Istanbul Fountains their function and architecture

’Â l V p ' •*’ -T m 4 ¿ ;5 u k á ■ w m t * ' 1' J __* ■ p , f

1

4 f i

KaW

i f i S H f

Istanbul

Fountains

OW NER A N D EDITOR K. C U M H U R TEZEL

A ddress :

Biiyiikdere Cad. No. 32 80290 - Mecidiyeköy - İstanbul P.K. 24 - 80312 - Mecidiyeköy - İstanbul Tel.: 166 14 10 İSTANBUL FOUNTAINS 2- 8 WATER CHASMS 9-11 NASRETTİN HODJA

AND HIS TOM B 12-17

SELJUK HANS IN ANATOLIA :

HOROZLU HAN 18-22

KYZIKOS 23-29

THE MIRROR IN

TURKISH ART 30-35

Cover :

Kupuksu, a fountain in an open-air place of Worship Engraving of the Mihri?ah Valide Sultan Fountain

Printing : Apa Ofset Basımevi (164 64 20- İSTANBUL)

Their Function

and

Architecture

Beyhan ERÇAĞ The great efforts made by the Romans in ancient times, by the Byzantines in the Middle Ages and finally by the Ottomans in modern times to provide the city of Istanbul with an adequate water supply are of great importance in the history of modern civilization. All these efforts were directed towards three sources of water - rivers and streams in the surrounding countryside, well dug within the city itself,

and finally rainwater.

The aqueducts bringing the water to the city and the cisterns built for its storage form a treasure-house of Turkish architecture scarcely to be matched anywhere else.

Many of these cisterns have fallen into ruin, others have become filled with earth, while others have been buried beneath new structures.

The construction of aqueducts carrying water to the cisterns within the city began with the construction in the fourth century A.D. of the aqueduct leading from the Kağıthane stream to

Cebecikoy. This was soon followed by the construction of a number of other aqueducts.

THE WATER SUPPLY IN OTTOMAN TIMES

In order to supply the need for water of the rapid increase in the population of Istanbul after the Conquest, Sultan Mehmet the

Azapkapi Fountain

Conqueror ordered the immediate repair of all the conduits bringing water into the city.

The Kırkçeşme and Halkalı systems constructed by the Romans and

Byzantines who had formerly inhabited Istanbul had by now been reduced to ruin either by the ravages of war or the passage of time. The Ottomans not only repaired these water supply systems but also built new systems exploiting other sources they discovered in the course of their work. On the initiative of Mehmet II’s «Defterdar» (Chancellor of the Exchequer) Dursun Bey, a new network was created by adding extra branches to the Halkalı and Turunçlu systems. At the same time a pond was constructed every kilometre to prevent deterioration of the earthenware pipes.

During the reign of Siileyman the Magnificent the inventive genius of the great Ottoman architect Sinan combined with the experience he had gained in the course of travels in three continents resulted in the creation of a magnificent network of dams and aqueducts exploiting the waters of KıFkçeşme, Kağıthane, Alibeyköy and Turunçlu. Each of the aqueducts he constructed to carry the water

Engraving by Bartlett-Üsküdar Fountain and Square

across the deep valleys in its path is a masterpiece of aquatic architecture. The water was brought by the architect Sinan from Kirkfegme through the Belgrade Forest to Egrikapi, here it was distributed from cisterns provided with taps, the water pressure being adjusted by towers three to ten metres high with a base diameter of one to one and a half metres and an upper diameter of sixty centimetres. The water was raised through pipes to the top of these towers where it was

stored in a reservoir. From here it was led through pipes to the various districts to be supplied. A small version of the main distribution cistern is to be found at the top of the tower covered with an iron lid.

Within the city itself the water was distributed to the various houses, fountains, pools and baths through earthenware pipes of rather smaller diameter than those leading from the distribution cisterns.

ISTANBUL FOUNTAINS

Fountains were erected in Istanbul at a rate of at least one in every street, sometimes even two or three

in the same street.

