Resim: 1
Kemal Ahmet Arû, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, fiehir ve Bölge Planlama Bölümü’nün kuruluflunun 25. y›l› için haz›rlanan bir kolaj-portresi (Kaynak: Akbulut, 2008). Bir mimar ve flehirci, seçkin bir teknokrat, e¤itmen,
kuramc› ve uygulay›c› olarak Ord. Prof. Kemal Ahmet Arû, Cumhuriyet’in ilk teknik kadrolar›n› oluflturan kufla¤›n mimarl›k ve flehircilik alan›nda en önde gelen isimleri aras›nda tart›flmas›z özellikli bir yere sahiptir: Birleflmifl Milletler ad›na uzmanl›k, uluslararas› yar›flmalarda kazan›lm›fl çeflitli ödüller ya da jüri üyelikleri, uluslararas› kurulufllardaki görevler. Kemal Ahmet Arû’nun uzun yaflam› ve mesleki çal›flmalar› ayn› zamanda Türkiye d›fl›na da taflan uluslararas› bir flahsiyetin zengin ve parlak kariyerinin de örne¤ini sunar. Nitekim, genifl bir yelpazeye yay›lan çal›flmalar›n›n çeflitlili¤i içinde yapt›¤› her ifle de¤er katan niteliklerinin ulus-lararas› alanda da kabul, takdir ve teyit ifadesi olarak Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Teflkilat› UNESCO taraf›ndan “dünya mimar ve flehircileri için bir referans kayna¤›” tespitiyle do¤umunun 100. y›l›na rastlayan 2012’de uluslararas› alanda an›lmas›na karar verilmifltir (Resim 1).
Türkiye planlama tarihi bir oyun olarak de¤erlendirildi¤inde, bu oyunun, seanslar› yani dönemleri, oyuncular›, bahisleri, bahisçileri, hileleri, kasas› v.b. oldu¤u görülür. Bu oyun içinde “Joker” olarak da adland›r›labilecek kimi oyuncular zaman› geldi¤inde oyunun gidiflat›n› da etkilemifllerdir. Bu oyuncular her zaman karizmatik olmasalar da hep aktör olarak kalmay› baflarm›fllard›r (Akbulut, Demirtafl Gökçen, Gökçen, Tekköko¤lu, Ünsal, 1992; 93). Kemal Ahmet Arû da, flüphesiz, Cumhuriyet dönemi planlama tarihinin aktörlerinden biridir. Kemal Ahmet Arû’nun mimarl›k kökenine, nitelikli mimari uygulamalar›na ve hemen hiçbir örgün flehir planlama e¤itimi almam›fl olmas›na karfl›n, mimarl›k uygulamalar›ndan çok uygulamac›-kuramc› bir flehircilik uzman› ve araflt›rmac›-e¤itimci kimli¤iyle öne ç›kt›¤› görülür.
Kemal Ahmet Arû’nun da içinde yer ald›¤› ve yo¤un üretimiyle eserlerine katk›da bulundu¤u bir anlamda “ülkeyi infla eden kuflak”, Cumhuriyet sonras› ülkenin çeflitli alanlardaki teknik-fiziksel altyap›s›n› infla etme görev ve sorumlulu¤unu yüklenmiflti. Di¤er bir ifade ile ve tam anlam›yla bir “misyon kufla¤›” idi. Bu döneme iliflkin bir de¤erlendirmede, “erken cumhuriyet mimarlar›n›n ileriye dönük iyimserli¤i, enerji ve heyecan› hala beni etkiliyor” (Bozdo¤an, 2002; 24), ifadesinde belirtildi¤i gibi; bir ideali gerçeklefltirmeye çal›flan öncü bir kufla¤›n sayg›n bir üyesi olarak Kemal Ahmet Arû da Mehmet R›fat Akbulut,
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi
fiehir ve Bölge Planlama Bölümü
Kemal Ahmet Arû ve Misyon Kufla¤›
içinde yer ald›¤› bu gurubun en üretken ve çok yönlü mensuplar›ndan biri olarak, e¤itim-den, uygulama, araflt›rma ve yazarl›¤a uzanan çok yönlü, genifl ilgi ve u¤rafl›lar›yla kufla¤›n›n “misyonunu” herhalde en iyi ifade eden ve tafl›yan kifliliklerinden biriydi. Kemal Ahmet Arû’nun çal›flmalar›n›n da flüphesiz öncelikle kendi kufla¤› içinde de¤erlendirilmesi do¤ru bir yaklafl›m olacakt›r. Mimarl›k ve flehircilik alan›nda Cumhuriyet’in Osmanl›’dan devrald›¤› çok s›n›rl› kadro içinde bafll›calar› Mimar Kemalettin, Mimar Vedat Tek, Celâl Esad Arseven, Osman Nuri Ergin ve her ne kadar as›l mesle¤i gazetecilik ve yazarl›k olsa da flehircilik konusunda kendi kendine edinilmifl bir birikime dayanarak Falih R›fk› Atay olmak üzere bunlara eklenebilecek (adlar› burada unutulmufl olabilecek) birkaç isim daha ancak say›labilir. Cumhuriyet’in bu alanda kendi yetifltirdi¤i ilk önemli kadro birikiminin “Akademi”nin ünlü 1928 mezunlar› ile bafllad›¤› söylenebilir. Sedad Hakk› Eldem, Seyfi Arkan, fievki Balmumcu, Burhan Arif Ongun, Zeki Sayar, Kenan Mortafl gibi daha 1930’lu y›llardan itibaren Türkiye’nin mimarl›k ve flehircilik düflüncesi ve uygulamalar›n› biçimlendirecek bir grup önde gelen, öncü ve bir anlamda “flöhretler toplulu¤u” ard›ndan, Kemal Ahmet Arû da bunu izleyen Suat Nirven (1932), Affan Lügal (1933), Behçet Ünsal (1933), Rebii Gorbon (1934), Leman Tomsu (1934), Emin Onat (1934), Orhan Safa (1935), Kemali Söylemezo¤lu (1935), Ahsen Yapanar (1936), As›m Mutlu (1936), Eyüp Kömürcüo¤lu (1937), Halit Femir (1937) gibi sonraki 1930’lar kufla¤›n›n önde gelen isimleri içinde yer al›r.
