Vel. Bil. Derg. (2003), 19.3·4: 5·9
BAKIRIN KUZULARDA BAZI BiYOKiMYASAL PARAMETRELERE ETKisi
Ismail $en 1 0 Ercan Keskin2 MahmutOk' HOdai
ipek3
Ramazan«61
2ElTe
ct
of Copper o
n
Some
Bi
oc
h
e
m
ic
al P
a
r
ame
t
ers in La
m
bs
Ozet: Bu ~hllmada, Akkaraman kuzularda baklr yetersizliginin ve rasyona baklr ilavesinin bazl biyokimyasal parametreler lizerine elkileri araljlmlmilltir. Qahllmada maleryal oIarak saghkh, yal<1alllk 3 ayhk ve eanh a~1I1l1dan ortalama 16-18 kg oIan 18 adet erkek Akkaraman kuzu kullamldl. Hayvanlann ortalama canh aglrtlklan birbirine yakln oIacak ~Ide 3 ~ gruba ay· (lick G~ar; Grup 1 kontrol, grup 2 baklr ilaveli (Cu+) ve grup 3 ise bakJr yetersiz(Cu·) ~klinde Slnlflandlnlck Kan Omekleri deoeme Oncesi ve denemenin CMtGncG aYlnda allndl. ~ ay sGresince baklr eksildigi oIu~rulan ve baklr ilavesi yapllan ku· zularda klinik olarak yetersizlik veya toksikasyonla ilgi~ belirtilere rastlanllmadl. Baklr yetersizli9 oIuliturulan kuzutar ile baku ilavesi yapllan kuzularln biyokimyasal parametrelerln seviyeleri, kontrol kuzutarla klyas edildiQinde. deneme Oocesi ve de-nemenin sonunda serum biyokimyasal ~imlerindeki bireysel fat1dlhklar oI~lna ragmen. istatiksel ~Idarl Onamll 01·
madl~1 belirlendi. Sonuc oIarak, kuzularda deneysel olarak SlJJkIinik baklr yetersizliginin ve yemlere 25 rTIg/l{g baklr ila-vesinin baZI biyokimyasal patametreler Ilzerinde 6nem~ bit etkisinin oImadl~1 tespil edilm~t.
Anahtar Kellmeler: Baklr, Kuzu, Biyokimyasal Parametreler
Summary: Experimentally induced sub-dinical copper deficiency and copper added to a ration were evaluated to lind out how some biochemical parameters of Akkaraman lambs were affected in this study. This study was perlormed on total of 18 healthy lambs, aging 3 months and weighing between 16-18 kg. Animals were divided into three groups according to the body weight as group I (control). group II (copper added) and group III (copper deficiency). Blood samples were col· lected belore the experiment and at the end 01 three months. No clinical symptoms were observed related 10 copper toxicity Of deficiency in the gr~ II and III, respectively. Although biochemical parameters 01 lambs in groups II and III showed in-dividual differences compared 10 lhe controls, they were not statstically significant. As a result, it was determined that ex· perimentally induced sub·dinic copper dificiency and 25 mglkg copper added to a ration had no important effects in the some biochemical parameters.