Water played an important role in both interior and exterior Ottoman architecture, and formed an integral feature of the urban life.

Even before the conquest of Istanbul the Turks are known to have built a number of fountains outside the city walls, some of which have survived to the present day.

In Ottoman society the construction of a fountain was regarded as a work of public benefaction, with the result that everyone of means, from the Sultan and the Grand Vizier to military commanders and public servants, felt it their duty to enhance the

city in this way.

Fountains were more evenly

distributed throughout the city than many of the other types of charitable foundations, and an examination of these fountains offers reliable infor­ mation on the development of the various suburbs and districts and on the rise and fall in population. Moreover, from the architectural point of view, fountains formed the focal point in streets, squares, courtyards and open spaces. The Ottomans showed great skill in choosing the most suitable location for these fountains in the various architectural complexes they created.

Istanbul fountains can be classified as monumental fountains, fountains in public squares, street corner fountains, street fountains, wall fountains and «sebils», which were fountains for the free distribution of drinking water. They could also be divided into two categories in accordance with the type of tap installed: fountains with «plain» taps, from which there is a continual flow of water, and fountains with taps that could be turned on and off. Examples of the monumental type of fountain can be seen in the Fountain of Ahmet III outside the main gate of Topkapi Saray, the Saliha Sultan Fountain at Azapkapi, the Fountain of Mahmut I at Tophane and the Fountain of Ahmet III in Üsküdar.

As examples of fountains in public squares one might take the Hekimoğlu Ali Pasha Fountain at Kabataş, the Hatice Turhan Valide Sultan Fountain at Eminönü, the Bezmialem Valide Sultan Fountain at Maçka, the Fountain of Abdulhamit I at Emirgan, the Mihrişah Valide Sultan Fountain at Küçüksu and the Ishak Agha Fountain at Beykoz.

In addition to their practical function and their architectural features, fountains provide a very accurate reflection of the changes taking place in Ottoman taste in the decorative arts. They make it possible to follow the results of the increasingly powerful Western influence exerted on Ottoman art in the eighteenth and nineteenth centuries, after the end of the classical period. The small dimensions of the fountain gave the artist freer scope to display his decorative skills.

An examination of the local fountains that have survived to the present day reveals a trough of stone or brick in which the water collects, while on the stone or marble front one finds a niche forming the most important feature of the fountain. In the centre of this niche stands an ornamental slab, usually of marble, displaying a decoration of rosettes or other motifs, and in the middle of this ornamental slab, or just a little lower down, is a brass tap. On one or both sides of the slab there is usually a niche in which a drinking bowl, attached by a chain,

can be placed.

On each side of the trough there is a stone platform on which one can sit, or on which pails or pitchers can be placed, and sometimes there are eaves to offer protection from both sun and rain. On each side of some of the larger district fountains with taps there can sometimes be found a smaller additional fountain, also with taps. Very interesting examples of both poetry and prose literature can be found in the inscriptions carved in the stone or marble facades in a variety of calligraphic scripts. If these inscriptions had been more carefully deciphered and their meanings more fully understood, we should have realised much more clearly how essential it was that these fountains should be carefully conserved. Many of these inscriptions, especially those on the

A fountain at Eyüp

The Hatice Sultan Fountain near Yeni Cami

Mısırlı Osman Ağa Fountain at Mahmut Paşa

A fountain beside the Şah Sultan Mosque at Davut Paşa

Akbıyık Hekimoğlu Ali Paşa Fountain

monumental fountains, are the work of famous poets and calligraphers, and sometimes even of the sultans themselves.

These fountain inscriptions are of the greatest importance in revealing the character and attitudes of the people in whose name they were built. Each of them reveals a quite exceptional refinement of taste and delicacy of meaning, giving expression to a warm love of humanity, with the sincerest wishes for health and well-being, and at the same time describing water’s unique virtues and qualities.