Türkiye’de Ça¤dafl Kentin ‹nflaas› ve Kemal Ahmet Arû
Kemal Ahmet Arû, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (flimdiki Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Mimarl›k fiubesi’nden 1937 y›l›nda mezun olur. Üç y›l sonra da 1940’da Yüksek Mühendis Mektebi’nde (1944’den sonra ‹stanbul Teknik Üniversitesi) mimari asistan› olarak mesleki yaflam›na ad›m atar. Daha 1940’l› y›llardan itibaren Kemal Ahmet Arû, yo¤un bir flehircilik uygulama faaliyeti içinde yer alacakt›r. Asistan olarak göreve bafllamas›n›n ertesi y›l›, 1941’de ilk yaz›l› eserini Türk Hamamlar› üzerine haz›rlayan genç bir meslek adam› ve akademisyenin, 1944 y›l›nda Isparta ‹mar Plan› ile bafllayan bu yo¤un çal›flma ve üretim içinde daha 1950 y›l›na gelmeden mimari proje ve uygulamalar yan› s›ra müellif olarak yirmiye yak›n imar plan›n› tamamlamas›, asl›nda flafl›rt›c› bir ilgi ve bilgi alan› genifllemesini de göstermektedir. Arû’nun meslek yaflam›nda ‹TÜ’de birlik-te proje derslerini yürüttü¤ü Clemens Holzmeisbirlik-ter ile flehircilik derslerine girdi¤i Prof. Gustav Oelsner’le olan iliflkilerinin belirleyici etkisinden söz edilebilir. Kemal Ahmet Arû’nun flehircili¤e yönelmesi ve bu alanda uzmanlaflmas›nda kendisinin de hat›ralar›nda belirtti¤i gibi 1943-1949 aras› derslerinde yard›mc›l›¤›n› yapm›fl olmas› dolay›s›yla Prof. Gustav Oelsner’in etkisi önemlidir. Oelsner, ayn› zamanda, 1943-1948 aras› Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› fiehircilik Fen Heyeti’nde ‹mar Bafl Müflaviri’dir ve kendisinin müellifi oldu¤u 1/2000 Kayseri ‹mar Plan› detay planlar›n› Kemal Ahmet Arû’ya haz›rlatt›r›r. Planlar 1946’da tamamlanacakt›r (Arû, 2001; 45). Oelsner, Arû’nun ifadesiyle, “Anadolu kentlerini tan›mas›, sorunlar›n› ö¤renip, çözüm önerileri haz›rlamas› için kendisini imar planlar› haz›rlamaya yöneltir; hatta, Arû’ya II. Dünya Savafl› öncesi ve sonras›nda flehircilik çal›flmalar›n› yönetti¤i kendi flehri Hamburg’da bir flehircilik ihtisas› f›rsat› sa¤lad›¤› gibi, flehir çevresindeki bofl bir alanda da toplu konut projeleri haz›rlatt›r›r (Arû, 2001; 47). Oelsner, ayn› zamanda o dönemde Türkiye’de e¤itimci ve uygulamac› olarak çal›flan
Alman mimar ve flehirciler aras›nda tarihsel ve do¤al de¤erler ile Anadolu’nun yerleflme kültür ve miras›n›n korunmas› konusunda daha duyarl› bir uzman olarak belirir. Mevcut flehir dokular›na a¤›r müdahalelerde bulunmadan yap›lacak bir flehircilikten yanad›r (Oelsner, 1946; 131-134). Bu de¤erlerin dönemin Türkiye’sinde uygulama üzerinde ne ölçüde etkili oldu¤u tart›flmal› olsa da, en az›ndan Oelsner’in yak›n çevresinde paylafl›lm›fl oldu¤u düflünülebilir.
Kemal Ahmet Arû da “babam” olarak niteledi¤i Gustav Oelsner’in 1956’da vefat› üzerine yazd›¤› bir yaz›da kendisiyle ilgili flu ifadelere yer verir; “Nafia Vekâleti’nin de flehircilik müflaviri olarak çal›flt›¤› bu zamanda, Fakülteye iki haftada bir gelir, her defas›nda arada memleketimizin bir köflesine seyahat etmifl, bir çoklar›m›z›n da tan›mad›¤› yerleri görmüfl, oralar›n bir çok flehircilik problemleri ile meflgul olmufltur. Bu seyahatleri takip eden derslerinde daima Anadolu flehirlerinden bahseder, yeni gördü¤ü köy ve kasabalar› büyük bir heyecanla anlat›r, bu küçük flehirlerin meselelerini bir ehemmiyet s›ras›na göre ö¤rencilerine izah eder, yapt›¤› tavsiyeleri sayar, hepimiz büyük bir heyecanla kendisini dinlerdik. Onun en kuvvetli taraf›, flehircilik mevzular›n› izah ederken, karfl›s›ndakine büyük bir heyecan› afl›lamak hususundaki kudreti idi. Onu dinleyip de bu mevzulara karfl› bir alâka duymamak imkâns›zd›” (Arû, 1956; 154).
Böylelikle, Kemal Ahmet Arû özellikle 1940’l› y›llarda bir yandan üniversitede akademik faaliyetlerini sürdürürken, Türkiye’de imar planlamas› alan›nda faaliyet gösteren bafll›ca müteahhit isimlerden de biri olacakt›r (Tekeli, 1980; 84). Kemal Ahmet Arû’nun flehircilik çal›flmalar›n›n bafll›ca iki temel ve belirgin özelli¤inden söz edilebilir. Öncelikle flehir-cili¤i estetik a¤›rl›kl› bir uygulamadan daha bilimsel temelli, araflt›rma, kestirim, hesapla-maya dayanan bir alana tafl›hesapla-maya çal›flan isimlerden, di¤er bir ifadeyle, Türkiye’de anali-tik ve bilimsel kent planlamas›n›n hem uygulamac› hem de düflünce ve e¤itim alan›ndaki öncülerindendir biri oldu¤u görülür. 1940’l› y›llardaki ilk kent planlama çal›flmalar›ndan itibaren analitik etüdler ve bilimsel kestirime dayanan bir planlama anlay›fl›n› gelifltirir ve savunur.
Örne¤in, Arû’nun Prost Plan› ve Prost’un ‹stanbul’u planlama yöntemine yönelik elefltirileri bilimselli¤e dayanan kent planlama anlay›fl› için belirgin bir örnek oluflturur. Prost’un ‹stanbul Belediyesi’yle sözleflmesinin sona ermesi sonras› 1952’de yaklafl›k üç y›l kadar süreyle ‹stanbul Naz›m Plan› sorumlulu¤unu üstlenen Müflavirler Heyeti’nin bir üyesi olarak Prost Plan›’na getirdi¤i elefltirilerinde belirtti¤i gibi, “…bir de hiç say› de¤eri yoktu…yani ne nüfus var, ne bir fley var…bilmem Haliç’te 300 mavna var diyor” (Arû, 1991); ve yine “1935 senesinde ‹stanbul plân› için aç›lan uluslararas› bir yar›flmaya birçok Alman ve Frans›z flehircileri kat›lm›fllar, ancak böyle bir çal›flma için gerekli ön haz›rl›klar yap›lmam›fl oldu¤undan, konu, s›n›rl› bir belge için ve o devrin flehircilik anlam›na göre bir güzellefltirme plân› olarak ele al›nm›flt›r. Yar›flma sonunda Frans›z flehircilik Profesörü Henri Prost, 1936’dan 1951 y›l›na kadar 15 v›l eksik veri, eksik harita ve idarî müda-halelerle flehir için daha çok güzellefltirmeye yöneltilmifl bir çal›flma yapm›flt›r” (Arû, 1963; 147),fleklindeki ifadeleriyle vurgulad›¤› gibi, Prost Plan›’n›n say›sal de¤erler içermemesi ve hiçbir suretle flehrin analitik bir çal›flmas› yap›lmadan haz›rlanm›fl olmas› yönündeki elefltirileri bu konudaki düflünce ve yaklafl›m›n› da oldukça iyi özetlemektedir. Benzer
flekilde, 1950’lerin sonlar›nda Piccinato’nun sa¤l›kl› bilimsel verilere dayanmayan yüzey-sel yaklafl›m›n› ve nüfus kabullerini de “maalesef vine yeter çevre rejyon verileri mevcut olmadan ekonomik, sosyal ve endüstriyel veriler tam olarak tesbit edilmeden baz› kabullerle flehir nüfusunun 20 y›lda 4 milyona eriflece¤ini tasarlam›fl, buna göre flehir çevrelerinde genifl iskân alanlar› teklif etmifltir” sözleriyle elefltirir (Arû, 1963; 147). Kemal Ahmet Arû’nun da ›srarl› bir izleyicisi ve uygulay›c›s› oldu¤u bu anlay›fl›n giderek 1950’lerden sonra ve özellikle 1960’l› y›llarda ‹ller Bankas› taraf›ndan olgunlaflt›r›lan kapsaml› planlama yönteminin de haz›rlay›c›s› oldu¤unu söylemek yanl›fl olmayacakt›r. 1940’lardaki imar planlar› aç›klama raporlar› bir anlamda ‹ller Bankas›’n›n da çabalar›yla yerleflen ve Türkiye kent planlama prati¤inin günümüzde de bafll›ca özelliklerinden birini oluflturan analitik etüd ve buna ba¤l› kapsaml› planlama yaklafl›m›n›n da öncüleri ve habercileridir.