Key Words: Copper. Lambs, Biochemical Parameters
Girl,
Canhlann nonnal ya~m fonksiyonlanntn devam etmesinde mineral rnaddeler bOyOk Oneme sahiptir. Makro ve mikro (iz)etementler olarak ikiye aynlan bu mineral maddelerin yetersizliQinde veya fazlall~lnda canhlarda Onemll fonksiyon bozulduklar, ~ kitlenmekledir (~hin, 1999). Canhlar ic;in csansiyel bir iz element olan bakJr, sitokrom OkSidaz, me-noaminooksidaz. askorbik asit oksidaz, katalaz, Ii-rozinaz. urikaz ve seruloplazmin gibi bifQOk enzim sis-temlerinin yaptlanna girerek dokulardaki bOtOn oksidasyon oIaytanna katlhr (Aytu{J ve ark, 1990. C;im-tay, 1999). Aynca hOcresel solunum, kemik olu~umu. uygun kardiyak fonksiyon, ba~doku geli~imi. spinal kordun miyelinasyonu, keratinizasyon ve doku pig· mentasyonu ic;in de baklra ihliya9 duyulur (Wachnik, 1988; Keen va Graham, 1989; McDowell 1992). Ko-yunlann iz mineral gereksinimi ya~tna. kondOsyonuna,
cinsiyetine, uretim dOzeyine ve ic;inde bulundu~u cev· renin ekoIojik ~ullan ile lopra~ln bu maddeler yO-nOnden kapsamlna ba~h oIarak farkhhk g6slerir (Blood va ark. 1983; Anke ve Gandy 1990). SI~lr ve koyun ras-yonlannda normal olarak 5
ppm
dolaytannda baktr bu-lunmasl gerektiQi, 3-5 ppm arasl baklr miktananntn krilik duzey oIup subklinik baklr yetersizli~ine neden oldu~u va balm miktanntn 3 ppm ve daha aHlna dO~mesi ha-linda ise yakla~tk 3 ay sonra bakar yetersizli!)i be· lirtilarinin ortaya 9lkabilece~i belirtilmekledir ( C;imlay, 1999). Koyunlardaki hafif baklr yelersizli!)i sonucu or-laya 9tkan ilk klinik belirtiler yapa!)ldaki anormalliklerdir.lnee elyafh yapa~tlarda gev~me, l(JVnmlarda azal· manln yantnda. siyah yapa~llafinda gri veya beyaz renklo depigmentasyon oIu~udur. $iddetli baktr ye-lersizJi~jnde ise anemi, ishal. tutuk yUnJyU~, gel~me ge-rili!)i ve hayvanlann durgun va halsiz oI~anyia ka· rakterizedir. Uzun sOren bakJr yetersizlj~jnde ise fertilitede dO~Uf va uzun kemiklerin dayaOlldt~lnln
azal-Geli~ Tarihi : 02.05.2003 @: iscn@sclcuk.edu.lr
I. Sel~uk Oniversilcsi VClcrincr FakUhesi. I~ Hastallklan Anabilim Dall. KONYA 2. ScI~uk Onivcrsilcsi Vetcrincr FakUlicsi, Fi1.yoloji Anabilim Dall. KONYA 3. 11arran Onivc-rsilcsi Veleriner Fakallcsi. Fizyoloji Anabilim Dall, $ANLIURFA
SEN. KESK/N. OK. /PEK. C;OL
masl sonucu kemik kmklan ge/~mektedir (Bkxxt ve
ark .. 1983; AytuQ va ark., 1990; Cimtay, 1999). Ruminantlar, bIDm toksisitesine di{)er hay-vanlardan daha duyartldlrlar. Bakmn alilim me-kanizmaJanmn diQer hayvanlara gOre daha
az
elkili <>'-masl nedeniy1e koyunlar baIor toksisitesine en duyar11hayvan lurUdUr va lolerans Slmn 25 ppm'or (Un-derwood, 1977;
DoOanay,
1996; Lewis ve arIc., 1997).Ecken ve ark (1999) koyLnIar Ozerirde yapml~ 01, duldan bir ~I~mada rasyona 30
ppm
dCtzeyi1de balm ilavesinin 73 gUn/uk ara~IJrTna periyodu sonunda hk;:bir loksik elkiye neden oImadlQlnllespit el~ir.Hayvanlarda serum veya plazmaya ait bir yok bi-yokimyasa/ parametrelerin ara~lInlmaSI baklm va bes-lame durumlannln takibinde, sislem ve organ
fonk-siyonlannm a~tmlmaslnda en yok kullanllan yOnlemlerden biridir( AllIn~ v') FidC')1CI, 1993). Bazl
enzimlerin artl~1 bir lek organ veya dokuya spesifik 01-mamalda binikte. bazl emzimlerin artl~1 ise direkt 018-rak lek bir organ va doku hasartaflyla Ui~ldli 018-bilmektedir (Turgut, 20(0). ALP organizmada Ozellikle kemik, karaciQer, safra kanalan, bObfek lubulus hOc-releri, barsak mukozasl va plesentada bulunmaktadlf. AST
Ise
ba~hca kalp, iskelet kasl, kal'3ciQer ve bObrek dokusunda aktivite gOsterirken, GGTnin de safra ka-nail ka~r, bObrek. pankreas, akciOer va ino.J bar-sak dokusunda yoOun oIduQu be{irtil~tir (Turgut, 20(0). Iskelet !<asl yOksek CK enzim aklMtelerine sa-hlptlr. Karaci§er hastallkl3n buto.lOanw.
ve ,'_ominatl3.rda billrubinin ~unun indirek biluribin o!pUOu ifade 3dil-mektedir (Turgut. 2000).Bu caJl~, Akkaramen kuzularda balm
ye-tersiZliQinin va rasyona baJor i!ovesir.in Total bilur:bin,
Direkt Biluribin, Indlrekt Biluribin, AST. ALP. AL T, lDH,
CPK. GGT ve Glikoz Ozenne etki\eri a~lInlml~tlr. Maleryal ve Melol
Qall~mada materyal oIarak saQllkll. yakla~lk 3
ayhk va canll aQlrtlkian onaJama 16-18 kg olan 18 adet
erkek Akkaraman kuzu kullamldl. Hayvanlar tartllarak
canl: a§lnlk!an belirlendi ve ort.::l.'aml canll aglrtlklan bir -birir: .... yalM oiacak ~ki~ 3 qit
grooo.
ayr.'dl. G"JP 1kon;.ol (K), grup 2 baklr Haveli·:eu.; ve Qrup 3 ise baklr yetersiz1~i (Cu-) ~klinde slmflandmldl. Rasyondaki
baklr miklan OItyUlerek baklf iava edjlece~ grubun
(gn..op 2 ) rasyonuna kuru 1T"IClddOC~ 25 ITlQI1<g oI3cak ~kilde baklr sOIfat ilave edjli~. balm yetersizliQi gruba (grup 3) bakrr eksikliiji oI~turmak amacly\a
hay-van ~Ina 27
mg
amonyum lelraUyornolibdal 35 gOn surey1e deri a1t1 anjekta edildi (Hucker va Yong 1986). Daha sonra yemlerine 30ppm
MoIibden ve 225 ppm sulfat yall~ bitene kadar ilave edikli (Cerona ve ark1998). Konlrol gniluna (grub 1) ise sadece konlrol lOS' yonu varildL Hayvanlar adlibitum besJendi. Hayvanlara %60 kaba
va
%40 konsantre yem gOrVOk otaraktar-tllarak ve~
artan
yemlerVine
tartllarak allndl. On-lerinde surek( terriz su bufunduruldu.1. Kan Omelderilin Allnmasl:
Denema
Oncesi va deoemenin sonlK'lda (denemenin 3. aYlllda) oIrnak Ozere ild kez kan 6melderi vacutainer t~\ere allnd ..2.Deneysel oIarak baklr yelersizJiQinin oIu~ turulmasl: Baklr eksikliQi oIu~lurmak amaclyla hayvan ~Ina 27
mg
amonyum tetratlyomolibdal (1.5mg
ATTMlkg canh aQlnlk) 35 gOn sOreyla den alii enjakte
edildi (Go:"don ve Hill. 1981; Huckar va Yong, 1986). Daha sonra 30 ppm molibdan va 225 ppm sOlfal ~ lI~ma bitena kadar yemlarina ilave edildi (Gerena va ark .. 1998).