These fountains form an important branch of the architecture devoted to monuments connected with the water supply, such as aqueducts, cisterns, distribution centres, sebils and ornamental fountains. But unfor­ tunately, the necessity of providing the infrastructure demanded by the rapid urban growth and the vast increase in population in a city such as Istanbul has led to the destruction of a great many historical and cultural monuments and values. The old reservoirs and cisterns have been made obsolete by the new water supply networks created at vast expenses, and the old fountains, deprived of their former social and cultural significance, have been been allowed to fall into dilapidation and ruin.

\

In accordance with a decision taken by the Grand National Assembly in

1923 a book of 136 pages was published by the Municipality of Istanbul, the last 64 pages of which were devoted to a list of more than

1600 fountains and other installations in the water supply network. A list submitted by the Istanbul Municipality to the Directorate of Pious Foundations in 1930 gives the names of 1500 installations, including 795 fountains in working order and seven derelict. The two volumes by Ibrahim Hilmi Tanışık published between the years 1943 and 1945 giving the names and pictures of eight hundred Istanbul fountains, is of great value in being the only work of its kind. A number of fountains without inscriptions or very difficult to photograph were,

however, excluded.

The monumental, urban, artistic and plastic values that accompany the functional values of these fountains make it imperative that everything possible should be done for their conservation and revitalization. Every fountain in Istanbul should be

thoroughly repaired and restored. Perhaps it may be impossible to have a flow of water from each of them, but at least they should be preserved as a unique part of our architectural and cultural heritage. Some fountains have indeed been saved as a result of recent efforts, which gives us ground for hope for the future.

m m m

» » • M * *

•» —Av J

Plan for a fountain (scale 1 /2 0 ) drawn by the architect Ali Talat on 12 May 1913. The fountain inscription consists of a verse from the Qu'ran «We created all things from water».

itm //.

111

Conduits leading to the Piri Mustafa Paşazade Mehmet Bey Fountain at Sultaniye in Paşabahçe. The plan and AB cross-section (scale 1 /2 0 ) of the water-tower to be erected in the Muhittin Bey garden was drawn on 10 June 1329 (19 13 )

İLKBAHAR 1987

YIL

21

No.

49

SAHİBİ ve SORUMLU YÖNETMEN K. C U M H U R TEZEL

Adres :

Büyükdere Cad* No. 32 80290 - Mecidiyeköy - İstanbul

P.K. 24 - 80312 - Mecidiyeköy - İstanbul Tel.: 166 14 10

ÇEŞMELER 2- 8

DÜDENLER 9-11

NASRETTİN HOCA VE TÜRBESİ 12-17

HOROZLU HAN 18-22 KYZİKOS 23-29 TÜRK SANATINDA AYNA 30-35

İstanbul

Su Mimarisinde

Yapı ve

İşlevleriyle

Beyhan ERÇAĞ Türk Su Mimarisinin en tanınmış Y. Mimar örnekleri, şüphesiz çeşmelerdir.

Sözlüklerde kısaca, göz gibi olan delik ve bu delikten akan su, diye açıklanan çeşme kelimesinin yerine, XII.-XV. yüzyıllarda arapça «sıkâye», «ayn» yahut «meska» terimlerinin kullanıl­ dığını görüyoruz. Çeşme kitabelerinde rastladığımız bu isimlerin yanı sıra, halk arasında da bu çeşit su tesislerine türkçe göz, göze, pınar denildiği de bilinmektedir.

Kapak :

Bir Namazgah çeşmesi olan Küçüksu Mihrişah Valide Sultan Çeşmesi Gravürü

Hazırlayan : MESUT MANİOĞLU 140 74 40 Prodüksiyon : SERVİS AJANS 169 68 32 Baskı : APA OFSET BASIMEVİ 164 64 20

TARİHSEL GELİŞİMİ İÇİNDE İSTANBUL SU YAPILARI :

İstanbul’un su ihtiyacını karşılamak için antik çağda Romalıların, Orta Çağ’da BizanslIların, Fetihle başlayan Yeni Çağ’da da OsmanlIların süregelen büyük çabası Uygarlık Tarihinde büyük önem taşır.

