Antropometrik Ölçmelerin Beslenme
Durumunun Değerlendirilmesindeki Yeri,
Çeşitli Toplunılarda Kullanılan
Standartlar
Perihan Arşlan *
G i r i şY ü z y ılı aşkın b ir z a m a n d a n beri insan v ü c u d u İncelenmekte, ölçülmekte ve çeşitli a n alizlere ta b i tu tu lm a k ta d ır . B u n u la bereb e r insan v ü c u d u n u n a n a t o m i k ve k im y asal yapısı ü zerin d e geniş bilgiler 1945 den som a elde ed ilm eğ e b a ş la n m ış tır .1
İn sa n la rın çeşitli etn ik guruplardan gelişleri değişik koşullarda yaşa m a la r ı n e d e n i ile, d oğ u şta ve ö lü m d e, sağlıkta vey a hastalıkta hiçbir z a m a n iki in sa n ın ö lçü le b ile n karakterleri birbirinin aynı d eğ ild iı. A n tr o p o m e tr i b u n u n a n la m ın ı kapsar. O h ald e artropom etriyi v ü cu t y a p ısın ın ö lç ü lm e sin e ö z g ü bir y ö n tem d ir d iye tan ım layab iliriz.
\
anı ö lü v e y a c a n lı in sa n ın v ü c u t b o y u tla rın ın ölçü lm esi tekniğidir.Ö l ç m e A le t le r i
1. Tartı aleti: T e r a z i, ağırlık ta y in in d e kullanılır. 2. Kamera: F o to ğ r a f la r ın çekilm esinde kullanılır.
3. Ölçü şeridi: Ç elik ten v ey a p lâstik te n yapılmış, m ilim etrelere ay rılm ış m e z u r a .
4. Antropometre: V ü c u d u n u z u n la m a s ın a ve enine b o y u tlarının ö lç ü lm e s in d e k u lla n ıla n , yaklaşık o la ra k 2 m e tre u z u n l u ğ u n d a birbirine g eçm eli iki b o r u d a n ib a re ttir . B o ru la r m ilim etrelidir.
5. Spreaditıg Caliper: Başın boy u, genişliği bizygom etrik gibi b o y u t la r ı n ö lçü lm esin d e kullanılır.
96 « E S L E N M E VI'. D İ Y E T DERC;İS1
6. Sliding Compass: B u ru n , kulak, cl gibi kısa b o y u tla r ın ö lç ü lm e s in d e k u llan ılır.
7. Lange Skinfold Caliper: A letin basıncı, deriye değdiği y e rd e 10 H g / m m 2 o lm a lıd ır. Bu aletle d eri altı y a ğ d o k u s u n u n kalınlığı ölçülür.
8. Osteojnetrik T ahta: M ilim e trik b ir cetvel g ib id ir ü z e rin d e h a r e k e t e d e n b ir kısım v a rd ır. K e m ik b o y u tla rın ı ö lç m e d e ku llan ılır.
Ö l ç m e Y ö n t e m l e r i ve U y g u l a n ış ı
V ü c u t bileşim ini ö lçm ede, çok çeşitli y ö n te m le r u y g u la n m a k ta d ır . T a b l o 1 de b u y ö n te m le r d e n b a z ıla rı g ö r ü lm e k te d ir . T A B L O I V ü c u t B i l e ş i m i n i Ö l ç m e Y ö n t e m l e r i A n tr o p o m c t r i B oy, a ğ ırlık , k e m ik b o y u tla r ı d e r i a l tı k a lın lığ ı Ç e v re v e b o y u tla r ı R o n lc g c n o g r a m D e n s ito m c lri V ü c u t a ğ ırlığ ı d e r i g e n işliğ i k as g en işliğ i k e m ik g en işliğ i V ü c u t a ğ ırlığ ı v ü c u t kesafeti D = k ü llc /h a c im H ü c r e d ış m a y i H id r o m c tri V ü c u t a ğ ırlığ ı T o ta l v ü c u t s u y u H ü c r e dışı m a y i
Esas k o n u a n t r o p o m e t r i k ö lç m ele r o l d u ğ u n d a n d a h a çok so m a to - m e t ı i d iy e a d la n d ır d ığ ı m ız c an lı ve k a d a v r a ü z e r in d e y a p ı la n dış ö lç m e le r d e n b ah sed ilecek tir.
