluczycki (haz.) Krakov 1880 , s. 134: “21 Mai 1654, Varsovie ... Le Sieur Bieganowski, notre Ambassadeur, est partis de Constantinople pour s’en revenir...”
18 Vespasianus Kochowski, Annalium Poloniae Ab Obitu Vladislai IV Climacter Primus, Krakov 1688, s. 409: “Ioannes Sobiescus Iaworoviensis Praefectus, heroic® ad videndam Aulam illam indolis impulsus, vel quod satius crediderim, indito desuper stimulo, ad introspicienda eius imperij arc a n a . Tum quo securius iret rediretq[ue]; ore & habitu dissimulatis, alium se non qui esset, dici sustinuit. Sobiesco tamen retentantibus Turcis e nassa illa evolui, nimis arduum fuit.”
19 Grygorieva 2008, s. 102.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovsk؛’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektupاar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
Guillaume Le Vasseur de Beauplan imzalı dönemdeş Polonya Haritası’ndan (Nova totius regni Poloniae) bir kesit
B ie g a n o v sk i şe h ird e n a y rıld ığ ı za m an , k e n d isin d e n b e k le n d iğ i ü zere y a n ın d a L e h is ta n ’a y e n i b ir ah id n a m e g e tiriy o r o ld u ğ u n a d a ir ne elçi rap o rla rın d a n e de P o lo n y a a rşiv k a ta lo g la rın d a h e rh a n g i b ir m a lu m a ta ra stla n m a k ta d ır. A n ca k , R e n ig e r’in b a h se ttiğ i şek ild e “g ü z e l sö z le r ve m u h a b b e t d o lu ” ve ev a il- i c e m a ziy e la h ir 1 0 6 4 [19-28 N isa n 1654] ta rih li ü ç cev ap m e k tu b u B ie g a n o v s k i’y le b irlik te L e h is ta n ’a u laşm ış, g ü n ü m ü z e k a d a r d a m u h a fa z a e d ile b ilm iş tir.20 B u n la rd a n ilki o la n S u ltan IV . M e h m e d ’in L e h K ralı Ja n C a s im ir’e y o lla d ığ ı n a m e - i h ü m â yû n d a , p a d işa h n a m ın a g ö n d e rile n m e k tu b u n m u h te v a sı ö z e tle n d ik te n so n ra T a ta rla rın k o n tro l a ltın d a tu tu lu p g e re k irse L e h is ta n ’ın y a rd ım ın a y o lla n m a sı iç in h ü k ü m y a z ıla c a ğ ı sö zü b ir k o ş u la b a ğ la n a ra k verilm iştir:
L e h ista n K rallığ ı T a ta rla ra ö d e m e si g e re k e n h a ra c ı v erm ey e d ev am etm elid ir. B a şb a k a n lık D e v le t A rşiv le ri G en e l M ü d ü rlü ğ ü ’n ü n 133 n u m a ra lı y ay ın ın d a b u n a m e n in k ısm e n fa k sim ile sin i, sad eleştirilm iş T ü rk çe m u h te v a sın ı ve L eh çe çe v irisin i g ö rm e k m ü m k ü n d ü r. 21 B u m e k tu p la rd a n ik in cisi S ad razam D erv iş M e h m e d P a ş a ’n ın L e h ista n K ra lı’n a y azd ığ ı, ü ç ü n c ü sü ise y in e sa d ra z a m ın b ir b a k ım a m e v k id a şı say ıla b ile c e k k a n ç ıla r S tefan K o ry c in s k i’y e y a z d ığ ı m ek tu p lard ır.
Ş ay e t H a b sb u rg e lçisi R e n ig e r’e k u la k v e re c e k o lu rsak , B ie g a n o v s k i’n in m isy o n u O sm a n lıla rın o y a la m a se n a ry o su n a k u rb a n g itm iştir. K eza Z a b o ro v sk iy de m isy o n u n resm i m a h iy e tin in b a şa rılı g eç tiğ i, an cak so n u ç la rın ın p e k de e tk ili o lm ad ığ ı g ö rü şü n d e d ir. Z ira L e h is ta n ’a v e rile n ta a h h ü tle rin ark ası g e lm em iş, D iv a n ’ın K a z a k la ra k arşı tu tu m u ta ra fsız k a lm ış ve son söz K ırım H an ı İslam G ir a y ’ın k a ra rın a b ıra k ılm ış tı. 22 Z a te n b u d u ru m u n O sm an lı te şrifa tın ın b elk i de d e v rin d ip lo m a tik m ü te k a b iliy e t te a m ü lü n e te v fik e n izled iğ i m u ta t b ir u y g u la m a sı o ld u ğ u n u , z ira d ip lo m a tik m isy o n u n k e y fin i sü rd ü ğ ü itib a rla siyasi
20 Zygmunt Abrahamowicz (haz.), Katalog Dokumentow Tureckich: Dokumenty do Dziejow Polski i Krajow Osciennych w Latach 1455-1672, Varşova 1959, ss. 335-337 (Belge # 349, 350 ve 351).