Bu çabalar tümüyle üç kaynağa dayanmıştır. Şehir dolaylarındaki akarsular, şehir içinde açılan kuyular ve yağmur suları.

İstanbula su getirmek için yapılan bentlerle, getirilen suyu depolamak için hazırlanan açık ve kapalı sarnıçlar, dünyanın pek az kentinde böylesine değer taşıyan tarih hâzineleridir. Bu sarnıçların bir bölümü zamanla yıkılmış, toprak dolmuş ya da bazı yapıların altında kalmıştır.

Azapkapı Çeşmesi

İstanbul sarnıçlarına su getiren bentlerin yapılmasına, M.Ö. IV. yüzyılda, Kâğıthane Deresinden Cebeciköye uzanan kemerin yapılmasıyla başlanmıştır ve bunu diğer su kemerlerinin inşası izlemiştir.

İSTANBUL’DA OSMANLI SU MEDENİYETİ :

Fetihten sonra nüfusu birdenbire çoğalan suriçi İstanbul’un artan su ihtiyacının karşılanması için Fatih Sultan Mehmet, şehre su getiren su yollarının en kısa sürede onarılmasını emretmiştir.

İstanbul’un eski sakinleri olan Romalılar ve BizanslIların yaptırmış oldukları Kırkçeşme ve Halkalı Tesisleri zamanla ve istilâlarla

tahrip olmuşlardır. Osmanlılar bunları onarmış, bu arada yollar üzerinde rastladıkları birçok yeni suyu şehre akıtmışlardır. Fatihin Defterdarı Dursun Bey’in girişimiyle, Halkalı suyu ile Turunçlu suyuna el atılmış, bunlara yeni kollar eklenmiş, yeni bir şebeke yapılmıştır. Ayrıca su künklerinin bozulmaması için her kilometrede bir havuz kurulmuştur. Kanunî Sultan Süleyman devrinde yapılan büyük su tesisleri, tam bir mükemmellik göstermektedir.

Bartlett’in Gravürü Üsküdar Çeşmesi ve Meydan

Kırkçeşme suyu, Kâğıthane ve Alibeyköy dereleriyle Turunçlu suyundan yararlanan Mimar Sinan bu konuda da dahiyane buluşlarıyla ve üç kıtada dolaşarak öğrendiği, su getirme ve su götürme düzeniyle ilgiyi çekmektedir. Derin yamaçlarda suyu bir taraftan diğer tarafa akıtmak için yaptığı su kemerleri Uzun Kemer, Güzelce Kemer, Müderris Kemeri ve Moğlova Kemeri birer sanat

harikasıdırlar.

Mimar Sinan Kırkçeşme sularını Belgrat Ormanlarından Eğrikapıya kadar getirmiştir. Eğrikapı Maksemine gelen su burada lüleli sandıkların

yardımı ile debisi ölçülerek dağıtılır, maksemden gelen suyun basıncı da su terazileri ile ayarlanırdı. Su terazileri yüksek kuleler halinde yapılır. 3-10 metre yüksekliğinde ve alt çapı 1-1,5 metre, üst çapı 60 santim ile bir metre ölçülerinde olup bu kulelerin alt kısmından üst kısmına kadar yükselen bir boru, mecradaki suyu terazinin tepesindeki bir sandığa boşaltır, sandıktan aynlan bir kaç ince boru ise suyu tahsis edildikleri yerlere ve ana mecraya sevk ederdi. Terazilerin üst kısmında maksem sandıklarının bir küçük örneği bulunur ve üzerinde de demirden birer kapak dururdu.

Topkapı Sarayı birinci avlu kapısı önündeki alanda bulunan III. Ahmet Çeşmesi.