Erken Cumhuriyet dönemi kent planlar› mekan organizasyonunun ötesinde do¤rudan mekan infla etme yönünde belirgin bir amaç ve çabay› da gözetir. Aç›kt›r ki, mekan› biçimlendirme ve infla etme kayg›s› erken Cumhuriyet döneminin bir vatan ve toplum inflas› amac›n›n kentsel alana bir yans›mas›d›r. Bu anlamda dönemin imar planlar›n›n günümüzdeki planlama prati¤inin yap›laflma haklar›n›n düzenlenmesini öne ç›karan yaklafl›mlar›ndan farkl› olarak Cumhuriyet’in modern kent infla etme hedefinde yo¤unlaflt›klar› görülür. 1930’lu ve 1940’l› y›llar yeni toplum ve kentsel çevrenin infla dönemidir. Nitekim, 1935-1938 aras›nda Türkiye’de “Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› fiehircilik Uzman›” olarak çal›flm›fl ve bu arada Akademi’de flehircilik dersleri de vermifl olan Alman flehircilik uzman› Martin Wagner 1938’de flöyle yazmaktad›r: “Türk devletinin bu flehir imar› vazifesine sathî bir göz atacak olursak onun asl›nda «hayatî, iktisadî imar ve kalk›nmadan, baflka bir fley olmad›¤›n› görürüz… Türkiye devletinin Istanbul’da veya Ankara’da, Ere¤li kömür havzas›nda veya Karabük çelik fabrikalar›nda flehir mütehass›s›na verdi¤i yeni vazifeler münasebetile meslekten olm›yan herkes flunu bilmelidir ki flehir imar› ve inflas› asl›nda hayat yaratmak ve iktisat vücude getirmekten baflka bir fley de¤ildir” (Wagner, 1938; 21). Dönemin imar planlar›nda görülen ve bu dönem kent planlar›n›n en ay›rt edici ve önemli yanlar›ndan biri olan bu özelli¤in kabaca 1960’l› y›llara kadar devam etti¤i söylenebilir. Üstelik dönemin modern flehircilik ve mimarl›k yönündeki tercihi salt ifllevsel gerekçelere de dayanmamaktad›r. Modernizmin do¤ruluk ve toplumu iyi yönde dönüfltürme iddias› yan› s›ra, modern mimarl›k ve flehircilik milli ba¤›ms›zl›k, gurur ve ilerlemenin de bir ifadesi olarak benimsenmifltir (Bozdo¤an, 2002; 23). Bu yönüyle “biçimci-inflac›” olarak tan›mlanabilecek erken Cumhuriyet dönemi kent planlamas›n›n fiziksel düzenleme çabas› a¤›r basan ve kentsel tasar›m özellikleri oldukça belirgin bir planlama prati¤i oldu¤u görülür(Akbulut, 2011; 72).
Erken Cumhuriyet dönemi kent planlar›na efllik eden ve kimi zaman oldukça ayr›nt›l› bir flekilde haz›rlanm›fl perspektif ve görünüfllerin iflaret etti¤i modern kent görünümleri, kentsel tasar›m olarak nitelenebilecek, ayr›nt›l› kütle ve fizik mekan tasar›mlar› salt bir kentsel mekan düzenlemesinden çok bir kent tasavvuruna iflaret eder. Bundan dolay› dönemin imar planlar›nda rastlanan ve Cumhuriyet’in modern toplum, modern kent idealini yans›tan “nümune” mahalleleri ile flehrin “Hükümet Kona¤› ya da Cumhuriyet
Meydan› veya istasyon önü” v.b., önemli noktalar›na iliflkin kentsel tasar›m anlay›fl›ndaki perspektif ve görünüfller yoluyla hem yeni kente iliflkin bir imge oluflturulurken, hem de planlama yoluyla mekan›n do¤rudan biçimlendirilmesi ve inflas› amaçlanm›fl olur (Resim 2, ve Resim 3). Biçimci-inflac› kayg› bir noktada belirleyici-emredici bir tavr› da beraberinde getirecektir. Kamunun fiziksel mekan›n üretiminde etkili ve baflat bir rol üstlendi¤i, dolay›s›yla, flehir planlar›n›n büyük ölçüde sadece kamuyu ilgilendirdi¤i bir dönem için bu ola¤an görülmesi gereken bir durumdur (Akbulut, 2011; 72, 73). Dönemin ‹mar planlar›n›n
kimi zaman birbirine benzeyen mekansal tasar›m ve görünüfller yoluyla bu tür mekan› biçimlendirici-infla edici tasavvurlar›n›n ne ölçüde uygulamaya aktar›lm›fl ya da uygula-may› etkilemifl oldu¤u tart›flmal›d›r. Bu dönem için dikkat çekici bir di¤er husus ise, ayn› s›ralarda Türkiye’deki mimarl›¤› etkisi alt›na alm›fl olan II. Ulusal Mimarl›k ak›m›n›n özellikle perspektif ve görünüfllerde görülen mekan tasar›m› ve biçimlendirme çabas›nda, flehir planlamas›n› etkilememifl olmas›d›r (Tekeli, 1980; 111).
fiüphesiz, bu dönemdeki imar planlar›nda görülen mekan› biçimlendirici tasar›m kayg›lar›n› sadece dönemin inflac› anlay›fl›yla gerekçelendirmek eksik bir yaklafl›m olacakt›r. 1930’lu y›llardan itibaren Türkiye’de uygulamac› ya da e¤itimci olarak çal›flan Avrupal› uzmanlar›n da böyle bir anlay›fl›n yerli planc›lar taraf›ndan benimsenmesindeki etkileri göz ard› edilemez. Jansen’in Ankara ve Prost’un ‹stanbul naz›m planlar›na efllik eden etkileyici görünüfl ve detay planlar› bu konuda özellikle söz edilmeye de¤er örneklerdir. Esasen, bir anlamda “güzel kent” planlama/tasar›m anlay›fl›n›n etkisi ve miras› olarak da görülebilecek, perspektif ve çeflitli görünüfllerle zenginlefltirilmifl flehir planlar›n›n XIX. yüzy›l sonlar›ndan itibaren kabaca 1960’l› y›llara kadar dünyada da genel bir kent planlama anlay›fl› ve sunufl yöntemi olarak yayg›n flekilde uyguland›¤› söylenebilir. Yönetici ve karar vericileri etkileme amaçlar› göz ard› edilemeyecek bu yöntemin bir flekilde müellifin bilgi ve becerilerini göstermenin bir arac› olarak ek bir görev yüklendikleri de aç›kt›r.
Kemal Ahmet Arû’nun da özellikle 1940’l› ve 1950’li y›llardaki imar planlar›nda fiziksel mekan› biçimlendirme ve infla etme kayg›lar› biçimci-inflac› planlama anlay›fl›n›n bir dizi nitelikli örneklerini ortaya koydu¤u tart›fl›lmaz. Gerçekten de, o dönemde gerçeklefltirdi¤i imar planlar›ndaki görünüfl ve kentsel tasar›m nitelikli ayr›nt› çal›flmalarda yerleflmeyi ifllevsel bir kent planlama/düzenleme amac›n›n ötesinde duyarl› ve kentsel çevre/yaflam› zenginlefltirici bir kayg›yla ele ald›¤› görülür. Her ne kadar kendisinin de, yapt›¤› planlar-da yer verdi¤i ayr›k ya planlar-da bitiflik nizaml›, oldukça genifl bahçeli konutlarplanlar-dan oluflan yeni
Resim: 2 Resim: 3
Resim: 2
Kemal Ahmet Arû, 1946 Söke ‹mar Plan›’nda Hükümet Meydan› (Kaynak; Arkitekt, 1948, No.9-12, 203-213)
Resim: 3
Kemal Ahmet Arû, 1946 Söke ‹mar Plan›’nda Nümune Mahallesi ve ‹stasyon Meydan›
(Kaynak; Arkitekt, 1948, No.9-12, 203-213
geliflme alanlar› ya da örnek mahalleler, farkl› müelliflerce gerçeklefltirilmifl, dönemin imar planlar›n›n “alamet-i farika”lar›ndan say›labilecek standart bir özelli¤i olsa da, Kemal Ahmet Arû’nun flehir planlar›nda kendisini perspektif ve görünüfller yoluyla tasar›m ölçe¤inde daha belli eden bir mekan duyarl›¤› ve özgün planlama dili oluflturma çabas›ndan söz edilebilir. Bir yönüyle biçimci-inflac› dönem planc›n›n bir yandan da kendi özgün “üslûb”unu, öznel “dil”ini gelifltirme çabas›na da tan›kl›k eder. Bu öznel dilin geliflme ya da olgunlaflma süreci 1956’da 6785 say›l› ‹mar Kanunu’nun giderek standart-laflt›r›c› etkisiyle de “tip planlar”a do¤ru h›zl› bir de¤iflim geçirecektir. Giderek toplum ve mekan inflas› anlay›fl› terk edilmeye bafllay›nca bireysel üslûp ve dilin de önemi
kalmayacakt›r (Akbulut, 2011; 75).
Kemal Ahmet Arû’nun flehir planlama çal›flmalar›nda da biçimci-inflac› yaklafl›m›n bir dizi nitelikli örnekleri görülmektedir. 1944’de Orhan Safa ve Celile Berk ile bir-likte gerçeklefltirdikleri ödüllü bir yar›flma projesi olan Ödemifl ‹mar Plan›’nda görülen, baflta ‹stasyon Meydan› tasar›m› olmak üzere, Hükümet ve Belediye meydanlar› simetri ve ölçe¤in birlikte ele al›nmas›yla bir tür incelikli “taflra an›tsall›¤›” yaratma çabas› olarak da de¤erlendirilebilir (Resim 4, 5), (Arkitekt, 1946). Benzer bir yaklafl›m 1947 tarihli Burdur ‹mar Plan›’nda Hükümet ve Belediye Meydanlar›’nda da görülür. Burada da, çift s›ra a¤açl› ve portikli yap›lar›n cephe verdi¤i bulvarlardan ulafl›lan abart›s›z, ölçekli tören alan› ve biçimci bir meydan tasar›m›, küçük bir taflra kentinde adeta Cumhuriyet’in ça¤dafll›k fl›r›ngas› gibidir (Resim 6), (Arû, 1948; 117). Kemal Ahmet Arû’nun bu türden görünüfl, perspektif ya da tasar›mlar›nda da asl›nda önemli ölçüde tekrarlara rastlan›r. Her plan için bütünüyle farkl› tasar›mlardan çok, benzer kütle ve görünüfllere sahip Hükümet Kona¤›, Belediye, çeflitli resmi yap›lar, zemin katlar› kolonadl› yap› cepheleri, geometrik meydanlar v.b., tekrar-lanan ögelerden oluflan düzenlemeler görülür. Di¤er bir deyiflle, planlarda gerçekte ögel-er ayn› kalmakta, sadece mekan de¤iflmektedir.
Türkiye’de erken Cumhuriyet dönemi kent planlamas›n›n bafll›ca sorunsallar›ndan birinin Resim: 5
Resim: 4
Kemal Ahmet Arû, Orhan Safa ve Celile Berk’in 1944 Ödemifl ‹mar Plan›’nda Belediye Meydan› (Kaynak: Mimarl›k, 1946, No.5-6, 5-10)
Resim: 5
Kemal Ahmet Arû, Orhan Safa ve Celile Berk’in 1944 Ödemifl ‹mar Plan›’nda ‹stasyon Meydan› (Kaynak: Mimarl›k, 1946, No.5-6, 5-10)
Resim: 6
Kemal Ahmet Arû, 1947 Burdur ‹mar Plan›’nda Hükümet ve Belediye Meydanlar› (Kaynak: Arkitekt, 1948, No. 5-6, 116-126)
Resim: 4
a¤›rl›kl› olarak k›rsal nitelikli bir toplumda flehir planlar› yoluyla ça¤dafl kentsel çevre ve kent yaflam›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› oldu¤u görülür. Bu yaklafl›m›n etkisini kabaca 1960’li y›llara kadar sürdürdü¤ü söylenebilir. Böylelikle kent planlamas›na bir yönüyle çeflitli Cumhuriyet kurumlar› gibi toplumu uygarlaflt›rma hareketi içinde bir misyon yüklenmifl olur. Erken Cumhuriyet dönemi kent planlar› böylelikle k›rsal bir toplum-da kentleflme ve kentlileflme fl›r›ngas› görevi üstlenirken, k›rsal yaflam›n kimi gerekleri ve gerçek-leri de dönemin imar planlar›na
çeflitli flekillerde yans›yacakt›r. Kemal Ahmet Arû’nun 1947 Burdur ‹mar Plan› Raporu’ndaki “… flehre gidecek köylüler Hastane Caddesi’ni takip ederek mallar›n› zahire pazar›na getirecek ve bu suretle koflulu vas›talar›, hayvan sürüleri ve yüklerde flehrin merkezini iflgal etmeden yollar› kirletmeden gidecekleri yere vas›l olabileceklerdir” (Resim 7) (Arû, 1948; 118),ifadesi ayn› zamanda dönemin flehir planc›s›n›n kent planlar›nda ne tür kullan›c›lar ve hangi koflullar› göz önünde bulundurmas› gerekti¤i aç›s›ndan oldukça ibret verici bir gerçekli¤i vurgulamaktad›r.
