1993 YILI ÇALI~MA RAPORU
REF~K DURU
Burdur Bölgesi'nin tarihöncesi kültürlerini ara~t~rmak üzere, ba~kanl~-~~n~~ yapt~~~m~z bir çal~~ma grubu, 1976 y~l~nda ön haz~rl~klara ba~lam~~, 1976-1977 y~llar~nda bölgenin kuzey ve orta kesimlerinde gerçekle~tirdi~i yü-zey ara~t~rmalar~~ sonunda, Kuruçay Höyü~ü'nde kaz~lara ba~lanm~~t~. 1978-1988 aras~nda devam eden Kuruçay kaz~lar~mn bitiminde', bölge çal~~mala-r~n~~ Burdur'un güneyinde sürdüren ara~t~rma kurulumuz, Bucak ilçesi ya-k~nlar~nda yer alan Höyücek Höyü~ü'nde kaz~~ yapma~a karar vermi~ti. 1989-1992 y~llar~~ aras~nda 4 y~l süren Höyücek kazdar~ndan sonra2, çal~~malar bi-raz daha güneye kayd~r~larak, bu kesimdeki durumun ara~t~r~lmas~~ planland~~ ve Höyücek'in 20 km. kadar güneyinde ve Antalya Bölgesi'nin kuzey s~n~r~~ yak~nlar~nda yer alan Badema~ac~~ Höyü~ü, yeni kaz~~ yeri olarak seçildi. Ba~~ndan beri bölgedeki çal~~malar~m~= amac~, Burdur ve yak~n çevresini bir bütün olarak, olanaldarm elverdi~i ölçüde taramak ve Anadolu'nun tari-höncesi dönemleri için büyük önem ta~~yan bu bölge hakk~nda, bilinmeyen-lere yan~tlar aramak idi. Bu yeni höyü~ün kaz~~ yeri olarak seçiminde etken olan bir di~er olgu da, K~z~lkaya Höyük ad~yla uzun y~llard~r bilinen bu hö-yü~ün yüzey buluntularma pek çok yerde referans verilmesi ve baz~~ yorum-lara gidiliyor olmas~yd~'. Bölgedeki ön çal~~malar s~ras~nda gezilen ve yüzey
1 Duru 1994; Duru 1996. 2
Duru 1992; Duru 1995; Duru 1995 a. 3
Badema~ac~~ Höyü~ü'nün arkeoloji yaz~nma giri~i, Burdur Bölgesi'nde ilk bilimsel yüzey ara~urmalann~~ yapan J.Mellaart ile olmu~tur. J.Mellaart, 1958'de ziyaret etti~i ve yüzey malzemesi toplad~~~~ merkezler aras~nda K~z~lkaya Höyü~ii ad~nda bir höyil~il de saymaktad~r
(Meliaart 1961:160). Biz 1978-813 y~llar~nda çevrede yapt~~~m~z geziler s~ras~nda, tabii K~z~lkaya
1-16yilkü'nil de görmek istedik. Ancak K~z~lkaya ad~n~~ ta~~yan, Bucak ~lçesi'ne ba~h belde yak~nlar~nda herhangi bir höyük olmad~~~~ gibi, yak~n çevrede de bu isimde bir höyük yoktu. Burdur-Antalya karayolunda, U~urlu Beldesi'nin güney ç~k~~~~ yak~nlar~ndaki K~z~lkaya sapa~nun sol kenar~nda ve yolun 40 m. kadar do~usunda, küçük bir tepecik vard~r ve köylüler bu tepeye, K~z~lkaya'mn Höyü~il veya U~urlu Höyü~il demektedirler. Ancak bu tepecik üzerinde çok az çanak çömlek vard~~ ve tepenin bir höyük de~il, belki bir tilmülüs olmas~~ dü~ünülebilirdi. Daha sonra, J.Mellaart'~n 1958 phnclaki yüzey çah~malanna kat~lan Dr.David French ile yapt~~~m~z bir konu~ma s~ras~nda, ilk kez kendisi taraf~ndan varl~~~~ saptanan söz konusu höyü~ün isminin
784 REFIK DURU
malzemesi toplanan höyükte çal~~malara giri~mek için, An~tlar ve Müzeler Genel Müdürlü~ü'ne 1992 y~l~nda yap~lan ba~vurumuz, Genel Müdürlük ta-raf~ndan olumlu kar~~lanm~~~ ve verilen izin ile, 1993 y~l~nda kaz~lara ba~lan-m~~ur. Kaz~m~z An~tlar ve Müzeler Genel Müdürlü~ü, ~stanbul Üniversitesi Ara~t~rma Fonu Ba~kanl~~~~ (Proje No.702/260495), Edebiyat Fakültesi Dekanl~~~~ ve Türk Tarih Kurumu Ba~kanl~~~'n~n sa~lad~~~~ parasal destek ile yürütülmü~tür'.
Antalya ~li'ne ba~l~~ Badema~ac~~ Kasabas~/Beldesi s~n~rlar~~ içinde ve ka-saban~n 2.5 km. kadar kuzeyinde bulunan Badema~ac~~ Höyü~ü (Bundan sonra sadece Badema~ac~~ olarak an~lacakt~r), uzunlu~u yakla~~k 8 km., geni~-li~i 6 km. olan, etraf~~ da~larla çevrili küçük bir ova içindedir (Lev.1/2)5. Antalya-Burdur karayolunun 52. lun.sinde, karayolunun 200 m. kadar bat~-s~ndaki höyük, Toros Da~larfndan Antalya düzlü~üne ini~~ için do~al geçi~~ olana~~~ sa~layan, modern karayolunun da geçti~i Çubuk Beli'nin, 3-4 km. yanl~~~ bildirildi~ini, K~z~lkaya ad~nda bir höyük olmad~~~n~~ ve J.Mellaart taraf~ndan K~z~lkaya ismiyle tamt~lan ve çanak çömle~i k~smen yay~nlanan höyü~ün Badema~ac~~ Köyü yak~nlar~ndaki höyük oldu~unu söyledi.
Bölgede ara~t~rmalar yapan Ian A.Todd, K~z~lkaya'n~n Burdur-Antalya karayolunun 1 km. bat~s~nda oldu~unu söylemektedir (I.A.Todd, The Prehistory, of Central Anatolia I:The Neolithic
Period, Göteborg, 1980:133). I.A.Todd'un Ka~lkaya'n~n yerini tarifi, D.French'in söylediklerine
ve Badema~ac~~ Höyil~il'niin konumuna tam olarak uymaktad~r. Bu durumda arkeoloji yaz~n~na K~z~lkaya olarak geçen höyü~ün, bizim çah~makta oldu~umuz Badema~ac~~ Höyü~il oldu~u kesindir.
4 Burada ad~m sayd~~~m kurulu~lar~n yöneticileriyle, Antalya Müzesi Müdürü, meslekta~~m
Say~n Kayhan Dörtliik'e, bize her türlü kolayl~~~~ gösteren, Antalya Müzesi'nde görevli arkada~larla, kannuza yak~n ilgi gösteren, Antalya ~l Kültür Müdürü, meslekta~~m Musa Seyirci'ye, kaz~~ kurulumuz ad~na te~ekkürler borçluyum.
Kaz~lar 23 Temmuz/9 Eylül 1993 tarihleri aras~nda sürdürüldü. Ba~kanl~~~n~~ yapt~~~m kaz~~ kurulu Yrd. Doç.Dr.Gülsün Umurtak (Kaz~~ Ba~kan Yard~mc~s~), Y.Mimar-Arkeolog Sinan Kay~, Arkeolog-Topo~raf Sabri Akdal, Arkeolog-Foto~raf Uzman~~ Turhan Birgül ile ö~rencilerimiz Recep Çöndekçi, Füsun Ergill, Hilâ1 Kömbe, Mehmet Ba~c~ , Faruk Demirci, Aysel ~enyaku ve Kent Planlamac~s~~ Özdemir Sert'ten olu~uyordu. ~stanbul Arkeoloji Milzeleri ara~t~rmac~lanndan Metin Gökçay, kaz~ya, An~tlar ve Müzeler Genel Müdürlü~ü Uzman~~ olarak kat~ld~. Kaz~~ Kurulu'nun bütün üyelerine, kaz~lar s~ras~ndaki özverili çal~~malar~~ dolay~s~yla, en içten te~ekkiirlerimi sunmak istiyorum.
Ekibimiz kamp~n~~ Badema~ac~~ Beldesi ~lkokulu'nda kurdu. Belde'deki 55 günlük misafirli~imiz s~ras~nda, ba~ta Belediye Ba~kan~~ Say~n Enver Karata~~ olmak üzere, ~lkö~retim Okulu Müdür Yard~mc~s~~ Muhammet Çay~r ve di~er görevliler, ekibimize her alanda çok yak~n
ilgi gösterdiler, yard~mlarda bulundular. Belde yöneticilerine içten te~ekkürlerimizi sunanz.
5 Çanak ~eklindeki topograf~k durumu nedeniyle, eski bir göl yata~~~ oldu~u anla~~lan ova,
kadar kuzeyindedir6. Yaylan~n bu kesiminde, karayolunun do~u kenar~nda Da~/Da~beli Kasabas~~ (Eski ismi Haf~zbey/Haf~z Pa~a Çiftli~i) bulunmakta-d~r.
Höyük, kuzey-güney yönündeki uzun çap~~ 210 m., do~u-bat~~ yönündeki k~sa çap~~ da 110 m. kadar olan, oval biçimli bir tepedir (Lev.1/1;2/1,2) 7. Ova düzleminden hesaplan~rsa (Ovamn denizden yüksekli~i 780 m. civar~n-dad~r.), höyü~ün en yüksek noktas~n~n yüksekli~i 7 m. kadard~r. Höyük'teki en eski yerle~melerin, ovan~n günümüzdeki düzleminin birkaç metre alt~nda oldu~unu tahmin ediyoruz. Bu do~ru ise, höyükteki birikim konisinin gerçek yüksekli~inin 9-10 m. kadar oldu~u söylenebilir.
Tepe üzerinde, irili ufald~~ 50 kadar, sak~z, menengiç (yabani antep f~s-t~~~), ahlat ve di~er türde a~aç vard~r (Lev.2/1-4).
Kaz~lar
Kaz~lara ba~lamadan önce, höyük yüzeyinde yapt~~~m~z çanak çömlek (çç) toplamas~nda, pek az parça bulundu~undan, kaz~~ alanlar~n~n seçilmesi konusunda, höyük üzerindeki çç'nin da~~l~~~ durumu hiç yararl~~ olmad~'. Bu bak~ mdan, kaz~lacak alanlar, baz~~ pratik nedenler, ki~isel gözlem ve tercihlerimizle saptand~.
1993 kaz~~ döneminde, çal~~malara tepenin kuzey ve güneyinde, iki alanda ba~land~~ (Lev.1/1). A Kaz~~ Alan~~ ad~~ verilen kuzey açmada, do~u-bat~~ yönünde s~ralanan, her biri 10X10 m.boyutunda olan üç plankarede çal~~~ld~~
6 Antalya-Burdur karayolunun 50.km.sindeki Badema~ac~~ sapa~~mn 2 km. kadar
güneyinde, Antik ça~larda Pisidya'mn s~n~r kenti olarak kabul edilen, Ariassos kenti bulunmaktad~r. Höyü~iimüz ve yukar~da sayd~~~m~z modern ve antik yerle~me yerlerini içine alan bölge, co~rafi aç~dan Burdur yüksek clüzlü~ünün güney s~n~r~ndad~r, ve kültürel aç~dan da Antik Pisidya'mn içinde kalmakla birlikte, bugün idari bak~mdan Antalya ~li Merkez Ilçesi'ne ba~l~d~r. Höyü~ümilz bu konumu ile, Burdur Bölgesi'nin Akdeniz'e do~ru olan son ve Antalya dilzlü~ünden (Antik Pamphylia) Anadolu Yaylas~ na ç~lu~tan sonraki ilk höyük durumundad~r.
Hoyugun orta kesiminde, ta~~ birildmiyle olu~mu~, yakla~~k 2 m.lik bir yükselti vard~r. Bu tümse~in höyük ile herhangi bir ili~kisi yok gibi görünmektedir. Burada, büyük olas~l~kla bir tümülüs bulunmaktad~r. Bu y~~~nu ile çok oynand~~~~ ve yak~n zamana kadar, bu kesimde kaçak kaz~lar yap~ld~~~~ bilinmektedir.
8 Kaz~lara ba~lamadan önce, Ankara'da ~ ngiliz Arkeoloji Enstitilsü'nde inceledi~imiz
bölgenin yüzey malzemesi içindeki K~z~lkaya geli~li olarak etiketlenen parçalardan ço~unun benzerini, 1987-1992 y~llar~ nda Badema~ac~'nda yapt~~~ m~z yüzey ara~t~rmalar~ nda bulamam~~t~k. Höyük yüzeyinin, bugün böylesi fakir malzeme vermesini aç~klamak pek kolay de~ildir. Büyük ihtimalle 1950'lerden bugüne, höyü~e gelen ara~t~rmac~lar ve merakl~lar (!), binlerce y~lda yüzeye ç~kabilmi~~ olan çanak çömlek parçalar~n~~ toplayarak bitirmi~~ olmahd~r.
786 REFIK DURU
(C-5/TV-1, D-1/IV-/1 ve D-2/IV-1 plankareleri-Lev.2/3;6/4). Aralar~nda 1 m.lik ara duvarlar~n b~rak~ld~~~~ karelerden merkeze en yak~n olan Al kare-sinde, tarla düzlemi olan -2.22 m.den ba~lanarak, -4.27 m.ye, A2 karesinde -4.72 m.ye ve yamaç yak~n~ndaki A3 karesinde de -4.68 m.ye inilmi~tir (Derinlikler, höyü~ün en yüksek noktas~~ ±0 m. kabul edilerek ölçülmü~tür).
Güneydeki B açmas~~ kaz~lar~, do~u-bat~~ do~rultusunda s~ralanan 10X10 m.lik, iki plankarede yürütüldü (C-5/V-4, D-1/V-4 plankareleri - Lev.2/4;7/1-3). B1 karesinde inilen en derin nokta, tarla düzlemi olan -3.51 m. den hesaplan~rsa, -4.77 m., B2 de ise -4.21 m.lerdi. Böylece ilk y~l, toplam 500 m2lik alanlarda çal~~~ld~~ ve tarla düzlemine göre, 1.5-2.5 m. derinle~ildi.
Tabalcala~ma durumu
Höyü~ümüzdeki tabakala~ma durumu hakk~nda, göreceli olarak küçük alanlarda yap~lan ilk saptamalar~n, ilerideki kaz~~ dönemlerinde aç~lacak ba~ka açmalardan edinilen bilgilerle de~i~ebilece~ini gözönünde tutarak, bu raporumuzda, bu y~l saptanan yerle~melerin kültürel s~ralamas~n~~ vermekle yetiniyor, yap~~ tabakalar~n~n mimarl~k aç~s~ndan kesin ~ekilde s~ralanmas~n~~ yapmaktan ve bu tabakalar~~ isimlendirmekten kaç~myoruz. A~a~~da bu y~l~n sonuçlar~na göre kültürel süreci ve kültür dönemlerinin mimarl~k evrelerini
(yap~~ kadar~n~) veriyoruz:
Al Kaz~~ Alan~~ (C-5/IV-1)
Yüzey topra~~~ say~labilecek ilk 25 cm.de, Geç Neolitik Ça~ a (GNÇ) veya Erken Kalkolitik Ça~'a (EKÇ) ait, aç~k zemine k~rm~z~~ ve k~rm~z~~ zemine beyaz boya bezemeli çç türlerinin ele geçti~i kar~~~k birikim. Herhangi bir mimari kal~nt~~ yok.
Açman~n bat~~ kenar~~ yak~nlar~nda, yüzeyden 75 cm. derinlikte (-3.00 m.), kuzeydo~u-güneybat~~ yönünde geli~en ilk temellerle, güneybat~~ kö~e-deki temeller (Lev.3/1-koyu renk ta~lar;7/4). Alan~n kuzey kesiminde, boyal~~ GNÇ çç'si devam ediyor.