21 Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 133, Yoldaki Elçi: Osmanlı'dan Günümüze Türk-Leh ilişkileri, s. 140-142, (Belge # 53). Polonya (Varşova) arşivlerinde bulunmakta olan belgenin kodu AGAD[Archiwum G16wne Akt Dawnych], PL_1_3_34- 75-408_707 olarak verilmiştir.
22Л.В. Заборовский, Россия, Речь Посполитая и Швеция в середине XVII B.[XVII.
Yüzyıl Ortalarında Rusya, Lehistan ve İsveç], Moskova 1981, s. 47.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovsk؛’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektupاar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
k a z a n ç la rın ın b irb irin i d e n g e le m e d iğ in i, b u asrın d iğ e r sefa re t m isy o n la rın d a d a g ö z le m le m e k m ü m k ü n d ü r.23
U lu sla ra ra sı a re n a y a o d a k la n a c a k o lu rsak , d a h a L e h ista n e lç ilik h ey eti O sm an lı to p ra k la rın ı te rk e tm e k ü z e re y o ld a y k e n , k o rk u la n b a şa g elm işti:
M ay ıs ay ın d a R u sla r h ız la L e h ista n to p ra k la rın ı istila etm ey e g irişm iş, H m e ln its k iy ’n in K a z a k k u v v e tle ri de o n ları d e ste k le m e k a d ın a h ü c u m a g eç m işti. B ie g a n o v sk i eve d ö n m e k te o ld u ğ u sıra la rd a L e h is ta n ’ın işgali b a şla m ış, şeh irleri b ir b ir k u şa tılıp d ü şm ek tey d i.
G eri d ö n ü ş y o lc u lu ğ u n a N isa n ayı so n ların d a çık a n h e y e t b ö y lece k a rışık lık la r iç in d e k i L e h is ta n ’a 10 T e m m u z ’d a v a rm ış ve ik i g ü n için d e m e k tu p la rı K ral Jan C a s im ir’e s u n m u ş tu r.24 K ra lın ve s o y lu la r m e c lisin in ald ık ları cev a p ta n ta tm in o lu p o lm a d ığ ı ta rtışm a y a açık tır. A n cak , O sm an lı S u lta n ın ın em ri o lsu n y a d a o lm a sın , B ie g a n o v s k i’y le ay n ı a n d a K ırım ’a y o lla n a n elçi M a ry u sz J a s k o ls k i’n in g ö re v i o lu m lu sonuç v erm işti: J a s k o ls k i’n in g irişim in i m ü te a k ip V a rş o v a ’y a g e le n T a ta r elçisi S ü ley m an A ğ a ile L e h ista n k ra lı v e L e h ista n so y lu la r m e c lisi ara sın d a 18 T e m m u z ’d a m e ra sim le d o stlu k a k d e d ilm iş 25 ve L e h is ta n ’a isted iğ i y a rd ım v a a t e d ilm iş ti.26 L e h ista n y ıllık 40 000 altın ö d em e sö zü verm iş, T a ta rla r d a 40 000 sü v arilerin i L e h is ta n ’a k arşı y o lla m a m a k a ra rı alm ıştı. 27 K asım ay ın d a L e h K ra lı h u z u ru n a g e le n b a şk a b ir T a ta r b ü y ü k e lç isi de y e n i K ırım H a n ı IV . M e h m e d G ira y ’ın c ü lu su n d a n so n ra 5 3 y e n ile d iğ i ah id n a m e y i g e tirm e k te y d i. 28 T a ta r k u v v e tle ri, 23 K a s ım ’d a — h a re k e te g eç ti ve L e h is ta n ’a 1654/1655 k ışı sıra sın d a U k ra y n a to p ra k la rı
ü z e rin d e a sk eri d e stek te b u lu n d u la r.29 K o lo d z ie jc z y k b u h a re k a t ile K ırım ile L e h ista n a ra sın d a 1 6 6 6 ’y a k a d a r sü re c e k ve m o d e rn P o lo n y a
23 Özgür Kolçak, “Habsburg Elçisi Walter Leslie’nin Osmanlı Devlet Yapısına Dair Gözlemleri (1665),” Tarih Dergisi, (54) 2011, ss. 55-89, s. 64.
