34
Behçet Hastal›¤›nda Klinik Bulgular ve Lokomotor Sistem Tutulumu
Clinical and Lokomotor Findings in Behçet’s Disease
Ö Özzeett
Behçet hastal›¤› 1937 y›l›nda Türk dermatolog Hulusi Behçet taraf›ndan tan›mlanm›fl sistemik bir vaskülittir. Tekrarlayan oral aft, genital aftöz ülserasyonlar ve üveit gibi göz lezyonlar›ndan oluflmufl üçlü semptom kompleksi olarak bilinmektedir. Bu derlemede Behçet hastal›¤›’n›n klinik bulgular› ve özellikle lokomotor sistem tutulumu ile ilgili bilgiler ele al›nacakt›r. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2008; 54 Özel Say› 1: 34-7
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Behçet hastal›¤›, lokomotor sistem tutulumu
S
Suummmmaarryy
Behçet’s disease a sistemic vasculitis which has been first reported by a Turkish dermatologist Hulusi Behçet in 1937. The disease is characterised by multiple recurrent ulserations in oral and genital area acompanied by uveitis which has also been known tree symptoms of Behçet’s disease. In this chapter clinical findings of Behçet’s disease especially its locomotor system manifestations have been discussed. Turk J Phys Med Rehab 2008; 54 Suppl 1: 34-7
K
Keeyy WWoorrddss:: Behçet’s disease, locomotor system manifestations
E¤itim / Education
Belgin KARAO⁄LAN
Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Belgin Karao¤lan, Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› Ankara, Türkiye Tel: 0312 202 52 15 Faks: 0312 202 52 35 E-posta: kbelgin@gazi.edu.tr KKaabbuull ttaarriihhii:: Mart 2008
Tekrarlayan oral aft, genital aftöz ülserasyonlar ve üveit gibi göz lezyonlar›ndan oluflmufl üçlü semptom kompleksi olarak, 1937 y›l›nda ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Dermatoloji ö¤retim üyesi Hulusi Behçet taraf›ndan tan›mlanm›flt›r (1). Hulusi Behçet, bu sendromu tan›mlad›ktan bir y›l sonra (1938’de), hastalar›nda romatoid artrite benzer a¤r›lar oldu¤unu farketmifl ve ilk kez ek-lem tutulumundan söz etmifltir.
Sistemik bir vaskülit olarak ve birçok sistemi etkileyebilen bir hastal›k olarak bilinmektedir. Yaklafl›k 2500 y›l önce Hipokrat ta-raf›ndan Behçet hastal›¤›na benzer klinik bulgular› olan hastalar›n tan›mland›¤› da kabul edilmektedir. Birkaç günden birkaç haftaya kadar sürebilen ataklar ve remisyonlar ile karakterizedir. Ataklar genellikle tam remisyon ile sonlansa da bazen sekel b›rakabilmek-tedir (2).
Klinik olarak farkl› tutulumlar söz konusu olabilmektedir. San-tral sinir sistemi, arteriyel ve barsak perforasyonuna yol açabilen gastrointestinal tutulum söz konusu olmad›¤› taktirde prognozu iyi olabilen bir hastal›kt›r. Erkeklerde ve özellikle genç yafltaki tu-tulumda prognoz daha kötüdür.
Behçet’in major bulgular› olarak, oral aftöz lezyonlar, genital ülserler, kutanöz lezyonlar ve oküler bulgular, minör bulgular›
ola-rak ise, artrit, vasküler, pulmoner, kardiyak, ürogenital, gastroin-testinal ve nörolojik bulgular kabul edilmektedir.
U
Ullu
us
slla
arra
arra
as
s›› B
Be
eh
hç
çe
ett H
Ha
as
stta
all››¤
¤››
Ç
Ça
all››fl
flm
ma
a G
Grru
ub
bu
u T
Ta
an
n›› k
krriitte
errlle
errii ((119
99
90
0))
Tekrarlayan oral ülserasyonlar (12 ay içinde en az 3 defa, he-kim veya hasta taraf›ndan gözlenen aftöz veya herpetiform ülse-ratif lezyonlar), ilave olarak s›radaki bulgulardan 2 tanesinin daha mevcut olmas›.