Alan~n ortalar~nda -3.10 m. ile -3.50 m.lerde, do~u-bat~~ yönünde ya-p~lm~~, iki evreli temeller (Lev.3/1-beyaz b~rak~lm~~~ ta~lar;7/4). Alan~n kuzey yar~s~nda mimarl~k kal~nt~s~~ yok. Neolitik'e ait çç ve boya bezemeliler devam ediyor.
d) -4.20 m.lerde, de~i~ik karakterde ince ta~~ temeller ve kerpiç duvar iz-leri (Lev.3/2;7/ 4) ile birlikte, daha erken dönemiz-lerinin, Erken Neolitik Ça~~ (ENÇ) çç'si
A2 Kaz~~ Alan~~ (D-1/IV-1)
Yüzeyin hemen alt~nda, -2.70 m. ile -3.30 m.lerde, bozuk durumda ta~~ temeller (Lev.4/1;6/1) ve ~TÇ çç'si.
Höyü~ün do~uya do~ru alçalmas~na uygun olarak -3.00 m. ile -3.70 m.lerde (tarla yüzeyinden 0.70-1.40 m. derinde) daha erken dönem yerle~-melerinin temelleri (Lev.4/2-koyu renk;6/2) ve ~TÇ çç'si.
-3.63 ile -4.00 m.lerde çok bozuk durumda temeller (Lev.4/2-beyaz b~ralulm~~;6/2), ve ~TÇ çç'si.
-4 m.den daha altta, bozulmu~~ ta~~ temellerle, ENÇ çç'si (Lev. 3/2).
A3 Kaz~~ Alan~~ (D-2/IV-1)
~lk 50 cm.lik birikimde ~TÇ çç'si.
-3.39 m. ile -4.64 m.ler aras~nda, A2'nin b evresi duvarlar~n~n devam~~ olan temeller (Lev.4/2,koyu renk;6/3,4), ve ~TÇ çç'si.
-4.40 ile -4.60 m.lerde, A2'nin c evresi ile ça~da~~ olan, planlar~~ belirsiz ve bozuk durumda ta~~ temeller (Lev.4/2-beyaz b~rak~lm~~;6/3) ve ~TÇ çç'si.
BI Kaz~~ Alan~~ (C-5/V-4)
a) Yüzeyin hemen alt~nda temeller (Lev.5/1-koyu renk;7/1), ve ~TÇ çç- 'si.
b) -3.60 m. ile 3.70 m.ler aras~nda daha eski yerle~menin ta~~ temelleri (Lev.5/1-beyaz b~rak~lm~~~ 7/1) ve ~TÇ çç'si.
c) -3.90 m. ile -4.30 m.lerde A2 ve A3 Kaz~~ Alanlar~n~n, c evresi ile ça~da~~ olan temeller (Lev.5/2;7/3) ve ~TÇ çç'si.
B2 Kaz~~ Alan~~ (D-I/V-4)
Yüzeye kadar ç~kan ta~~ temeller (Lev.5/1-koyu renk;7/2), ~TÇ çç'si. 70 cm. derinlikte daha erken dönemin temelleri (Lev.5/1-beyaz bira-lulm~~;7/2) ve ~TÇ çç'si.
788 REF~K DURU
Yukar~da verilen bir hayli kar~~~k tabakala~ma durumunu sadele~tirirsek, kaz~lan alanlardaki en geç yerle~melerin ~TÇ'ye ait oldu~unu; A2 ve A3 plankarelerindeki ~TÇ yerle~melerinin ~imdilik üç yap~la~ma evresi içerdi~ini ve bu dönemde, büyük olas~l~kla höyü~ün orta k~s~mlar~nda oturulmay~p, do~u yamaç yak~nlar~nda yerle~ildi~ini; A2 karesinde inilen en derin dü-zeyde, ENÇ'ye ait temellerin bulundu~unu; B Kaz~~ Alan~'ndaki ~TÇ yerle~-melerinde de üç mimarl~k evresinin oldu~unu söyleyebiliriz. Mimarl~k aç~-s~ndan, A ve B açmalar~n~n ~TÇ dönemine ait kal~nt~lar~~ aras~nda, hemen hiçbir farkl~l~k yoktur.
Al alan~nda ~TÇ'ye ait ne mimarl~k kal~nt~s~na, ne de ~TÇ çç'sine rast-lanm~~t~r. Bu çukurda kaz~~ alan~n~n ortalar~nda, yüzeyden itibaren, herhangi
bir yerle~meye ba~l~~ olmayan, EKÇ ve GNÇ'ye ait çç gelmektedir. Daha a
~a-~~da, GNÇ'nin en az iki yap~~ kat~~ halindeki yerle~meleri vard~r. Al karesinde inilen en alt düzlemde, büyük olas~l~ kla ENÇ dönemi yerle~meleri ba~lamak-tad~n
Bugün için, her iki çukurdaki mimarl~k kal~nt~lar~na dayan~larak yap~la-cak tabakala~ma durumu ~öyledir:
~TÇ (Üç yap~~ kat~~ - A2-A3 ve B1-B2 Kaz~~ Alanlar~)
GNÇ / EKÇ (~ki yap~~ kat~~ - Al Kaz~~ Alan~)
ENÇ (Bir yap~~ kat~~ - Al ve A2 Kaz~~ Alanlar~)
Mimarl~k
~TÇ'nin en az üç yap~~ kat~~ halindeki mimarl~k kal~ nt~lar~ndan edinilen bilgiler çok fazla de~ildir. Genel olarak yap~lar~n duvarlar~n~n en alttaki ta~~ temelleri ele geçmi~tir. Temeller yanyana iki ta~la örülmü~tür ve kal~nl~klar~~ 30-40 cm. aras~ndad~r. Ta~~ temel dizisinin üzerinde yükselen kerpiç duvar-lara ait iz bulunmam~~t~r.
Höyük yüzeyine çok yak~n olan en geç ~TÇ yerle~mesinin duvar temel-leri, bir hayli bozuk durumdad~r (Lev.4/1). Baz~~ duvarlar~~ tamamiyle yok olmu~~ bir evin taban~~ üzerinde, çok say~da iri küp'e rastlanm~~t~r (Lev.6/1).
~TÇ'nin ikinci yap~~ kat~ n~ n oldukça iyi korunmu~~ olan bir duvar~~
(Lev.4/2-koyu renk ta~lan6/3), A2'de ba~lay~p A3'te devam etmektedir. Yer yer 3-5 s~ras~~ korunmu~~ durumdaki bu duvar~n dik olmay~p, bütünüyle gü-neye do~ru e~imli-~evli olmas~~ ilginçtir. Bunun istenerek mi böyle örüldü-~ünü, yoksa duvar~n ait oldu~u yap~n~n y~k~lmas~yla ilgili bir husus mu oldu-~unu anlayamad~ k.
~TÇ'nin en erken yerle~im döneminin yap~lar~ na ait çok bozuk duvar ka-l~nt~lar~, A2 ve A3 karesine yay~lm~~~ durumdad~r.
A açmas~nda üç ayr~~ tabaka halindeki ~TÇ yerle~melerinin yap~lar~ndan hiçbiri, tam ve anla~~l~r bir plan vermemi~tir. Yap~lar ya çok bozuktur, yahut temeller kaz~~ alan~~ d~~~na ç~kmaktad~r. Bu nedenle plan özellikleri konu-sunda söylenecek çok fazla ~ey yoktur.
B açmas~nda saptanan ~TÇ yerle~melerinin temelleri, göreceli olarak bi-raz daha iyi durumdad~r (Lev.5/1,2;7/1-3). Bu kesimdeki ~TÇ yerle~mele-rinde yap~lar~n duvarlar~, genellikle irice ta~larla örülmü~tür (Lev.7/2). B1 karesindeki yap~lar~n ta~lanndan büyük k~sm~, tarla yüzeyine çok yak~n ol-duklar~~ için sökülmü~~ ve bu nedenle yap~lar~n planlan belirsiz hale gelmi~tir
(Lev.5/1-B1' deki koyu renkli temeller;7/1,2). B2'nin en geç ~TÇ yap~lar~~ (Lev.5/1 koyu renkli), daha erken bir dönemin temellerinin (Lev.5/1 beyaz b~rak~lm~~~ temeller) hemen üzerindedir ve yap~lar~n planlar~n~ n birbirine çok uydu~u anla~~lmaktad~r.