24 Temberski, s. 281-2.
25 A.g.e., s. 284.
26 Varılan mutabakat ile Lehistan Kralı ve önde gelenlerinin etlikleri yeminlerin metinleri yakın zamanlı bir çalışmada İngilizce tercümeleriyle birlikte okurlara sunulmuş^r.
Dariusz Kolodziejczyk, The Crimean Khanate and Poland-Lithunia: International Diplomacy on the European Periphery (15th - 18th Century) A Study ofPeace Treaties Followed by Annotated Documents, B^ll: Leiden & Boston, 2011, ss. 964-973
27Г.А. Санин, Отношения России и Украини с Крътским Ханством в Середине XVII Века [XVII. Asır Ortasında Rusya ve Ukrayna 'nın Kırım Hanlığı ile Münasebetleri],
Moskova 1987, s. 56-77.
28Gazele (1654)- “Novvelles Ordinaires du me 26 D(؛cembre 1654, N. 166,” Paris, s.
1377. Ayrıca, Kolodziejczyk kitabında bu ahidname metnine de Tatarca çeviriyazısı ve İngilizce çevirisi ile yer vermiştir, bkz.: Kolodziejczyk, a.g.e., ss. 974-981.
29 Л.В. Заборовский 1981, s. 73-74.
Cevriloğlu, M. H. ^O S). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovski’nin İstanbul’a Getirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
ta rih ç ile ri ta ra fın d a n m in n e tle y a d ed ile n “U z u n İttifa k ” d ö n e m in in b a şla d ığ ın a d ik k a t ç e k m iştir. 30
B ie g a n o v s k i’ye d ö n e c e k o lu rsak , L e h is ta n ’ın O sm an lı n ez d in d e k i d ip lo m a tik g irişim le ri ta m d a iste d ik le ri so n u cu v e rm e m işti d iy eb iliriz.
R e to rik o la ra k s a r f e d ilm iş iyi d ile k le r ve sö zlerle g e ri d ö n e n h e y e tin b a şa ra m a d ığ ın ı siy a si k o n jo n k tü r sağlam ıştı: T a ta r H a n lığ ı, K a z a k la rın R u sla rla ittifa k ın d a n ç ek in m iş, b u b irlik te liğ in ö n ü n e g e ç m e k iç in R us to p ra k la rın ı te c a v ü z d e n k a ç ın a ra k d a o ls a a sk eri h a re k a ta b a şv u rm u şla rd ı.
N ih a y e tin d e L e h is ta n ’ın T a ta rla rd an b e k le n tisi k a rşıla n m ış o lm ak tay d ı.
2. Mektup Suretleri
A şa ğ ıd a n e şrin i y a p a c a ğ ım ız m e k tu p la r, n e y a z ık ki B ie g a n o v s k i’n in İs ta n b u l’a g etird iğ i m e k tu p la rın o rijin ali d eğ il, te m iz e çek ilm iş su retlerid ir. E rişim sa ğ la d ığ ım ız k a y n a k ta “K o p ia riu sz a k t d o ty cz^ cy ch sto su n k 0 w d y p lo m a ty c z n y c h P o lsk i 1654-1656. X V II w . K . 5 7 ” b a ş lığ ıy la k u lla n ım a su n u la n d e fterd e , 1654 ve 1656 y ılla rı a ra sın d a L e h ista n k a n ç ıla ry a sın d an ç ık a n d ip lo m a tik y a z ışm a la rın ın su retleri b u lu n m a k ta d ır. İstifad e y e “ L o w e r S ile sian D ig ital L ib ra ry ” a ltın d a “02.
T he O sso lin sk i N a tio n a l In stitu te “ k a te g o risin d e d ijita l o la ra k açık tu tu lm a k ta o la n d e fte rin m e n şe i o la ra k “V . S tefan y k L v iv B ilim le r K ü tü p h a n e si” (M a n u sc rip ts fro m V .S te fa n y k L v iv S c ien ty fic L ib rary ) g ö ste rilm e k te d ir ki d e fte rin ö n k a p a ğ ın d a sol ü s t k ö şe y e cilt ü z erin e 5 4 y a p ıştırılm ış o la n U k ra y n a c a e tik e t de “Y a z m a la r D e p a rtm a n ı, T a s n if 5, — A lt-ta s n if 1, П -2 2 7 (Л ь в !в с ь к а Н а у к о в а Б и б л ю т е к а im . В. С т е ф а н и к а
А н У Р С Р В1д д1л Р у к о п и с 1в Ф он д: 5, О пис: 1, О д. Зб.: II, 2 2 7 )”
k o d u y la b u n u d o ğ ru la m a k ta d ır. D e fte rin o lu ştu ru lm a ta rih i v e rilm e m e k le b e ra b e r, k a ta lo g la m a y ı y a p a n y e tk ilile r ta ra fın d a n X V II. y ü z y ıla tarih le n d irilm iştir.