Şehir içinde suyun akıtılması pişmiş topraktan yapılmış künklerle sağlanırdı. Su terazilerinden sonra ev, çeşme, havuz, sebil ve hamamlara su akıtan künklerin çapı biraz daha küçük olurdu.

İSTANBUL ÇEŞM ELERİ: İstanbul’un her köşesinde, hemen hemen her sokağında, hatta bazen bir sokağın üzerinde birkaç tane olmak üzere yüzlerce çeşme yapılmıştır. Osmanlı Mimarlığında gerek iç ve gerekse dış mekanlarda çok

yaygın olarak kullanılan su faktörü Osmanlı kentsel yaşamının bir parçası olmuştur.

İstanbul fethedilmeden önce de surların dışında Türkler tarafından bazı

çeşmelerin yapıldığı ve bunlardan bir kısmının bugüne kadar kaldığı bilinmektedir.

Osmanlı toplumunda «Vakıf Kurumu», çeşmeleri de hayır hizmetlerinden biri saymıştır. Bu yüzden başta hüküm­ darlar olmak üzere sadr’ıâzamdan bostancıbaşıya kadar her gelir sahibi, yönetici ve halktan hali vakti yerinde bir çok kişi İstanbul’da sayısız çeşme yaptırmışlardır.

Çeşmeler diğer hayrat türlerine göre şehirde daha dengeli bir dağılım gösterirler. Semt ve mahallelerin gelişmesini, nüfusun artıp eksilmesini, çeşmeleri inceleyerek bir ölçüde tesbit etmek bile mümkündür. Ayrıca çeşmeler cadde, sokak, meydan, avlu ve alanları mimari bakımdan ölçülen- diren birer odak noktası olmuşlardır. Osmanlılar mimaride oluşturdukları mekânların en uygun yerlerine çeşmeleri yerleştirme ustalığım göstermişlerdir. İstanbul Çeşmeleri, Amtsal Çeşmeler, Meydan Çeşmeleri, Köşebaşı Çeşmeleri, Sokak Çeşmeleri, Sebilli Çeşmeler, Duvar Çeşmeleri olarak çeşitli biçim­ lerde yapılmışlardır. Musluklarının durumu açısından da iki çeşit çeşme vardır. Birisi «sade lüleli» denilen ve sürekli akan çeşmeler, diğeri de burma lüleli denilen çeşmelerdir.

Topkapı Sarayı birinci avlu kapısı önündeki alanda bulunan III. AHMET ÇEŞMESİ, Azapkapı’daki SALİHA SULTAN ÇEŞMESİ, Tophane’deki I. MAHMUT ÇEŞMESİ, Üsküdardaki

III. AHMET ÇEŞMESİ İstanbul’un anıtsal değerdeki çeşmeleridir.

Meydan Çeşmelerine de örnek vermek gerekirse, Kabataş HEKÎMOĞLU ALİ PAŞA ÇEŞMESİ, Eminönü HATİCE TURHAN VALİDE ÇEŞMESİ, Maçka BEZMİÂLEM VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ, Emirgân I. ABDÜLHAMİT ÇEŞMESİ, Küçüksu MİHRİŞAH VALİDE SULTAN ÇEŞMESİ, Beykoz İSHAK AĞA ÇEŞMESİ sayılabilir.

Çeşmeler işlev ve mimari özelliklerinin yanısıra, Osmanlı sanatında süsleme anlayışındaki değişimi en iyi yansıtan yapılardır. Özellikle klasik dönem sonrası, 18. yy. ve 19. yy. da süsle­ medeki Batıdan etkilenen değişimleri kronolojik olarak izleyebilmemizi sağlarlar. Çeşmeler boyutlarının küçüklüğüne karşın istenilen biçimde çalışma olanağı verdiğinden sanatçıları daha özgür kılarak süsleme yeteneklerini rahatça sergiledikleri yüzeyler

oluşturmuşlardır.

