A. U. Vet. Fak. Derg.
33 (2): 273-283, 1986
ŞAP VtRt.:SU ıLE iNFEKTE EDİLMIŞ KOBAY VE DAı"ALARDA FiZYOLOJİK ÇALIŞMALAR
ı.
HEMATOLOJi'Fahri Bölükbaşı2
Bahri Emre5
Nesrin Sulu3 Baki Yılmaz4
Aysun Öztürkmen6 Some physiological studies in guinea pigs and cattle, infected "ith foot and mouth disease
virus. I. Haematology
Summary: Same haemal%gieal parameters of 35 guinea-pigs
and 20 catt/e, infecıed with faaL and mouth disease virus of Oı Manisa
Strain, were studied. Iııocıı/ations were peıjOrmed intradermally in the
footpad of guinea pigs' hind feet and in the tongue epitheiia of the catt/e. B/ood sanıples were obtained by cardiac puncture in guinea pigs and
from the jugular vein in ıhe catı/e.
An inerease in the total leucocyte eounts, hertlatoerit values and
in the pereentages of neutrophils, but a deerease in the Iymphoeyte
pereentages ıvere observed during the aeute stage of the disease in
boıh species. The increments in the total eryılırocyte counts and
Iıenıog-lobin contems, however, were found to be sıalistically signifieant in
eattle (P < O. OI), \lilıile the differenees were nonsignifieant in guinea
pigs (Tables
ı
aııd 2).The percentages
ol
monocyıes, eosinophils and basophils did nalshow any appreeiable change in both species.
i:Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı. Proje No. V - 84 - ı.
2: Prof. Dr., A.D. Veteriner Fakültesi Fizyoloji Bilim Dalı, Ankara. 3: Dr. Arş. Gör., A,D. Veteriner Fakültesi Fizyoloji Bilim Dalı, Ankara. 4: Doç. Dr., A.D. Veteriner Fakült~i Fizyoloji Bilim Dalı, Ankara. 5: Yrd. Doç. Dr., A,D. Veteriner Fakültesi Fizyoloji Bilim Dalı, Ankara. 6: Vet. Hek., Sap Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, Ankara.
274 F. BÖLÜKBAşı - N. USLU - B. YILMAZ - B. EMRE -A. ÖZTÜRKMEN
Özet: 0ı Manisa suşu şap virusıı ile iI?lekte edilmiş 35 kobay ve
20 danada baZi hematolojik parametreler incelendi. [nokülasyonlar
kobaylamı arka ayaklarmm taban yastlğma intradermal olarak ve
danalann dil epiteline uygulandı. Kan örnekleri kobaylarda kalpten,
danalarda vena jııgularis'ten almdı.
Kobay ve danalarda şap virıısu inokülasyonUlıdan önce ve inokü-la.'ı)'onu izleyen 24.-36. saatler arasmda saptanan hematolojik değerler
Tablo i ve 2'de gösterilmektedir. Tablolar incelend(i?inde her iki hayvan
türünde Iıastahğm akut döneminde total lökosit sayılannda, hematokrit değerlerde ve nötrofillerin yüzdelerinde bir artış, lenfosit yüzdelerinde hir
azalma görüldü. Bununla beraher, danalardaki total eritrosit sayilan
ile hemoglohin miktarlarmdah artlşlar istatistiksel önemde olurken
(P
<
O. OL), kobaylardaki jarklı/iklar önemsiz bulundu. Monosit, eozinojilve bazojillerin yüzde oranlan. her iki hayvan türünde de önemli hir değişiklik göstermedi.