D e fte rin O sm a n lı ta rih ç iliğ i a ç ısın d a n ö n em i b u y ılla r a ra sın d a L e h ista n K rallığ ı, O sm an lı İm p a ra to rlu ğ u , K ırım H a n lığ ı, K a z a k A ta m a n ı H m e ln itsk iy ve İsv e ç K ra llığ ı ara sın d a k i m ü n a se b e tle re b ir n e b z e ışık tu ta b ile c e k m a h iy e tte resm i b e lg e le rin su retlerin i iç erm esid ir. K e z a 1654 y ılın d a O sm a n lı b a şk e n tin e g e le n m e v z u b a h is elçi B ie g a n o v s k i’n in resm i ta lim a tn a m e si, o n u n la ay n ı sıra la rd a B a h ç e s a ra y ’a y o lla n a n J a s k o ls k i’n in ilg ili m u h a b e ra tı ve 1656 y ılın d a İs ta n b u l’a y o lla n a n A lb e rt B ie n ie v s k i’n in g etird iğ i m e k tu p la rın k o p y a la rı d a y in e b u d e fte r içinde y e r a lm ak tad ır. Y a k la ş ık y ü z sa y fa lık (49 v a ra k ) d e fte rin içerd iğ i m e tin le rin ço k b ü y ü k b ir k ısm ı L eh çe o lm a k la b e ra b e r, A b ra h a m o w ic z ’in
30 KoOdziejczyk, a.g.e., s. XV.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovskl’nin İstanbul’a Getirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
de b a h se ttiğ i ü z ere L e h is ta n ’d an O sm an lı İm p a ra to rlu ğ u ’n a g ö n d e rile n m e k tu p la r L a tin c e d ir.3؛
A şa ğ ıd a v e re c e ğ im iz m e tin le rd e n ilk ü ç ü K ral Ja n C a sim ir V a s a ’n ın S u ltan M e h m e d ’e, sa d ra z a m a ve sa d a re t k a y m a k a m ın a (M e le k A h m e d P a şa 32); d iğ e r ik isi ise L e h K a n ç ıla r S tefan K o ry c in s k i’n in sad ra z a m ve k a y m a k a m a m e k tu p la r d ır . M e k tu p la rın m u h te v a sın a g e re k y u k a rıd a d eğ in ild iğ i g e re k se de a şa ğ ıd a ç e v irileri v e rild iğ i iç in b u ra d a te m a s etm ey e lü zu m g ö rm ü y o ru z . A n c a k y in e de d ik k a t çe k m e k g e re k e n b ir iki n o k ta b u lu n m ak ta d ır.
L eh K r a lla r d ın o d ö n em d e İsv eç ta h tın a d a h a k id d ia etm ek le o ld u k la rın d a n ö tü rü k u lla n d ık la rı “ S u eco ru m , G o th o ru m V a n d a lo ru m q u e R e x ” ta b irin d e “ S u e c o ru m ” k ısm ın ı “İs v e ç ” o la ra k çe v irm e k y e rin e , İsveç m ille tin in k ö k e n in i te şk il ettiğ i v a rsa y ıla n ü ç an tik k a v im d e n biri o ld u ğ u n u b e lirtm e k a d ın a “ S ü e k le r” o la ra k te rc ü m e ettik . A y rıc a , yine k a rışık lığ ı ö n le m e k iç in ü z e rin d e d u rm a k g e re k ir ki, “P a la tin u s R u ssia e ” ifad e sin d e k i “R u ssia ”n ın , L e h is ta n ’ın L v iv şeh rin i de için d e b a rın d ıra n b ir id a ri b ö lg e si o ld u ğ u n u y u k a rıd a k i h a rita d a d a fa rk e tm e k m ü m k ü n d ü r.