Günümüze kadar ulaşan mahalle çeşmelerine bir göz atacak olursak, bunların su toplamak için taştan ya da tuğladan yapılmış bir haznesi, ön yüzünde kesme taştan veya mermerden kaplanmış cephesi ki bu cephenin ortasında en önemli karakteri çeşme nişi oluşturur, bu nişin ortasında dik olarak duran çoğunlukla mermerden yapılmış bir ayna taşı vardır. Ayna taşı bir profille başlar, üzerindeki rozeti ve oymalı tezyinatı çeşitli biçimlerde görmek mümkündür. Ayna taşının ortasının biraz altına doğru prinçten bir musluk onun yakınında da hazne vana kapağı, ayna taşının iki yanında veya tek yanında taşa zincirle

bağlanmış kalaylı bakır tasın konacağı hücreler bulunmaktadır. Çeşmenin en önemli öğelerinden biri de yalağıdır. Genellikle mermerden yapılmıştır. Yalağın iki yanında hem oturmaya hem de kovaları, testileri koymaya yarayan yatay iki taş bulunur ki bunlara seki taşları ismi verilmiştir. Bu çeşmelerin, bazen yolcuları ya da su doldurmaya gelenleri güneşten ve yağmurdan koruyan sundurmaları (saçak) vardır. Mahalle çeşmelerinin bazılarında musluklu büyük kısmın her iki yanında musluklu birer küçük çeşme daha yer alır. (Beklemeyi ve kuyruklaşmayı önlemek için.)

Bugün mevcut olmayan Kırkçeşmeler Azapkapı Saliha Sultan Sebili Çeşmesi Kâğıthane Sâdâbâd Çeşmesi

Eyüp'te bir çeşme

Yeni Cami civarı Hatice Sultan Çeşmesi

Davut Paşa Şah Sultan Camii yanında bir çeşme

E i

■t <

. W

1 1* *

L

_{r # v i ;}

j

Çeşmelerin kitabeleri de çeşitli yazı türlerinin taşa ve mermere işlenmiş hat sanatı örneklerini verirken, bu manzum ya da mensur yazıtlarla edebiyat konusunda ilginç örnekler de sağlamışlardır. Çeşme cephelerinde bulunan bu kitabeler günümüzde dikkatle okunup manaları iyice anlaşıl- saydı, onları korumanın gerekliliği daha iyi görülürdü. Özellikle anıtsal çeşmelerde dizeler, içlerinde

sultanların da olduğu devirlerin ünlü şair ve hattatlarının eserleridir. Çeşme kitabeleri tarih düşürülen ve adlarına yaptırılan kişileri belirleyen özellikleriyle de büyük önem taşımaktadırlar. Bu tarih kitabeleri incelendiğinde mısraların her birinde ayrı bir zerafet, ayrı bir anlam inceliği, insan sevgisi, şifa ve afiyet dileğiyle su­ yun niteliklerinin dile getirildiği görülür. Ebced ile düşürülmüş olan tarihlerde de özenle seçilerek kullanılmış olan kelimeler zarif ve kıvrak zekâ pırıltıları içerisinde çok anlamlıdır. Çeşmelerimiz; bentleri, su yolları, su terazileri, maksemleri, sebilleri, selsebilleri, havuzları, şadırvanları ile bir bütün olan su mimarimizin önemli bir bölümünü oluşturmaktadırlar. Fakat ne yazık ki Cumhuriyet sonrası sürekli büyüme eğilimi gösteren ve nüfusu gittikçe artarak iskân alanları, alt yapı gereksinimleri gibi bazı zorunlukları sağlamak durumunda olan İSTANBUL bünyesinden bir çok tarihi, kültürel niteliklerin

kopartılmasına şahit olmuştur. Devrinde oldukça büyük masraflarla inşa

edilmiş olan İstanbul Su Şebekesi önce su yollarının ve daha sonra sistemi çalıştıran teraziler ve maksemlerin işlerliğini kaybetmesiyle çalışamaz duruma gelmiştir. Böylelikle döneminin sosyal ve kültürel ortamı yok olan çeşmelerimiz ne yazık ki eski önemini kaybederek birer birer yok olmaya mahkum olmuşlardır.