Erken Cumhuriyet dönemi kent planlamas›nda eski kent-yeni kent ikilemi bafll›ca sorun-sallardan biri olarak öne ç›kar. Bu konuda da Oelsner gibi yabanc› uzmanlar›n yaklafl›mlar› en az›ndan bir kuflak yerli planlama düflüncesi ve prati¤ini etkilemifl görün-mektedir. Bu dönemin planlar›nda dikkat çeken ortak özelliklerden bir di¤eri de eski kent dokular›na s›n›rl› müdahalelerle yetinilirken, bunun yan›nda ça¤dafl bir kent oluflturma çabas›d›r. Nitekim, Oelsner bir yaz›s›nda flöyle der: “Memlekette halli en zor meseleler-den birisi de eski flehirler meselesidir. Eski flehirleri oldu¤u gibi bir müze halinde muhafaza etmek ve yenilerini yanlar›na eklemek fikri ortada dolaflmaktad›r. Ne müthifl bir anlay›fls›zl›k! Evet, eski flehirlere yeni mahalleler ilave edilebilir. Fakat eski flehirler, hiç olmazsa seyri sefer, ticaret ve reprezantasyon bak›m›ndan en iyi flehircilik kurulufllar›na sahiptirler. fiu halde, çok zamanlar eski flehirleri islâhtan baflka çare kalmaz. Bir çok hallerde bu islâh yolsuzluktan veya gayr› s›hhi vaziyetten kurtarmak de¤il, daha ziyade eski flehri modern seyrüsefer flartlar›na u›ydurmakt›r. fiayet flehirler kendileri de bizzat inflaat yapt›rma¤a bafllarlarsa, bu hal daha h›zl› bir tempo ile yürür. Ancak bu suretle haki-ki islâh ve geliflme sayesinde flehirlerin imar› bafllam›fl olacakt›r…Düsturumuz flu ola-cakt›r: Eski, e¤er yüksek bir kültürü temsil ediyorsa, muhafaza edilecektir! Yeni ve nümune olacak flekilde iyi mahalleler yap›lacak ve yeflilliklerle sar›l›, bahçelerle süslü Siedlunglar kurulacakt›r. Böylece gelecek nesiller bize medyunu flükran olacakt›r” (Oelsner; 1945: 71-72).
‹lginçtir ki, 1930 ve 1940’l› y›llarda Türkiye’deki yabanc›, özellikle Alman uzmanlar Resim: 7
Resim: 7
Kemal Ahmet Arû, 1947 Burdur ‹mar Plan›, 1/2000 (Kaynak: Arkitekt, 1948, No.5-6, 116-126).
aras›nda, sürdürülen dönemin baflta Arkitekt dergisi gibi çeflitli yay›n organlar›ndaki kuramsal tart›flmalara yerli planc›lar pek kat›lmam›fllard›r. fiüphesiz bu, tart›flmalar›n yerli planc›lar aras›nda hiç yank› bulmad›¤› anlam›na da gelmemektedir. Bununla birlikte, henüz say› ve deneyim aç›s›ndan c›l›z denebilecek yerli kadrolar›n hemen bütün dikkat ve çabalar›n› yeni toplum ve kent inflas›na yönelttikleri aç›kt›r.
Ça¤dafl kentsel çevreler ve yaflam alanlar› infla etme yönünde Alman “bahçe flehir”, “sied-lung” anlay›fl› erken Cumhuriyet dönemi flehircili¤inin temel ilham kaynaklar›ndan biri haline dönüflür ve dönemin yerli uzmanlar› aras›nda genel bir mutabakatla kabul görürken, Kemal Ahmet Arû bu türün Türkiye’deki flüphesiz en nitelikli örneklerinden baz›lar›n› da gerçeklefltirme flans› bulur. Kemal Ahmet Arû’nun mimarl›k ve flehircilik bilgi ve becerilerini bir araya getirdi¤i uygulamalar› aras›nda konut alanlar› ya da mahalle ölçe¤inde yerleflme planlama ve tasar›mlar›n›n özellikli bir yeri vard›r. 1948’de Rebii Gorbon ile birlikte gerçeklefltirdikleri I. Levent Mahallesi plan› ve tasar›m› Alman bahçe flehir “siedlung” anlay›fl›n›n belirgin bir yans›mas›n› olufltururken, 1954 tarihli IV. Levent Mahallesi’nde uluslararas› modernist etki-lerin çok daha belirgin oldu¤u görülür (Resim 8, 9, 10).Bununla birlik-te üslup farklar›na ra¤men, her iki planda da modern, ça¤dafl bir toplum yaratma niyet ve hedefi öncelikli ve aç›kt›r. Kemal Ahmet Arû, nitekim, IV. Levent Mahallesi için toplumsal niyet ve hedefleri ortaya koyan flu ifadeleri kullanacakt›r: “Her halükârda, 4. k›s›m “Levent ‹skân Sitesi” ismini verdi¤imiz bu yeni sitede yaflayacak kimseler bu bölgenin her türlü meseleleri (sosyal, estetik, idarî, mali) maledilmifl olmal› ve burada yaflayacak lokal kitlenin bütün bu prob-lemler karfl›s›nda heyecan duymas› temin edilmelidir. Ancak bu suretle modern cemiyet imar edilebilir ve mamur olan bir site bak›ml› tutulur ve korunabilir. Bu suretle belirtilecek idari bir imar organizasyonu halk›n kendi davalar›n› halletmek arzusu üzerinde do¤rudan do¤ruya müessir olacak ve bu flekilde cemiyet fikri de inkiflaf edecektir” (Arû, 1956; 143).
Bununla birlikte, erken Cumhuriyet dönemi ve 1950’lerde Türkiye’deki mimarl›k ve flehircilik uygulamalar› ve modernist
Resim: 8
Kemal Ahmet Arû, Rebii Gorbon. Alman “Siedlung” (Bahçe flehir) planlamas›n›n Türkiye’deki en yetkin
örneklerinden Levend 1 Mahallesi (1947-1952). Genel görünüfl
(Kaynak: Arkitekt, 1952, No: 9-10, 174-181)
Resim: 9
Kemal Ahmet Arû, Levend 4 Mahallesi (1954-1956). Perspektif görünüfl
(Kaynak: Arkitekt, 1956, No: 3, 140-153)
Resim: 10
Kemal Ahmet Arû, Levend 4 Mahallesi (1954-1956). Vaziyet plan› (Kaynak: Arkitekt, 1956, No:3, 140-153) Resim: 8 Resim: 10 Resim: 9 Resim: 10
mimarl›k genel anlamda planlar›n kentlerin sosyal yap›lar› göz ard› edilerek homojen bir orta s›n›f varsay›m›na göre yap›ld›¤› (Tekeli, 1980; 90,91) ve özellikle 1950’lerde Türkiye’de modern mimarinin ülkenin kendi iç dinamikleriyle modern bir topluma dönüflmesinin do¤al sonucu de¤il, arzulanan ama henüz mevcut olmayan bir modernli¤in zorlama tem-sili oldu¤u yönünde elefltirilere maruz kalm›flt›r (Bozdo¤an, 2002; 318). Örne¤in, Wagner, Türk flehirlerinde %60’›n darl›k içinde yaflarken, konutlar›n %6’s›n›n müreffeh kesim için infla edildi¤inden sözeder (Bozdo¤an, 2002; 243). Bu dönemde Türkiye’de konut üretimi de Bat› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda son derece mütevazi s›n›rlar içinde kal›r. Örne¤in, 1938’de Türkiye’de toplam konut üretimi 14.178 iken, 1920’lerde sadece Frankfurt’ta y›lda 15.000 konut üretilmektedir. 1923-1938 aras›nda Türkiye’de infla edilen toplam konut say›s› 73.279 olur (D‹E, 1995), (Bozdo¤an, 2002; 243). Aç›kt›r ki, mimarl›k ve flehircilik alan›nda tüm modernizm çabalar›na ve denemelerine, önemli bir konut a盤›na ve üstelik Martin Wagner ve Bruno Taut gibi Weimar Almanyas›’n›n baflar›l› toplu konut uygula-malar›n›n ard›ndaki kimi önemli isimlerin varl›klar›na ra¤men, Türkiye’de Bat› Avrupa’n›n prefabrike, endüstriyel konut üretim teknikleri ve bu yolla kentsel çevreler inflas›na yeterli ilgi gösterilmemifl olmas› dönemin ciddi bir eksikli¤i olur. Nitekim, Kemal Ahmet Arû da Rebii Gorbon ile birlikte gerçeklefltirdikleri Levend I Mahallesi için bu eksikli¤in bilincinde olarak flu ifadeleri kullanacakt›r: “‹kinci Dünya Harbi’nden sonra, mesken buhran›n› tahfif için Türkiye Emlâk Kredi Bankas›, ‹stanbul’da «Levend» çiftli¤i arazisinde 391 evden ibaret olan bu mahalleyi tesis ve infla etmifltir. Levend Mahallesi, her ne kadar bu gün Avrupa’da tatbik edilen, toplu mesken inflaat› prensiplerine tamamen uymuyorsa da, 391 aileyi iskân etmesi bak›m›ndan mesken darl›¤›na bir yard›m› olmufltur” (Arû, 1952; 174, 175).