Y e rle ştird iğ im iz ilk ض ز d e l e r i n etik etli ö n k ap ağ ı, ik in cisi d e l e r i n içine y erle ştirilm iş m a tb u “iç in d e k ile r” b ö lü m ü n ü n ilg ili say fası v e ü ç ü n c ü sü ise ilg ili ilk m e k tu p su re tin in im ajıd ır. Ü ç ü n c ü sa y fa d a n so n ra, önce m e tn in tra n sk rip siy o n u so n ra ç e v irisi şe k lin d e ilerlen ecek , so n rak i i m a l a r 55 d a a y n ı sıra y la v e rilec ek tir. Ç ev irid e k u lla n ıla n ü slu b u n d ö n e m in d ilin e ~ ~ o la b ild iğ in c e y a k ın o la b ilm e si ad ın a, h e y e t ü y e le rin d e n b iri o lan
M e n in s k i’n in y ılla r so n ra h a z ırla d ığ ı T ü rk d ili k ita b ın d a b u lu n an , b ir ta ra fı L a tin c e d iğ e r ta ra fı O sm a n lıc a resm i b e lg e le rd e k u lla n ıla n ifade b iç im in e b a ş v u ru la c a k tır.33
Kaynakça
Kopiariusz akt dotyczqcych stosunkow dyplomatycznych Polski 1654-1656. XVII w. K. 57,
^ в п ؛ська Наукова Библютека im. в. Стефаника Ан УРСР В1дд1л Рукописп؛
Фонд: 5, Опис: 1, Од. Зб.: II, 227. [ZespöJ 5 dzial 1 rkps 227]
(Erişim için aşağıdaki link kullanılabilir:
h^p://www.dbc.wroc.pd
=^p=^QI=28CE125E0E8E1B0D75EBD9F010B57F6F-1 )
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 133, Yoldaki Elçi: Osmanlı 'dan Günümüze Türk-Leh ilişkileri, İstanbul 2014.
31 Zygmunt Abrahamowicz, “Four Turkish Letters to the King and Chancellor of Poland at the Svenska Riksarkivet in Stockholm,” Acta Orientalia (Budapest), 13 (1961), ss. 63
70, s. 65.
32 Zeynep Aycibin, “Kâtib Çelebi, Fezleke. Tahlil ve Metin,” Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, 2007, s. 1101 [306a] .
33 Franciszek (a Mesgnien) Meninski, Institutiones Lingux Turcicx cum Rudimentis Parallelis Linguarum Arabics & Persicm, C. 2, Viyana 1756.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovsk؛’nin İstanbul’a G<؛tirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
56
Dönem KaynaklarıActa Historica: Res Gestas Poloniae Illustrantia Tomus II- Acta Joannis Sobieski, Tomus I Pars I, 1629-1671, Franciscus Kluczycki (haz.), Grakov 1880.
Axel Sparre, Axelii Sparre Legatio in Poloniam A. MDCXLVEjusque de Statu Poloniae Relatio, haz. J.H. Schröder ve J.A. Wennberg, Uppsala 1854.
Gazette (1654)- “Novvelles Ordinaires du me 26 D(؛cembre 1654, N. 166,” Paris, 1654.
Kâtip Çelebi, “Kâtib Çelebi, Fezleke. Tahlil ve Metin,” (haz.) Zeynep Aycibin, Do^ora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, 2007.
Levinus Wamer, De Rebus Turcicis Epistolae Ineditae, G.N. Du Rieu (haz.), Brill:
Leiden 1883.
Simon Reniger von Reningen, “Die Haup^elation des kaiserlichen Residenten in Konstantinopel Simon Reniger von Reningen: 1649-1666,” Veltz،؛ (haz.), ss.
76-151, Mittheilungen des K. und K. Kriegsarchivs, C. XII, Viyana 1900.
Stanislav Temberski, Scriptores Rerum Polonicarum, Tomus XVI: Stanislai Temberski Annales 1647-1656, Victor Czermak (haz.), Krakow 1897.
Vespasianus Kochowski, Annalium Poloniae Ab Obitu Vladislai IV Climacter Primus, Krakov 1688.
Literatür
ABRAHAMOWICZ, Zygmunt (haz.), Katalog Dokumentow Tureckich: Dokumenty do Dziejow Polski i Krajow Osciennych w Latach 1455-1672, Varşova 1959.
_____ “Four Turkish Letters to the King and Chancellor of Poland at ^ e
Svenska Riksarkivet in Stockholm,” Acta Orientalia (Budapest), 13 (1961), ss.
63-70.
GRYGORIEVA, Tetiana, “Велике посольство м^колая Бегановського у Стамбул1: чи 1снував догов1р М1Ж Р1ЧЧЮ Посполитою та Османською 1мпер1ею у 1654 роц1 - «за» i «проти»,” Записки Наукового Товариства т. Т.
Шевченка. - Прац 1сторично-фмософсько1 секцп. - 2008, СС^П, ss.
101-113.
”Zur Selbstdarstellung polnisch-litauischer Botschafter im frühneuzeitlichen Istanbul," Die Audienz: Ritualisierter Kulturkontakt in der Frühen Neuzeit, P. Burschel ve C. Vogel (ed.), Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag 2014, ss. 81-99.
KOLÇAK, Özgür,“Habsburg Elçisi Walter Leslie’nin Osmanlı Devlet Yapısına Dair Gözlemleri (1665),” Tarih Dergisi, (54) 2011, ss. 55-89.
KOLODZİEJCZYK, Dariusz, The Crimean Khanate and Poland-Lithunia: International Diplomacy on the European Periphery (15th - 18th Century) A Study ofPeace Treaties Followed by Annotated Documents, B^ll: Leiden & Boston, 2011.
KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917'ye Kadar, Ankara 1987.
САН1Н,Г.А. Отношения России и Украини с Кримским Ханством в Середине жиии Века, Moskova 1987
SPULER, Bertold, “Die Europaische Diplomatie in Konstantinopel bis zum Frieden von Belgrad (1739) 5.Teil,” Jahrbücherfür Geschichte
Osteuropas, Jahrg. 1, H. 3 (1936), ss. 383-440.
TOPAKTAŞ, Hacer, Dersaadet'te Son Leh Elçisi: Franciszek Piotr Potocki'nin Elçiliği Ekseninde Osmanlı-Leh Diplomatik ilişkileri ve Uluslararası Boyutu (1788
1793), Hacettepe Üniversitesi Sosyal· Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2012.
ЗАБОРОВСКИ, Л.В.,“Порта, Крв:мское ханство и государства Цен^альной и Восточной Европа: в 654إ648—إ гг.,” Османская Империя Страни Центральной, Восточной и Юго-Восточной Европи в XVII в. - Част I, Moskova 1998, ss. 224-90إ.
Россия, Речь Посполитая и Швеция в середине X V IIB.,Moskova 1981.
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovskl’nin İstanbul’a Getirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
Ekler: 57
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovskl’nin İstanbul’a Getirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
59
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovski’nin İstanbul’aG<؛tirdiği Mektuplar (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
k a m i w X V I l t t i o k u
;
؟ 2 2 7 . K o d e k s p a p ic ro w y , p is a n y ro /.n cm i r
d c c a n o tli V a r s o v i a ا
»
« ؛ أ
، ا [ ا
>
ااا ' ل'؛،-ا
‘
، ااا )' اا ' ااا"'ا 1 ) D i s e o r s o (le i
{ '.
— 1 . F e b n i r o . k ()؛
٢١٢ ل 111؛.
(()
h v o w - إ ج ا اا ا ا
؛ ا آ
؛ ز ا
، , a n o w sk i(.‘m u )'؛؛
l c p a c y e y J M I \ l i i ا
'{'؛
ل لا ا ا،'اااا (
2
أاا؛،؛إ م ب ل اااااآا س^ .
،<
،'؛<' اا) ا )،٨ s k i c n i u , p o s io w i w i e l k i c m u 0(1 J K M r i
;آ الااا
.
c c s a r a a ١٢٠ ' L i s t
—
؛<'.
—
؛؛
. k . ٠١١٥١٠ p . 1 6 5 4 -, ١ K tv c z iiia ا
1
I a n u a i i i
،؛؛
اااا'ااح 1 ل K .IM e.i. H a t . L e o p o li d i o مااا
؛ أ ا ا
؛ ااا
؛ t u i 'i 'e k i e g o
؛ 2 . '
— L i s
؛.
ا . لاااااا'؛ا ا[ي ا ( ه ا . ا -؛
ا
’ و ' / ا ' اا ١ ٨ )
، k . 2 . — L i s t 0(1 t e g o .
ا) ؛.أه
،'-
’ ١١ 2 '
— 3 .
— - L i s t d o
،.
١ . ء ااااا'ه d o k a y m a k a iii i. D a t . u t
؛ o il t c g o i
. ١١١٠١١١
؛؛
١٠٠
■ لر؛لا . لا
>
لإ
، ' ا
؛ اآحما ('<)'؛
ا آ0 k a n d e r z a [ s t c f a n a [(.
ااا
؛)' اا
؛™ ؛€
١١٠٦ /
■»- ١٠١٠١
؟ u t
؛■
m a k a ،)ft. L a
؛،<' k a n d e r z a d o k
؛؛
k . ?). — L i s t 0(1 t e g o
·
’
،؛
٩٠— ا؛■•
؛اااح
· - إ
‘
،
“ ' ا ازااا' ،
اسا; أ،؛
. I n s t r u k c y a ٢ -
٩'.