3.Serum BiyokimyasaJ Ana.lizi
A1111an kan Omeklerinde aide edilen serum
6r-nelderinde
lotal biluribin, direkt bilurilin. oorekl bi-kJribin, AST, ALP, AlT, LDH, CPI<, GGT ve ghkoz dO-zeyteri oIoanaJiz6r ita (GEM STAR, CIBA Comerng) ~Idrl4. ls1atistikset AnaIiz
D::nem::! Oncesi '.'8 denemenin sonunda a1man kan Omeklerinden aide edilen biyokimyasal pa. rametroler kendi aralannda ayn ayn oIarak ANOVA Duncan testi :18 ka~lla~tmJch.
Bulgular
O~ ay sOresince baklr eksikJiQi olu~turulan ve baklr
ilavesi yapllan kuzularda klinik olarak yatersizlik veya loksikasyonla ilglli belirtilero rasllanllmadl.
Serum biyoklmyasal parametiereiere ait deOer1er
Tablo 1 'ca sunulmu~tur. Tablo'da da gOruldUOO gibi
baklr yelersizllOl oIl1~turulan kuzular lie balm ilavesi
ya-pllan :lJzulann deOerieri kontrol grubu de§er1er\e
kar-~11a~tlnldle!nda denemo 6ncesi ve denemenn sonunda ki aylardalti serum biyokimyasaJ aktivilelerinde bireysel farkllllkiar oIu~maslna !BQmen. istatiksel avKlan bir fark 0I~1~1 belir1eodi.
Tartlfma
oy-IJaklfm Kuzularda Bazi Biyokimyasal...
Tablo 1. Grup I. Grup II ve GI1.4) III' dekl Kuzulann Deneme 6ncesi va Sonraslnda ki Bazl Biyokimyasal ParameUerelerin 00
-zeyleri
Paramelreler DENEME ONCESI OENEMENIN 3. AYI
G"", Grupll Gruplll Kontrol GrupU Grup III
Glukoz (mglcI) 61.2O±16.11 59.ooz10.44 50.25 ±24. 18 77.0 ±10.79 64.33±9.07 69.25±11.15 T.Biluribin (mgldl) 0.42 ±C.2 0.26±O.12 0.40 ±O.21 0.36±O.19 O.43±O.32 0.4710.26 D.Biluribin (mgldI) 0.14iO.02 0.1 ±<l.OO 0.13 :to.02 0.12 :to.02 0.13±O.02 0.15±O.02
I."'u",",
(mgld) 0.3 ±<l.02 0.1710.02 028±O.17 024±O.15 0.3 iO.26 0.32±O.2ALP (UA.) 583.2 :144.89 560.7 :139.8 472.0 :±295.44 6682 :139.80 640.3 t151.1 632.3 ±258.2 AST(UIt) 113.80±12.63 105 ±25.70 125.50±32.79 114.8O±11.34 115.3 ±14.5 100.3 ±23.3 ALT(UA.) 19.60±3.57 15.3 ±3.51 17.50±4.50 19.6O±1.34 15.7 ±5.13 11.25i6.9 LDH (UA.) 1317.60±142.3 1425 ±12.29 1613.8 t734.8 1355.4±103.1 1331.7±220.5 1187.3 ±136.7 GGT (UA.) 52.60 tI9.65 51.67±17.79 63.50 :1:26.40 S4.6O±18.73 65.67±10.06 61.0 ±35.3
CP:: (UIL) t 46.00 i66.32 173.7 tn..'J 138.50 ±66.68 161.0±40.9 150.00±21.65 157.5 :142.07
nadrklan Onemli rollerden doIayl hayvan bes-lenmesinde onemli yer tutar. Iz minerallerin eksik
ya
cia fazla ahnmasl, hQcresel dOzeyde fizyolojik fonk-siyonlarr bozarak tte~itli metabolizma hastalrklann olu-~umuna yo/ a~makla ve enfeksiyonlann olu~umuna da zemin hazutayabilmektedir(Prasad, 1985).Onemli mi-nerai maddelerdenbin
olan balm, ~~iUi metabolizma olaylannda ve bazl Oncmli maddelerin kurul~undaya
da sentezlenmesinde gerekli bir fakt6r olarak rei oy-namaktadlr (Keen ve graham, 1989). Bi~k ara~ttnCI(ErgOn, 1983; Qimtay, 1999) ise ~inko ve baktnn Ozel-1iI<Ie subklinik yetersizlilderinde 6zellikle gene hay-vanlarda bUyOme ve geli~menin Onemli 6ICOlerde ak-sadl{Jlnl ifade etmektedir. Saklr yetersizfi{Ji bufunan ruminantlarda, etkilenen kemikle:in cortice klslmlannda
inrelme, kartilagoda {;eni~!3m~ VC osl':lOb'asC, ak-livitede azalma gOruIdC<QO, bUIlD k8~ln ~emi:OOrin ya-kllmaslyia ol~turulan kUUerdeki Ca va P iceriOinin normal oldugu kaydedilmektedir (Baxter, '1986). Su-nulan bu ara~tlnnada, kuzularda baklr yetersizfiginin va baklr ilavesinin baz. biyokimyasal pararnetreleri Ozerindeki etkileri incelenmi~tir.
Genel olarak serum enzim aktMlelerindeki artJ~ln doku harabiyeline baglt olarak hOcre
ir;i
·en~imlerin. plazmaya g~mesl sonucu oldu{Ju kabul edilir( Ford, 1974). lskelet kaSI yOksek CK. AST '.'c LDH enzimak-'Mlelerine sahipllrfTurgul. 2000). Sunu'ian alll."lTTlada
OOneysel oIarak subldinik oaklr yetersizfiQi or~turulanva baklr ilavesi yapllan :,uzularda, kontrol grubu ku-zular ile ka~lla~ltnlch{Jtnda serum CK, AST ve LOH enzim konsantrasyonlartn normal slnlriar iyersindo 01-duQu tespit edilm~tir. TOm tOrlerda CK va AST ak-IMtesi, iskelel va karp kaslannda yl:ksft.< seviyed~ 01-du{Ju gC.rQ~Ona paralel plarak, bu ('.all~da be!irgin olardk mOskOler myopatinin ve kemik yaplslnda da bir
7
bozuldugun ~killanmedigi anla~llmaktadJr.
BakJr zehirlenmesi ol~turulan kuzularda I6kosit saylSI paf9Cll1 c;:ekirdeldi ootrofillerin artmaslOdan doIayl
hafif artl~ g6slermi~, alytNar saylSI, hemalokrit ~r. OAH, OAHb va OAHbO dOzeylerinde ise onemH bir 00-{J~iklik gOzlenmemi~lir (Lewis va ark., 1989). Oi{Jer la-rahan eritrositler plazmantn 150 misli daha fazla LOH aktMtssine sahiptir. Bu nedenle minumun dOzeyde he-moliz, plazma LDH aktiviteslnde 6nern1i al1l~ yo! ~. bilrnektedir. Sunulan bu ~It~mada, 3 ay sOresince subklinik baklr toksikasyonu oru~lurulan kuzularda LDH aktivites! ile birlikta indirekt bilirubin kon-santrasyor.unun konlroi grubu lie ~1~tJnldlglnda nolTTlal sln!r1ar igerisinde o/masl eritrositlerde hemo~zin geli~r.1edi{J:ni gOslermektedir. Koyunlara %1'lik baklr sOlfa! solQt:yonu 75, 100 ve 200 rTl!}'1<:g (canlt a{Jlrllk) duzeyinde, SlraSly1a 64, 40 va 24 gOn sOreyle verilm~ va baklr zehirlenmesi 3 !azda gerc;:ekle~mi~tir. Binnei !azda kan paramelrelerinde herhangi bir deO~iklik gOz·
lenmezken, ikinci lazda hemoglobin miktan va he-matokrit de()erde azalma eOilimi oldu{Ju tespit edirmi~lir. Vine bu fazda n6lrofil saYlslncia artl~ ve lenfosit ile
eo-zinofi! sayl~lnda ise azalma rneydana gelmi~tir. OcOncu fazct..ise H~. hemalokrlt vc eozinof~ saYJSlnda azalma, k5kosil saYl:;! va nOtrofil yOzdelelinde ise anma gOz-lemlenmi~ti( (Sasu ve ark., 1971). Oigar bir ara~tJlmada ise,
iki
lark!:
grup\aki keyilere 9 'halta sur~e gun'M< hayv2n ba~lrla SO va ,100mg
baklr kaUlan yemlerle oo;lenmi~ YO k~lerde bakJr toksjkasyonu ile ilgili Idinik belirtilerin o/~madl{Jlnl g6zlem~lerdir. Oaha sonra isebu k~ilere lekrar B hafta sOresince 300 ve 600 mg
(hayvan ba~lna) baklr ilavasi yapllml~ ve yalnlzca 600
mg
baklr ilavesi Y~PIIa'l ke9ilerde klinik olarak rektallsl-nrn df.t!;;I~OnO VCI serum AST konsanlrasyonun
$EN, KESK1N, OK, lPEK, <;OL
nulan a~tlrmada, rasyona 25 mglkg dozunda baklr sulfat ilavesi yapllan kuzularda bir problemin oIu~
mamasl, toksikasyonun doza ve koyunun IrklOa baQ'1I olabi~i g6ru~unCi destekler niteliktedir.
Ruminanllann karaci{Jeri bakm yfik5ek oranda
de-polama yetenegine sahiptir. (Serpek va ark., 1989;
Atkan, 1998). Saklr vOcuttan ba~lIca satra ile bazen idrar ve
az
miktarda sUt ile atlllr (C;imtay, 1999).Ve-teriner hekimlikte yapllan son yall~malar lotal serum
bi-lirubin konsantrasyondaki artl~1O ~U indirektldirekt
b~irubin oranlanmn diagnosUk kuDanlmlnda tOr
var-yasyonunun Onemli ok:luQunu gOslermi~Ur. AI
va
ru-minantlarda ekstrahepaUk obstruksiyonlarda oenetlikle
indirekt bilirubinemi ~killendjQi
ve
karaci!Jerhas-tallklan bulunan at ve ruminattarda billrubinin ~unun
indirek biluribinin olduQ'u ifade edil~tir(Turgut, 2(00). au yall~ da ne baklr yetersizliQi ne de baklr ilavesi
yapllan kuzularda karaciQer yetersizliQinVlokslkasyonu
veya ekstra hepaUk obstruksiyonunu gOsteren pIazma
ALP, ALT, total, direkt ve indirekt biluribin
kon-santrasyonlannda artl~ gOziemlenmedigi gibi, rum
rur-lerde koiestazisin ve safra kanall proliferasyonunun
in-dikatOru clan plazma GGT aktivesinde de bir artl~
lespit edilmemi~tir. Kronik baklr zehirleM'19 t~isi
konan 14 kc::w;un serum ALP ve GGT seviyesini
yOk-sel< seviyede oIduQu tespit edilmi~Uf (Lewis ve ark. 1997). A~1n baklr ihtiva eden glda ile beslenen bir koyun surusunde geri~n baklr toksikasyonuna baQII
olarak serum AST, sorbitol dehidrogenaz aktMtesinin
arthQ'1 belh1enmi~tir (Ganler ve ark, 1991). Bu ara~
tlrmada kul1anllan dozun karaciQerde bakmn birikimi ve salra yoIuyla atlliml Ue ilgill bir problem olu~
turmadlQI sOy\enebilir.
Karaci!}er kan glikoz konsanlrasyonun sCir-dCirOlrnesinde onemli rol onamaktadlf. Hipoglisemi he
-palik yetmezlik, septisemi, gebelik loksemisi gibi
du-rumlarda geli~irken, hiperglisemi stres. ialrojenik veya
insulin rezistanSI nedeniyle ge1i~rnektedir (Tl.!rgut
,2000). Saklr karaciQer, beVin, karp ve kllda yOksek
miktarlarda, akci!}erler, baQusaklar, pankreas, deri ve dalakta orta dOzeyierde, endokrin bezler, kaslar ve ke-miklerde ise du~uk dCizeyierde bulunur(Evans, 1973;
Keen ve Graham 1989). Sunulan ara~lInnada baklf
yelersizliQi olu~lurulan veya ilavesi yapllan kuzulann
plazma glikoz konsantrasyonu kontrol gruplan ile klyas edildiQinde islatiksel oIarak bir lark gOslelTTlGrnektooir. Ruminantlarda baklr bUyUk C"rand3 karaci~erde
de-poIanlTle.slna ka~ln, bu a~tlrma' da
D9
ayllk sOreicer-sinde baklr yetesizliQin veya ilavesinin (uygunan dozla
ilgm olarak) kuzulann karaci{Jerinde ciddi bir problem
olu~turmadlQI gOzlenmj~tir.
SonU9 olarak, bu a~tlrrr".ada kuzularda deneysel
olarak subklinik balm yetersizli!)inin veya yemlere 25
mgt1<g baklr ilavesinin bazl serum biyokimyasal
pa-rarnetreler Ozerinde Onemli bir elkisinin oImadlQI lepit edilmi~tir.
Kaynaklar
AJkan, F. (1998). Konyo b6Igesindeki _ " ' " _ pi-yeten'in etiolojisinde Cinko ve bakmn roIO. DokIOfa Tezi,
S 0
Sa!'llk 8itimleri EnstitUsO, Konya
AItln~, A. ve FIda'1cI, U.R. (1993). EvciI Hayvan!atda va Ill-sanda Kanml Biyokmyasal Normal Oegerleri. A.U. Vet. Fak.
Def'g., 40, 2,173-186.
Anke, M. and Gandy, H.E. (1990) The mineral status of
1\1-rTinants, II. Cu, Zn and Mn contents of feedstuffs and animal organs. Acta Agronomica, 39(1-2), 155-166.
Aytug, CN., AJar;am, E., O~, 0., Yaleln, BC., Turker, H.
Ve G6kQen, H. (1990) Koyun-KeCi HastallkJan va
Y&-~ridfi9. TUMVET Hayvanclhk Hizmelleri Yaym No: 2,
is-1arbU.
Bawu, N. (1979) Tame! Biyokinya Firat Oniv.Vet. fal<. Yay.
18, Ders kitabt, 8 Ankara Oniv. Basllnevi, Ankara.
Baxter, J.T. (1986) Deliciencies 01 mineral nutrients In
"Current Veterinary 'rherapy 2 Food Animal Practice" Ed. By JL Howard, 278-286, WB SalX1ders Company, Phi-ladelphia.
Blood. D.C., Radostits, O.M., Henderson, JA, Arundel, J.H. and Gay, C.C. (1983) Diseases caused by nutritional de-liciencies In "Veterinary Medicine. A Textbook of the Di-seases of Gattle, Sheep, Pigs, Goals and Horses" 6th Ed. 1015-1040 Bainiere Tindall, London.
Cerone, 5.1, Sansinanea, A.S., Streitenberger, SA, Garcia,
M.C. and Auza, N.J. (1~8) The effect of copper deficiency on the peripheral cells of cattle. Vet Res Com, 22(19), 47·57. Qimtay,
I.
(1999) SI{W, Koyun ve Kel(ilcrde Baklr YetersizliQive Onemi. TOr\( Veteriner1er Hekimligi Dergisi. 11,3-4.
15-20.
Doganay, S. (1996) izmir b6Igesi koyunlannda kan serumu baklr(Cu), demir (Fe), total demir ba{Jlama kapasitesi
(TD81<) ve ~nko (Zn) dOzeyierinin a~lIrIlmasl. "Ooktora Tezi" S.O. Stlghk Bilimleri EnstitOsG, Konya.