Bl'in bu y~l inilen en derin düzleminde, ~TÇ'nin üçüncü yap~~ kat~na ait iki yap~~ ortaya ç~karuld~~ (Lev.5/2;7/1,3). Ta~~ temelleri 35-45 cm. kal~nl~kta olan bu yap~lardan, açman~n ortalar~nda yeralan yap~n~n büyük bir k~sm~, kaz~~ alan~~ içinde kalm~~t~r. Yap~~ ince uzun dikdörtgen planl~d~r ve kap~s~~ gü-ney dar kenara aç~lm~~t~r. Odan~n do~u duvar~n~n iç taraf~nda k~sa bir duvar ç~k~nt~s~~ vard~r. Bu evin do~u biti~i~indeki yap~n~n bir k~sm~~ kaz~~ alan~n~n d~-~~nda kald~~~~ için, bu ikinci yap~n~ n, ba~~ms~z bir ev mi, yoksa bat~~ biti~i~in-deki birinci yap~n~n bir eki mi oldu~u, kesin olarak anla~~lamam~~ur. Bu ya-p~n~n kap~s~~ da, muhtemelen güney kenardad~r. Ayr~ca bat~daki evin ön k~s-m~na geçi~~ için, oda içinden bir ara kap~~ aç~lm~~t~r. ~kinci yap~n~n orta k~-s~mdaki bir duvar, orta melân~~ ikiye ay~rm~~~ gibidir.
790 REF~K DURU
~TÇ öncesi yerle~melere ait mimarl~ k kal~nt~lar~na gelince: Al alan~nda 75 cm. ve 1 m. derinliklerde görülen, 40-45 cm. kal~nl~~~nda, kuzeydo~u-gü-neybat~~ yönünde geli~en iki evreli temellerle, gükuzeydo~u-gü-neybat~~ kö~edeki dik aç~~ ya-pan duvarlar (Lev.3/1-koyu renkli temeller), bu karedeki en geç yerle~me-nin kalmuland~r. Biraz daha derinde bulunan, iki evreli duvarlar~n (Lev.3/1-beyaz b~rak~lm~~~ ta~lar;7/4) güneye bakan yüzlerinde baz~~ küçük duvar ekleri ile, alt~na çalulta~~~ dö~enmi~~ ate~~ yakma alanlar~~ vard~r. Bozuk durumdaki bu temellerin ait olduklar~~ yap~lar~n planlar~~ belli de~ildir.
Ayn~~ plankarede inilen en derin düzlemde, birbirine paralel, tek ta~la yap~lm~~~ (Kal~nl~klar~~ 15-20 cm.), üç ta~~ s~ras~~ vard~r (Lev.3/2;7/4). 60-65 cm. aral~klarla yap~lan ve kuzey uçlar~~ ayn~~ hizada kesilmi~~ olan bu ta~~ s~ra-lar~, güneyde kaz~~ alan~n~n d~~~na ç~kmaktad~r. Duvar temelleri olup
olmad~-~~n~~ bilmedi~imiz bu üç ta~~ s~ras~n~n hemen do~u biti~i~inde, ayn~~ yönde
uzanan, kerpiçten bir duvar vard~r. 70 cm. kal~nl~ktaki bu kerpiç duvarla, ince ta~~ s~ralar~~ birbiriyle ilgili olmal~d~r. Ancak ~zgara planl~~ gibi görünen bu temellerle, kerpiç duvar~n ait oldu~u yap~~ açman~n güney kenar~~ yak~nla-r~nda bulunmalar~~ nedeniyle, planlar~~ konusunda fazla bilgi edinilememi~tir.
A2 karesinde -4.70 m.lerdeki kal~n temelleri, ENÇ yerle~mesinin bu ke-simdeki uzanular~~ olarak dü~ünmek, san~r~z do~ru olacakt~r (Lev.3/2;6/2). Ancak bunlarla, ince üç paralel ta~~ temelin ili~kileri anla~~lamam~~ur.
Çömlekçilik
~TÇ'ye ait yap~~ katlar~n~n y~ k~nt~s~~ içinde ele geçen çç malzemede, ge-nelde birbirinden çok farkl~~ nitelikte mal gruplar~n~n varl~~~ndan söz edile-mez. Sadece ~TÇ'nin en son yerle~im döneminin çç'sinin daha eski ~TÇ yer-le~melerinin malzemesinden baz~~ farklar~n~n bulundu~u, daha kaba ve özensiz yap~lm~~~ olduklar~~ söylenebilir. Bu raporumuzda ~TÇ çömlekçili~i konusunda ayr~nt~ya girmeden, genel bir fikir vermek istiyoruz.
~TÇ'nin birinci yap~~ kat~l~m çok iri boy çömlekleri bir yana b~ rak~lacak olursa (Lev.6/1), orta boy çömlek ve derin çanaklardaki dikkat çeken en il-ginç özelliklerden biri, kaplara kar~~l~kl~~ olarak yerle~tirilmi~~ olan, yass~, uzun sap-tutamaldard~r (Lev.8/1).
~TÇ'nin daha erken yap~~ katlar~ n~ n çç'si, göreceli olarak daha kaliteli yap~mlard~r. Hamur renkleri ço~unlukla, gri ve grinin koyu tonlar~nda, daha az say~da k~rm~z~/kahverengidir. Astar ve açk~lama, küçük kaplarda bir
oranda özenli, iri parçalarda ya çok kötüdür, ya da hiç yoktur. ~ki kap d~-~~ nda, bütün kaplar elde yap~lmd~-~~t~r. Çarkta yap~lan iki kaptan biri A, di~eri B Kaz~~ Alan~'nda bulunmu~tur (Lev.8/8,9;12/ 3,4). Tek kulplu ma~rapa bi-çimli bu kaplar~n d~~~ yüzlerinde, yer yer k~rm~z~~ boya astar ve derince çizgiler halinde çark izleri vard~r.
~TÇ çömlekçili~i repertuvar~ ndaki kaplardan en çok rastlananlarm çi-zimleri, Lev.8'de verilmi~tir. Küçük boyda, ince boyunlu, gaga a~~zl~~ testilerle (Lev.8/ 2;11/ 2,3), kal~n boyunlu, ~i~~ kar~nl~~ gaga a~~zl~, bodur kaplardan pek çok tüm ve parça bulunmu~tur (Lev.11/ 4). ~nce gaga a~~zl~~ testiler daha az-d~ r (Lev.11/5). Çok görülen bir kap tipi, çift kulplu testilerdir (Lev.8/ 3-5;12/1-2).
S~~~ veya derin tabaklar da oldukça yayg~nd~r. Tabaklar, düz basit form-lardan (Lev.11/1), yüksek halka dipli ve çan ayakl~lara kadar, oldukça de~i-~ik biçimler vermektedir (Lev.8/6,7). Bir taba~~n duda~~~ d~~~ nda, yatay yer-le~tirilmi~, iki parmak delikli, kar~~l~kl~~ bir çift iri tutamak vard~r (Lev.8/7).
Üzerinde, içi beyaz madde doldurulmu~~ derin çizgi süslemesi bulunan, sepet kulplu tuzluk-biberlik, ayn~~k bir parçad~r (Lev.10/5;13/1).
~TÇ kerami~inde derince çizgi (Lev.8/ 3;12/ 2), içi beyaz doldurulmu~~ derin çizgi (Lev.10/5;13/1) ile, yatay ya da e~ik kabartma-oluk tekni~i ile yap~lm~~~ bir hayli bezemeli örnek vard~r (Lev.8/ 2;11/ 2-4). ~ki büyük küpe ait kar~n parças~~ üzerinde de, bir daire içine irice bir memecik yerle~tirilerek yap~lm~~, madalyon ~eklinde kabartma süsleme görülmü~tür (Lev.11 /6). Boya bezeme yoktur. Bir gaga a~~zl~~ testi üzerinde görülen belli belirsiz beyaz donuk zig-zag izler, ba~ar~s~z bir boya bezemeye i~aret etmelidir (Lev.11/5).
~TÇ öncesi tabakalarda ele geçen çç, tümüyle de~i~ik niteliktedir. Al plankaresinde, yukar~da belirtti~imiz gibi, yüzeyden itibaren, hiç ~TÇ parças~~ ele geçmemi~, bunlar~n yerine, büyük ço~unlu~unu;
Kal~n kenarl~, özensiz yap~lm~~, bazen a~z~n~n iç taraf~nda yumru ç~-k~nt~s~~ olan,
Kirli bej renkli astar üzerine k~rm~z~ /kahverengi boya bezekli, K~rm~z~~ astar üzerine kirli beyaz boya bezekli çç türlerinin olu~tur-du~u, kar~~~k nitelikte çç ile kar~~la~~lm~~tir.
792 REFIK DURU
Kaba i~çilikte, özensiz yap~lm~~~ birinci mal türü, ço~u kez kal~n kenarl~-d~r. Baz~lar~n~n a~z~n~n iç taraf~nda yumru ç~k~nt~lar~~ vard~r (Lev.14/8).
Kirli bej astar üzerine k~rm~z~~ boya bezekli mallar, genelde özensiz bir
yap~md~r. Açk~lama iyi de~ildir; bej astar donuk renktedir ve bu astar~n
üze-rine sürülen k~rm~z~~ veya kahverengi boya, astara pek iyi yap~~mam~~ur. Bu
türdeki boya bezemeli kaplar~n hemen tümünü derince çanaklar olu
~tur-maktad~r (Lev.9/5,6;14/3). Bezeme ögeleri genellikle ince veya orta kal~
n-l~kta bandlarla yap~lm~~, ~evron ve girland gibi bezeklerdir.
K~rm~z~~ astar üzerinde kirli beyaz boya bezekli mallar da, ço~unlukla
ka-bacad~r. Kaplar üzerine sürülen k~rm~z~~ boya astar, kap üzerine s~ k~ca ba~l~~
olmas~na kar~~n, bezeme için kullan~lan kirli beyaz boya, elle o~u~turulunca
kolayca silinmektedir. Boya bezekli kaplarda form aç~s~ndan ço~unlukta
olanlar tabaklar, boyunlu testiler ve çömleklerdir (Lev.9/8-13;14/ 4-7). Bezek ögeleri yatay paralel bandlar, ~evronlar ve girlandlard~r.
Bir tabak parças~n~n d~~~ taraf~na k~rm~z~~ zemine bej boya ile, iç yüze ise bej astar üzerine k~rm~z~~ boya ile bezek yap~lm~~t~r (Lev.9/7;14/ 2).
Bir parça üzerinde çentik bezeme vard~r (Lev.14/9).
Al plankaresinde, yüzeyin yakla~~k 1 m.lik üst birikiminde ele geçen çç türlerinin ait olduklar~~ yerle~imlerin tabakala~ma durumlar~~ hakk~nda bilgi-lerimiz yeterli olmad~~~~ için, ayn~~ karede -3 m. derinliklerdeki duvarlar~ n,
yukar~da tan~mlanan çç ile ili~kileri konusunda kesin bir saptama yap~
lama-m~~ur. Bu durumda Al plankaresinin üst birikimden gelen malzemenin bu
alandaki yerle~melerle ili~kileri konusunda, bugün için herhangi bir~ey
söy-leyebilecek durumda de~iliz.
Al açmas~ndaki mimariye ba~l~~ çç'ye gelince: Kar~~~k birikimin alt~ndaki
tabakalar~n çç'si ço~unlukla kahverenginin tonlar~ nda ve bazen aç~ k gri
renkte olup, ince kenarl~, hafif açk~l~, iyi pi~mi~~ bir yap~md~r. Biçimlerde
ço-~unluk hafif S profilli çanaklardad~r (Lev.9/1;14/1). Derince çanaklara
(Lev.9/ 2) ve kapanan a~~zl~, ~i~~ kar~nl~~ küçük çömleklere de rastlanmaktad~ r
(Lev.9/ 3,4). Kaplarda kulp yoktur; kulp yerine dikine yerle~tirilmi~, delikli
silindirik tutamaklar kullan~lm~~t~r (Lev.9/ 2-4). Bu grup çç'de bezemeye rastlan~lmam~~ur.
Küçük buluntular
~TÇ katlar~ n~ n önemli küçük buluntular~ , pi~mi~~ topraktan, üzeri derin çizgili bir idol (Lev.13/2), ta~tan bir damga mühür (Lev.10/2;13/3), tunç-tan bir hançer (Lev.10/4;13/4)9 ve alt~n kulak t~kac~d~r (Lev.10/3;13/5). ~ nce alt~ n lavhadan yap~ lan ve içi siyah bir madde dolu olan kulak t~ kac~, B1 plankaresinde, temel ta~lar~ndan birinin üzerinde bulunmu~tur ve herhangi bir gömü ile ilgisi yoktur.
Al plankaresinde, yüzeyin 50 cm. kadar a~a~~s~nda bulunan bir figürin ba~~~ (Lev.10/1;14/10), bu alandaki ta~~ temelli yap~larla ça~da~~ olmal~d~ r.
Kar~~la~urmalar
Badema~ac~~ ~TÇ tabakalar~n~n çç ve di~er küçük buluntular~, a~~rl~kl~~ olarak Elmal~~ Bölgesi ve genelde de Bat~~ Anadolu'nun di~er ~TÇ merkezle-rinin malzemesi ile yak~n benzerlikler içindedir. A~a~~da bu benzerliklerden baz~lar~n~~ veriyoruz.
Badema~ac~~ ile Karata~-Semayük-Ba~ba~~~ aras~nda:
- Üzeri yatay veya e~ik kabartma-oluk bezemeli, gaga a~~zl~~ testicikler (Lev.8/2;11/2-4;kr~.Mellink 1965:P1.62/20,21),
~ ki kulplu testiler (Lev.8/3-5;12/1-2;kr~.Mellink /967:P1.83/45), Tuzluk-biberlikler (Lev.10/5;13/1;kr~.Mellink 1966:P1.61/30; Mellink
1969:P1.77/35),
Çarkta yap~lm~~~ tek kulplu ma~rapalar (Lev.8/8,9; 12/3, 4;kr~.Mellink
1964:P1.80/14,15;Mellink 1965:P1.61/12),
- Ortas~~ sivri glunnl~, yuvarlak madalyon kabartma (Lev.11/6;kr~.
Mellink 1966:P1.60/22;Mellink 1967:P1.84/51;Mellink 1968:P1.83/24,26,27),
9 Bu hançerin kimyasal analizi, Bo~aziçi Üniversitesi Arkeometri Ara~t~rma Merkezi'nde
Prof.Dr.Hadi Özbal taraf~ndan yap~lm~~t~r. Sonuçlar ~öyledir:
Eser element Au Ag Sn Pb As Sb Ni Zn Co Fe Cu Bi
Oran % Bak~lmad~~ 0.24 1.14 0.16 11.03 0.21 0.11 0.06 O 0.28 76.5 O H.Özbal'~n raporunda analiz sonuçlar~ n~n son derecede ilginç oldu~u bildirilmektedir. Özellikle arsenik'in %11.03, kalay'~ n %1.14 oran~ nda ç~ kmas~, hançerin çok özel bir ala~~ mdan yap~ld~~~ n~~ göstermektedir. Eserin ileride metalograf~k analizi de yap~lacakt~r.
794 REFIK DURU
- Damga mühürler (Lev.10/2;13/3;kr~.Mellink 1965:P1.64/33 a,b;65/37 a,b),
- Hançerler (Lev.10/4;13/4;kr~. Mellink 1967:P1.77/18;Mellink 1969: P1.74/21,22),
- Alt~n kulak t~kaçlan (Lev.10/3;13/5;Iu-~.Mellink 1969:323,P1. 74/16). Badema~ac~~ ile Beycesultan aras~nda:
- Uzun yatay ve iki delikli tutamaklar (Lev.8/7;krs.Lloyd-Mellaart 1962:P.17/5),
- Tuzluk-biberlikler (Lev.10/5;13/1;kr~.a.y.:P.14/32;P.20/3),
- Çarkta yap~lm~~~ tek kulplu testiler (Lev.8/8,9;12/3,4; kr~.a.y.:P 48/18,19;P.56/17).
Badema~ac~~ ile Yortan-Troya aras~nda:
- Çift kulplu testiler (Lev.8/3,4;12/1-3;kr~.Kâmi/ 1982:Tip XIII, PLXIV/226,227),
- Çarkta yap~lm~~~ tek kulplu testiler (Lev.8/8,9;12/3,4;kr~.Podzuweit /979:Taf.7/Ia,b,lla,c1;/3/egen /950:Lev.370a-Tip A-38,A-39,A-43;Lev.378, 36.1154,36.845),
- Tuzluk-biberlikler (Lev.10/5;13/1;kr~.Kâmil 1982:fig.98/38,39) , - Hançerler (Lev.10/4;13/4;kr~.Stronach /957:96,97).
Bat~~ Anadolu'nun bu önemli merkezlerinin d~~~nda, alt~n kulak ukaçla-r~na, Bat~~ Anadolu'nun ve Orta Anadolu'nun de~i~ik merkezlerinde (Duru 1972;Seeher 1992:12); tuzluk-biberliklere, Tarsus Gözlükule (Goldman /956:Fig. 260/36;278/262) ve Mersin Yumuktepe'de (Garstang /953:fig.127/5); gaga a~~zl~, bazen üzerleri kabartma-oluk bezemeli, küçük gaga a~~zl~~ testiciklere Kuruçay'da (Duru 1996:Lev.121/1-20;141/1-11) ve pek çok Bat~~ ve Orta Anadolu ~TÇ merkezinde rastlan~r. Badema~ac~'nda s~k görülen derin çizi bezeme de, Anadolu ~TÇ'sinin çok yayg~n bir süsleme uy-gulamas~d~r.
Badema~ac~'n~n ~TÇ öncesi yerle~melerinin buluntular~~ ile yörenin di-~er merkezlerinin buluntular~~ aras~ ndaki ili~kilere gelince: Höyü~ümüzün en üstteki kan~~k birikiminden gelen, boya bezemeli ve a~z~~ yumrulu çç tü-
rünün benzerleri, Höyücek'te de, Badema~ac~~ gibi, herhangi bir yap~~ kat~na ba~l~~ olmaks~z~n bulunmu~tur (Lev.14/8;Duru 1992:555 vd.,Lev.9/5-8;10/1-3;11/1,2;17; Duru 1995:Lev.12/1;Duru 1995a:Lev.26;29/4;31/1,2;32-35). Kuruçay'da a~z~~ yumrulu kaplara ait az say~da parça, GNÇ ve EKÇ yerle~me-lerinde ele geçmi~ti (Duru 1994: Lev.66/4,5;94/4; 128/4,5; 129/1; 153/1). Burdur Bölgesi'nde, Kuruçay ve Höyf~cek d~~~nda, bildi~imiz kadar~~ ile ~im-diye kadar ba~ka bir merkezde, yukar~da sözü edilen çç türüne benzeyen malzemeye rastlanm~~~
A açmas~mn daha derin katmanlar~nda ve mimarl~~a ba~l~~ olarak ele geçen malzeme aras~ndaki, dikine delikli silindirik tüp tutamaklar, S profilli kâse ve çanaklar, ba~ta Burdur Bölgesi olmak üzere, hemen bütün Bat~~ Anadolu Neolitik merkezlerinin ortak tutamak tipidir (Lev.9/2-4;Durt~~
1994:23 vdd.). Kapanan a~~zl~~ kap profilleri için de benzer ~eyleri
söyleyebi-liriz. Çok geni~~ bir bölgeye yay~lm~~~ durumdaki bu tür özellikleri, kesin so-nuçlara varmak için kullanmak istemiyoruz.
Kaz~lar sonunda saptanan yerle~me süreci konusunda baz~~ gözlemler ve yerle~melerin tarihsel konumlar~~
~lk kaz~~ döneminin sonunda, Badema~ac~ 'mn saklad~~~~ kültürlerin nite-liklerini saptamak ve bu yerle~menin genel de~erlendirmesini yapmak el-bette do~ru olmayaca~~~ gibi, mümkün de de~ildir. Neolitik'e ait oldu~u an-la~~lan en erken yerle~menin arkeolojik belgelerinin, hem Burdur Bölgesi'nin, hem de Anadolu'nun di~er kesimlerindeki ça~da~~ kültür dö-nemlerinin malzemesi ile sa~l~kl~~ kar~~la~urmalar yapmak için yeterli oldu-~unu söyleyemeyiz. 1958'de J.Mellaart'~ n Badema~aa'nda (K~ z~lkaya) topla-d~~~~ yüzey çç'si içinde, bu y~l inilen en erken yerle~melerin malzemesi ile benzerlik gösteren az say~da parça vard~r (Mellaart 1961:166 vdd.,Fig.6).
J.Mellaart bunlar~~ ENÇ olarak tammlamaktad~r. Henüz Neolitik ça~~
çömlek-çili~inin özelliklerinin iyi bilinmedi~i bir tarihte yap~lan bu de~erlendirme, san~r~z do~rudur.
Al alan~ndaki kar~~~k katmanda bulunan malzeme içindeki k~rm~z~~ astar üzerine beyaz ve bej astar üzerine k~rm~z~~ boya bezemeli çç, yap~m ve bezeme uygulamas~~ aç~s~ndan de~erlendirilirse, Hac~lar-Kuruçay grubunun Neolitik ve EKÇ'in erken dönemlerinin boya bezekli kerami~i ile k~smen ça~da~~ ol-du~u ve bu nedenle, kar~~~k katman~n tarihsel konumu için, kabaca 6. biny~-l~n~n son yar~s~n~n do~ru olabilece~ini dü~ünüyoruz.
796 REF~K DURU
Al plankaresinin en alt düzeyindeki yerle~menin, J.Mellaare~n daha önce söyledi~i döneme, ENÇ'ye ait oldu~unu ve 7. biny~l~mn ortalar~na ta-rihlenmesinin do~ru olaca~~n~~ dü~ünüyoruz.
Badema~ac~'n~n son dönem yerle~meleri ile ilgili çç ve di~er buluntula-r~ n, kom~u ça~da~~ merkezlerin buluntulanyla yukabuluntula-r~da k~saca vurgulanan analojik ili~kileri, bu üç ayr~~ yap~~ kaumn ~TÇ I'in ortalar~~ ile ~TÇ II'nin ilk yar~s~na tarihlenmesini gerektirmektedir. Yaln~z bu konuda ilginç bir sap-tama da ~udur; Badema~ac~'n~ n baz~~ buluntular~ n~ n benzerleri, Bat~~ Anadolu'nun ba~ka merkezlerinde ~TÇ Ide ele geçmi~~ iken, ayn~~ dönemin baz~~ buluntular~, ~TÇ ilde ve hatta bir-ikisi de ~TÇ III'de bulunmu~tur. Badema~ac~'n~n 3 ayr~~ yerle~me kaumn tüm ~TÇ'yi içine almas~~ sözkonusu olamayaca~~ndan, di~er kaz~~ yerlerindeki benzer buluntularla tarihsel para-lellikler kurulmak istenirse, baz~~ kar~~~ kl~klar ortaya ç~ kmaktad~ r. Bu söyle-diklerimizin en çarp~c~~ örnekleri ~unlard~r; Lev.8/7'de verilen yatay tuta-makl~, çan ayakl~~ tabaklarla tuzluk-biberlikler, Beycesultan'da saaece ~TÇ Ide bulunmu~ tur (Lloyd-Mellaart 1962:P.17/5;P.14/32;P.20/3). Badema~ac~ 'nda bu kaplar ile bir arada bulunan, kabartma madalyon beze~i ise (Lev.11/6) Semayük'te ~TÇ ilde görülmü~tür (Mellin k
1966:P1.60 / 22;Mellink 1967, P1.84/ 51;Mellink /968:P1.83/24,26,27).
Yukar~daki örnekler ile ayn~~ yerle~me kat~nda bulunan, iri kulplu ma~rapalar ise (Lev.8/8,9;12/3,4), çarkta yap~lm~~lard~r ve bu kaplar~n paralelleri, Semayük' te ~TÇ II ve III, Beycesultan ve Troya'da ~TÇ III'e ait yerle~melerde bulunmu~lard~rw.
Yukar~da söylediklerimizin ~~~~~ nda, Badema~ac~~ ~TÇ yerle~melerinin ta-rihlendirilmesi konusunda baz~~ çeli~kilere yan~ t aranmal~d~r. Badema~ac~'na yabanc~~ gibi görünen çarki~i ma~rapalar, A ve B Kaz~~ Alanlar~ nda ayr~~ ayr~~ bulunmu~lard~r ve her ikisi de mimarl~~a ba~l~~ olarak in-situ idiler. Çömlekçi çark~ nda yap~lm~~~ mallar~n Anadolu'da ortaya ç~ k~~~~ için ortak kabul, ~TÇ II sonu ve ~TÇ III ba~lar~d~ r. Çarki~i yap~mlar~n Anadolu'da görülmesinin kül-türel konumlar~n~n do~ru olmas~~ halinde, Badema~ac~~ ~TÇ yerle~melerinin hiç olmazsa son iki kat~l~m ~TÇ III'den daha erken olmas~~ dü~ünülemez. Ve buna ba~l~~ olarak, ~imdiye kadar ~TÇ'nin eski dönemlerinin özelli~i gibi gö-rünen kap ~ekillerinin, tutamak vd. uygulamalar~n da, ~TÇ III'e kadar sark-mas~~ gerekmektedir. Bunlar~n yan~~ s~ra, Badema~ac~~ ~TÇ buluntular~~ ara-
s~nda, Bat~~ Anadolu ~TÇ III çömlekçili~inin hiçbir özelli~inin, tipik örnekle-rinin olmamas~~ nas~l aç~klanmal~d~r? Acaba çömlekçi çark~n~n bu yörede gö-rülmesi ~TÇ III'den önce mi olmu~tur? Yoksa ~TÇ'de Bat~~ Anadolu'nun gü-neydo~u kenar~nda kalan, geli~meleri geriden izleyen bir merkez olarak, Bat~~ Anadolu'nun ~TÇ I ve II dönemlerinin çömlekçilik özellikleri, burada ~TÇ III'e kadar devam m~~ etmi~tir? Biz bu önemli soruya, bugün için, güveni-lir bir yan~t bulman~n olanaks~z olaca~~n~~ dü~ünüyoruz. Belki de ileride baz~~ kronolojik düzeltmelerin yap~lmas~~ gere~i gündeme gelecektir.
1993 kaz~~ dönemi sonunda elde edilen ilk bilgiler, Badema~ac~~ kaz~la-r~na ba~lamak için öngörülen baz~~ gerekçelerin, pek yanl~~~ olmad~~~ n~~ gös-termi~tir. Özellikle Höyücek kaz~lanyla, bölgedeki Neolitik dönem kültürle-rinin baz~~ özgün nitelikleri konusunda ö~renilenlerin, Badema~ac~~ kaz~la-nyla biraz daha aç~kl~~a kavu~acak.' olas~l~~~n~n kuvvetli oldu~unu söyleyebi-liriz. Örne~in k~rm~z~~ astar üzerine kirli beyaz/bej boya bezekli çç türü ile, yumrulu ve a~~z içi tutamakl~~ çömlekçilik gelene~inin, bölge içindeki zaman-sal yeri, san~yoruz bir süre sonra, kaz~lar~n geli~mesine paralel ~ekilde, do~ru olarak ö~renilebilecektir.
Bizce bu y~l~n en önemli saptamalanndan biri, inilen en derin yerle~im evresinin ilginç mimarl~k özelliklerinin, ~imdiye dek oldukça iyi bilindi~ini sand~~~m~z, Burdur Bölgesi Neolitik mimarl~~~ndan tan~nm~yor olmas~d~r. Çanak çömlek bulgular~na dayanarak, Neolitik Ça~'~n erken dönemlerine ait oldu~unu tahmin etti~imiz bu yerle~melerin, önümüzdeki çal~~ma dönemle-rinde, daha geni~~ alanlarda ara~unlarak, niteliklerinin daha iyi anla~~labile-ce~ini san~yoruz.
Yukar~da söyledi~imiz gibi, e~er Al plankaresindeki en eski yerle~meler gerçekten Neolitik'in erken bir dönemine ait ise, ana topra~a kadar olan, yakla~~k 5-6 m. kal~nl~~~ndaki birikimin, bu ça~~n belki de ba~lar~na ait çok say~da mimarl~k evresini saklamakta oldu~u kesindir. Böylece bölgenin Hac~lar, Kuruçay ve Höyucek'ten oldukça iyi tan~nan 'Neolitik Ya~am~ 'n~ n daha erken dönemlerinin ara evreleri anla~~l~r hale gelebilecek ve Burdur Bölgesi'nin kuzey kesimi ile güney kesimi aras~ndaki kopulduklar~n ve farkl~-l~klann kökenine de, belki bu sayede, bir oranda inilebilecektir.
Badema~ac~'nda ileride yap~lacak kaz~larda al~nacak sonuçlar ne olursa olsun, Bat~~ Anadolu'nun Neolitik ve EKÇ dönemlerinin en iyi ara~ur~ld~~~~ kesim olan Burdur Bölgesi, Anadolu'nun bat~~ bölümünün tarihöncesi uygar-
798 REFIK DURU
l~klar~n~n bir oranda ayd~nlanmas~nda çok önemli bir rol oynayacakt~r. Yörenin kendine özgü baz~~ nitelikler ta~~yan Neolitik sürecinin, Anadolu'nun di~er kesimlerinin Neolitik'inden, özellikle Konya Ovas~~ Neolitik'inden fark-hl~klan, Badema~ac~~ kaz~lar~~ ile daha iyi anla~~labilir hale gelecektir. Ayr~ca vurgulamak gerekir ki, Antalya Bölgesi gibi, Paleolitik'in hemen sonras~~ dö-nemlerde büyük de~i~im ve geli~imlerin, göreceli olarak iyi izlenebildi~i bir bölgenin, Karain, yahut Mezolitik içinde çanak çömlek yap~m~n~n ilk dene-melerinin yap~ld~~~~ Beldibi gibi, Neolitik öncesi basamaklar~n saptand~~~~ merkezlerin ku~~ uçumu sadece 10-40 km. uza~~nda bulunuyoruz. Tanm için elveri~siz ve verimsiz Akdeniz sahil ~eridinden, Toros Da~lan'n~n kuzeyine geçerek, tanm~~ yayla ko~ullar~~ içinde daha iyi uygulama olana~~~ bulan insan-lar~n, Badema~ac~'mn içinde yer ald~~~~ küçük ovay~, tar~m prati~ini geli~tir-mek ve buna ba~l~~ olarak bölgeyi ilk köylerini ve giderek kasabalar~n~~ kur-mak için uygun bulmu~~ olmalar~~ büyük olas~l~kurn. Bu varsay~m do~ru ise, Badema~ac~~ Höyü~ü'nün de, özellikle en eski yerle~me katlar~n~n, ta-r~m/üretim ekonomisine geçi~in saptanabilece~i en erken merkezlerden biri olarak, bir anahtar yerle~im olmas~n~~ kuvvetli bir ihtimal olarak görmek mümkündür. Bir ba~ka anlaumla, Burdur Bölgesi'nin özgün Neolitikle~me sürecinin ilk dönemlerinin Badema~ac~'nda izlenebilece~ini dü~ünüyoruz. Önümüzdeki y~llarda bütün bu olas~l~klar ve sorunlar gündeme gelecek ve yeni çözümler veya aç~klamalar aranacakur.
11 Burdur Bölgesi'nin kuzeyinde, Isparta iline ba~l~~ Balad~z/Barad~z ilçesi yak~nlar~ndaki
bir tepede, 1937 ve 1944 y~llar~nda bulunmu~~ baz~~ mikrolitlerin Mezolitik'e ait oldu~u
söylenmi~tir. Bu buluntu toplulu~u, yayla kesiminde de Mezolitik a~amada olan topluluklar~n
varl~~~na i~aret etmektedir (S. Harmankaya ve O. Tan~nd~; Türkiye Arkeolojik Yerle~meleri.
Balad~z-Barad~z maddesi, ~stanbul, 1996). Ancak bu buluntular~n Akdeniz sahil kesimi ile ili~kileri ve ta~~ endüstrileri aras~ndaki eskilik yenilik konular~~ üzerindeki saptamalar kesinlik kazanmanu~t~r.
Yararlan~lan Kaynaklar
Blegen,C.,C.L.Caskey, M.Rawson ve J.Sperling; Troy L General Introduction.
1950 The First and Second Setdements, Princeton.
Duru,R.;"Anadolu'da Bulunmu~~ Alt~n Kulak T~kaçlar~~ ",
1972 Belleten,XXXVI:123-135.
;"Höyücek Kaz~lar~-1989",
1992 Belleten,LVI:551-566.
; Kuruçay Höyük L 1978-1988 Kazdarm~n Sonuçlar~. Neolitik ve
1994 Erken Kalkolitik Ça~~ Yerle~meleri.
(Results of dm Excavations 1978-1988. The Neolithic and Early Chalcolithic Periods), Ankara.
;"Höyücek Kaz~lar~-1990",
1995 Belleten,LVII:725-750.
;"Höyücek Kaz~lar~- 1991/1992",
1995 a Belleten, LIX:447-490.
;Kuruçay Höyük II. 1978-1988 Kazdarm~n Sonuçlar~. Geç Kalkolitik
1996 ve ~lk Tunç Ça~~~ Yerle~meleri.
(Results of the Excavations 1978-1988. The Late Chalcolithic and Early Bronze Settlements), Ankara.
; "Badema~ac~~ Höyü~-ü'nün (K~z~lkaya) ~lk Tunç Ça~~~ Çömlekeili~i
1997 ve Çarki~i ~ki Ma~rapa Hakk~nda Baz~~ Dü~ünceler",
Prof.Dr.Halet Çambel'e Arma~an, ~stanbul (Bask~da). Garstangd.;Prehistoric Mersin:Yümük Tepe in Southern T~~rkey,
1953 Oxford.
Goldman,H4Excavations at Gözlü Kule, Tarsus IL From the Neolithic
1956 through the Bronze Age, Princeton.
Kâmil,T.;Yortan Cemete~y in the Early Bronze Age of Western Anatolia,
800 REF~K DURU
Lloyd,S. veJ.Mellaart;Beycesultan L The Chalcolithic and Early Bronze
1962 Age Levels, London.
Mellaart.J.;"Early Cultures of the South Anatolian Plateau",
1961 An.St.,XI:159-184.
Mellink,M.;"Excavations at Karata~-Semayük in Lycia, 1964,
1965 AJA,69: 241-251.
;"Excavations at Karata~-Semayük in Lycia, 1965",
1966 AJA,70:245-257.
;"Excavations at Karata~-Semayük in Lycia,1966",
1967 AJA,71:251-267.
;"Excavations at Karata~-Semayük in Lycia, 1967",
1968 AJA,72:243-259.
;"Excavations at Karata~-Semayük in Lycia,1968",
1969 AJA,73:319-331.
Podzuweit,C.; Trojanische Gefaessformen der Frühbronzezeit in Anatolien,
1979 der Aegaeis und angrenzenden Gebieten,Mainz.
Seeherj.;"Die Nekropole von Demircihüyük-Sar~ket. Grabungskampagne, 1991"
1992 Istanbuler Mitteilungen,42:5-19.
Stronach,D.B.;"The Development and Diffusion of Metal Types in Early
C D Nrdmr 5"~t~~ Kur~l 1.1 ttwkr Ht.jc~ak • KIZILKAYA EU NTALYA AKDEN~Z BADEMA~ACI 1993 ~~ •/#4112/ 7.A • IV VI A O 50 m.
Levha 1/1 — Badema~ac~~ Höyü~ü'nün topografik haritas~~ ve kaz~~ alanlar~ .
Lev ha 2/ 2 — Höy ü~ ün An ta ly a-Bu rdu r karay olun Refik Duru a 2/ 1 — Höy ü~ e ba u dan ba k~~ .
-2.45 -2.52 -3.09 - 312 -3.16 „,,Ac.,o>gg -3.02 Cx,° ot -a.c. ft . C 5 - 257 .... • ,..4.°M.: RS ,....-P .: :4,.. 7. -..5,:' • -3.42 I* -3.20 9, -3,35 ••`: —I - 3.19 -3.40 - 2:38
Levha 3/1 — Al karesindeld en geç yap~lar~n temelleri (GNÇ/EKÇ).
-2.45 -2. 52 - 3.23 C 5 D1 - 4.12 ...I~~~ -4.20 %,..., '' 111°•• O' '''' <4o .111. ill~\ O o' • -"""" <7-4-2 • 4.19 o--8 L • • -4-35 %,• Ito b '6.' 41: -4 3z . 5 m -222 - 2.38 -296
Refik Duni - 25 2 D 1 o - 3.75 c,. -2 76 Cb ••';'i ~~~ - B 90 .41 0 .4n . ~. b....g, " 3 os -2. 68 -3.08 — 2.96
Levha 4/1 — A2 karesindeki en geç ~TÇ yerlesmesinin temelleri.
- 2. 52 -3.23 D 1 D 2 - 3.03 ,b~,:o0 #. -3.82 ...' -3 63 1 4 • -3.61 ~~ -3.72 • 3.24 1/ -3.50 332 00.14" - 4. 61 .-+• -3 39 g... - 4. 40cp,ogo„p 37 - 3 94 -4 58 - 4. 68 Ot(71 -2.38 - 2.96 - 3.55
2,87 -2.64 -2 9 C 5 - 411 •91 D 1 ~IIDQQ 3.35 et 3 61
Iri i~~riiii, -3.59
~l~~~ 3.55 ...~, 3.39 - 3.17 .. . i. 1-1.1',' . -3.63 .1 Il '411 -3 55 -3. q I e .- affil~.,.•• :'7.",...: ...?"--.Wr. ' •••• -3.39 -3 81 -.• Y ,,,, ir I l~~ ''' • .".' - 3 29 ir ~~ ', .. • - ;4 ~~~ 3 17 ~~ .78 i~" • ..6. .. /~l• .44 INV ~l -4'" 7419 7. ..~r~., 1; -4.21 • i~~V ' Ikk• q4. :!.. 4.': .0410411N~~.., - 3 7,1 i'1741•1•41/... .71,1•.(~~~ 3.51 -3.33 - 310
Le; ha 5/1 — BI ve B2 karelerindeki en geç ~TÇ yap~lar~ n temelleri.
2.137 -2.64 C 5 ig, 3.93 .i - 4 .8 wii ;i: 4 . • g~'"g,r'i ;~',7;• 117, ffil '0 a~i: -4.31 et -4.77
L
-
:. -4 , oi ~~4I ..- ...,,,,.• ~krz~~,~~ _ 4.37. !k. -4 05 I& 14! -4.43 In 113 ~•••/1107 ,,, • 9911. • kg -4.14 Z'••• 772,.4‘~ijg,~,17.b?.1%••••••'.4•4111:"1.1 - 3.25 4..47 5 M -3.51 -3.338 7 3
4
r - P
Refik Duril
2 1 6 7 8 10 4 3 5 Refik Duru 9 11 12 9 10 cm 13
Levha 9 — Al plankaresinde bulunan ENÇ/GNÇ kaplan (1-4) ve EKÇ/GNÇ'ye ait baz~~ boyal~~ parçalar (5-13).
Refik Duru O 5,crn 1 2
O
- 4 5 3R
5 GmLevha 10 — EKÇ/GNÇ'ye ait (!) bir figürin ba~~~ (1), ~TÇ'e ait bir mühür (2), alt~l~~ kulak ukac~(3), m~zrak ucu (4) ve tuzluk biberlik (5).
1 3 2 4 6 5
2
1
4
3
Refik Duru
2
1
3
4
5
Levha 13 — ~TÇ'ye ait buluntulardan tuzluk-biberlik (1), idol (2), mühür (3), m~zrak ucu (4) ve alt~n kulak ukac~~ (5).
1
3
Refik D~~i ~~~
Levha 14 — GNÇ'ye ait bir kâse (1), EKÇ/GNÇ'e ait kar~~~k malzeme aras~ndaki boyal~lar (2-7), a~~z içinde tutama~~~ olan çanak parças~ (8), çentik bezemeli parça (9) ve pi~mi~~ topraktan figürin ba~~~ (10).