Tekrarlayan genital ülserasyon (hekim ya da hasta taraf›ndan gözlenen aftöz ülser veya skar görüntüsü),
Göz bulgusu (anterior üveit, posterior üveit veya retinal vas-külit gibi).
Deri bulgusu (eritema nodosum, papülopüstüler lezyonlar, ak-neiform noduller gibi),
Pozitif paterji testi (hekim taraf›ndan 24-48 saatte okunan) (3). Co¤rafik da¤›l›m›n›n ‹pek yolu ile uyumlu oldu¤u, Do¤u Avru-pa’dan Japonya’ya kadar uzand›¤› ve bunun da baz› etiyolojik ajanlar ve genetik faktörler ile iliflkili olabilece¤i kabul edilmekte-dir (toplumdaki HLA B 51 oran› gibi).
Oral aftöz ülserler, hastalar›n hemen tümünde görülen (%95-100), tekrarlayan ve hekimi tan› için yönlendiren önemli bir klinik özelliktir (4). Kad›nlarda daha s›kt›r. %70-77 oran›nda hastal›¤›n ilk olarak görülen belirtilerindendir. Oral aftöz ülserler genellikle 1 cm’den küçük, beyaz sar› pürülan bazl›, k›rm›z› kenarl› minör tip-te (%80) ya da, daha nadir görülen, daha büyük, birkaç adet, atefl, lenfadenopatinin efllik etti¤i major tipte olabilir. Genellikle a¤r›l›, yüzeyel veya derin, oval veya yuvarlak flekillidirler. Follikü-ler veya püstüFollikü-ler lezyonlar da tan› için önemlidir. Bazen ciddi bir akneden ay›rt edilemeyebilir. Herpetiform ülserlere de Behçet’li olgularda rastlanmaktad›r.
Genital ülserler de major belirtilerden olup, %64-88 oran›nda görülürler. En s›k olarak skrotum ve vulvada, daha nadir olarak penis derisi, perianal bölge ve vaginal mukozada (a¤r›s›z olabilir) geliflirler. Oldukça a¤r›l›d›rlar ve oral ülserlere göre daha derin yerleflimli olup genellikle skar b›rak›rlar, tekrarlama s›kl›¤› ise da-ha azd›r.
G
Göözz TTuuttuulluummuu:: Behçet’in en ciddi organ bulgular›ndan olup, Japonya’da körlü¤ün önde gelen nedenlerindendir (%11-12). Kro-nik, tekrarlayan, bilateral üveit fleklindedir. Anterior üveit sonras› geliflen, birkaç günde iyileflen, ön kamarada eksüdasyonla karak-terize hipopyonlu üveit de tipik bulgulardand›r. Aftöz ülserler ile göz tutulumu aras›nda yaklafl›k 5-6 y›l kadar bir süre oldu¤u bilin-mekte iken, günümüzde bu sürenin daha da uzad›¤› kabul edil-mektedir. Optik sinir atrofisi, retinal damar de¤iflikli¤i, tekrarlayan konjonktivit, keratit, retinal kanama ve eksüdasyonlar da söz ko-nusu olabilmektedir (5).
D
Deerrii BBeelliirrttiilleerrii:: Deri vasküliti belirtisi olarak papül, nodül ve püstül özelli¤inde görülürler. S›kl›kla alt ekstremitelerde eritema nodozum benzeri a¤r›l›, 1-2 haftada kaybolup tekrarlayabilen, gruplafl›p genifl plaklar oluflturabilen lezyonlara da rastlanabilir. Akneiform ve follikülit benzeri lezyonlar yüz, boyun, gö¤üs ve s›rtta görülen, bazen püstülleflebilen lezyonlard›r (%2-3). Yüzeyel geçici tromboflebite de rastlan›r ve derin ven trombozunun ha-bercisi olabilece¤i görüflünde olanlar vard›r (6).
Paterji testi (pikür, pin prick testi, Behçet reaksiyonu), deri afl›-r› duyarl›l›¤›n› gösteren ve tan›da önemli olan bir bulgudur. Steril bir i¤nenin 5 mm derinli¤e bat›r›ld›ktan 24-48 saat sonra enjeksi-yon yerinde eritem, bazen püstül oluflmas›d›r. Tri-step paterji tes-ti olarak ifade edilen test günümüzde kullan›lmakta olup, steril i¤-nenin intradermik, intramüsküler ve intravenöz olarak bat›r›lma-s›ndan 24-48 saat sonra, herhangi bir noktada oluflan eritem, püstül vs.’nin pozitif kabul edilmesi fleklindedir(7).
Paterji testi, Dilflen tan› kriterlerinde ilk s›rada ve patognomo-nik bir kriter, 1990’daki Uluslararas› tan› kriterlerinde ise önemli bir kriter olarak benimsenmifltir. Mekanizma tam bilinmemekle birlikte, artm›fl nötrofil kemotaksisinin neden olabilece¤i kabul edilmektedir. %60-70 oran›nda pozitiftir ve Türk ve Japonlarda daha s›k, ‹ngiliz ve Amerikal›’larda daha nadirdir.
N
Nöörroolloojjiikk TTuuttuulluumm ((NNöörroo BBeehhççeett)):: Bafllang›çtan 1-7 y›l sonra geliflen, yaflamsal önemi olan bir klinik bulgudur. %2,5-11 oran›n-da rastlan›r, motor a¤›rl›kl› fakat duysal etkileri de söz konusudur. Akut olarak bafla¤r›s›, atefl ve kusma fleklinde ya da basit belirti-lerle sinsice geliflebilir. Piramidal, ekstrapiramidal, serebellar ya da beyin sap› tutulum belirtileri, bellek bozuklu¤u, demans ve davran›fl de¤ifliklikleri oluflabilir. Periferal nöropati, di¤er vaskülit-lerde s›k, Behçet’de ise oldukça nadir görülür.
V
Vaasskküülleerr TTuuttuulluumm:: Genifl damarlar› etkileyen birkaç vaskülitik sendromdan biri olmakla birlikte, arterleri ve tüm çaptaki venleri et-kileyebilmektedir. Tromboflebit de önemli klinik özelliklerindendir.
Arteriyel t›kanma, arteriyel anevrizma, venöz t›kanma ve va-ris geliflmesi olarak dört tip lezyon tan›mlanm›flt›r (%6-25). Venöz sistem tutuluflu daha fazla olarak bulunmufltur. Türk toplumu ve erkeklerde de vasküler etkilenmenin daha s›k oldu¤u aç›klanm›fl-t›r. Behçet hastal›¤› ayr›ca, serebral venöz t›kan›kl›k oluflturan tek neden olarak bilinmektedir. Pulmoner arter anevrizmas›na yol açan tek vaskülit olarak kabul edilmektedir. Renovasküler hiper-tansiyona neden olan renal arter ile ilgili anevrizma ve t›kanma, renal ve mezenterik vaskülit nadirdir (2). Glomerulonefrit nadiren geliflebilmektedir.
Kardiyak tutulufla da az rastlan›r (%5-10). Endokardit, myo-kardit, perikardit ve koroner tutulum söz konusu olabilir.
Gastrointestinal sistem etkilenebilir (%4-60). Bu hastalarda prognozun daha kötü oldu¤u bilinmektedir (splenomegali erkek-lerin %20’sinde). Amiloidoz geliflimi yaklafl›k %2 oran›ndad›r. He-patik venlerin trombozu sonucu geliflen Budd-Chiari sendromu-pek de seyrek olmayan bir karaci¤er bulgusudur (2).
Behçet’te yayg›n lenfadenopati, epididimit, periodontal plak oluflumu ve intermittan atefle rastlanabilir. Juvenil Behçet Hasta-l›¤› da bilinmektedir. 16 yafl›ndan önce bafllar, aile öyküsü daha be-lirgindir ve tüm olgular›n %2’sini oluflturmaktad›r. Gebelikte has-tal›k seyri ile ilgili çeliflkili sonuçlar bildirilmifltir.
Morbidite körlük, uzun süreli artrit, tromboflebit ve santral si-nir sistemi komplikasyonlar›na ba¤l›d›r.
Mortalite vasküler, gastrointestinal, pulmoner, santral sinir sis-temi tutulumuna, nadiren de olsa amiloidoza ba¤l›d›r ve ayn› yafl ortalamas› genel populasyonuna göre yüksektir (2).
Behçet’te klinik bulgular›n derlendi¤i retrospektif bir çal›flma-da 2147 hasta, 21 y›l izlenmifl, erkek/kad›n oran› 1,03, ortalama hastal›k bafllang›ç yafl› 25,6, aile öyküsü %7,3, pozitif paterji test oran› %56,8, mukokutanöz lezyonlar tüm hastalarda, oküler tutu-lum %28,9, artiküler tutututu-lum %15,9, vasküler tutututu-lum %16,8, gas-trointestinal tutulum %2,8, nörolojik tutulum %2,2, pulmoner tu-tulum %1,0, kardiyak ve renal tutu-tulum s›ras›yla sadece 3 ve 2 has-tada saptanm›flt›r (7). Vasküler, nörolojik ve oküler tutulumlar, er-kek hastalarda kad›nlara göre daha yüksek oranda bulunmufl ve prognozun erkekte daha kötü oldu¤u görüflünü destekleyen bir sonuç belirlenmifltir.
Ayn› çal›flma grubunun 2003’de yay›nlad›¤› 2313 Behçet’li Türk hastan›n cinsiyete göre klinik bulgular çal›flmas›nda, sadece genital ülser ve eritema nodosum bayanlarda yüksek, papulopüs-tüler lezyonlar, tromboflebit, oküler, nörolojik, pulmoner ve vaskü-ler tutulum erkekvaskü-lerde daha yüksek bulunmufltur. Bu sonuca göre prognozun erkeklerde daha kötü oldu¤u desteklenmifltir (8).
Behçet Hastal›¤›’nda geç bafllang›ca örnek 2 vakal›k bir ça-l›flma; Oral ülserasyon, asimetrik oligoartrit, üveit, kulakta kon-drit, psödofollikülit ve püstüler rafl› olan, 70 yafl›nda Lübnan’l› (ABD’de yaflayan) bir erkek hastada, birkaç y›l süren araflt›rma sonucu Behçet Hastal›¤› tan›s› konulmufltur. Ayn› çal›flmada hal-sizlik, kilo kayb›, bafla¤r›s› ve kutanöz lezyonlar ile baflvuran 72 yafl›ndaki bayan hastada bir y›ll›k bir araflt›rma sonucu posteri-or üveit, retinal vaskülit de tespit edilmifl ve Behçet Hastal›¤› ta-n›s› konulmufltur (9).
B
Be
eh
hç
çe
ett H
Ha
as
stta
all››¤
¤››’’n
nd
da
a K
Ka
as
s--‹‹s
sk
ke
elle
ett S
Siis
stte
em
m T
Tu
uttu
ullu
um
mu
u
Periferik artrit (erozif olmayan ve deformite yapmayan) veya artralji, Behçet’li hastalar›n hemen yar›s›nda görülmektedir. Spon-dilit ve sakroiliak tutulufl (nadiren), miyalji, miyozit (nadiren), os-teonekroz da (nadiren) görülebilmektedir. Artrit ve artraljigenel-Türk Fiz T›p Rehab Derg 2008: 54 Özel Say› 1; 34-7 Turk J Phys Med Rehab 2008: 54 Suppl 1; 34-7
Belgin Karao¤lan Behçet Hastal›¤›nda Klinik Bulgular
35
likle birkaç hafta süren bir semptomdur. Artritte a¤r›, flifllik, hare-ket k›s›tl›l›¤› belirgin olup, k›zar›kl›k hemen hemen yoktur. Y›llarca süren uzun süreli artritik semptomlar çok nadir görülür. En fazla oranda dizler, daha sonra ayak bilekleri olmak üzere alt ekstremi-te eklemleri özellikle tutulur. El, el bilek eklemleri ve dirsekler da-ha az s›kl›kta tutulan eklemlerdir. Spondilit ve sakroiliak eklem tu-tulumu çok nadirdir. S›kl›kla monoartiküler tutulum söz konusu olup, oligoartiküler de olabilir. Romatoid artrit’e benzer küçük ek-lem tutulumu ve poliartrit çok nadir görülür. Romatoid artrit’ten farkl› olarak, Behçet’te eklemde destrüktif de¤ifliklik olmaz ve sa-bah sertlik süresi k›sad›r.