Giriş
Şap hastalığı, verim kaybı ve ölümler nedeniyle ekonomik önem taşıyan, savaşım ve sağaltımı güç, uzun süreli ve pahalı olan, hayvan ve hayvansal ürünler taşınımı ile uzak bölge ve ülkelere de yayılabilen, cn çok sığırlarda gözlenen viral bir hastalıktır (i 7). Başlıca, virus tipleri A,O ve C'dir. Afrikada ayrıca SAT I, SAT 2 ve SAT 3, uzak doğuda ASlA i tipleri de vardır ve ilk üç standart tipten en çok görü-ne ni O, en azı ise C tipidir (4). Türkiyede seyreden O) tipi şap virus-ları içinde antijenik spektrumu en geniş olan 0ı Manisa suşunun diğerlerine dominant olduğu bildirilmektedir (9).
Gençlerde
%
20'ye kadar yükselebilen ölüm oranı yaşlılarda azalmakta ve%
2 dolayına inmektedir. çoğu salgınıarda yayılma hızlıdır. Virulansın derecesine göre semptomlar farklılaşabilir (4, 17). Bulaşma oranının%
100, ölüm oranının ise%
50 düzeyine ulaşabil-diği salgınlar görülmüştür (4). Ekonomide bu denli zarara yol açan şap hastalığının organizmada çeşitli fizyolojik parametrelerde oluş-turduğu değişimlerle ilgili araştırmalar sayıca çok azdır ve yeterli değildir.Apinis (I) sığırlarda lökosit sayısının, şap hastalığına ilişkin belirtilerin gözlenmesinden üç gün önce artmaya başladığını, semp-tomların kaybolmasıyla normale, bazan da normalin biraz altına düştüğünü, ancak sekonder lezyonlar görülünce tekrar yükselmeye
ŞAP VİRUSU İLE İNFEKTE EDİLMİş KOBAY VE DANALARDA... 275
başladığını kaydetmekte ve total akyuvar sayısındaki bu artışın po-limorf lökositlerden kaynaklandığını, lenfosit yüzdesinin paralel bir değişim gösterdiğini, beden ısısının yükselmesi sırasında eozinofil yüzdesinde gözlenen biraz azalma dışında, kanın diğer elementlerinde belirli bir değişme görülmediğini bildirmektedir. De Freitas Biglieri ve ark. (8) ise, iyileşme dönemindeki sığırlarda monositoz saptandı-ğını, virus inokülasyonundan hemen sonra nötrofillerin artarak len-fositlerin azaldığını belirtmekte ve nötrofilinin bazı iniş çıkışlarla, primer ve sekonder lezyonların gelişimi boyunca sürmesinin, infek-siyonun bir özelliği olabileceğini düşünmektedirler. Sehgal .(15), danalara O,A ve C tipi, keçilere O tipi virus inoküle ederek oluşturduğu şap hastalığının akut döneminde total alyuvar ve akyuvar sayıları
ile hematokrit değerde, hemoglobin miktarında ve nötrofil
yüzde-sinde artış, lenfosit, monosit ve eozinofil yüzdelerinde azalma sap-tadığını, alyuvar çökme hızının ise değişmediğini bildirmektedir. Aynı araştırıcı, ayaklarda sekonder lezyonların gelişimi sırasında da benzer bulgulardan söz etmektedir.
Literatürde, aşılanmış hayvanlarda sürdürülmüş bazı hematolojik
muayenelere ilişkin değerlere de raslanmaktadlL Nitekim, Beier ve
Anders (3) şap hastalığı immunizasyonunun, aşılamadan sonraki
beş gün içerisinde lenfosit sayısında bir değişiklik doğurmadığım ve leucosis tanısı için kan alınımında, aşılamadan sonraki sürenin mak-sinıum bir hafta olmasının yeterli bulunduğunu kaydetmektedirler. Chevier ve Dhennin (6), altı grupta topladığı deney sonuçlarına göre aşılamadan i-2 ay sonraki muayenelerde hem total lökosit sayısında hem de lenfasit yüzdesinde artışlar saptadıklarım, ancak aritmetiksel ortalama farklılıklarının istatistiksel önemde olmadığını bildirmekte ve ayrıca, hastalıklı hayvanlarla aşılanmışlar arasındaki hematolojik bulguların farklı olabileceğine değinmektedirler.
