II NCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE
TÜRK DIŞ POLİTİKASI
Prof. Dr. Hasan KÖNl
II nci Dünya Savaşı öncesi Türk dış politikası üzerine birçok
inceleme bulunmaktadır. Bizde bu devredeki incelememizi iki
Ameri-kan belgesi üzerine dayandıracağız. Belgelerden birincisi 20 Şubat
1937 tarihini taşımaktadır
11937 yılında Türk dış politikasını
incele-yen bu belge istanbul'daki elçilikten Amerikan Dışişleri Bakanlığına
yazılmıştır. Eski Dışişleri Genel Sekreteri Numan Menemencioğlu'nun
konuşmalarının bir analizi niteliğindedir, ikinci belge ise 4 Ağustos
1939 tarihini taşımaktadır
2. Gene istanbul'daki Amerikan
Elçiliğin-den Amerika Dışişleri Bakanlığına yazılmış olan rapor, devrin
Baş-bakanı İsmet inönü'nün Cumhuriyet Halk Partisinin açılış
konuşma-sının ve Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlunun Türkiye Büyük Millet
Meclisinin kapanışında yaptığı konuşmanın incelenmesi şeklindedir.
Bu iki belgeyi incelememizin bir diğer nedeni Atatürk'ün son
zamanlardaki Türk dış politikası ile hemen ölümünden sonra ileri
sü-rülen dış politika tercihlerinde sürekliliğin olup olmadığını ortaya
koy-maktır.
I- Numan Menemencioğlu'nun dış politika analizleri.
inceleyeceğimiz birinci belge yukarda belirttiğimiz gibi Numan
Menemencioğlu'nun Amerikan elçiliği Konsolosu Mr. Shaw ile
yap-tığı konuşmalara dayanmaktadır.
Bilindiği gibi 1935'lerden sonrası italyan tehlikesinin Akdeniz'de
ağır bir biçimde hissedildiği bir devreyi kapsamaktadır.
Menemen-cioğlu İngiliz ve italyanlar arasındaki centilmenler anlaşmasının
Doğu Akdeniz'de durumu iyileştirdiğini söylemekte, ancak Batı
Ak-1 Doc. 767.68Ak-1Ak-19/988, February Ak-1937, Conversation with Numan Menemencioğlu, Secretary General of the Foreign Office.
44 HASAN KÖNİ
deniz'de ispanya'nın yarattığı karmaşa nedeniyle durumun kötüye
gittiğini kimsenin ne olacağını kestiremediğini belirtmektedir. Tabii asıl
tehlike Almanya'dan gelmekte ve ingiltere ise yeniden silahlanana
kadar sessiz kalmayı tercih etmektedir. Almanya'nın Fransa ile
çatış-ması Rusya ile yaptığı anlaşmaya dayanmaktadır. Ancak
anlaş-manın işe yarayıp yaramayacağı bilinmemektedir. Numan
Mene-mencioğlu Almanlar ne kadar ileri gidebilecekleri konusunda
Avrupa-lıları denediklerini söyleyerek, Danzig koridoruna saldırabilecekleri
kuşkusunu dile getirmektedir. Diğer bir ilginç yorum ise; Almanların
"Hayat Sahası" politikasına karşı ingilizlerin ham maddelere
ulaşabil-meleri için eski Alman kolonilerini geri vermeye yanaşmak niyetinde
olmadıklarının belirtilmesi ve bu durumda diğer ülkelerinde
sömürge-lerini geri isteyeceksömürge-lerinin açıklanmasıdır. Bu durumda güçlenmiş
olan Almanya, Çekoslavakya ve Ruslarla savaşa girerken, Batılı
güçler sırtı üstü yatabileceklerdir.
Boğazlarla ilgili olarak İtalyanların Montreux Sözleşmesi
konu-sundaki tutumlarına gelince; Numan bey'e göre birisi pek açık
olmı-yan, ikincisi ise tehlikeli olabilecek iki tutum görmek mümkün
olmak-tadır. İlk isteklerinde İtalyanlar sözleşmeyi yapan Devletlerle eşit
olarak sözleşmeden faydalanmak istemektedirler. Türkiye zaten
ken-dilerine sözleşmeye katılan Devletlerin diğerleriyle eşit olarak
çe-şitli haklardan yararlanabileceklerinden söz etmiştir. Numan bey bunu
anlamamaktadır. İkincisinde ise İtalyanlar antlaşmaya Japonya'mn
Milletler Cemiyetine koyduğu çekincelere uygun olarak katılmak
iste-mekteler. Bundan anlaşılması gereken ise, Türk Dışişleri Bakam Dr.
Aras'm İtalya'nın Habeşistan'daki durumunu hukuken tanıması için
ısrar edilmesi. Türkiye bu konuyu ancak Cenevre'de çözüleceğini
be-lirtmekte.
Numan bey, Almanların da Montreux konusunda kendilerini
ziyaret ettiğini belirterek; Boğazlarda Alman çıkarlarının
tanınma-dığını ileri süren Alman Elçisine, Montreux'nün Lausanne ile ilgili
olduğunu ve Lausanne'm silinmesi imkansız bir barış antlaşması
ol-duğunu açıkladığını söylemektedir. Numan bey Almanya'nın
boğaz-lardaki tarihi çıkarlarından bahseden Alman elçisinin yasal haklardan
bahsetmediğini, siyasi bir takım istekler ileri sürdüğünü ve bu siyasi
isteklerin ise Rusya'yı zorlamaya yönelik olduğunu belirterek bu
ko-nuda Türkiye'nin egemenliğinin düşünülmediğini ileri sürmektedir.
Türkiye, savaş gemilerine bazı haklar tanımışdır. Ancak tanınan
haklar Sözleşmenin gösterdiği sınırlar içindedir. Eğer Almanya bir
II NCt DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI 45
çekince koyarak Sözleşmeye saldıracak olursa Türkiye Almanya'ya
karşı boğazları kapamak zorunda kalacaktır. Barış durumunda
her-hangi bir sorun yoktur, ancak bir savaş durumunda eğer bu savaş
Al-manya ve Rusya arasında ise Türkiye tarafsız kalacaktır. Bu durumda
her iki tarafın filosu boğazlardan geçemiyecektir. Eğer, Türkiye
Rusya'dan taraf ise Rus donanması, Almanya'dan yana taraf ise
Al-man donanması boğazlardan geçecektir. Goeben ve Breslau'nun I nci
Dünya Savaşındaki durumları ileri sürüldüğünde ise, Menemencioğlu
olayların ve durumun değişik olduğunu ileri sürerek, Türkiye'nin o
zamanla herhangi bir uluslararası bağlantısı bulunmadığını
belirte-cektir.
Almanya'nın Türk pazarını ele geçirmesi konusunda ise
Mene-mencioğlu Shaw'a, Türkiye'nin herhangi bir ülke ile tamamen veya
kısmen ekonomik ve siyasal bağlar içine girmesini tasvip etmediğini
belirtmektedir. Mr. Schacht'a Türkiye'nin dışsatımlarını denetime
alacak önlemlere başvuracağını açıkladığını söylemektedir.
Dışsatım-ların çeşitlendirilmesi hususunda İngiltere ve Hollanda'ya doğru bir
çaba sarfedildiğini belirterek konuyu Celal Bayar'a ve Faik
Kurtoğlu-na aksettirdiğini açıklamaktadır. Menemencioğlu Almanlar'ın
yük-sek fiyatla mal almaları karşısında diğer ülkelerden yapılan ithalat
için bir ikramiye sistemi olmaktadır, dışalımlar için de aynı ikramiye
sistemi Menemencioğlu tarafından düşünülmektedir.
Yugoslav-Bulgar Antlaşmasıyla ilgili olarak Numan
Menemen-cioğlu konunun Yugoslavlar tarafından kendilerine getirildiğini
be-lirterek verilen cevabın böyle bir antlaşmanın Bulgaristam
yalnızlık-tan kurtaracağı ve Balkanlar dışında başka bir güçle işbirliği yapmasını
önleyeceği şeklinde olduğunu belirtmektedir. Türkiye'nin
tan'la bir anlaşması zaten bulunmaktadır. Ancak o devirde
Bulgaris-tan'ın Yunanistan'la ve Romanya ile sorunları vardır. Yugoslav ve
Bulgar birleşmesi ise Bulgaristan'daki hanedan yüzünden mümkün
gözükmemekledir. Yugoslavya, Berlin'in etkisine karşı koyabilmek
için arkada sağlam bir Türk, Bulgar ve Yunan birleşmesine
gerek-sinme duymaktadır.
II- Savaş Başlangıcında Türkiye'nin Tutumu
Amerikalıların İnönü ve Şükrü Saraçoğlu'nun konuşmalarından
çıkardığı yorumlar daha savaşın başlangıcında Türkiye'nin, tarafsız,
saldırıyı reddeden, insancıl politikanın savaşın sonuna kadar devam
edeceğini göstermektedir.
46 HASAN KÖNİ
inönü'nün uluslararası ortam hakkındaki görüşleri şöyle
özet-lenmiştir. Birçok ülke aniden çıkacak fırtınadan etkileneceklerdir.
Varolan güvensizlik ortamı sonsuza dek sürmeyecektir. Türkiye,
ulus-lararası güvenliği yeniden sağlayacak herhangi bir çözüme olumlu
yak-laşacaktır. Ancak, bu çözümün başlıca hedefi daha küçük ülkelerin
bağımsızlık ve hür olarak varolma haklarının garantiye alınması
ol-malıdır. Asla kabul edilmeyecek husus küçük insan gruplarının daha
büyükleri tarafından yutulmalarıdır. Bu insanların ve küçük ülkelerin
varlığı bütün insanlığın kabul edeceği bir kurala bağlanmalıdır.
Tür-kiye'nin barış arayışı onu kendisi gibi aynı ilke ve idealleri taşıyan
ül-kelerle ortak bir cephe kurmaya yöneltmiştir. Bu durum Türkiye'nin
Balkan Paktına ve Sadabât Paktına girişini açıklamaktadır. Türkiye
İngiltere ile ittifak yapmıştır. Kendi güvenliğini ilgilendiren her
alan-da yeni bağlar kurmaktan çekinmiyecektir. Türkiye, komşularının
gü-venliğiyle yakından ilgilidir. Onları tehdid eden ortamın ilerde
ken-dine yansıyacağı kanısındadır. İnönü, Sovyetler Birliği ve Türkiye
arasındaki ilişkilere dikkati çekerek her iki ülkenin birbirlerinin
gü-venliği ve refahında ortak çıkarları olduğunu ayrıca belirtmektedir.
Fransa ile ilşkilerde olumlu yöndedir. Türkiye istekleri dışında yeni
bir mücadele başladığında, bütün tehlikelere rağmen, ortak idealleri
olan ve hayatı çıkarları paylaştığı ülkelerle birlikte mücadeleye
gire-cektir.
İnönü, London Daily Telegıaph ve Morning Post gazetelerine
verdiği demeçlerde, Türkiye-İngiltere arasındaki karşılıklı yardım
antlaşmasına dey inerek; Türkiye ve İngiltere'nin güçlerinin bir
bir-lerine gerektiğini, İngiltere'nin durumunun Akdeniz'de zayıflaması
durumunda Türkiye'nin zorlanacağını söylemektedir. Balkanlarda
barışın sürekliliği açıssından Bulgaristan'ın Balkan Paktına katılması
Türkiye'nin tercihleri arasındadır.
Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu, Türkiye Büyük Millet
Meclisin-de yaptığı konuşmasında barışın insanlığa getireceği faydalardan söz
etmektedir. Ancak Türkiye heı hangi bir savaşa ve getireceği zafere
hazırdır. Türkiye uzun seneler barışı tarafsızlık politikası güderek
sür-dürmeye çalışmıştır. Daha önceki bu durum yakın gelişmelerle
değiş-miştir. Bazı ülkelerin olup bittilerle varlıkla ıının ortadan kalkmasına
Türkiye tarafsız bir gözle bakamıyacaktır. Merkezi Avrupa'daki
geliş-meler Türkiye'yi milli güvenliği konusunda yeni önlemler almıya
itmiş-tir. Türkiye'nin barış cephesinde yer almasında ne ham maddesi nede
işe yarar bir minerali olan Arnavutluğun işgali önemli bir rol
oynamış-II NCt DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI 47
tır. Bunun sonucu Türk-İngiliz karşılıklı Yardım antlaşması
doğmuş-tur. Alman basınının bu antlaşmayı eleştirmesi karşısında Saraçoğlu,
Hitlerin, "Kavgam" adlı kitabında Alman halkına İngiltere ile
birleş-meyi önerdiğini belirterek, Alman halkına iyi olarak tavsiye edilen
bir şeyin Türk halkına kötü olmasını hiç bir mantık kabul etmez
de-mektedir. Türkiye'nin "barış cephesine" katılması sadece
Arnavut-luğun işgali nedeniyle değildir. Türkiye, Fransa ve İngiltere, Abisina
Savaşında, Montreux Konferansında ve Nyon Konferansında
işbir-liği yapmışlardır. Saraçoğlu'da İnönü gibi Sovyetler Birişbir-liğiyle
Türki-yenin yakın ilişkilerine dikkati çekerek, "her uluslararası olay bu iki
gücü aynı s.rada bulmuştur", demektedir. Potemkin'in ziyareti
sıra-sında her iki ülkenin aynı olaylara aynı reaksiyonları gösterdiği
vur-gulanmıştır. Balkan Paktı bu bölgede barışın koruyucusu olmaktadır.
Ancak Türkiye bütün güçlerle dostça geçinmek niyetindedir, İtalya
ve Almanya dahil.
Türkiye'nin bu devrede İngiltere ve Fransa ile imzalayacağı
karşı-lıklı yardım antlaşmasında bazı duraksamalar olduğu dikkati
çek-mektedir. Rapordan anlaşıldığı kadarıyla Türkiye, İngilteıe ve
Fran-sa'nın Sovyetler Biıliği ile anlaşmasını beklemektedir. Askeri danışma
konusunda ise İngiliz heyetine çekingen davranılırken, Fevzi
Çak-mak'ın Fransız Doğu güçleri komutanı General Huntziger'i çok
olum-lu karşıladığına dikkati çekmektedir. Kara orduları arasındaki işbirliği
Fransa tarafından, hava ve deniz kuvvetlerinin eşgüdümünün ise
İn-giiiz-Türk görüşmeleriyle sağlanacağı raporda belirtilmiştir. İngiliz
ve Fransız askeri makamlarının Türkiye'ye askeri yardımlarda
te-reddüt ettikleri nokta, Türk ordusunun büyük modern teçhizat
açı-ğıdır. Türk Yüksek Komutasının fiziksel ve entellektüel açıdan
yeni-lenmesi ise ülkenin Genel Kurmay Başkanının durumu nedeniyle,
rapora göre, bir başka zorluk yaratmaktadır. Raporda alt kıpma
düşülen bir nota İngiltere'nin Türkiye'ye Amerika'dan gerekli
silah-ları alması için yeterli miktarda fon vereceğinin duyulduğu
bildiril-mektedir.
Türkiye'nin Almanya ve İtalya ile ilişkileri konusunda ise,
Türki-ye'nin İtalya ile ilişkilerinin eskisi gibi devam ettiği belirtilirken
Türk-Alman ilişkilerinin Türk-Almanya'nın öngördüğü biçimde belirsiz olduğu
vurgulanmaktadır. Alman askeri yardımları konusunda bazı
anlaş-mazlıklar olduğu belirtilirken, altmış uzun menzilli skoda topundan
sadece ikisinin ve altmış Messerschmidt uçağından ise hiçbirinin teslim
edilmediği ileri sürülmektedir. Ticaret konusunda ise Almanya
tara-48 HASAN KÖN
fından taahhüt edilen yüz milyon Marklık kredinin Türkiye'ye teslim
edilmediği, Almanya'nın Türkiye ticaretini eline geçirmek için
her-türlü çabayı gösterdiği, Türkiye'nin ise yeni yollar aramakta olduğu
raporda belirtilmekte.
İngiliz-Türk karşılıklı yardım antlaşmasının imzalanmasından
sonra, Türk Hükümetinin aldığı önlemler arasında Alman asıllı
kimse-lerin Türkiye'de çalışmaları azaltma yoluna gidildiği
belirtilmekte-dir. Alman ikinci önlem ise Alman ve italyanların özellikle
Türkiye'-nin bazı bölgelerinde dolaşmalarının önlenmesidir. Rapordan
öğre-nildiğine göre buna en çok Alman arkeologlar üzülmüşlerdir.
SONUÇ
Amerikan elçiliği mensubu J.V.A. MacMURRAY tarafından
hazırlanan biri Devlet kurucusu Atatürk devrinde, ikincisi onun
1938'-de vefatından sonra yerine geçen Milli Kurtuluş Savaşı arkadaşı
is-met inönü'nün Cumhurbaşkanlığı döneminde yeralan iki ayrı
rapo-run içeriğini vermeye çalıştık. Ortaya çıkan resim Türkiye'nin "barış
cephesi" dediği ingiltere ve Fransa'nın yanında olma.ya 1937'lerde
ka-rar vermiş olduğu ve bu kaka-rarın daha sonraki devrede değişmediği
şeklindedir. Almanya ve italya'ya karşı denge siyaseti güderken kendini
Balkan Paktı ve Sadabat Paktı ile güvenceye almıştır. Boğazlar
ko-nusunda ise Türkiye'nin tavizsiz olduğunu görüyoruz. Boğazlar
poli-tikasındaki bu tutumu günümüze kadar süre gelmiştir. Türkiye'nin
ve bütün Batı Dünyasının yanıldığı tek nokta Sovyetlerin-Almanya
ile ittifaka girmesi olacaktır. Bu gelişme 1941'lere kadar Türkiye'ye
korkulu anlar yaşatacaktır. Olay milli çıkarların ideolojilerin üstünde
yeralmasmdan başka birşey değildir, ikinci Dünya Savaşına giden
yolda demagogların gürültüsü bu gerçeği kısa sürede olsa insanlara
unutturmuş olabilir. Çevresinde olup bitenden haberdar olan
Türki-ye, barışçı politikasını sürdürmüş, uluslararası politikanın ve yapılan
garanti antlaşmaları gereği savaşa girme blöfünü zaman zaman ileri
sürmüştür. Oysa, izlediği denge politikasını 1945'lerde kadar
sürdü-recektir. Özetle, Türkiye'nin bazı yazarları ileri sürdükleri gibi kaçağa
güreşen bir tarafsız olmadığını
3aksine milli çıkarlarına uygun akılcı
bir politika sürdürdüğünü kabul etmek gerekir.
II NCl DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI 49
• • : « t i «
m ••.
The Bonorable
The Seoretary of State, Washington, D» C.
"ğP*
I I ha ve the honor to raport that Ur. Shav, Counaelor ^ thls &abaa ay, having returned from hama leave ani yeaaşed realdenoe at inkara on apeoial duty, reoen&y ~ feook oooaaion to reçueat an intervia» vlth Niştim ^enoioglu, 3eeretary-Oeneral of the Forelgn Offlo», «İta*
to hla OTO "eduoation" oonoerning the lateat of Turkey'• International altuatlon. In Tİe* of
t-V friendahip, Nunan Bey aet forth çulte frankly yarldah tA—polnt npon . ourronV.de vloperot a, la t
haa gİTen ma the f < 'olloslaa
HASAN KÖNİ
2
-% m a n Bey f i r a t of «11 analyaed the Kuropean eitnatlon. Ha s a İd t h a t as a r e a u l t of tba B r l t l a h -Italian gantlaaan'a agreement and tba Tur İd ah-Ttalian conversatlons * ı l c h foUovad l o g l o a l l y f r o a t h a t agreement, t ha s l t u a t l o n İn tba Eaatern Hedlterranaan had g r e a t l y lmproved. i n tba Taatarn Medlterranean, o f e o u r a a . « i t b tha Spanlah masa, thlnga aaamad t o g a t«ora* * l l - t h e t i m and nobody couîd say «hat »ould or «ould not happan. N a t u r a l l y , tba g r a a t problem İ n Europe l a Germany and e v e r y t h l n g t h a t tha o t h a r • o u s ^ l e a do aeems c a l e u l a t a d t o advasca t h a Sarman gama. Kngland - c l e a r l y «111 avold t f e & g any r a a l atand on anythlng u n t l l abe bas r e -armad. . I n France tha Perman c o n t e n t l o n t h a t the pıVRUUt Bûropean c r l a l a l a due to t h e Pranoo-Sovlet t r e a t y is, s t r a n g e as İ t may aeem, beglnnlng t o flnd s u p p o r t e r s . At any r a t e , tha Frencfc have not oon-cluded the m l l i t a r y agreements o a l l e d for under t h e l r t r e a t y « i t h tha Sovleta and t h e l a t t e r a r e 7 * therefore İ n a a t a t e of complate u n c a r t a l n t y aa t o «hether the t r e a t y i s « o r t h anythlng a t a l i . The I t a l i a n s ara sometlmes « l t h the Germans ani some-tlmes « l t h tba E n g l i a h . Europe, i n a h o r t , İ s i n a a t a t e of conplete ' i n o o r r e o t l o n ' « l t h the Germans o o n s t a n t l y t r y l n g t o see j u s t ho« far t h e y can go and d e a l r l n g to go J u a t as far aa poaaible before Englaıd la İn a p o s l t l o n to take a d e f l n l t e s t a n d . Numan Bey expressed anjclety l e a t aome a o r t of German attack on t h e ' C o r r i d o r ' be launched İn the more lınnıedlate f ü t u r e . As t o g i v i n g Germany back h e r o o l o n l e s , he said he thought the Engliah « e r e n1t so e n t h u a l a a t i e över t h e a e t e r r i t o r i e s as to be un-« l l l l n g to p a r t un-« l t h tfaem, but l f she did so, aome very t l c k l l s h problems «ould a r i s e . Other c o u n t r l e s «ould put i n a clalm for oolonles and i n a l s t on 'aocess to r a v m a t e r l a l s ' a n i «here «ould tha ı r o c e s s atop? And l f tha oolonles «ere r e t u r n e d t o Germany, İ t «ould o e r t a l n l y be imposslble for tha Yfestern Po«ers t o a l t back « b i l e a strengtıened Germany «ent t o «ar « l t h the Sovleta and Czechoslovakla.
•As t o t h e a t t i t u d e of I t a l y to«arda the Montreuz Conventlon, Numan Bey aald the I t a l i a n s had r a l s e d t«o questlons one of «faldı «as not e l e a r to hlm and the o t b e r of # ı l o h presented s e r l o u s d i f f l o u l t l e a . The I t a l i a n s had f l r s t of a l i l n s l s t e d t h a t t h e y nns t be t r e a t e d on a footlng of complete e q u a l i t y « l t h the a l g n a t o r i e a of the Conventlon. To t h i a the Turka had polnted out t h a t , l f tba I t a l i a n s adbered t o the Conventlon, t h e y «ould n a t u r a l l y be on a / o o t l n g of • ç u a l l t y « l t h s l g n a t o r i e s . Numan Bey e v i d e n t l y s u s -peota t h e r e l a more than meeta the eye İ n t h l a I t a l i an dsmand. The aecond p o l n t l a t h a t , l f t h e I t a l i a n s do adbere t o t h e Conventlon, t b e y «111 do ao « l t h r e s e r v a -t l o n s as -to -t h e r S l e of -the League of Na-tlonş sub-s t a n t l a l l y a İ m i l a r t o t h e Japanesub-se r e sub-s e r v a t i o n sub-s .
II NCt DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI
-3-Ibe I t a l l a n a wpre s t i l i members of the
*NpW> Numan Bey thought t h l s was a r a t h e r s i n g u l a r l g j » . t o r a l a e . Of course, l f they got o u t , then
t h l n g » «ould be q u l t e d l f f e r e n t . Couııt Clano, İ t < • • • » , d l d pres» Dr. Araş for de r1ure r e o o g n l t l o n of İ t h l o p l a n a n n e z a t l o n . Dr. F a s had r e p l l e d t h a t TOrtcey lıı nrtthılrgı&n^her Legatlon at Addls ba^ glven de f a e t o r e o o g n l t l o n , but t h a t any de Jure reoog-n l t l o reoog-n Suat come from Gereoog-neva. Be uîSîertook, howover> t o h e l p ön the cauae a t Oaneva.
•Kuman Bey s a l d İ t was q u i t e t r u e the Germana had r a l s e d the questlon of the Montreux Conventlon.
» m t t not« to «hlch a r e p l y «ould be made •port.ıy and i n e German Ambaaaador had r e c p n t l y coms t o aee h i n . The conversatlon, I gathered, «as d l ş t J n o t l y s p l r l t e d on Numan Bey1 s s i d e . Tfie Aafcassador h i d e t a r t e d off by saylng t h a t Germany1e h l s t o r l o a l l n t e r e s t İ n the S t r a l t s had not been reoognlzed a t Hontreu*. To t h l s , Numan Bey had r e -p l l e d t h a t Montreu* '»as llnked wl t h Lausanne and I*uaanne had been Lausanne because Turkey and Qermany had been defeated İ n t h e Great Var. I t would be • e r y nloe l f Lausanne and V e r s a l l l e s could be e n t l r e l y wiped o u t , b u t how could İ t be done? Dld the Ambaasa-dor « l s h t o olalm for Germany the pre-war râglme «hen t h e S t r a l t s were completely closed? I t seema the' Ambasaador dld n o t , but t h a t h i s Government had İn mlnd p u t t l n g on r e c o r d a general r e s e r v a t l o n to t h e Hontreux Conventlon and İn conneetlon t h e r e w i t h had d e s l r e d t h e Ambasaador t o have an e z p l o r a t o r y coıi-v e r s a t l o n . Numan BeV polnted out t h a t İ n t a l k l n g of Germany's h i s t o r l c a l l n t e r e s t İ t «as c l e a r t h a t the Ambasaador *aa, not İ n t h e f l e l d of l e g a l r l g h t s , b u t İn t h a t of p ö l l t i c s püre and simple. I t waa obvlously an attep.pt t o h l t at the Ruaalana, b u t İn t r y l n g to h l t the ^uaalana, t h e Germans were brfnglng up the q u e s t l o n of Turklah a o v e r e l g n t y . The Turka had agreed to glve c e r t a l n r i g h t a t o war vesaela of a l i o o u n t r l e s , whether s l g n a t o r y to t h e Conventlon or n o t , but of course on the t a c l t assumptlon t h a t t h e s e c o u n t r l e a reoognlzed Turklah aoverelgnty and the con-d l t l o n a l a l con-d con-down İ n the Conventlon. If Germany for p u r e l y p o l l t l c a l reaaona a t t a c k e d the Conventlon by p u t t l n g on record a general r e a e r v a t l o n , then c l e a r l y Turkey «as « l t h l n her r l g h t s İ n c l o s l n g the S t r a l t s t o any German v e s a e l . Numan Bey t h e n went on t o d İ 3 -cuss the p r a c t l c a l a s p e c t s of the German p o s l t l o n . If t h e r e vere peaoe then no questlon arose a t a l i . I f t h e r e «ere «ar bet«een Germany and Rua8İa, Turkey belng n e u t r a l , then the f l e e t of n e l t h e r could paaa through t h e S t r a l t s . I f Turkey «ere a l l l e d wlth Rusala, then of course they «ould do e v e r y t h l n g p o s s l b l e to s l n k the Seman f l e e t and l f a l l l e d « l t h Germany, t h e y «ould do t h e sama t o the Ruaalan f l e e t . Rıe famous oâse of the GOEBEN and BRESLAU «as a p p a r e n t l y brought up and Numan Bey polnted out t h a t a t t h a t time
52 HASAN KÖNİ
-4-TtU'key w»s not t l e d by any I n t e r n a t i o n a l engago-» • n t , The a l t u a t l o n «as q u l t e dlfferent nam. The Aabaaaador r e f e r r e d to t h » p o e e i b l l l t y of t h e R n s ı l a n Blaok Sea f l e e t a a l l l n g out and a t t a c k l n g Oemany İn t h e B a l t l o . Numan Bey aaked t h e Ambaaaada»- « t e t h e r he thought İ t llicely t h a t t h e I>—«lan fiojuck. Sea f l e e t «hich accordlng t o hlm con-a l e t e d of t v o con-ahlps the con-aecon-a«orthlness of «hloh n e open t o q u e e t l o n , «ould take t h e r l a k af f l g ı t l n g t h e modern and e f f l o l e n t German f l e e t and leave t h e Rusetan BlacETBea coaat completely « i t h o u t defense. "On Oermany'a domlnatlon of t h e Turklah market, Hujg|nBey,aai& t h a t he d l d not favor any e z e l u s l v e or p R l - ı " qu>sı-'«xcluslve p o l l t l c a l or economlo t l e - u p between Turkey and any c o u n t r y . He aald he had «arned Ur. Sohacht t h a t Turkey «ould be conSpelled t o take • e a s u r e a t o c o n t r o l h e r ezporta» Some progrees lt9* , t h e d l r e o t l o n of a sounder d i v e r s l f l e a t l o n had been / made wlth Bogland and Holland, although t r a d e « l t h
Pranoe amounted t o n o t h l n g . He aald be had
sub-n l t t e d t h e problem of «bat t o do about Turkey1 s exporta t o Oemany to C e l a l Bey ani Faik Kurtoglu. He suggeated t h a t some systan of bountlee on lmporta from e o u n t r l e a o t b e r than Sermnny mlght be u s e d . I s a l d I d l d n ' t t h l n k t h l e «ould be of much help t o those who c o u l d n ' t buy İn the Turkish market becauae of the hlgh prloea glven by t h e Germans. He s a l d the re mlght a l s o ha ve to be some a o r t of bountles far e x p o r t s as « e l i .
y
•Conoernlng t h e Bulgarlan-Yugoslav Treaty, Kuman Bey t o l d me t h a t when Stoyadlnovltoh had con-s u l t e d them about İ t , t h e Turka had taken the p o a l t l o n t h a t İ t vould be a good move as tendlng t o brlng the . % Bulgarlana cut of the İr l a o l a t l o n and make İ t more . ıj 1 tJ d l f f l o u l t î e r them to t l e up « l t h some non-Balkan . I Power. Yugoalavla was the only Balkan country İ n . 111' ,k'' a p o a l t l o n t o do t h e t r l o k . Turkey a l r e a d y had a /II» •»<" t r e a t y * * L t h B u l g a r l a ; the r e ware a t i l i aome queatlons
! i' outatandlng bet«een Runumla and B u l g a r l a and o l e a r l y t h e Öreeka « e r e n ' t l l k e l y t o make, a t r e a t y with Bul-g a r l a . As to any BulBul-garlan-YuBul-goslav union, Numan Bey d l d n ' t t h l n k t h a t the p o a a l b l l l t y e n t e r s l n t o the sphere of jpr afetle a l I n t e r n a t i o n a l p o l l t l c a beoause suoh a unlon «ould lnvolve dolng away « l t h the Bul-g a r l a n dynaaty. He dld not deny the p o a a l b l l l t y of derman lnfluence a t Belgrade, b u t f e l t t h a t İ t could not g * t very f a r , as the Yugoalava knew t h a t l f they ehould r e a l l y t u r n B e r l l n - « a r d s they «ould have a a o l l d Turklah, Bulgarları and Greek comblnatlon a g a l n a t
the® İn t h e İ r r e a r . " , Reapeotfully yours,
İtao]
« H t M jJ. V. A. llaoMur ray.
d&plaa t o London, F a r l a , B e r l i n , Roma, Oenara, M u m * , and S o f l a .
II NC DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI
THE FOREİGN SERVICE OT THE UNİTtED STMTŞ OF A M E R I C A 1959 t*—Z2 Pf£ 2 34 ' \<AC'-îiCM / !•..•) StESOnDS A M E R I C A N E M B A S S Y i s t a n b u l , Turicey, August 4 , 1989'. __ .
S u b j e o t ı Turklsh Foreign R e l a t l o n s and P o l i o l e a .
. r
VO l«A/i"*-
1»
-»'t M )».!->•-r v 39 --( vi The Honorable f The S e o r e t a r y of S t a t e , Washington, D. 0 .sırt '
I hav e t h e honor t o f o r v a r d , for t h e Depar tmenÖs Information, t r a n a l a t l o n a of two r e o e n t a u t h o r l t a t l v e s t a t ç m e n t s r e g a r d l n g Turkey's f o r e i g n r e l a t l o n s and polloles, ons of ^ h l o h «as made by t h e F r e s l d e n t of Tor k a y , ismet InSmi, at the openlng of:the F l f t h Congresa of the RepublloAiı People's Party on M»y 29, 1939, and
the qft)wr by the Klnlster for Foreign Affalrs, ŞiOcrît a» tba oloalâg seaalen at the Orand^ National
(t AsaeabİT
0>
-siO
o
•s
cb
s
z
s
54 HASAN KÖN
Aaaeıably on July 8 , 1939. Whlle theaa atatemonta do not dlaoT9ba any-Xaata or oonaldaratlona «hloh bava not a l r e a d y been brougbt t o t h e Department'a a t t a n t l o n , tbey a r e of i n t e r a a t f o r t h e . l i g b t w hlob they throw on t h e vlo«polnta aad l n t a n t l o n a of t h e preaent r u l e r a of Turkey İ n r e a p a e t t o t h e e x l a t l n g I n t e r n a t i o n a l a l t u a t l o n .
I t l a tbe vi«w of Fraaldent Ino'nii 11» t t h e dominant o h a r a o t e r l a t l o of the preaent I n t e r n a t i o n a l a l t u a t l o n l a the f e a r of many natlona t b a t tbey mey be "oventholmed bry a audden atorm". The p r o v a l l l n g l n a e c u r l t y carnıot oontlnua A n d e f l n l t e l y . I t must end e l t h e r İn n a t l o n a
/
f l y l n g a t eâoh o t b e r ' a t b r ^ a t a or İn t h e l r f l n d l n g t h e road t o peaceful o o l l a b o r a t l o n . Turkey w l l l «elcûme any a o l u t l o n o a l o u l a t e d t o r e a t o r a I n t e r n a t i o n a l a e o u r l t y , b u t the r l g h t of amaller oountrlea t o lndependence and f r e e n a t l o n a l exlatenoe nrust be f u l l y r e c o g n l z e d . "We-do not a o o e p t , «e a h a l i never a c c e p t , t h e t h e o r y accordlng '• t o «hloh t h e amaller groupa of humanlty a r e d e a t l n e d t o be abaorbed by t h e l a r g e r onea'. The r l g h t of «ach n a t l o n oonaoloua of İ t a l n d l v l d u a l e x l s t e n c e t o form an lndependent S t a t e , aaaured of t h e aafaguard of İ t a l n t e g r l t y , muat be oonaqorated aa an l n v l o l a b l e l a v common t o a l i humanlty". Turkey1a aearch for a e o u r l t y has l e d h e r t o form a ocmmon f r o n t wlth n a t l o n a «hloh share İ t a p r l n o l p l e a and l d e a a . Thla explalna Turkey'a J o l n l n g tbe Balkan Entente asd tbe Saadadad F a o t . The p r e a e n t a e c u r l t y o r l s l a has l e d Turkey t o e n t e r İ n t o an a l l l a n o e « l t h Great B r l t a l n . Turkey «111 not avold o t h e r engagementa «hloh may be of a a s l a t a n o e İ n the lnauranoe of h e r a e o u r l t y . Turkey l a deeply conoerned
II NC DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK D Ş POLİTİKASI
pver th* s e o u r l t y of h a r nelghbors a n i «ha «111 taka a l i 4k£epa la har po«er t o oheok the dangers «hloh a a j t h r e a t e n
thMa "baoauae « • b v oanvlnoed t h a t a l l t t l e l a t e r t b e s e saaedangers «ould t h r e a t a n o u r s e l v e s " . The P r e s l d e n t oalled a t t e n t l o n t o Turîfej'a o o r d l a l r e l a t l o n s « l t h th* Uiaitltt P n l a p . "gaoh of t h e s e t«o eountrlea has t h a moat
o o a p l e t e and the most d l r e o t l n t e r e a t İ n the s e o u r l t y and
• S
« e l f a r e of tha o t h e r " . He r e f e r r e d t o the ccamnunlty of l n t e r e a t » bet«een Turkey and Franoe. In conoludlng, he d e o l a r e d t h a t l f , İ n s p l t a of Turkey'a « l a h e a , a ne« a t n ı g g l e should break o u t , t h e Turklah n a t l o n «ould take p a r t İ n , t h e - »truggle « l t h o u t h e a l t a t l o n and aoornful ot a l i d a n g e r a . If need should*arlae Turkey «ould take İ t a plaoe a i d e by a i d e « l t h t h e natlona «hloh have the sama l d e a l s and t h e same v l t a l l n t e r e s t s . I t İ s Turkey1s most f e r v e n t « l a h , ho«ever, t o see a peaoe e s t a b l l s h e d "«hloh allo«s everyone t o share i n t h e r l o h e s öf our g l o b e " .
I n oonneotlon « l t h the P r e s l d e n t ' a speeoh, t h e r e la enolosed, as of l n t e r e a t t o t h e Department, a copy of an exoerpt from an a r t l o l e İ n t h e &ONDON DAILY TKLEGRAPH AND HORNING POST of July 10, 1939, r e l a t l v e t o an l n t e r v l e « «hloh he gaye r e o e n t l y t o a oorrespondent of t h a t ne«spaper. I n dlaauaalng t h e Anglo-Turklsh D e o l a r a t l o n of Mutual Aaalatanoa, t h e P r a a l d e n t s a l d t h a t he f e l t t h a t Turkey'a a t r e n g t h «aa aa lmportant t o Oreat B r l t a l n as Great Brltaln'a s t r e n ğ t h «aa t o Turkey. I f Great B r l t a l n ' a p o a l t l o n İ n th» Hadlterranean «eakened, Turkey «ould s u f f e r . Slnoe t h e alma of t h a t v o eountrlea «ara l d e n t i o a l , İ t «aa e s a e n t l a l t o
HASAN KÖNÎ
t h e İ r « u t u a l l n t e r e a t e t h a t they »tand t o g e t h e r . The P r e s l d e n t had g r e a t hopea t h a t the new r e l a t l o n a h l p betw«en S r e a t ~Brltain and t h l s oountry «ould a s s l s t turkey t o tranaform her p r e a e n t preoarloua t r a d l n g aya tem l n t o a f r e e ezohangS'of g o o d s . . Wlth reference t o t h e sltuafc^gn İ n t h e Balkana,. t h e Prealdent s t a t e d t h a t Turkey «ould İ l k e t o see Bulgarla j o l n the Balkan K n t e n t e . Turkey had al«aya «orked t o t h l s end, and had not y e t l o s t hope of B u l g a r l a1s adherenoe.
-I ' ! ,
The Minister for Forelgn Affalra, İ n h i s atatement t o the Grand National Aasembly, polnted out t h a t Turkey «aa an advoaate of peace beoause of the "lnnumerable b e n e f l t a
y • - ' •
«hlch İ t brlnga t o Turkey»and to humanlty as a « h o l e " . He revle«ed the progreaa acoompllshed by Turkey durlng t h e yeara t h a t ahe has l l v e d İ n p e a c e . ""'o v i o t o r y oould glve ua «hat a s e r l e a of yeara of^peaoe has bestoved upon u s " . I f , however, t h e r e should be an attempt t o make Turkey pay more d e a r l y for t h l s peaoe t h a n «hat « a r «ould c o a t , "one «ould see t h a t «e a r e ready a l a o t o sho« ho« f i t «e are for « a r and d e s l r o u s of t h e Viotory «hlch İ t p r o m l s e s " . Mr. Saraçoğlu deolared t h a t for many yeara Turkey had purtued İ t a searoh for peaoe through a p o l l c y of n e u t r a l l t y . The. a l t u a t l o n «hloh e x l s t e d p r e v l o u a l y , however, had been completely ohanged by r e o e n t developmenta. "The d l s t a n o e bet«een t h e sound of «ords and t h e c l l o k of arms, b e t « e e n ttie thunder of e o n t r o v e r s y and t h a t of cannon has becoae l»*o and l e a a ; the. lndependenoe of c e r t a l n c o u n t r l e a has biten e n t l r e l y or p a r t i a l l y suppreased by f a l t a aocomplla o r e a t e d through v l o l e n o e " . The ne« developmenta İ n the f l e l d of I n t e r n a t i o n a l p o l l t l o a oauaed Turkey t o r e f l e o t and t o oonalder « h e t h e r peaoe «ould be enaurod by h e r
II NCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ P O L T K A S I
' 5
-oontinulng t o r e s a ^ n n e u t r a l . The avanta i n C e n t r a l Burope perauaded Turkey t h a t t h e r e «aa "not muoh mope time l e f W o r ua Ço take t h e meaaurea «hlch « e r e l n -diapenaable for n a t i o n a l a e o u r l t y and to find anothar «ay oapable of aervlng MM oauae of peaoe". F i n a l l y , the l n v a a l o n of A3> a n l a , "a country produoing n o i t h e r food-atuffa n o r ' r a * m a t e r l a l a , havlng no m i n e r a l « e a l t h and no f e r t i l e l a n d " , l e d Turkey t o abaııaon h e r p o l l o y of
1 I" r
n e u C r a l l t y and j o l n t h e "peaoe f r o n t " . Dıe r e a u l t «aa the T u r k i a h - B r l t i a h Deolaratlon of Mutual A a a l a t a n o e . Beferrlng t o ' o r l t l o l a m İ n the Gaman preaa of Turkey1a a o t i o n , Mr. Saraçoğlu a t a t e d t h a t t b e a e nevapapera aeem t o hİve f o r g o t t e n t h a t H i t l e r , i n UEIN KAMPF, had
reoommended t o tbe German people an a l l l a n o e « i t h England. "One mlght j u a t l y doubt t h e l o g l c «hloh oonaldera bad f o r t h e Turklah people a f r i e n d a h i p «hlch İ t reoommenda to the German p e o p l e " . A. D e o l a r a t l o n of Mutual Asalatanoe a i m l l a r t o tha:t bet«een Great B r l t a l n and Turkey «aa e n t e r e d i n t o « İ t h Franoe aa aoon aa a l i dlfferencea bet«een Franoe and Turkey had been removed by the a e t t l e m e n t of t h e Hatay problem. Mr. Saraooglu p o l n t e d out t h a t « h i l e the l n v a a l o n of Albanla »aa t h e p r i n o l p a l f a c t o r «hlch brought about Turkey'e adherenpe t o t h e "peace f r o n t " , h e r a o t i o n i n t h i s r e g a r d «aa t h e n a t u r a l r e a u l t of the p o l i t i o a l developmenta i n r e o e n t y e a r a . He mentloned the varloua occasiona upon «hi^ch Turkey, England, and Franoe hjıd cooperated İ n t h e p a a t > - t h e Abyaainian War, t h e Montreıuc Conference, and t h e Nyon Conference. Today "we are buay «orklng out tbe d e t a İ l a •of the d e f l n i t l v e l e n g term arrangementa which « i l l i n a u r e
t h e u n l t y of the t h r e e Po«era".
I t l a t h e o p i n i o n of t h e Turklah Forelgn M l n i a t e r t h a t a l i c İ T İ l l s a t l o n a ara t h e f r u i t of long p e r i o d e of
58 HASAN KÖNÎ
rS-• ttod t h a t »ar oan never or*«t» a o l v i l l a a t l o n . l a t b a p r e s e n t Euröpean 0 İ T İ l İ 8 a t t # ^ * S ^ * n a l l lndependent States play a rSTJ* j u a t - M İmportjuıt aa - perhapa mor» laportant~than - t h a l a r g e r S t a t e * . - - " T o auppress them »ould ha t o h l n d a r t h a maroSFVf.clvlll»atlotf and of p r o g r e a a . ""nti, j - not p o s a l b l e , and thoae «ho t h l n k t h a t İ t l a
p o s a l h l a a r e prepar'lng for a b i t t e r f u t u r e " . l i r . Saraçoğlu a t r e s a e d t h e o a r d l a l f r l e n d s h l p e z l a t l n g betveen Turkey and tha 3 o v l e t Unlon. "Every I n t e r n a t i o n a l event haa » a l « a y ? found the t»o Fo#era alda by a i d e İ n the aaae r a n k a " . Tha rla'ltt of Mr. Potemkin t o Ankara demonatrated onoa mor e t h a t " « l t h o u t underatandlııg, v l t h o u t prevloua
con-/ • 'v
v e r a a t l o n s , t h e t « o e o u n t r l e a İn the presence of the aim eventa have t h e sama r e a o t l o n s and the same t h o u g h t a " . Tha Balkan Pact «ould oontlnue t o aerve peaoe İ n t h * Balkana « l t h t h e sam* e f f l o a o i t y and t h e aame a u t h o r l t y aa h s r a t o f o r * . "Our r e c e n t c o n t a c t s and exchangea of • l e w s have o l e a r l y proved t h a t t o u a " . Turkey d e e l r e d t o m a l n t a l n normal r a l a t l o n s « l t h a l i p o v e r s , i n o l u d l n g Oermany and I t a l y . The Forelgn M l n i s t e r p o l n t e d o u t , hovever, t h a t t h e d e s l r e for normal and f r l e n d l y r e l a t l e n s miat be m u t u a l . H e l a t l o n a « l t h I t a l y contlnued as İ n t h e p a a t , and « h i l e , İn t h e oase of Oermany, a c e r t a l n h e s l t a t l o n «aa notad for a time, t h l s had no« dlaappeared except İ n r a a p e o t t o one m a t t e r «hloh İ t «aa hoped «ould ba f a v o r a b l y s e t t l a d İn t h e near f u t u r e .
Ş l t i ı r e f i r e n o e t o t h e Forelgn M l n i s t e r ' a a t a t e m e n t r e g a r d l n g tha n a g o t l â t l o n a İ n p r o g r e a s r e l a t l v e t o t h a
l o n g - t e r m arrangements »hloh «111 a a s u r e tha t a l ^ fldT Tnrkıay, Oreat B r l t a l n , and F r a n o e , İ t oay ba •t*ft«that theae n e g o t l a U o n a a r a b e l n g c a r r l e d on l a .a
-t**1. • - . •
II NCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI 59
r**
rather deaultory f a a h l o n . I t »ould appear t h a t f o m u l a o a r P ^ e l u g exohanged with Franoe and Great B r i t a l n v l t h regard to t h e olauaea of the d e f l n l t i v e t r e a t l e s of
• a t u a l a s s l s t a ç o e . I t may v e l i be t h a t the p r o c r a a t l n a t l o n of t h e Turklsh Government İ n t h l s matter l a , aa l a f r e e l y rumoffft, •«> 1 • ıı t • 1 Ş j Turkey1 a reluotanoe t o undertake a o r e oonorete engafementa exoept İ n t h e l l g h t of auch agreement aa j » y e v e n t u a l l y be reached İn t h e pendlng n n g o t l a t l o n a of t h e B r l t l s h and Frenoh Governmenta v l t h t h e Sovlet Government. The Frenoh Ambasaador lnformed a « nember of ay ataff y e s t e r d a y t h a t a f t e r a long perlod of l n a e t l o n he ha£ Juat reoelved a memorandum from t h e Turklah Government vhlch he had forvarded t o P a r i s . I t I s t h e oplnlon of the Bnbaaay t h a t a oonalderable time v l l l e l a p s e before t h e d e f l n l t i v e t r e a t l e s are ready f o r algna tur e•
H l t h r e s p e o t t o m l l l t a r y c o n s u l t a t l o n a betveen t h e e o u n t r l e a İn q u e a t l o n , p r e l l m l n a r y c o n t a o t s have a l r e a d y been e a t a b l l a h e d through the v l a l t a of Frenoh and B r l t l a h M l l l t a r y Mlaalona to Turkey. As has been r e p o r t e d to the Department, the B r l t l s h M l l l t a r y Mlaslon vere d l s a p p o l n t e d vlth t h e t r e a t m e n t v h l c h they r e c e l v e d İn Turkey. I t vould appe«r t'hat t h e Frenoh M l l l t a r y Mlsslön has had greater suooesa. The l a t t e r , vhlch va3 prealded över by General Huntılger, former Commander of the Frenoh troopa İn t h e Levent, ^ an offloer v l t h vhom the Turks v e r e a l r e a d y aoqualnted, vaa reoelved o o r d l a l l y by t h e Chlef of the
• \
Turklah devral Staff, Fevzi Çakmak, vho had avolded meetlng tha Brltlsh Mllltary Mlaalon. The Frenoh Anfcaasador u d U M Prenoh Mllltary Attaen* have expreased themselr ea aa
HASAN KÖN
• 8
-»ery much pleaaed v i t h the r e a u l t s of t h e diaouaaloııa b j t v e e n t h e l r M l l l t a r y Kİsalon and the Turklah m l l l t a r y a u t h o r l t l e a T " i t i r probable t h a t o o l l a b o r a t l o n between t h e Turklah Army and tbe B r l t l a h and French Armlea v i l l be vorked out p r i n o l p a l l j " t h r o u g h dlaouaalona betveen the avgpnh «nrt Turklah m l l l t a r y a u t h o r l t l e a , and t h a t naval and a l r eooperatlon w l l l be arranged through B r l t l s h - T u r k l a h o o n v e r a a t l o n a . I t vould appear t h a t t h e p r l n c l p a l prob-leme confrontlng t h e B r l t l a h and Frenoh m l l l t a r y a u t h o r l t l e a İ n r e a p e e t t o m l l l t a r y eooperatlon wlth l'urkey are (1) t h e Turklah Army1a g r e a t l a c k of modern equlpment and t h e d l f f l o u l t y İ n r e p a l r l n g t h l a deflclenoy lmmedlately İn vlev of the rearmament p r o g r a m İn t h e courae of exeoutlon İ n Oreat B r l t a l n and F r a n c e ; * and (2) t h e n e o e a a l t y of r e j u v e n a t l n g . l n t e l l e c t u a l l y aa v e l i aa p h y a i c a l l y , the Turklah Hlgh Cammand, and the d l f f l c u l t y İ n effectlng t h l a ohange İ n ylev of t h e outatandlng p o a l t l o n occupled İ n the oountry by the Chlef of the Turklah General S t a f f .
The Mlniater for Forelgn Affaira a t a t e d i n h i s apeech t h a t Turkey d e a i r e d to m a i n t a l n normal r e l a t l o n a v l t h Germany and I t a l y , and t h a t , v h l l e r e l a t l o n a v l t h I t a l y oontlnued aa İn the p a a t , a o e r t a l n h e s i t a t l o n had been noted for a v h l l e İ n the oase af Germany, but t h a t t h l a had nov dlsappeared except İ n r e a p e e t t o one m a t t e r , v h l c h İ t «aa hoped vould be favorably a e t t l e d i n t h e near f u t u r e .
I t The Snbasay understanda t h a t an arrangement l a nov under d l a o u s a l o n vhereby G r e a t B r l t a l n vould make a v a i l a b l e t o TurJey funda f o r t h e purohaae of m l l l t a r y equlpment İ n tlb* Bhlted S t a t e a .
II NC DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI 61
9
-It «ould appear t h a t Ur. Saraçoğlu «as untluly o p t l m l s t l o İh thls r«4]yot. Uncertainty s t i l i p r e v a l l s i n tha f l e l d of Tur İd sh-Ge m a n r e l a t l o n s , and İ t «ould seem t o be t h e a l » of Germany t o key^Turkey İ n a s t a t e of u n c e r t a l n t y as to «hat polloy Gemany l n t e n d s t o p u r a u e . The un-s'eillM meTltl l e f e r r e d t o by the M l n l s t e r la b e l l e v e d t o be t h e queatlon of the d e l l v e r y of m l l l t a r y s u p p l l e s ordered by Turkey İ n Germany. Xn so f a r as t h e Embaaay la a v a r e , Germanyhaa not takan any d e f l n i t l v e a e t l o n i n fchla matter./ I n r e a p e c t t o o e r t a l n s u p p l l e s , the Gorman p o l l e y seems t o be t o r e f r a l n from maklng d e l l v e r i e s , » l t h o u t d e f i n i t e l y r e f u s l n g t o do s o . Of the 24 long-range oannon ordered from Skoda, only t»o have been d e l l v e r e d , and of the order for 60 Messersehmldt planes plaoed by Turkey İ n Germany about e i g h t montbs ago, none has so f a r been d e l l v e r e d . I t İ s t h e b e l l e f of t h e Embassy t h a t n e l t b e r of t b e a e t « o İtama «111 be f u r n l s h e d t o Turkey by Germany. On t h e o t h e r band, İ t İ s understood t h a t c e r t a l n o t h e r m l l l t a r y s u p p l l e s have been d e l l v e r e d sinoe the
con-s l u con-s l o n of t h e Anglo-Turklcon-sh Mutual A con-s con-s İ con-s t a n c e P a o t . In t h l s o a n n e c t l o n , t h e r e İ s enolosed, as l n d l c a t l n g t h e 3ermen a t t l t u d e İ n t h e m a t t e r of t h e d e l l v e r y of m l l l t a r y
»•• • . -... t, s u p p l l e s t o Turkey, a Memorandum of a Conversatlon had by Oonsul Latlmer r e l a t l n g t o t h l s m a t t e r .
As r e g a r d s g e n e r a l oomnerclal r e l a t l o n s , İ t may be s t a t e d ^ t i ı a t « h i l e the Tıirklsh-Geıman Agreement « l t h referenoe t o t h e e x t e n s l o n t o Turkey by Germany of a
• A " A: L
190,000,000 Mark o r e d l t bas not y e t been p u t l n t o e f f e o t . Seman agenoltıs a r e o o n t i n u l n g to make l a r g e s c a l e p u r -«hases la Turkey. It İ s understood t h a t the Turklsh ntborltles are maklng plana t o meet t h e altern*£lve
HASAN KÖNİ
1 0
-oouraea of a o t l o n »tılch t h e y o o n a l d e r Germany may puraue v l t h r e g a r d t o t r a d e v l t h Turkey. On ona h a n d , Germany • a y eü8WHor t o - e ı p a n d h e r t r a d e v l t h Turkey t o t h e u t a o a t V l t h a Tİ ev t o d l m l n l e h i n g ' T ı a - k e y ' a t r a d e v l t h o t h e r o o u n t r l e a and thua Peduolng Turkey t o g r e a t e r dependenoe on Oezaany. Xn t h l a comıeotl on, İ t may he a t a t e d t h a t Turkey'a t r a d e v l t h f r e e ezohange o o u n t r l e a l a nov g r e a t l y hampered by t h e h l g h p r l o e a of T u r k l e h oommodltlea brought about l a r g e l y through t h e o p e r a t l o n of c l e a r l n g agreementa, e s p e o l a l l y t h a t v l t h Germany. On t h e o t h e r .fcand/ Germany mây g r e a t l y reduoe h e r purcbaaea İ n Turkey
v l t h a vi'ev t o d l a o r g a n l s l n g Turkey' a econcmy İ n oonaeıjuence of h e r l n a b l l l t y t o f l n d marketa f o r the p r o d u c t a p r e v l o u a l y purohaaed b y Germany.
Since the o o n c l u a l o n of t h e Aııglo-Turkiah Mutual Aaalatanoe P a o t , t h e Turklah,Government haa adopted t v o
<
meaaurea v h l o h have b e e n d l r e o t e d a g a l n s t I t a l l a n a n d . German n a t l o n a l a . Wlth a v l e v t o reduolng t h e l a r g e minber of Oeroan n a t l o n a l a employed İ n Turkey, t h e Government d e o l d e d e a r l y İ n June n o t t o Tenev t h e employment o o n t r a c t e of Oerman n a t l o n a l a . Thla d e c l a l o n haa been a p p l l e d n o t o n l y t o German o l t l z e n a employed İ n m l l l t a r y f a o t o r l e a and o t h e r e a t a h l l a h m a n t a of lmportanoe t o n a t l o n a l d e f e n a e , b u t a l a o t o t h o a e engaged aa t e a c h e r a , d o c t o r a , e t o e t e r a . I t vould a p p e a r t h a t İ n o a r r y l n g out t h l a d e o l a l o n t h e TuBklah a u t f a o r l t l e a bava mada no d l e t l n o t l o n b e t v e e n AryaİM
and non-Aryana, and t h a t German Jeva r e o e İ v e t h e a^aa t r e a t a e n t aa n o n - J e v a . There l a , h o v a v e r , aome
II NCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI
1 1
-n u ı « t o b e l l e r e t h a t tha Turklsh Gover-nme-nt l a -ncar '\lltendlng_44 oonelude nav c o n t r a o t s , a t t h e beglnnlng
of t h a a e x t aoademlo y e a r , « l t h a t any r a t e o e r t a l n of t h e a a d l o a l and o t h a s ^ r o f e e e o r a «hoae eervloee a r a p a r t l o u l a r l y d e s l r e d . The aeoond measure - one «hloh ü a a St«n îAUIP k p p l l o a b l e t o a l i f o r e l g n e r a , b u t «hloh la
d l r a c t e d a g a l n a t I t a l l a n s and Germano, İ s tha e e t a b l l s h -ment af "temporary" r e a t r l o t l o n a on t r a v e l t o o e r t a l n ^ a r e a s İ n Turkey, ç a r t l c u i a r l y t h a « e a t e m and southern
ooaat r e g l o n e . These areaa are no» aoeeaalble t o f o r e l g n e r a only by a p e o l a l permlsalon. The Onbassy has heard t h a t t h e A a a l a t a n t German U l l l t a r y A t t a c h i , a S e o r e t a r y of t h e I t a l l a n Brt>aasy, and a German: a r c h a e o l o g l s t a r e among those »ho have eomplalned a g a l n a t r e a t r l o t l o n a plaoed upon t h e İ r movements.
R e s p e c t f u l l y youra.
S
1 / - T r a n a l a t l o n of l n a u g u r a l addreas of Presldent ismet inönü a t t h e opening s e a s l o n of the F l f t h Congress of t h e Republloan P e o p l e ' a P a r t y ; 2 / - T r a n a l a t l o n of 3 t a t e ı ı e n t of the Turklah H l n l s t e r f o r Forelgn A f f a l r s ; 5 / 1 Copy of e z o a r p t f r e n THK DAILSf ^SLEGRAPH, London, July 10, 1939; 4 / - Copy of liemorandnm of Conversatlonof June 16, 1939. #