1923 de Büyük Millet Meclisinin aldığı karardan sonra İstanbul Şehremaneti tamamı 136 sahifelik bir kitap yayınlamıştır. İsmi «İstanbul Şehremanetine Evkaftan Devir Olan Sular» olan bu kitabın sonunda 64 sahife tutan vakıf çeşme sularının listesi konulmuştur ki 1600 den fazla çeşme ve su ismi burada verilmektedir.

1930 tarihinde de Evkaf İdaresine, Şehremaneti Su İşleri Müdürlüğünün göndermiş olduğu listede 1553 adet vakıf su tesisinden bahsedilerek yerleri verilmektedir. Listede 795 adet çeşmenin mâmur, 7 çeşmenin de battal olduğu belirtilmektedir.

1943-1945 seneleri arasında

yayınlanmış ve 800 İstanbul çeşmesinin resmi ve ismi verilmiş olan İbrahim Hilmi TANIŞIK’ın iki ciltlik kitabı elimizde bulunan tek eser olması dolayısı ile oldukça önemlidir.

Nitekim fotoğraflar zorlukla seçilmekte ve kitabesiz çeşmeler de eserin dışında kalmaktadır.

Çeşmelerin işlevsel değerlerinin yanısıra zaman içinde kazanmış oldukları anıtsal, kentsel, sanatsal ve plastik değerler, onların bugün de korunmaları ve yaşatılmaları gereğini ortaya koymaktadır. Bu itibarla bugün var olan her İstanbul çeşmesi bir bakım ve onarımdan geçirilmelidir. Her birinin suyu akmayabilir, fakat hepsi istisnasız bir mimari ve kültür hâzinesi olarak korunmalıdır. Gerçekten de son zamanlarda başlatılan grişimler, birçok çeşmeyi kurtarmıştır ve ilerisi için ümit vermektedir.

KAYNAKÇA

• i. Hilmi TANIŞIK, İstanbul Çeşmeleri, İstanbul, 1945, Cilt I ve II.

• Sedat Çetintaş, Türklerde Su Çeşme, Güzel Sanatlar Mecmuası, Sayı 5.

• Doğan Kuban ve Diğerleri, «İstanbul Kentinin Tarihi Verilerinin Turistik Açıdan Değerlendirilmesi» İ.T.Ü. Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Dergisi, Sayı 11-12, S. 25. • Behçet Ünsal, «İstanbul'un imarı ve Eski

Eser Kaybı», Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve incelemeleri, Türk Sanat Tarihi Enstitüsü, 1968, s. 6-61.

• İstanbul Çeşmeleri, İstanbul il Yıllığı, 1973, s. 482.

• Fahri Derin, Vahid Çabuk, Mecmuâ-i Tevârih, İst. Üniv. Edb. Fak. Yayınları, 1985, İstanbul.

• Kâzım Geçen, İ.T.Ü. Yayınları, istanbulda Osmanlı Devrindeki Su Tesisleri, 1984, İstanbul.

" -

-Ser Mimar Ali Talât tarafından 12 Mayıs 1913 yılında 1 /2 0 ölçeğinde çizilen bir çeşme projesi. Çeşme kitabesinde «Biz herşeyi sudan yarattık» Ayeti kerimesi yazılıdır.

Paşabahçe, Sultaniye'de Piri Mustafa Paşazade Mehmet Bey Çeşmesi su yolları.

Muhittin Bey bahçesi dahilinde inşa olunacak maslak plânı ve AB kesiti ( 1 /2 0 ölçeğinde) 10 Haziran 1329 (1913) te çizilmiştir.

8

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi