= . < .
c ; ■
s " • • ' t =llllE lllllllllllllllllllllllllllllllH lllllim illlllllllllllllllllllflIllllllllllllllllllllllIIIIIIIIIIIIIIIIIIlIlllilllE lIlI
I
T A R İ H İ B A H İ S L E R
\
ııuEmıııımııiHinnınıuunımmıiHiniMiıifHUiııımıııııııımiHiıııııııufiıııııııııııuıııımııııımEiın
Time'a bir
cevap
23 H aziran 1961 ta rih li T im e d er gisi Topkapı sa ra yı H azine dairesin den bahseden bir
yazı y ay ın lam ıştır.
c
Yazan
Halûk
Y.
Şehsuvaroğlu
1
i
F a tih S u ltan M ehm et, feth ettiğ i şeh irde b ir R um k atliâm ı m ı yap m ıştır? F a k a t y ir m inci asrın b irin ! Bu yazıda şöyle d enilm ektedir:
«H araç ve yağm a:
O sm anlı İm p aratoru B irin ci S ul tan S elim e esra rk e ş olm asına rağ m en , m ü sam ahasız denm esi sebep siz d eğildir ve bu in atçılığ a İran seferinde ih tiyacı olm am ıştı. T am 116 gün kurnaz İran Şahı kâh giz len erek , kâh g e riliy e re k , geçtiği y e rle ri y e r ile yeksan ed iyord u. F a k a t n ih ayet iki h ük üm dar, şim di Tü rk iyen in doğusunda olan Çal di randa k a rşıla ştıla r. O sm anlIların silâh ları, top ları v a rd ı, Ira n lıla rm yok tu . 1514 deki bu savaşın sonun da 25.000 İran sü varisi m eyd and a, ölü y atıy o rd u . B ilhassa Şah için bu m ağlû b iyet çok acı ve çok kü çük düşürücü idi. H ayatını k u r tarm asın a rağ m en , yaln ız en sev diği karısını değil, ayni zam anda, T avu s tahtın ı da teslim etm eğe m e cb u r oldu. Bu tah tın ü zerinde ki y ak u t v c zü m rü t ve incilerin sayısını tam o larak kionse bilm e m ek ted ir. Bugün bu tah t, îstan - bulda Topkapı sarayın d a, aç göz lü T ü rk S u lta n la rın .n , altı asra yakın b ir zam andan beri topladık ları y ü zlerce kıym etli eşyanın a- rasın d a d u ru y o r. T u ristle r, bu hâ zineleri görd ü k leri halde, nadiren resim leri çek ilm iştir.
İh tişam ve işret:
S u ltan ların süsleri için kullan ı lan m ad en ler ve m ü cevh erlerin ekserisi dışarıdan gelirdi. Bu m u azzam koleksiyonun büyük bir kısmını Selim in yegâne oğlu Muh teşem S üleym an top lam ıştı. S ü ley man sağlı, sollu vezirlerin k afala rını u çu rm u ş, h attâ kendi en kabi liy etli iki oğlunu da ö ld ü rtm ü ştü . K alan tek oğlu sarh oş S elim , Bi rinci Cihan H arbinden sonra İm p a ra to rlu k yıkılıp M u stafa K e m a l,
A ta tü rk Tü rk iyen in başına geçin- ciye k ad ar u zayan , ay y aş ve deje nere S u lta n la r serisinin ilki oldu. İm p aratorlu k genişledikçe, K an u nî, zam anında E n d eru n halkı 5000 kişiden daha fazla oldu. B u n la r, sav aşlard an elde edilen eşyayı k ıym etli bir hale getirm ek için u ğ ra şırla rd ı. A yni zam anda S ul tan ların oğu lların a da ders v e rir lerd i. Z ira h e r genç P ren sin ta h t la alâk ası olm ıyan , en aşağı b ir san ’ata v ak ıf olm ası şa rttı. S ü ley m an fev k alâd e b ir k uyum cu idi. İkinci A b d ü lh am it ince b ir m aran gozdu. D iğer S u lta n la r da h a tta t lık, tezhip ve m in yatü r san’atla- rın ra k ab iliyet g ö sterm işlerd i.
H âzinedeki m ü ce v h e rle r zevksiz ve şatafatlı olm asına rağm en p a r lak b ir ihtişam ı v a rd ır. S an ’atı b ir yan a b ırak ırsak , - a s ırla r b oyunca ölüm ve ilk en cey i söyliyen büyü leyici b ir h avaya sa h ip tirler. Bun la r h araç ve yağm ad an , b in lerce kadın ve erk eğin d oğrandığı, kız v e erk ek ço cu k ların e sarete götü rü ld ü ğü h arb lerd en a lın m ışla rd ır»
Topkapı sarayı m üzesinde, mün h asıran T ü rk san ’at k olların ı gös teren m u h telif sek siyon lar v a r dır. Bu sek siyon lard a T ü rk ku m a ş la rı, T ü rk işlem eleri, T ü rk çi n ileri, T ü rk cam ve porselen işle ri, T ü rk güm üşleri ilh... görm ek m ü m k ü nd ür. T ü rk san ’atı hakkın da hüküm v erm ek yetk isin i ken dinde gören m ühim b ir derginin m u h a rriri ezb ere h üküm lerden k açın m ak bütün bu sek siyon larda d olaşm ak ve san .atım ız hakkında toplu b ir fik ir edinm ek zahm etini ih tiy a r etm eli idi. H erkesin bildi ği gibi, H azine dairesi T ü rk san ’a- tını ifad e etm ez. B u rad a Osm anlı
sarayın ın zenginliği ve ihtişam ı g ö sterilir. B ir çok v itr in le r m uh telif m em lek etlerd en alın m ış ga n im e tle rle doludur. V e Tim e d er gisinin fotoğrafın ı koyduğu eşya dan b ir kısm ı da son d evirlerd e ve ik in ci A bd ülh am it sarayın d a kul lanılm ış fincan za rfla rıd ır.
B iz, hem en itira f etm eliyiz ki, H azine seksiyonu iyi b ir tasn if ve teşh ire k on u lm am ıştır ve onun için d ir ki, bazı y ab a n cıla ra T ü rk san ’atı, T ü rk işçiliği h akk ın da yan lış fik irle r v erm ek ted ir. Biz b u ra daki eşyanın tarih çelerin i tesbit etm ek ve b ir k ronolojik sıray a gö re bu e serleri teşh ir ed ebilm ek ar zusunda idik, fak at bu sah ada ça lışacak e lem an lara sahip o lam ayı şım ız bu arzunun tah ak k u k u n a m âni oldu. S a ra y arşivin d e eski H azine d e fterleri m e v cu ttu r. On ların tetk ik i ve bugünkü e se rle r le bu k a y ıtla r arasın d a irtib a tla r k u rm ak su retiy le ve m unzam a r şiv ça lışm a la riy le H âzinenin isim siz eşyaların ı k ıym etlen d irm ek el b ette m üm kün olu rd u . F a k a t bu zah m ete kim se k atlan m ak istem i yord u . Ç alışan lara da im kân v e ril m iyor. Tem enni edelim ki, günün birin de her tü rlü h asetten ve kü çük d u ygulard an uzak b ir çalış ma zemini bulun abilir.
Şu h ak ik ati de sözlerim ize ilâve etm eliyiz ki, Tü rk kuyum cu lu ğu bazı garp m em lek etlerin d ek i ku yu m cu lu k seviyesine yükselem e- m iştir. F a k a t bu da b ir h ak ik attir ki, gan im et o la ra k ele geçm iş eş ya, îstan b u ld a S u ltan ların zevki ne göre kaba b ir şekle getirilm e m iştir. H azine dairesinde T ü rk zevkini b elirten öyle ince ve na dide p a rç a la r m e v cu ttu r ki, bun la rı görm ek için inceden in ceye te tk ik etm ek lâzım d ır.
Şim di h asta yatağım d a bütün o g ü zellik leri h ayal ed iyoru m . Göz lerim in önüne X V I , X V II ,n ci asır k aşık ları g eliy o r. A vru p a s a ra y la rında h ü k ü m d arlar e lle riy le ye m ek yerk en T ü rk lerin k u llan d ık ları bu çeşitli k aşık ları ve zarif p eşk irleri h atırlıy o ru m . N ecef ta k ım ları gözüm ün önünden geçi y o r. B en zersiz teşb ih leri p arm ak larım ın arasın d a h issed iyorum . H arb lerd e giyilen b aşlık ların yu m u şak lığı, inceliği insan a kan ve ölüm m eyd an ların d an ziyade dü ğ ü n lerin , eğlen celerin ferahlığın ı v eriy o r. A ra fe ta h tı... M u asır A v ru p a h ü k ü m d arların ın bu k a d a r nefis ta h t üzerinde otu rd u k ların ı zan n etm iyoru m . B a ğ a ve sedef iş çiliğinin şah eser nüm unesi olan bu ta h t insana b ir bulut hafifliği v eriy o r.
M u h arrir, Y a v u z S u ltan S elim den b ir iki se rt v e haksız cü m le ile b ahsed iyor. Y av u z, yaln ız T ü rk lerin değil, b eşeriyetin n ad ir ye tiştird iği in san lard an d ır ve m u h a r r i r -i k i n c i ‘ S u ltan M ehm edin İs tan b u l’un feth in i an latıy o r. B u fe tih, değil X V inci yüzyılın , h a ttâ yaşadığım ız d evirlerin insan lığın a verilm iş en b üyük b ir d e rstir. O fetih tek i toleran s, y ab an cı d in lere, yab an cı san ’a t eserlerin e k arşı gös terilen saygı T ü rk lerin dün yaya verd ik leri en büyük ö rn ek tir, ts- tan b u ld a H a çlıla r tarafın d an iş lenen cin ay etlerin h ik ây eleri tarih k itap ların ı d old u rm u ştu r. Ondan sonra gelen asırla rd a G arp âle m inde işlenen faciaları kim unut m u ştu r. B ü tün b un ları b ırak alım : ik in ci Dünya H arbinde G arp âle minin m ed en iyet kisvesi altınd a yapm adığı şey mi k alm ıştır.
ci yarısın d a b ir Y ah u d i k atliâm ı n a şah it olm adık m ı? v e bugün lerd e bunun m ah k em esini takip etm iy o r m u yuz?
M u h arrir O sm anlı h ü k ü m d arla rı h akk ın da zalim v e d ejen ere gi bi h ü k ü ttle r v erm iş ve ark asın dan da yine b u n lar içinde h a tta t la r, m a ran g o zlar y e tişm iştir de m ek ten de kendini alam am ıştır. O sm anlı haned anı, şa irle r, m usiki şin aslar, h a tta tla r , re s sa m la r ye tiştirm iş b ir h an ed an d ır. M u har rir, ik in ci S elim den b aşlıyan de- jenere.san.sm B irin ci D ünya H ar- binden so n ray a k ad ar d evam e tti ğini ve bu h arb sonunda T ü rk iye nin B ü yü k A ta tü rk tarafın d an k u rtarıld ığ ın ı y azm ak tad ır.
Tü rk iyen in k u rtu lu şu m evzuun- daki h ak ik ate teşek k ü r ed eriz. F a k at h atırlıy o ru z ki ayni dergi b ir z am an lar A ta tü rk hakkında kötü b ir n e şriy a t y ap m ıştı.
H azine dairesindeki b ir kupa ile iki üç fin can zarfının fotoğrafım koyup T ü rk san ’atı h akk ın da k a t’i h ü k ü m ler ile ri sü rm ek isab etli b ir h a re k e t d eğild ir. Bizim san ’atım ız hakkında Çok g a ra z k â r n eşriy at yapılm ış ve T ü rk sa n ’atı diye *bir san ’at kolunun kabulü b ile isten - j m em işti. F a k a t yine G arplı otori t e le r büyük e se rle r n eşred erek böyle b ir san ’atın v a r olduğunu is p at etm işlerd ir.
Zam an zam an bazı yaban cı d er gilerin m ü m essilleri (Ş u k ad ar ti rajım ız v a r. T ü rk iye h akkında pro p agan d a yap acağız. M üzeleriniz den resim çek m eğe m ü saad e edi n iz) diye çeşitli m ak am lara m ü ra c a a tla r y a p ıy o rla r v e m ü zelere gelip «B ağ d at köşküne n arg ile le r k oyalım , h arem d airesin de pa d işah ların k aç k arılı olduğunu gös terelim » gibi te k lifle rle fo to ğ raf l a r a lıy o rla r. H azine d airesinde de b arb arlığım ızı iddia etm eğe v e sile le r b u lm ağa ç a lış ıy o rla r. B u n la rı tu rizm p ropagan dası zanne den ve m ü zeleri bu z an ları ile mü tem ad iyen tazyik altın d a tu tan cn ü esseseiere T im e v e L ife m ec m u aların ın adı geçen son say ıları nı tav siy e ed erim . L ü tfen bu işle ri m ü zelere b ıra k sın la r ve b eyh u de İsra rla rd a n vazg eçsin ler.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a Toros Arşivi