Sehgal (15), dana ve keçilerde oluşturduğu deneysel şap infeksi-yonunda, 24 saat sonra beden ısısının arttığına, klinik bulguların ise danalarda 48 saatte, keçilerde 24 saatte şekillendiği ne dikkati çekerek, heınatolojik muayenelere 24 saat sonra başladığını bildirmektedir. CottI'al ve Bachrach (7), sığır dili epiteline şap virusu inokülasyo-nundan, virulansın şiddetine göre, 2-4 saat içerisinde vireminin başla-dığını ve 120 saat kadar sürebildiğini, ateş ile vireminin paralel sey-rettiğini, vİreminin çoğunlukla 24. saatte oluştuğunu ifade etmekte-dirler. Muntiu ve ark. (i i), viremi ile jeneralizasyon lezyonlarının oluşumu arasındaki korelasyonu belirttikleri çalışmada, vİreminin
276 F. BÖLÜKBAŞI - N. USLU. B. YILMAZ - B. EMRE - A. ÖZTÜRKMEN
lokal lezyonların görünümüne bağlı olmaksızın ve büyük çoğunlukla ilk günde başladığını doğrulamakta ve infeksiyonun beşinci gününde
vireminin kaybolduğunu kaydetmektedirler. Blood ve ark. (4) ise,
inokülasyonu izleyen 17.- 74. saatler arasında vireminin, 17.- 96. saatler arasında ise ateşin belirgin olduğunu ifade etmektedir.
Hastalıkla savaşıında uygulanagelmekte olan etkin yöntem aşı
la-madır. Bu çalışmada, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığına bağlı
Şap Kontrol ve Araştırma Enstitüsünde kobaylarda ve aşı kontrol
ve üretimi sürecinde kullamlan antikorsuz danalarda, vireminin etkin
bulunduğu akut dönemde alyuvar, akyuvar sayıları, hemoglobin
miktarı, hematokrit yüzdesi ve ak yu var tipleri yüzde oranlarında oluşacak değişimler araştırılmış ve sonuçların, mevcut literatür bilgi ışığında değerlendirilebitmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Bu çalışma, Oı Manisa tipi virus inoküle edilmiş kobaylar ve dana-lar üzerinde sürdürüldü. Deneysel infeksiyon oluşturulan bu
hayvan-lardan inokülasyondan önce ve sonra alınan kanlarda bazı
hemato-lojik değerler belirlendi.
Hayvan Materyali
Denemelerde kullanılan 3-4 aylık, 350-500 gram ağırlığındaki 35 Albino kobay, beşerlik gruplar halinde kafeslerde, eşit bakım ve
besleme koşullarında bulunduruldu. Karadeniz bölgesinin şap
has-talığı bildirilmemiş yörelerinden seçilmiş, sağlıklı, 12-1 8 aylık 20 dana, Şap Kontrol ve Araştırma Enstitüsünde eşit koşullarda barın-dırılıp beslenmekteydi. Danaların şap hastalığına karşı antikor taşı-madıkları, agar-jel testi ile belirlenmiştir (5, i7). Bu danalar virusun etkinliğini saptamada, hastalığa karşı antikor taşımayan grubu oluş-turuyordu.
Metotlar
i) Çalışmada Oı Manisa virusu kullanıldı (9). Yöntemine göre
sığır dil epitelinde (17) ve kobayda (7, 13, 15) pasajlan yapılan virus-lar, sığırlarda dil, kobaylarda ayak taban epitelinden alınıp VM3
vasatı ile onar kez sulandırıldıktan sonra ikişer mililitre halinde -20°C'-de muhafaza edildiler (17).
ŞAP VlRUSU LE lNFEKTE EDILMIş KOBAY VE DANALARDA... 277
2) Derin dondurucuda saklanan ve (104 IDso) infektif dozdaki
(l2, 13, 18) viruslardan kobaya adapte edilmiş olanı 35 deney
koba-yının ayak tabanına intradermal olarak O. i ml miktarında inoküle
edildi. Sığır dil epitelinde pasajı yapılmış eşit infektif dozdaki virustan 20 deney danasının dil epiteline iki ayrı yerden ve 0.1 'er ml olarak verildi.
3) Deneysel infeksiyon oluşturulmuş bu hayvanlardan kan
ör-nekleri, anılan inokülasyondan önce ve 24 - 36 saat sonra, yani
vire-nıinin etkin bulunduğu akut dönemlerde alındı. Kobaylarda
kalp-ten, danalarda ise vena jugularis'ten enjektörle alınan kan örnekleri, içinde her ml için iki mg EDTA bulunan şişelere aktarıldı.
4) Hematolojik muayeneler A.Ü. Veteriner Fakültesi Fizyoloji
Bilim Dalı laboratuvarıarında gerçekleştirildi (lO).
a. Alyuvar sayımı (mm3). Alyuvar sayısını bulmak için, alyuvar
pipetinde Hayem çözeltisi ile 200 kez sulandırılmış kandaki alyuvarlar
Thoma sayma lamında sayıldı.
b. Akyuvar sayımı (mm3). Akyuvar pipetinde Türk çözeltisi
ile on kez sulandırılmış kanda Thoma sayma lamı kullanılarak belir-lendi.
c. Hemoglobin miktarı (g / 100 ml). Sahli hemoglobinometresi kullanılarak saptandı.
d. Hematokrit değer (%). Mikrohematokrit yöntem uygulandı.
Özel kılcal borulara alınıp bir ucu cam macunu ile kapatılan ve mik-; rosantrifüjde (Hettich), 13000 devirde 5 dakika döndürülen örnekler
özelokuma cetvelinde değerlendirildi.
e. Akyuvar formülü. Sürme kan [rotileri, Pappenheim panoptik
boyama yöntemiyle (M ay Grünwald
+
Giemsa) boyandı veimmer-siyon objektifi yardımıyla akyuvarların yüzde oranları sayıldı. f. Elde olunan bulgularda t testi uygulanarak farklılıkların ista-tistiksel önemi belirlendi (2).
Bulgular
Şap virusu verilerek enfekte edilmiş kobaylarda inokülasyondan önce ve 24.- 36. saatler arasında alınan kanda saptanan hematolojik bulgular Tablo 1'de, danalarda inokülasyondan evvel ve aynı zaman
278F. BÖLüKBAŞı - N. USLU - B. YILMAZ-B. EMRE - A. ÖZTÜRKMEN
Tablo ı.Kobaylarda, şap virusu inokülasyonundan önee ve sonra hematolojik bulgular. n = 35.
Table
ı.
Hematologieal findings in guinca-pigs berore and after inaeulation of FMD virus, n = 35.X'f S x i Değişim Sınırı
i
Farkın Önemi i Eritrosit (x lO' / mm') İ.Ö. 5.10 ::;: 0.15 2.9 - 6.8 P > 0.05 Ls. 5.28 'f 0.10 3.9 - 6.9 Lökosıt (x 10' / mm') İ.Ö. 5.44 ::;: 0.90 3.0 - 9.0 P < 0.01 LS. ıo.61 'f 0.50 6.9 - 18.0 ---Hemoglobin (g / 100 m!) .. 1.0. 13.95 =ı= 0.29 10.5 - 16.1 P > 0.05 İ.S. 13.84 ::;: 0.21 11.2 - 16.0 Hematokrit (%) İ.Ö. 42.51 ::;: 0.58 35 - 49 P < 0.05 Ls. 44.37 ::;: 0.60 37 - 52 -Lenfosit (%) Lö. 71. 82 'f 1.49 53 - 87 P < 0.01 İ.s. 49.11 ::;:ı.75 31 - 68 Nötrofil (%) Lö. 23.88 ::;: 1.31 10 - 39 P < 0.01 Ls 47.71 'f 1.69 25-66 .. Monosit (%) İ.Ö. 2.22 'f 0.37 0-13 P > 0.05 Ls. 1.68 ::;: 0.28 0- 8 Eozinofil (%) Lö. 1.4 ::;: 0.23 O -- 8 P > 0.05 Ls. 1.4 =ı= 0.24 0- 4 ..İ.ö. = inokülasyondan önee (before inoeulation). İ.s. = inokülasyondan sonra (after inoculation).
aralığında alınan inokülasyon sonrası kan parametreleri ıse Tablo 2'de verilmektedir.
a. Alyuvar sayısı. Kobaylarda inokülasyon öncesi alyuvar sayısı ile sonraki arasında fark bulunmadığı halde (P
>
0.05), danalarda alyuvarların arttığı görülmektedir (P<
O.Ol).b. Akyuvar sayısı. Milimetreküpteki akyuvar miktarının her iki
hayvan türünde de istatistiksel önemde arttığı anlaşılmaktadır (P
Fritrosit (x
Lökosit (x lO' / mm')
ŞAP VtRUSU iLE tNFEKTE EDiLMİş KüBA Y VE DANALARDA... 279
Tablo 2. Danalarda. şap virusu inokülasyonundan önce ve s'.'ııra hC.ıı:ıtoı,,;ik hulgular.
n.- 20.
Table 2. Hematological findings in caııle hefore ai1d afler ji1o~ulati~ı:ı of F,\1D v:rus, n -- 20. lO' /
mm;) -.
--\->:.
'r Sx _ ~-=-g~iJ~_~~~_I.!~'~I~~~~_m~'ı
L.Ö. 5.28 -F 0.29 2. 8 -. 7.4 P < O. Oi I' İ.S. 6. 52 -'- 0.3 ı 3.05 --' s .89-_
..-- .--_._--- ------._--i
i Ö 7.24 o;: 0.36 4. 7 - . \2 3 i' " O Oii
(S.' ~~~~
~.:._~_-=-~3.:.=
._
Hemoglobin ü!/ 100 mi) p <: O Ol i İ.Ö. 994 -f 0.45 )- 13.2 -i.S. i \.OJ 'f 0.45 7 - 14.2 Hematokri! (%) İ.Ö. 28. 6:ı= 1.25 Ls. 30. i 'f 0.93 17 -- 35 19 .- 35 p < 0.05 Lenfosit (%) Nötrofil (%) Lö. 72. 6 + 3.56 43 - 90 P .< 0.05 Ls. 6:'i. 7--
3.15 44 .- 93 -"'---, .---İ.ö. 25. i 3.33 9 - 48 P < 0.05 i.S. 32. 4 'f 3.40 5 .- 59 --_._-_. ----_..--- --- ._-- ---Monosit (%) Eozinofil (%) Lö. Ls. İ.Ö. i.s. 0.6'f0.13 i'f 0.27. 2.25 'F 0.63 1.35'f 0.35 0-1 0-4 O _ .. 12 0-5 P > 0.05 i' > 0.05t.Ö. -- inokülasyondan önce (befare inceulation\
Ls. ~ inokülasyondan sonra (after inoeulation).
c. Hemoglobiıı miktarı. Yüz ml kandaki g hemoglobin miktarı
farklılıkları alyuvar sayısındaki bulgularla istatistiksel paralellik halin-dedir, kobaylarda (P > 0.05), danalarda (P < 0.01) bulunmuştur.
d. Hematokrif değer. Gerek kobaylarda gerekse danalarda
in-okülasyondan sonraki artışlar istatistiksel önemde olmuştur (P < 0.05).
e. Akyuvar formülü. Kobaylardaki lenfosit yüzdesi azalışı ile, nötrofillerdeki artış önemlidir (P < O.OI). Danalarda da bulgular benzer bulunmuştur (P <0.05).
Monosit ve eozinofil yüzdelerindeki farklıbk lar, her iki hayvan türünde de istatistiksel önemde değildir (P > 0.05).
280 F. BÖLÜKBAşı - N. USLU - B. YILMAZ - B. EMRE - A. ÖZTÜRKMEN
Tartışma ve Sonuç
Bakım, besleme ve sağlık koşulları eşit bulundurulan kobay ve danalara virus inoküle edilerek infeksiyon oluşturulmadan önce sap-tanan hematolojik değerler (Tablo i ve 2), literatür verilerine uygun bulunmaktadır (LO, 14).
Türkiyede seyreden Oı tipi şap virusları içinde Oı Manisa suşunun diğerlerine dominant olması ve antijenik spektrumunun geniş bulun-ması (9), araştırman1lZda bu suşun tercih edilmesinin nedenini oluş-turmuştur.
Hematolojik muayenelerin, infekte dozda (104 1050) virusun kobay tabanına intradermal, dana dil epiteline iki yerinden inoküle edildikten sonraki 24-36 sacıt aralığında tekrarlanmasının nedeni, vi. reminin etkin bulunduğu bu akut dönemdeki hematolojik değişmeleri saptayabilmektir. Bu uygulama Blood ve ark. (4), Cottral ve Bachrach (7), M untİu ve ark. (J i)ve Sehgal'in (15) viremi için belirttikleri süreler içinde gerçekleştirilmiş olmaktadır.
Aynı kobay ve danalardan, infeksiyon oluşturulmadan önce ve inokülasyondan 24-36 saat sonraki aralıkta alınan kan örnekleri değerleri arasında bazı farklılıklar görülmektedir (Tablo i ve 2).
Danalarda alyuvar sayısı (mm3'te), hemoglobin miktarı (g / 100 ml) ve hematokrit değerdeki (%) artışların istatistiksel önemde olduk-ları görülüyor (P <0.01). Nitekim, Sehgal'de (15), O,A ve C tipi vİrus inoküle ettiği danalarda hastalığın akut döneminde bu para-metrelerin arttığını belirtmektedir. Kobaylarda ise, hematokrit değerin istatistiksel önemde (P <0.05), alyuvar sayısının ise aritmetiksel artmış oldukları, hemoglobin miktarının ise pek değişmediği görül-mektedir. Danalarda hematokrit yüzdesinin, alyuvar sayısına bağımlı olarak yükselmiş olması doğal kabul edilebilir. Kobaylarda ise in-feksiyon etkisiyle oluşan doku harabiyeti (15, i6) ve beden Isısınll1 yükselmesi nedeniyle şekillenen metabolizına artışının oksijen gerek-sİnimi içiıı alyuvar yapımını kamçılaması ve doğalolarak daha irice olan genç alyuvarların (14), sayıca değilse bile, hematokrit değerde istatistiksel önemde bir farklılığa neden olmaları düşünülmektedir.
Hem şap infeksiyoııu hem de vaksinasyon sonucu total akyuvar sayısının arttığı genel bir bildirimdir (I, 3, 6, 8, 15).
---
---ŞAP VİRUSU İLE İNFEKTE EDiLMiş KOBAY VE DANALARDA... 281
Bu çalışmada da gerek kobay ve gerekse danalarda inokülasyon
sonrası akyuvar sayılarının (mm3'te) hayli yükseldiği saptanmıştır
(P < O.OI). Bu farkın büyük ölçüde nötrofiliden kaynaklandığı
anlaşılmaktadır. Buna karşılık, lenfosit yüzdesi azalmakta.dır (P
<
0.01). Bu bulgular, De Freitas Biglieri ve ark. (8) ilc Sehgal'in (9) bildirimlerine uymaktadır. Apinis de (1) lenfosit yüzdesinin polimorf lökositlerdeki artışa paralel bir değişim gösterdiğini kaydetmek-tedir.
Monosit ve eozinofil yüzdelerindeki farklılaşmalar istatistiksel önemde bulunmamıştır (P
>
0.05). Esasen, dolaşım kanındaki oran-ları pek az olan bu akyuvarlardaki farklılaşmaları değerlendirebilmek de güçtür. Nitekim, bazofiller tablolara konulmamıştır. Literatürde şap hastalığının iyileşme döneminde sığırlarda monositoz görüldüğü bildirimi (8) yanısıra, virus inokülasyonundan sonra gerek monosit (15) gerekse eozinofillerin (I, 15) azaldıkları kayıtları da bulunmak-tadır. Nitekim, Chevier ve Dhennin (6), hastalıklılarla aşılı olanların aynı kan tablosunu gösteremeyeceklerine değinmektedirler.Sonuç olarak, kobay ve danalarda Oı Manisa tipi virus verildi-ğinde, 24.-36. saatler arasında akut tablonun şekillendiği ve vireminin etkin bir dönemine girildiği anlaşılmaktadır. Nötrofiliye bağlı löko-sitoz başlıca hematolojik bulguyu oluşturmakta, lenfosit yüzdesindeki azalmanın, lenfopeniden mi yoksa artan nötrofile bağlı akyuvar ar-tışı nedeniyle lenfositlerin, yüzde oran içerisinde daha az bir kesim kaps:ı.malarından mı kaynaklandığı henüz aydınlatılam:ımıştır. Diğer lökosit tiplerinin yüzde oranları için de benzer yorumda bulunmak
mümkündür. Genel anlamda alyuvar sayısı, hemoglobin miktarı ve
hematokrit değerdeki artışlar, virusun çeşitli dokularda oluşturduğu
harabiyet ve oluşan ateş sonucu ortaya çıkan oksijen ihtiyacını
karşılamak amacıyla kemik iliğinin uyarılmış olmasına
bağlana-bilir.
Teşekkür
Araştırma sırasında yakın ilgi ve yardımlarını gördüğümüz, başta
Şap Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürü Dr. Cemil Boz ve
Se-roloji laboratuvarında Dr. Seniha Ulutürk olı~ak üzere, tüm
282 F. BÖLÜKBAşı - N. USLU - B. yıLMAZ - B. EMRE - A. ÖZTÜRK MEN
Kaynaklar
i. Apinis, P. (194J). The bloııd pic!ıır" iııfoot-and ıııollfh-diseose. Tierarıtl. Rdseh.,
47: 57H: Ci tc, CL.. Sehgal, Studies on foot-and mouth-disease. iii. Haematology. Indian, .I. Anim. Sci., 39 (5): 446 - 451, 1969.
2. Bııtu, S., Arıtiirk, E. ve Kutsal, A. (1962). "Ercil hOJ1'ol1lardaistaıistik raryasyOl; (8ivolııC'lrik)". Vet. Fak. Yav.: ı3R, Güven Matbaası, Anka":\.
3. Be:er, D. und Anders, A. (1937). UI1I"rsuc!ılılıgelıüber deli Lil1f!lıss der MKS- Vak. zinienllli! aııf das ıı'eisse Blutbild des Riııde.5.Mh. Vet. Med., 28: 254 - 256.
4. Blood, D.C., Radostits, O.M. aııd Henderson, .LA. (1983). .. Veteriııar)' Medicine". 5ıh ed .• Bail!iere Tindalı, Fastbourne. 733 - 740.
5. Campbell, D.H., Garvey, J.S., Crerner, N.E. and Sussdorf. D.H. (1963) ... Method.ı' il1 illlli1l1iliJlogy".W.A. Beniamin, Ine., New Yo,k, Aınsterdam, p . .143 - 149. 6. Chcvier, L. et Dhennin, L. (1975). Aspect heıııatologique d'ııne vacciııaliol/ co/W'e la
(ievre al'hteııse. XLV emc Conference de la Commission de la fievre aphteuse. 7. Cottral, G.E. and Baehraeh, H.L. (1967). Fool-aııd-ıııoııth diseC!scviremia. The Plum
An. Di~. Lab., An. Dis and Parasite R~s. Div .• ARS. USDA. Greenport, Long Ts-land, N. Y., 383 - 399.
8. De Freitas BigI:eri, J., Escude., D., Carballo, Pou, J.F.; Magaııanes, N., Marini, H.G., Vega, R. and Bagnaseo, A. (1948). BOl'iııe haeıııatology. Deterıııiııaıion of nor. mal blood volııe.". Variations of the leucocyte CO/llltof catlle iııoculated ırith the rirus of foot-and molith disease. Bol Direec. Ganad., Montevideo, 30: 85. Ci te, CL. Sehgal, Studies on foot - and mouth-disease. HT. Hacmatology. Indian . .r. Arıİm. Sei., 39 (5): 446-451,1969.
9. Erol, N., Whiteland, A.P., Gürso~', (., Şenel, E. and Girard. H.C. (1975). Plague ({ııd aııtigenic c!ıaracterisıics conceming Oı FMD "irus. Meeting of tlıe research group of tlıe Europe Commission. Brericia Padova, 23 - 26 - 84.
LO. Konuk, T. (1981). Pratik Fizyolo}i f. 2. Baskı, A.Ü. Basııııevi, Ankara .
.i 1. MunHu, N., Dohotaru, V., Berean, A., Mircescu, G., Stirbu, C. and Tomeseu, A. (1970).
011ılıe relaıioııship betırel'lı virl'mia ılıe occurreııce or generalized lesiolis in challeııge iııfection (>1'eaule vacciııated agaiııst FMD. Report of the meeting of the researeh group of the standing teehnical comnıitıet', at the Şap Enstitüsü, Ankara, T:.:rko:::'.
.:3 -7.6 Septemher 1970, pp. 80 - 84.
J 2. Rı:ed, L.J. and Mueneh, H. (1938). A simple met!ıod oL eslimaling (ifiy percellt cml. poi,.;ı.\'.Anı . .I. Hyg., 27 (3): 493 - 497.
13. Rournianizeff, M •• Fontaine, J., Stellmann, C et Mackowiak, C. (1965). Comrole quaıııitatij du vaccin allti-aphteux. Il. Determinatioıı de la dose I'occinallte50 % clıez le cobaye. Rev. Med. Vet., iı6 (8 - 9): 597.
14. Sehermer, S. (1958). "Die Blutmorp!ıologie der Lahoratoriumsıiere". Zweite Auflage. Johann Anıbrosius Bartıı, Verlag, Leipzig.
ŞAP ViRUSU iLE INFEKLE EDiMişTiR KOBAY VE DANALARDA .., 2ıı:ı
J5. Sehgal., c.L. (1969). Sludies 011j;'oı-m;d lI1ouıh-diseose. i Il. HI/eml/ıolo.!?y. Indian
J. Ar,im. Sci., 39 (5): 446 -451.
16. Sutmoller, P., Cottral, G.E. and McVicar, J.W. (1967). A review of the carrier stl/le
iııfooı-and moıııh-disease. Proc. 7151 Ann. Meel., C.S. Liveslock Sanİt. Assn., 386-395.
17. Sütçü, M. (1985). Şap Hasıalığı. ~ap Ens!. Yay. No: 2, Ankara.
18. Terre, J., Bomarcı, P., Stcllman", C. ct Soulebot, ,J.P. (1965). Controle quanlitaııj
diL vaeciıı aııti-aphteııx. Determiııoliuıı de la duse vocciıımıte 50 %chez: iI'bOl'ilı. Rev.