Artrit oran› ile ilgili olarak çeflitli rakamlar söz konusudur (%30-50, %50-60, %15-88). Dilflen ve arkadafllar›n›n 496 olgu-luk serisinde %46,9, Davatchi’nin 3443 olguolgu-luk serisinde %39,9 oran›nda artrit bildirilmifltir (10,5).
Konu ile ilgili bu çal›flmalarda en fazla diz, daha sonra ayak bi-le¤i ve el bibi-le¤i tutulumu söz konusudur. Ayr›ca artralji veya ar-trit’in Behçet’in ilk bulgusu olarak ortaya ç›kabildi¤i de dikkat çek-mektedir (%0,5-7, %6,6).
Eklem tutulumunun Tc 99-M metilen difosfonat sintigrafisi ile incelendi¤i 32 hastal›k bir çal›flmada, dizler %62,5, ayak bilekleri %59,4, sakroiliaklar %25, el bilekleri %21,9, omuzlar %18,7, dir-sekler %12, 5 oran›nda tutulmufltur. Ayn› çal›flmada, eklem tutulu-munun %12,5 oran›nda monoartiküler, kalan›n›n oligoartiküler ol-du¤u bildirilmifltir. Hiçbir semptomu olmay›p, direkt grafisi de normal olanlarda sintigrafik olarak %25 oran›nda sakroiliak ek-lem tutulumu tespit edilmifltir. Bu çal›flma, kemik sintigrafisinin özellikle erken dönemde eklem tutulumunu göstermesi aç›s›ndan önemli oldu¤unu vurgulam›flt›r (11).
Behçet tan›s› alm›fl 70 hastan›n 31’inde eklem bulgusu sapta-nan çal›flmada, hastalar›n 8’inde artralji, 23’ünde artrit tespit edil-mifltir (12). Sinoviyal efüzyonu olan 4 hastan›n laboratuvar incele-mesinde inflamatuvar bulgular, radyolojik incelemede ise nonero-zif özellikte bulgular saptanm›flt›r.
Kore’de yap›lan bir çal›flmada, Behçet’e ba¤l› artropatisi olan iki hastan›n manyetik rezonans görüntülemesinde, sinoviyal kal›n-laflma ve efüzyon tespit edilmifl ve erken tan›da gerekli bir yön-tem olarak önerilmifltir (13).
Spondilit ve sakroiliak eklem tutulumu ile ilgili birçok yay›n vard›r. Baz› yay›nlarda %0,5-1 gibi düflük oranlarda görüldü¤ü, kontrollü bir çal›flman›n sonuçlar›na göre de sakroiliak eklem tu-tulumunda art›fl olmad›¤› belirtilmifltir (14).
Behçet hastal›¤› olan 34 kifli ve 25 kontrol, sakroiliak eklem tu-tulumu aç›s›ndan karfl›laflt›r›lm›fl, iki grup aras›nda anlaml› bir fark bulunmad›¤› bildirilmifltir (15).
Lokal veya generalize özellikte ve nadiren miyozit geliflebildi-¤i bildirilmektedir.
Sjögren Sendromu belirtileri gösteren baz› Behçet olgular› da söz konusu olabilmektedir. Artriti olan Behçet’li hastalarda, di¤er-lerine göre daha fazla akne lezyonu oldu¤u tespit edilmifltir (16).
Behçet’li bir hastan›n 25 y›ll›k izlem sürecinde multiple oste-onekroza rastlanm›fl ve erken dönem tan›, etkili tedavi için mag-netik rezonans görüntüleme önerilmifltir (17).
Erciyes Üniversitesi Dermatoloji Klini¤i’nde yap›lan bir çal›fl-mada, 1997 y›l›ndan beri izlenen 17 Behçet’li çocuk ile ilgili veriler sunulmufltur. Di¤er klinik bulgularda oldu¤u gibi, eklem bulgula-r›nda da benzerlik saptanm›flt›r (18).
Tunus’ta yap›lan çok merkezli retrospektif bir çal›flmaya göre, 519 Behçet’li hasta, E/K : 2,7, %87,5’i uluslararas› kriterleri karfl›l›-yor, HLA B 51 %35 oran›nda pozitif, eklem tutulumu %51
oran›n-da bulunmufl. Ayn› çal›flmaoran›n-da di¤er bulgular oran›n-da Akdeniz ülkeleri ve Orta Do¤u ülkelerine yak›n bulunmufl, sadece pozitif paterji ve venöz trombozlar biraz daha fazla, oküler ve nörolojik tutulum ise daha düflük oranda tespit edilmifltir (19).
Sa¤ dizinde flifllik ve a¤r› ile 5 y›ldan beri takip edilen 29 yafl›n-daki erkek hastada (1999-2004), sonradan ortaya ç›kan rekurran aft ve follikül benzeri deri bulgular› nedeniyle Behçet Hastal›¤› flüphesi oluflmufl ve tan› konulmufltur. HLA B 51‘i pozitif ç›kan has-taya, kolflisin tedavisi bafllanm›fl ve semptomlarda iyileflme göz-lenmifltir (20).
Nadir görülen bir durum olan erozif artropati, uzun süreden beri takipte olan Behçet’li bir hastada radyografik bir bulgu olarak ortaya ç›km›fl ve psöriatik artriti and›r›r tarzda olarak ifade edil-mifltir (21).
Behçet hastalar›nda kemik mineral yo¤unlu¤unu araflt›rmak üzere 35 hasta ve 33 kontrolun spinal ve femur DEXA’s› ölçülmüfl-tür. Hastal›k süreleri yaklafl›k 6 y›l olup, postmenapozal kad›nlar ve steroid kullananlar ekarte edilmifltir. Sonuç olarak hasta ve kontrol grubu aras›nda DEXA sonuçlar›na göre kemik mineral yo-¤unlu¤u aç›s›ndan anlaml› bir fark gözlenmedi¤i belirtilmifltir (22).
Çocukluk döneminde spinal travma yaflam›fl, Behçet’li ve tora-kal kifozu olan bir hastada, y›llar sonra geliflen progressif myelo-pati, çok ender görülen bir durum olarak bildirilmifltir (23).
Çin’de yap›lan retrospektif bir çal›flmada 1978-2000 y›llar› ara-s›nda net Behçet tan›s› konulan 37 hasta (19 K, 18 E) tespit edilmifl ve tahmin edilenden az bir oranda oldu¤u ifade edilmifltir. Ayn› ça-l›flmada klinik bulgular olarak, %100 oral ülserasyon, %81 genital ülserasyon, %73 deri lezyonlar›, %54 artrit/artralji, %35 oküler lezyonlara rastlanm›flt›r. Daha az sistemik tutulum ve birkaç ciddi oküler lezyon d›fl›nda daha hafif seyirli vakalar oldu¤u fleklinde aç›klanm›flt›r. Klinik bulgular›n farkl› olmas›, farkl› HLA da¤›l›m› ve çevresel faktörlere ba¤lanm›flt›r (24).
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Dilflen N. Behçet hastal›¤›n›n tarihçesi. Aktüel T›p Dergisi. Behçet Hastal›¤› Say›s› 1997;2:62-5.
2. Do¤anavflargil E, Keser G, Gümüfldifl G. Behçet hastal›¤›. Klinik Roma-toloji. Editör. Deniz Matbaas›. 1999:423-39.
3. International Study Group for Behçet’s Disease. Lancet 1990;335:1078-80.
4. Kaklamani VG, Vaiopoulos G, Kahlamanis PG. Behçet’s diseases. Se-minars and Arthritis and Rheumatism 1998;27:197-217.
5. Davatchi F, Shahram F, Akbanian M, Charibdoost F, Naili A, Chams C, et al. Behçet’s disease-analysis of 3443 cases. Aplar Journal of Rhe-umatolojy 1997;1:2-5.