Modern ve ifllevselci planlaman›n geliflmekte olan ülkelerde yerlefltirilmesinde yabanc› uzmanlar›n etkisi ve bu uzmanlar›n geliflmifl Bat› modernitesini geliflmekte olan ülkelerin koflullar›na uyarlama ihtiyac› ve çabalar› üzerine oldukça zengin bir yaz›n bulunmaktad›r (Verdeil, 2009; Bromley, 2003, Bozdo¤an, 2002). Bu çerçevede, örne¤in, Frans›z uzmanlar kendi kolonilerinde Frans›z planlama gelene¤inin, Doxiadis gibi uzmanlar ise, geliflmekte olan ülkelerde Amerikan planlama yaklafl›mlar›n›n tafl›y›c›s› olarak bu düflüncelerin yayg›nlaflmas› ve benimsenmesine katk›da bulunurlar (Verdeil, 2009; Bromley, 2003).Erken Cumhuriyet dönemi ve sonras›nda, hatta 1970’li y›llara kadar, Türkiye’de çeflitli ölçek ve düzeyde mekansal planlaman›n kurumsallaflmas›nda, uygulama ve düflünce hayat›nda yabanc› uzmanlar›n de¤iflen oranlarda etkileri olmakla birlikte Kemal Ahmet Arû’nun da içinde yer ald›¤› “Misyon Kufla¤›”n›n öncü çabalar›n›n ifllevselci modernist ilkelere dayal› yerli bir planlama ekolünün oluflturulmas›ndaki katk›lar› göz ard› edilemeyecek oran-dad›r. Böylelikle Türkiye, bu kufla¤›n de¤erli çabalar›yla da kurumsal yap›s›ndan, mevzu-at›na, uzmanl›k ve uygulama tan›mlar›ndan, e¤itimine, gösterim ve çizim tekniklerine kadar oldukça özgün bir planlama yap›s› daha do¤rusu bir “ekol” gelifltirmeyi baflar›r. Türkiye’de flehir planlamas›n›n emekleme aflamas›nda Kemal Ahmet Arû’nun göz ard› edilemeyecek katk›larda bulundu¤u alanlardan bir di¤eri de planlar›n çizim ve sunum biçimleridir. Öyle görünmektedir ki, Türkiye’de flehir planlamas›n›n bu erken döneminde planlar›n belirli bir ifade ve gösterim standard›na kavuflmas›nda Kemal Ahmet Arû da ciddi katk›larda bulunmufl ve çaba göstermifltir. Nitekim, bu yönde, Gündüz Özdefl’le
bir-likte 1955’de yay›nlanan “‹mar Planlama Çal›flmalar› Çizim Tekni¤i” bafll›kl› bir eser de haz›rlar.
Türk Kenti
Kemal Ahmet Arû’nun yaflam›n›n büyük k›sm›n› geçirdi¤i ve kendi alan›nda biçimlen-mesine katk›larda bulundu¤u XX. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru en önemli yaz›l› eseri olan “Türk Kenti” kitab›n› yay›mlar. Eserleri aras›nda flüphesiz “Türk Kenti”nin özel ve ayr›cal›kl› bir yeri vard›r. “Türk Kenti” eseri bir yönüyle Kemal Ahmet Arû’nun uzun ve verimli mesleki yaflam› ve deneyimlerinin de olgun bir birikimi ve “hülasas›” gibidir. Gerçekten, kendisi de bu çal›flmas›n›n 1940’l› y›llardan bafllayarak gerçeklefltirdi¤i bir dizi flehir planlama çal›flmas› s›ras›nda derledi¤i bilgi, belge ve gözlemlerin de¤erlendirilmesine dayand›¤›n› belirtir (Arû, 1998; 288).
“Türk Kenti” bir anlamda Sedad Hakk› Eldem’in “Türk Evi” çal›flmas›n›n ve düflüncesinin de bir uzant›s› ve tamamlay›c›s› gibidir. Sedad Hakk› Eldem’in gelenek-selden yola ç›karak adeta misyon olarak inceledi¤i ve gelifltirmeye çal›flt›¤› ulusal bir konut tipolojisi oluflturma çabas›n›n kentsel ölçekte bir yans›mas› olarak de¤erlendirilebilir. Sedad Hakk› Eldem “Türk Evi” çal›flmalar› ve kuram›yla göz ard› edil-mifl bir gelene¤i, geleneksel Osmanl›-Türk Anadolu konutunu sistematik bir yöntemle inceleme ve belgeleme yoluyla hem bir kültürel miras›n korunma ve de¤erlendirilmesine, hem de bu yolla ulusal bir kimlik inflas›na katk›da bulunmaya çal›fl›r. Bu konudaki ›srarl› çabalar› her ne kadar Türkiye’de baz› elefltirilerle karfl›laflm›fl olsa da yine de bu alandaki kuramsal çal›flma ve gelifltirdi¤i tan›m ve s›n›fland›rmalar hem Türkiye, hem de uluslar aras› alanda genel bir kabul görür.
Sedad Hakk› Eldem’in “Türk Evi” tan›m›n›n bir belgeleme çal›flmas› ötesinde belirli bir iddiaya dayand›¤› aç›kt›r: “Sedad Hakk› Eldem modernist tasar›m pratiklerini içsellefltir-menin onlar› yerlilefltirmekten geçti¤ini ilk farkeden olmufltur” (Tanyeli, 2001, 29),Sedad Hakk› Eldem, ev türlerini bölgelere ba¤l› olarak 7 temel gruba ay›r›r; Karadeniz, ‹stanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Orta Anadolu, Do¤u Anadolu ve Güneydo¤u Anadolu. Sedad Hakk› Eldem’in çok aç›kça söyledi¤i Türk Evi Türk Ulusu’nun evidir. Türkiye Cumhuriyeti’nde, kendi malzemesiyle, Türk yap› usullerine uygun olarak yap›lmal›d›r. Türk Evi her ne kadar farkl› bölgelerde farkl› yorumlarla yap›lsa da, bir bütünsellik içinde olmal›d›r. ‹nfla etmeye çal›flt›¤› sadece bir yap› olarak alg›lanmamal›d›r, infla etmeye çal›flt›¤› ayn› zamanda bir “biz”dir. Ancak, bu “biz inflas› “onlara” tamamen kapal› de¤ildir. Kültürel mirasa sahip ç›kma iste¤i, gelenekler, öncüsü oldu¤u milli mimari seminerleri kendi kimlik inflas›d›r” (Tanyeli, 2001). Bu ifadeler asl›nda tam da “gelene¤in inflas›” olarak tan›mlanan düflünceyi yans›tmaktad›r.
Bu çerçevede Sedad Hakk› Eldem’in “Türk Evi” ile Kemal Ahmet Arû’nun “Türk Kenti” aras›ndaki ortak payda görünen benzerliklerden daha fazlad›r. Kemal Ahmet Arû da Türk Kenti’ni Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, ‹ç Anadolu, Do¤u Anadolu ve Güneydo¤u Anadolu olmak üzere öncelikle Türkiye’nin yedi co¤rafi bölgesine göre s›n›fland›r›r. Bu yaklafl›m benzerli¤i, Sedad Hakk› Eldem’in “Türk Evi” gibi, “Türk Kenti”nin ve giderek genel yerleflme kültürünün de her fleyden önce iklimin bir fonksiyonu oldu¤u yönündeki
ortak kabulün bir ifadesidir. Kemal Ahmet Arû’nun “Türk Kenti” de benzer flekilde bilimsel yöntemlere dayal› bir envanter çal›flmas› oldu¤u kadar ayn› zamanda bir kimlik ve kültürel keflif çabas›n›n izlerini tafl›r. Bu yönüyle, Arû’nun “Türk Kenti” eseri ve tan›m›n›n anlam ba¤lam› aç›s›ndan oldukça geç kalm›fl bir çal›flma oldu¤u da düflünülebilir. Çal›flman›n özellikle analitik yönüyle ait oldu¤u anlam ba¤lam› bir ölçüde erken Cumhuriyet döneminin ulus inflas› de¤erlerini yans›tmaktad›r.
Fakat, Arû’nun “Türk Kenti” iki noktada Eldem’in “Türk Evi”nden ayr›l›r. Öncelikle “Türk Kenti” Türkiye s›n›rlar› içinde geçerli bir tan›mlama olarak ortaya konulur. Türk Kenti, Türkiye’ye aittir, Osmanl› co¤rafyas›na yayg›nlaflt›r›lmaz. Benzer flekilde “Türk Kenti”, “Türk Evi” gibi ayn› zamanda gelece¤e yönelik bir tasar›m ve tasavvur fleklinde de ortaya konulmaz. Zamansal geçerli¤i de s›n›rlanm›flt›r. “Türk Kenti”, Türkiye’dedir ve geçmifle aittir. Ancak bu kabuller Türk Kenti’ni ifllevsizlefltirmemektedir. Kemal Ahmet Arû’ya göre geleneksel Osmanl›-Türk kent dokular› yeniden üretilemezler ama ifllevsel olarak hala de¤er tafl›maktad›rlar ve bunun için korunmalar› gerekir. Geleneksel Osmanl›-Türk kent dokular› kendilerini var eden ve biçimlendiren ba¤lam ve koflullar yok olmufl olsa da hala yeni kent planlar› için ö¤retici oldu¤u kadar ilham ve esin verici olabilirler. Dolay›s›yla, biçimsel ve kültürel ifllevleri devam etmektedir.
Kemal Ahmet Arû’nun “Türk Kenti” tan›m›n› sadece iklime dayal› baz› tasar›m özellik-leriyle iliflkilendirmez. Ayn› zamanda Anadolu’nun son derece özgün tarihsel birikimi, toplumsal yap› ve kültürüyle de gerekçelendirmeye çal›fl›r. Türk Kenti kitab›n›n girifl bölümünde “Eski Türk Mahallesinin Sosyal Düzeni” bafll›¤› alt›nda flöyle der: “Eski Türk kentlerinde iskan birimi olan mahalle, 20. yüzy›l›n bafllar›na kadar hep ayn› düzen pren-siplerini korumufl ve Osmanl›lar’a ait sosyal düzenin verilerine esas olmufltur” (Arû, 1998; 12). Eserde özgün nitelikleri unutulmaya yüz tutmufl bir toplumsal ve mekansal birim olarak “mahalle”ye yap›lan vurgu salt bir kentsel analiz yöntemi ötesinde geleneksel “Türk Kenti”nin mekansal yap› özelliklerini aç›klay›c› ayr› bir anlam ve öneme iflaret etmektedir.
Kemal Ahmet Arû’nun çal›flmas› sadece konusu aç›s›ndan de¤il, ama çal›flmada
Resim: 11
Türk Kenti kitab›nda Kemal Ahmet Arû’nun el çizimi, karfl›laflt›rmal› bir kentsel doku analizi (Kaynak: Türk Kenti, 1998, 241)
Resim: 12
Türk Kenti kitab›nda Kemal Ahmet Arû’nun biz-zat kendisi taraf›ndan elle haz›rlanm›fl ve renklendirilmifl bir geleneksel kent dokusu örne¤i: Tokat tarihi kent merkezi. (Kaynak: Türk Kenti, 1998, 261
kullan›lan analiz ve s›n›fland›rma yöntemleri aç›s›ndan da önemli ve de¤erlidir. Bu çerçevede “Türk Kenti” çal›flmas› yöntem aç›s›ndan da temel bir baflvuru, bir mihenk tafl› olmay› hak etmektedir. ‹ncelenen kentlerin Cumhuriyet dönemi boyunca mekansal geliflim ve de¤iflimlerine iliflkin harita ve çeflitli say›sal bilgilerle birlikte ele al›nmas› bu çal›flmaya ayn› zamanda belgesel bir nitelik de kazand›rmaktad›r. Kentlerin tekil olarak de¤il, dokusal özellikler temelinde bir dizi ortak ölçüte göre karfl›laflt›rmal› olarak ince-lenmifl olmas› da çal›flmay› kendi alan›nda ayr›cal›kl› k›lmaktad›r (Resim 11). Eserde bir k›sm› bizzat kendisi taraf›ndan elle haz›rlanm›fl ve renklendirilmifl geleneksel kent doku-lar›na ait bir çok harita, çizim ve analiz çal›flmaya görsel aç›dan da büyük bir özgünlük ve zenginlik katmaktad›r (Resim 12, 13). Türk Kenti çal›flmas›n›n en ilginç ve özgün yanlar›ndan birisi de flüphesiz çal›flman›n sadece bir kentsel doku analizi düzeyinde b›rak›lmay›p, ayn› zamanda geleneksel kentsel dokular›n koruma ve yenilenmeleri konusunda önerilerle de desteklenmifl ve zenginlefltirilmifl olmas›d›r (Resim 14). Böylece Türk Kenti salt bir analitik çal›flma olman›n ötesinde sentetik bir yaklafl›m da sunmak-tad›r.
Bununla birlikte kentsel dokular›n hemen sadece fiziksel ba¤lamlar› çerçevesinde ele al›nm›fl olmas› bir eksiklik olarak de¤erlendirilebilir. Ancak, öyle olsa bile bu, çal›flman›n de¤erini azaltan bir eksiklik de¤ildir. Böylelikle Türk Kenti kitab›n›n, Türkiye’nin zengin geleneksel kent dokular› ve kentsel kültürel miras›yla bir flekilde ilgili olan herkes için sürekli baflvuru kayna¤› olacak bir baflucu eseri oldu¤u görülür. “Türk Kenti” flüphesiz Türkiye’nin Osmanl›-Türk dönemi geleneksel kentsel dokular› ve kentsel kültürel miras› konusunda hala tek kapsaml›, sistematik, analitik çal›flmad›r. Bu özellikleriyle de “Türk Kenti” zaman ötesi bir çal›flma olarak an›lmay› hak etmektedir.
Resim: 13
Türk Kenti kitab›nda Kemal Ahmet Arû taraf›ndan elle çizilmifl ve renklendiril-mifl bir geleneksel kent dokusu analizi: Antalya geleneksel kent dokusu (Kaynak: Türk Kenti, 1998, 163).
Resim: 14
Türk Kenti çal›flmas›nda Kemal Ahmet Arû salt kentsel doku analizi ötesinde geleneksel kentsel dokular›n koruma ve yenilenmeleri konusunda da tasar›m önerilerinde bulunur. Kayseri’den yine kendisinin çizip, renklendirdi¤i bir geleneksel kent dokusu yenileme önerisi. (Kaynak: Türk Kenti, 1998, 270).
Kemal Ahmet Arû’nun ‹mar Planlamas› ve fiehircilik Ölçe¤indeki Uygulamalar› - 1944 Isparta ‹mar Plan› - 250 ha
- 1945 Kayseri ‹mar Ham - 1000 ha - 1945 Ödemifl ‹mar Plan› - 287 ha - 1946 Bo¤azl›yan ‹mar Plan› - 160 ha - 1946 Tekirda¤ ‹mar Plan› - 300 ha - 1946 Söke ‹mar Plan› - 280 ha. - 1946 Malkara ‹mar Plan› - 120 ha - 1947 Babaeski ‹mar Plan› - 260 ‹ra - 1947 Band›rma ‹mar Plan› - 280 ha - 1947 Gönen ‹mar Plan› - 200 ha - 1947 Finike ‹mar Plan› - 80 ha - 1947 Burdur ‹mar Plan› - 220 ha - 1947 Serik ‹mar Plan› - 80 ha - 1947 Biga ‹mar Plan› - 330 ha - 1947 Tokat ‹mar Plan› - 400 ha - 1947 Kars ‹mar Plan› - 400 ha - 1947 Turhal ‹mar Plan›
- 1948 I. Levent Mahallesi Planlar› 400 konut - 1948 Gaziantep ‹mar Plan› - 1000 ha - 1948 Izmit ‹mar Plan›
- 1950 Üsküdar Kofluyolu Mahallesi tanzim fiehircilik plan› (25 ha) 480 konut - 1952 ‹zmir ‹mar Plan›
- 1954 IV. Levent Mahallesi Planlar› 420 konut
- 1954 Ortaköy-Bestekar fievki Bey Mahallesi tanzimi (30 ha) fiehircilik plan› 250 konut - 1957 Adapazar› ‹mar Plan›
- 1970-1984 ‹TÜ Ayaza¤a Kampus Planlamas› (1984) - 1970 Niksar ‹mar Plan› - 680 ha
- 1970 Tavflanl› ‹mar Plan› - 450 ha
- 1971-1986 Diyarbak›r Dicle Üniversitesi Kampus Projeleri ve Planlamas› - 1973 Sosyal Sigortalar 800 yatakl› Etlik Hastahanesi Sistem Planlamas› - 220 ha - 1976’ dan beri Tuzla Denizcilik Akademisi (Y. Y. Sa¤l›kova-E. Aru ile) - 1978 Çerkezköy ‹mar Plan›
- 1979 ‹skenderun ve Çevresi ‹mar Plan›, ‹TÜ Döner Sermaye ‹flletmeleri,1/25.000, 1/5000 Proje Grubu ile
- 1980 Florya Sahil fieridi Düzenlemesi, ‹TÜ Döner Sermayesi çerçevesinde, ‹stanbul, Proje Grubu ile ●
KAYNAKÇA
Akbulut, M.R. 2011. Dil ve Düflünce, Kuram ve Eylem: Mekansal Planlamada Dil ve Düflünce Etkileflimi. Planlaman›n Dili. Kayseri 2010, 8 Kas›m Dünya fiehircilik Günü 34. Kolokyumu”. TMMOB fiehir Planc›lar› Odas›. Ankara. 2011. s. 63-92.
Akbulut, M.R., Demirtafl, S., Gökçen, T., Tekköko¤lu, T. Ünsal, F. 1992. Planlama Üzerine Bir Oyun Denemesi.3. Türkiye fiehircilik Kongresi: Türkiye’de fiehircili¤in Gelifliminde Son 30 Y›l›n De¤erlendirilmesi. 9 Eylül Üniversitesi, ‹zmir. s. 91-113. Akbulut, M.R., Demirtafl, S., Gökçen, T., Ünsal, F. 1991. Kemal Ahmet
Arû ile görüflme kay›tlar›. (Video kayd›).
Arkitekt. 1945. Ödemifl fiehir Plan› Müsabakas› Jüri Raporu K›salt›m›. Arkitekt. Cilt: 1945, 1945-3-4 (159-160). s. 50-55 Arû, Kemal Ahmet. 2001.Kemal Ahmet Arû, Bir Üniversite Hocas›n›n
Yaflam›n›n 80 Y›l›. YEM Yay›nlar›. ‹stanbul. Arû, Kemal Ahmet. 1998.Türk Kenti. YEM Yay›nlar›. ‹stanbul. Arû, Kemal Ahmet. 1963.‹stanbul’un Planlanmas› Nas›l Yap›lmal›d›r?.
Arkitekt, Cilt: 1963, 1963-4 (313). s.147-148
Arû, Kemal Ahmet. 1956. Levend 4, Mahallesi. Arkitekt. Cilt1956, 1956-3 (285). s.140-151956-3
Arû, Kemal Ahmet. 1956. Ord.. Prof.. Dr. H. C. Güstav Oelsner. Arkitekt. Cilt: 1956, 1956-3 (285). s.154-155
Arû, Kemal Ahmet. 1952.« Levend» Mahallesi 1 inci K›s›m ‹nflaat›. Arkitekt, Cilt: 1952, 1952-09-10 (253-254). s.174-181 Arû, Kemal Ahmet. 1948.Söke ‹mar Plan› ve Raporu. Arkitekt, Cilt:
1948, 1948-9-12 (197-198). s.203-213
Arû, Kemal Ahmet. 1948. Burdur fiehri ‹mar Plân› Kat'i Projesine Ait ‹zah Notu. Arkitekt. Cilt: 1948, 1948-5-6 (197-198). s.116-126 Arû, Kemal Ahmet; Safa, O., Berk, C. 1946. Ödemifl Kesin ‹mar Plan› ve
‹zah Notu. Mimarl›k. 1946, No.5-6, s. 5-10
Bozdo¤an, S.; 2002.Modernizm ve Ulusun ‹nflas›. Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. Metis.‹stanbul.
Bromley, R.; 2003 Urbanism : Imported or Exported. Foreign Plans and Native Aspirations, Towards Global Human Settlements : Constantinos Doxiadis as Entrepreneur, Coalition-Builder and Visionary. (Nasr J. ve Volait M. (eds.). Chichester, Wiley. s. 316-340.
Oelsner, G.; 1946.Yaflay›fl fiekillerini Kuvvetlendirmek Lüzumludur. Arkitekt. Cilt: 1946, 1946-05-06 (173-174). s. 131-134,136 Oelsner, G. 1945. fiehircilik.Arkitekt. Cilt 1945, 1945-3-4. s. 71-74 Tanyeli, U. 2001.Sedad Hakk› Eldem. Boyut Yay›n Grubu. ‹stanbul. Tekeli, ‹. 1980.Türkiye’de Kent Planlamas›n›n Tarihsel Kökleri”;
Türkiye’de ‹mar Planlamas›. Der: Tamer Gök. ODTÜ. Ankara. s. 8-112.
Verdeil, E. 2009.Michel Ecochard in Lebanon and Syria (1956-1968). The spread of Modernism, the Building of the Independent States and the Rise of Local professionals of planning. University of Lyon-CNRS-UMR.
Wagner, M. 1938. fiehir inflas› ne demektir?. Arkitekt. cilt: 1938, 1938-01 (85). s. 21-25.