Eckert, G.E., Greene, LW., carstens, G.E. and Ramsey, W.S. (1999) Cooper status of ewes fed increaseng arnounte of cooper from copper sulfate or cooper proteinate. J Anim
Sci. Jan,
n,
(1), 244-9.ErgUn, A. (1983) lire metabolism and deficiency in
d0-mestic animals. A.O. Vet Fak.Derg. 30 (2), 3OS-316. Evans, GW. (1973) CQpper homeostasis in the manvnalian syf~em, :'~ioI Rwiev/, 53, 535-570.
Frankel,S., Reitman,S., Sannenwirth. A.C. (1970) Ctinical
t.abof8tOl)' Methods and Dia~. A T extbool< on La-boratory Procedures and Their interpretation. Se-venthEdtiol''' The C. V. Mosby Company. Sait Louis. Ford, E.J.H. (1974)Activity of Gamma-Gtutamyl
Bllklnn Kuzulardll Bazi Biyokimyasal .. ,
liver or Kidney Damage. J. ~. Path. 84, 231·243. Ganler, M., Bickhardt, K, Stockhofe, N. and Kamphues, J.
(1991) The diagnostic Significance 01 Different Blood Pa· rameters and liver Biopsy in Chronb Copper Poisoning of Sheep. Tl9farztl Prax. Apr, 19,2,141-6.
Gordon, A.J. and Hill. J.l. (1981), "The Effect of Ir1or;ting Sheep with ThiomoIybdates" Trace Bement Metabolism in Man and Animals (TEMA-4), Awstra1ian Academy 01 Sci-ence, Canberra 557-559.
Hucker, DA and Yang, WK (1986), Effocts of Concurrent Copper Deficiency and Gas~lnlestinai Nematociasis on Circulating Copper and Protein levels, liver Copper and Boctyweigll in Sheep, Vetarinary Parasitology. 19,67-76. Keen, C.l. and Graham, TW. (1989) Copper In "Clinical Bi· ocherrisIry of Domestic Animals" Fourth edition, Edted by Koneko JJ, pp:757·765, Academic Press Inc. New York. Lewis, N.J., Fallah-Aad, A.H. and Laurene, C.M. (1997) Copper toxicity in confinement·housed ram lambs, Can Vel Joum, 38(8), 496-498.
McDowell. l.A. (1992) Copper and Mo/ybdeoum. In "Mi· nerals in Animal and Human Nutrition" Ed. by T.J. Cunha. pp:176-204, Academic Press Inc. San Diago.
9
Sasu, V., Hagiu, N., Sasu, E .. Tasca, S. and Popescu, O. (1971) C~~ and anatomical pathological changes in chro-nic experimental poisoning of sheep with copper copper sul-fate, llX:rari·StiintiflOe-lnstitutul-AgrOl'l()(1'llC· '1oo-lonescu-de-Ja.&ad" ·Iasl, -11.331-338.
SoIaiman, S,G., Maloney, MA, Qureshi, MA, DaVIS, G. and D'Andrea, G. (2001). Effects of high copper SlW" laments of performance, health, plasma copper and enz· ymes in goats.Aug, 41, (2), 127·139.
~, T. (1999) Endoparazitfi Koyunlarda Bazl
Iz
Element va Biyokrnyasal ParametIelerin Seviyeleri Ozerine Ara~· tlrmalar. Doktora Tezi, vUzCncU VII Oniversitesi ~tk bi-limleri enstitOsCl, Van.Serpek. B., Bawlnar, N. ve SoysaI, S,(I969) Konya Ii va yevresinde ye~ koyunlarda hipokuprozis tanlSI ve
Ie-davisi amaclyla serum seruloplazmin konsantrasyonlaflnln
saptanmasd 0
Vel Fak Derg, 15(2): '·7.Turgut, K (2000). Veleriner K1inik Laboratwar Tey.is. Bah-yivanlar, Konya
Wachnik, A. (1988) The physiological role 01 copper and the problems of copper nutritional deficiency, Die Nahrung. 32 (6). 1966.