6. Tsutsi K, Hasegawa M, Takata M, Takehava K. Behçet’s disease. J Rhe-umatol 1998;25:326-8.
7. Gürler A, Tursen U, Boyvat A. Evaluation of clinical findings in Turkish patient with Behçet’s disease. Yonsei Med Jour 1997;38(6):423-27. 8. Tursen U, Gürler A, Boyvat A. Evaluation of clinical findings according
to sex in 2313 Turkish patient with Behçet’s disease. Int J Dermatol 2003;42:346-51.
9. Zaide A, Avead H. Late onset Behçet’s disease. Joint Bone Spine 2006;73:567-69.
10. Dilflen N. Behçet hastal›¤›nda tan›, gidifl ve prognoz. Aktuel T›p Der-gisi 1997;2:108-11.
11. fiahin M, Y›ld›z M, Tunç SE. The usefulness of Tc-99 M-MDP bone scin-tigraphy in detection of articular involvement of Behçet’s disease. Ann Nucl Med 2006;20:649-53.
12. Sepici V, Tafl N, Sever A, Gürer MA. Behçet hastal›¤›nda eklem tutul-mas›. Turk J Resc Med Sci 1991;9:261-4.
13. Choi JA, Kim JE, Koh SH, Chvy Ho, Kong HS.Arthropathy in Behçet’s di-sease: MR imaging findings in two cases. Radiology 2003;226:387-9.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2008: 54 Özel Say› 1; 34-7 Turk J Phys Med Rehab 2008: 54 Suppl 1; 34-7 Belgin Karao¤lan
Behçet Hastal›¤›nda Klinik Bulgular
36
14. Yaz›c› H, Tuzlac› M, Yurdakul S. A controlled survey of sacroiliitis in Behçet’s disease. Ann Rheum Dis 1981;40:558-9.
15. Chamberlain MA, Robertson RJ. A controlled study of sacroiliitis in Behçet’s disease. Br J Rheumatol 1993;32:693-8.
16. Diri E, Mat C, Hamuryudan V, Yurdakul S, H›zl› N, Yaz›c› H. Papulopus-tular skin lesions are seen more frequently in patients with Behçet’s syndrome who have arthritis: a controlled and masked study. Ann Rheum Dis 2001;60:1074-6.
17. Jager M, Thorey F, Wild A, Voede M, Kauspe R.Osteonecrosis of Beh-çet’s disease:diagnosis, therapy, and course. Z Rheumatol 2003;62:390-4.
18. Borlu M. Behçet’s disease in children. Int J Dermatol 2006;45:713-16. 19. Hamzaoui S, Harmel A, Bouslana K. Behçet’s disease in Tunisia.
Cli-nical study of 519 cases. Rev Med Interne 2006;27:742-50.
20. Sugisaki K, Ogasa S, Okubo S. A case of possible Behçet’s disease, proceded by recurrent knee arthropathy for 5 years, effectively trea-ted with oral colchicine. Med Rheumatol 2006;16:97-100.
21. Ayd›n G, Kelefl I, Atalar E, Orkun S. Extensive erosive arthropathy in a patient with Behçet’s disease:case report. Clin Rheumatol 2005;24:645-7.
22. Biçer A, Tursen Y, Kaya TI, Ozer C, Camdeviren H, ‹kizo¤lu G, et al. Bo-ne miBo-neral density in patients with Behçet’s disease. Rheumatol Int 2004;24:355-8.
23. Turgut M. Behçet’s disease and late progressive myelopathy in a pa-tient with severe kyphotic deformity following childhood spinal trau-ma:is there any connection. Eur Spine J 2004;13:164-6.
24. Mok CC, Cheung TC, Ho CT, Lee KW, Lau CS, Wong RW. Behçet’s di-sease in Southern Chinese patients. J Rheumatol 2002; 29:1689-93. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2008: 54 Özel Say› 1; 34-7
Turk J Phys Med Rehab 2008: 54 Suppl 1; 34-7
Belgin Karao¤lan Behçet Hastal›¤›nda Klinik Bulgular