. . k
1 . / M a r y u s z o w i J a s k o l s k i e m u , sti'R Z iiik o w i ااا')اا
l u s t n i k c v a و(
. w n y s k o w e n iu , p o s lo w i J K M c i (،0 l i a n a k r y m s k ie g o z c s l a n c m u
k . 5 ' — G
\
— م . اا؛ ا؛،
، 5 4 ا؛ .1 L u t e g o ١٠
،
‘ '>
؛ا
؛ل 'ه ااا؛ا YYai’N zaw ie d i i i a ت)ا ١١ ■
u t s u p r a , k . o ' . — L i s t d o ا
[ لل؛ا . J K M e i 0اا K r e d e n s t e m u z p o s io w i
k o r . D a t . u t. s u p r a .
ا '/.' ا ' ط اااا'< ا . IM P
■
« آااااس ؛،؛ا w o z v r a h a i i s k i e g o
. .7 t € g o z k a n d e r z a . k '.ااا
اأاانا ااا؛
7؛ . - D o ' * ’ ’ h a i i s k k 'g o
— .) ؛' k
؛- p.Jasku
»·®؛/
I
،؛،
١١٠٦١ له
'؟
ا؛؛ءا
؛»!،
0 respons od lsl
؛االا
4 ) List
(<؛- ])'؛
،آلا
.ا
do
؛؛؛,
swego iSuliman٨
؛ا لإ>اها
wyprawie
رماح,<
skiego y
.
7 - 7
- آ . l i a k d s z a r a j u
· ١١ D a n
؛»<<·.
s
ط-ااا-
*.
S z u in o w s k ie g o z I t a k c e s a r a j u d o .IM I .
،<١٠ s t
؛ ا l ا ا) ،اا؛;
( 5
)«.
١
— ' 7 . 1 6 . r>f). k أ '؛
حمااسا
’ ل>
2 7 k o r . d e d a t a ع
? آا ) ا
،·
— '.
1 0
— 1 0
0.
.
؛؛k نآاآنء
[،
0ا
؛
،ا
0 نا،ا d o
؛>'؛؛
ط ا' ك ا ) اأ.،؛ا
؛،
(اأ
0
لا ١
»
. 1 1
— 1 0 . 1 w e z v r a d o t e g o £ . k ااا
l i s t n لا
؛ ااا
>) 1
C z e lir y m i
<
؛ ؛ ؛ , ١٩١
، u i
؛ d o S o l t ء ء ه
؛ أ ا
؛>
هله
؛ اا [ اا
€ o d اا
؛ نمب
| ا
؛؛
ا آ) ااا 7ر
؛»،[<؛،
d o ه 0 ءءءت K o p ia lis t! ! o d
—
؛ 1 1 . p i s a n c g o . k
،؛
٢٠ [)؛.
(-؛؛
l a a u a د و
Iii s a u e g o . k . 1 1 — 1 1 '. — (!(·(!)d a
؛ ا ا آ
؛ ااااا
؛ 1 1 و ا
; إ ا ا ' إ ا ا ) ا : ا / .
،«
k r y m s k i u g
. 1 2
— ' 1 1 . V V y lio w sk ieg o . k
ا>
0
؛م ا؛حمأ ٠١٦١١ p r / y
اااااااا
؛ ا 1 )·, ١
؛،) t i u s t a v i
؛ r e g i s X u e c.ia e C a r o l
، ٢١١١١
،،€ ،;،
ا 8 ) C o p ia
٢٠٠
؛ a . N
*؛
اا ' ااااا 0 لا ، ا)'
n o s t r a r e s i d e n t i a
،؛؟؛!،
٢ ١١
؛ L a l ) a n ، u s .
اا [(
ا اا ') لا
؛ الا ا ر '
. لو
— 1 2 . 3 0 M a ii. k ام
؛ ا )
{ polski إ؛
0اا ' أ ) اا · ١ )؛
JMcii ااا )' را ' أ ا' ا
■/.
szwedzkidi ٠
) Dyskurs (
٠
؛
·.;
إ ' اا
<؛؛!!،>،™
Zytkiowirn, inst .
١٠ zaiuyslacli ) ' اا
’ ممأ<
y dal اا
،؛
خياامامآإ 0 اا
. 1 7
— 1 3 . 1 0 . k
؛؛
ا ا
؛ اا ' ااا ' ل'ا
؛ ا ( لا؛آ
1 اا
؛ امبملءءا ) اا؛طام آ،اإ ء
،<
اآت،اءاا
Cevriloğlu, M. H. (2018). Lehistan Elçisi Mikolaj Bieganovsk؛’nin İstanbul’a Getirdiği M e k t^ a r (1654), ABAD, 1(2), 45-70.
60
ء . -
t
ه س ءقار
’ لءصءحنحم غ
ة : ع ج ب و ق م م♦
ءضحم'.
i n u e n û f i ı
مص،ضحمم ء، '
غع,'صع ٠٠ أ'رب
،٨ س ج و
ج ب س س .
م ،
ح م ء ء م خ ث س ؛
ة .
ء، - ؛
’
س ء م ’
ا؛-'
ا ء م' 0 .
م ·
ح ن ، م ن ة<
م ث أ ي ^ ء ء م لأ م س ، ء . '
م
ب ء ي ن ث
، ب - م هذ ٠
ه س م ب ب
م ه 'م ه
،&
كءد 4
، م ئ ب مص;· « ن آ م . 0 ا; --.مء V
م م :
خ م ع ع م م م م ث آ ح م ت م.
،>
ح ن ت س ا ، م م ت ء
ج ا ا،
. ،
F&JİfİCM
« ٠٤٠٦ م ح م ت ه م م ، ا أ ح م م ء ر ن
·■
:ذ ث " مب م ، م ب م
م ؤ طم ج - م ب ف ه مس - م ب
"
ه ت س
م ح م خ م ح ق ؤ ح م ح م ئ س ث ج
جرمء/
ءممبلآء،
م ممء'ا،
ءمما كءهمءءم»م*
0yrnM.%
م ب ع؛ * م ا -
ا 'ا ص قا ٢٧.
^
ب ر منم؛
آ*س،
ص؟
؛ض ء م ح و
، ة م س ئ
،-،ا ب -إ ف م ' ذ ك ح م
م;محمس ص
·* ٩
“ --،
ثءسمب
"
، » " ا ن س ص س س 1
م حمأ،ث ح م م م د مس , م س ة م ض 'مت
م م س -
س ح
,■
'' :ا 1م
^ : ; ' ض ض م س
م ح س م ب م
- أ ء ن ش
؛ ي م س
،.
، ثأ ق إج ; ث
م م ب '؛
' ل ص
"ث 7
م ح م م ج م ب ي ..
م - لإ ع ح م م ك ك . ءء ء س
‘
¥ * ب ج ب لإ م ش ض ء ن ت ص » ذ مح م س
، س
··
س م ا م
^
>
^ ،س
’
ص م
* \
،ح ممب ء
؟ آ ح م س /
م ت س ح م ه م س
ة ح م آ ظ ث س ' م م ي م ب س
; ك لأ ي د - ئ ي م ب ا ب ح -
ص
’ أ
»س
ض ؤ
'
ذ ' ك ض ب ئه
دث ذ . '
'مب 'م
؛مة م ب ج -ش س' ح م م بم
^ م ب
،م
^ م م ن م ح م ه م م ح » ^ ^ - ي ى م م
، ح ت ت س
ذ لإ -س م ة ن
، أ م ب » س م م
ه س
) ب ص ؛حم
|'ه م '*!ب 'م س م م م م ب ن '
?ب م م س ء ,ج ب د ج -'م س ع ء آ م س ه ت ك س
>
ة | ة م د ة د ق م س
ص ل■ · س ر ب '،
ح م ء س ' ص م س س ،ا ١٢
ك س آ ؛ ء س م ي ش ا ع
م س لآى م ث ط » م ش
^ م ة س - ط م .ر
ء . و ط م ن ب م ش س - م م ك
،ب
;م ى م ح م م س ؟ ى
**م س ؤ امب م ي س · 'س ي م و ج ' د
·.'؟احن ء ، ر م ئ ص ص
'ب ة ' س د م م سم
*
‘'
’
’ءآ م لأ ح ' ل س ح غ م س س م ب ع
»
،ق
"؛
،ب م ج ث ب
،
،أ ا يء سامءا زت م
؛ ٢٠ ' س ، حم سء عتمج ٠ ة ن ء' د س ٠
<ام ث . ح م ذ ·،'-
. 1 ق/ م » مح .'؟
ن س . م تم س <
’ ء ث ى آ
؛ج ئ ل ا . ء -ع ح م م · . د م / مت ج
م م ه م ب ه ج ، م م م ص آ أ م .' م ث
ص
‘ '·
س آ . ن م ء م مب ص
"
/ ،
أ م < r