A lın a n Ö lç m e le r :
1) D e r i altı y a ğ d o k u s u ve k a s la rın ölçülm esi 2) Boy, ağ ırlık vc baş çevresinin ölçülm esi 3. V ü c u t d o k u k ü tlesin in ta y in i
1. D eri altı kalınlığının ölçülmesi:
Y a ğ d o k u s u n u n % 50 si d eri a l tın d a d e p o l a n d ı ğ ı n d a n b ire y le rin to t a l v ü c u t y a ğ l a r ın ın te sb itin d e k u lla n ılm a s ı g e rek e n y ö n t e m d i r . 2' 3- 4- 5 V ü c u t y ü z e y in in çeşitli k ıs ım la r ın d a deri, d e r ia ltı d o k u s u ile b i r lik te d ir ki, b u k o la y c a tu tu la b ilir , k a tla n a b ilir . Ö lç m e d e d e r i; baş ve iş a re t p a r m a k l a r ı y l a t u t u l u r ve hafifçe kald ırılır. D e r in in genişliğinin p a r m a k l a r l a k u ş a tılm a sı ö n e m lid ir. Bir elle t u t u l d u ğ u n d a k a t la m ı n h e r iki ta r a f ın ın b ir b ir in e p a r a l e l olm ası gerekir. Bazı şişm an kişilerde d e r i k a lın lığ ın ın ölçü lm esi z o r d u r . Y ağlılığı g ö steren b ir ölçü o lm a s ın a r a ğ m e n ö lç ü len d e r in i n iki k a t ın a d eri a ltın ın ilâvesiyle d o k u n u n , c a lip e r la sıkıştırılm ası ile alınm ış ö lç ü d e n b ü y ü k t ü r . Bu y ü z d e n d e r in i n C a lip e rle
UF.SLr.NMl'. A R A Ş T I R M A L A R I N D A A N T R O P M E T R İ 97
1 c m dcıı tu t u lm a s ı ve ölçülmesi sağlık verilir. D eri altı kalınlığının ö lç ü lm esi için b ö lg e lerin seçimi çeşitli kriterlere bağlıdır, çü n k ü ölçüler to t a l v ü c u t y a ğ ın ı ta y in d e in d ex o la ra k kullanılır.
D eri altı kalın lığın ın ö lçü ld ü ğ ü yerler:
a. T r i c e p s b ö l g e s i n d e : H e r iki cinste de kolayca ölçüle b ilen üst sol kol tara fıd ır. Ö n c e kol serbest şekilde sarkıtılır, so n ra 90 d e re c e o la c a k şekilde kıvrılır ve m ezuro ile o m u z -a e r o m io n u n tepesi- d irsek arası ö lç ü lü r ve o r ta n o k ta kalem le işaretlenir. Ö lç ü esnasında d e ri k a t l a m ı elle t u t u l u p ölçü ta k rib e n aletle 1 cm. derinlikte alınır.
b. S u b s c a p u 1 a r b ö l g e d e : Sağ sc a p u la m n alt u c u n d a n kişi a y a k t a ve r a h a t b ir d u r u m d a iken alınır. Ç o ğ u n lu k la deri h o riz o n ta l se v iy e d e n 45 d erec e kaldırılır. ( O r t a d a yu k arıy a, y a n l a r d a aşağıya d o ğ r u ) . Bu b ö lg e n in ölçülm esinin b ir av antajı, bölgede y ağ ın iyi dağılm ış o lm a s ıd ır.
c. K a r ı n b ö l g e s i n d e de deri altı y ağ d ok u su ölçülür. 2. Boy, ağırlık, baş çevresinin ölçülmesi:
B o y : Ö lç m e aletlerind e bahsedilen A n tr o p o m e tr e ile; a y a k ta h a z ır o l d u r u m u n d a yapılır. Baş dik, gözlerin belirli b ir n o k ta y a ve t a b a n a p a r a l e l b ir şekilde b ak m ası gerekir.
M e s a f e ; başın üst kısm ının en yüksek n o k ta sın d a n yere k a d a r d ır . B a ş ç e v r e s i : M e z u r a ile ö l ç ü l ü r : K a fata sın ın a r k a kısm ın d a, o c c ip ita l k e m iğ in en çıkıntılı noktası olan o p istlıocran iu m ile a lın d a , (fro n ta l k e m ik ü zerin de) kaşlar arkasındaki glabella d en ilen n o k ta la r a ra s ı m esafed ir.
A ğ ı r l ı k : A ğırlık ta y in in d e terazi kullanılır, ve özelükle b eb eklik ve ço c u k lu k ç a ğ ın d a k i in s a n ın ; diğer ölçülerin de y a r d ım ı ile, gelişmiş o lu p o lm a d ığ ın ı s t a n d a r t cetvellerle k arşılaştırtırarak b u lu r u z . Boy, ağ ırlık , b aş çevresi için çeşitli s ta n d a r tla r k u lla n ılm a k ta d ır. B u g ü n için e n çok k u lla n ıla n ı H arvvard Sağlık O k u lu ve Io w a s ta n d a r tla r ıd ır .
3. Vücut doku kütlesinin tayini:
N o r m a l d e v ü c u t 150 n ıE q /k g . h ü cre suyu k o n san trasy o n u k a d a r K i h t iv a ed er. P o ta s y u m extraselliıler kısım da b u lu n m a z . Böylece v ü c u t tak i to ta l K m ik ta r ı v ü c u t h ü c re kütlesinin linear fo n k s iy o n u d u r.1-6 B C M * = K x8 ,3 3
98 B E S L E N M E V E D İ Y E T D E R G İ S İ
İ z o t o p d il u s y o n u n d a b u l u n a n K 42 I V o la ra k kişiye verilir. E q u ilib r a tio n için b e k le n ir ve ö rn e k alınır. H a lb u k i v ü c u t t a n n eşredilen g a m m a ı ş ın la r ın d a K 40 g ö rü lü r. K 40 T a b i i g ö rü le n K u n % 0.012 ni teşkil e ttiğ in d e n , v ü c u t ta k i m ik ta rı b ir sayaçla ölçülür. Ö lç ü d e n to tal v ü c u t K m ik ta r ı h e s ap la n ır. K 40 ile, v ü c u d u n K m ik ta rı ilk defa 1959 d a A n- d erso n ve L a n k h a n ta r a f ın d a n gösterilmiş, 1590 kişide 1-7 yaş arası u y g u la n m ış tır . K 40 s a y ım ın d a n total v ü c u t K m ik ta rı 68.1 m e g /k g d a y a n a r a k h esap la n m ıştır. „ Ö lç ü lm ü ş K .m Ecı Yadsız v ü c u t ağırlığı = ---6 68.1 K r e a t i n i n e : G en el o la ra k k re a tin in e , b o y u z u n l u ğ u indexi o la r a k b ire y le rin b eslen m e d u r u m l a r ı n ı b elirtir. N o r m a ld e s e r u m k rca tin in in d ü ş ü k lü ğ ü , to ta l s e ru m p ro tein i, v ü c u t ağırlığı k a y ıp derecesi ile ilişkisi y o k tu r. 24 s a a t iç in d e id r a r d a k i k r e a t in in a tım ı ç o c u ğ u n b o y u n u n yüksekliğine b ö lü n e re k in d e x le r g eliştirilir.7- 8- 9
A n t r o p o m e t i k Ö l ç ü m l e r l e T o p l u m u n B e s le n m e D u r u m u n u n T a y i n i :
Beslenm e b o z u k l u ğ u n u n erk en teşhisi h alk sağlığı b a k ı m ı n d a n b ü y ü k ö n e m taşır. Ö zellikle p ro te in - k a lo r i m a lıı ü tr ü s y o n u n u n h a k im o ld u ğ u b ö lg e lerd e elim izd e en d a y a n ı lır erk en teşhis aracı, beslenm esi b o z u k ç o c u ğ u n b ü y ü m e ve gelişm esinin n o r m a l y a ş d a ş la r ın a kıyasla geri k alıp k a l m a d ığ ı n ın te sb itin d e k u lla n ıla n a n t r o p o m e t r i k ö lç ü le rd ir. B u n la r genellikle boy, kilo, o tu r u r k e n a l ın a n b oy u z u n lu ğ u , seçilen b ö lgelerd e d eri altı kalınlığı, b a ld ır, kol, göğüs ve baş çev re lerin in ölçiilmeleri ile yap ılır.
Ç o c u k lu k ç a ğ ı n d a p r o te in kalo ri m a l n ü t r i s y o n u n u n h a lk sağlığım geniş a l a n d a etk iled iğ in i söylemiştik. T o p l u m a r a ş t ı r m a l a r ı n d a çeşitli v ü c u t ölçüleri, p r o te i n kalori m a l n ü tr ü s y o n u ıı u n h e r d erec esin in t a y in in d e gelişm e geriliği ve v ü c u t nisbetsizliğine k a r a r v erilm esin d e ö n e m lid ir. E ğ e r yaş bilin iy o rsa, boy, ağırlık, kol çevresi, triceps d eri altı kalınlığı ö lç ü lü r. Yaş ta m o la ra k b ilin m iy o rsa , b o y a g ö re ağırlık, baş çevresine g ö re ağırlık, göğüs çevresi baş çevresi o r a n ı ve kol çevresi ö n e m lid ir.
K a s la r , v ü c u t t a b ü y ü k m i k t a r d a p r o te in ih tiv a e d e n yağsız v ü c u t k ü tle s in in b aşlıca b ö l ü m ü d ü r . P r o te in dep o su o la n k aslar m a ln ü tr ü s y o n b a ş la n g ı c ın d a aza lır. K a s la r ın a z a lm a s ın ın a n t r o p o m e t r i k o la r a k t a y i n i n d e u z u v l a r ın ç e v re le rin in ö lçü lm esin e gidilm iş, özellikle, ü st kol, üst o r ta kol çev resin in ö lçü lm esi H a i t i d e s a h a ç a lış m a l a r ın d a ve d iğ e r p asifik
B E S L E N M E A R A Ş T I R M A L A R I N D A A N T R O P M E T R t 99
ü lk e le r in d e b a l d ır çev relerin in ölçülmesi önem k azan m ıştır. 1968 de C o p a l a n , p ıo te in - k a lo r i m a ln ü tr ü s y o ııu n d a H in tli ço c u k la rd a y aptığı a r a ş t ı r m a d a , b a l d ır çevresine ait, 2-5 yaş arası cinsiyetle pek az değişiklik le r g ö s te re n r a k a m l a r v erm e kted ir. B u n a göre b ald ır çevresi 2 ci yıl
16 cm . 3 cii yıl 16,25 cm. 4 ü n cü yıl 16,50 cm. 5 inci yıl 16,75 cm. o la ra k b u l u n m u ş t u r . JcllifTee, h e r yaş için tek bir s ta n d a r t değerin d a h a kullanış lı o la c a ğ ın ı b e lirte re k üst o r ta kol çevresine ait T a b lo 2 de g ö r ü lü n s t a n d a r d ı geliştirm iştir. T A B L O 2 Y a ş g ı ı ı b u H a k i k i s t a n d a r t Ö n e r i l e n M a k s i m u m değişik Y ıl d e ğ e r i C m . s t a n d a r t d e ğ e ri C m . lik le r C m . 1 -2 1 6 . 0 6 1 6 . 0 . 2 4 2 - 3 1 6 .3 7 1 6 . 2 5 .21 3 - 4 1 6 . 5 5 1 6 . 5 0 .15 4 - 5 1 6 . 7 6 1 6 . 7 5 .1 9
B u g ü n b azı y e rle rd e boy ve kol çevresinin ölçülmesiyle o to p lu m d a k i ç o c u k la r ın b eslen m e d u r u m l a r ı tesbit edilm ektedir. Böylece geniş b ir p o p iila s y o n d a , basit, çab u k , ekonom ik, ve objekif o la ra k m a ln ü tr ü s y o n d e r e c e le r in in ta y in edildiği isbat ed ilm iştir.10 B u n a b ir ö rn ek verecek o lu rs a k , 1967 h a z i r a n ı n d a N ije ry a ’y a yakın 60 köyde, 7.000 ço cuk b u m e t o d l a ö lç ü lm ü ş tü r. Bu çalışm anın yapıldığı sırad a b oy ve kol çevresine a it s t a n d a r t l a r b u l u n m a d ı ğ ı n d a n çeşitli k a y n a k la r d a n u y g u n s t a n d a r t l a r m e y d a n a g etirilm iştir. Batı Afrikalı çocukların b o y u z u n lu ğ u , n o r m a l İ n g iliz le ıin k in e göre % 10 u y g u n lu k gösterm ektedir. Bu k ıy a sla m a P o lo n y a lı 6-10 yaş ço c u k la rd a uy g u lan m ış ve h e r ikisinin k a r ış ım ın d a n B a tı A frik alı ço c u k la r için s ta n d a r t elde edilmiştir. Q u a c stick d en ilen a y n ı a n d a kol çevresi ve boy u z u n lu ğ u n u n ölçülüp k ıy a slan m asın a im k â n v e r e n ç u b u ğ u n k u llan ılışın d an bahsedilirse: 140 cm. u z u n lu ğ u n d a , 4- cm. e n i n d e , ü z e r i n d e spesifik b oy u z u n lu ğ u yazılı b ir cetveldir (Şekil 1). K o l çevresi m e z u r a ile ölçülür.. Ç u b u k ço cu ğ un a rk asın a yetiştirilir ve kol çev resin in o k u n m a sı ç u b u k ü z e rin d e n de b u lu n u r . E ğ er ço cu ğ u n g e r ç e k b o y u z u n l u ğ u b u çizginin a ltın d a işaretlenmişse, b u , kol çevresiyle d ü ş ü k b ir ilişki gösteriyor dem ek tir. O h a ld e b u r a d a k u lla n ıla c a k o la n te k şey, y a ş a göre b o y u z u n lu ğ u ta b lo s u d u r ki, b u d a ç u b u ğ a yazılır. A y r ıc a isten ilen kol çevresi içinde boy u z u n lu k la rı h e s a p la n ır ve ç u b u ğ a iş a re t e d i lir .11
K o l çevresi b ek len en b o y a göre % 85 d e n az o la n çocuk, m a ln ü tr ü s - y o n lu o la r a k ad d e d ilir. B eklenen boy u z u n lu ğ u n a göre kol çevresi % 80 d e n az o la n la r şiddetli m a ln ü tr ü s y o n lu diye ta n ım la n ırla r.
100 B E S L E N M E V E D İ Y E T D E R G İ S İ B o y c m Q u a c stick 140 - % 85 % 80 132.5 - ... ... 1 7 . 5 1 6 . 5 130 -120 -110 -100 -4 0 -80 -70 -Ş e k i l 1 B o y a g ö r e T A B L O 3 k o l ç e v r e s i ( M o l e y ’s v e Y V o l o n s k i ’s )
K o l çevresi K o l çevresi K o l çevresi
B oy c m c m % 85 B oy c m % 80 B oy c m 0' *7C; /O ' J 132 1 7 . 5 0 133 1 6 . 5 0 1 3 2 . 5 0 1 5 . 5 0 129 1 7 . 0 0 129 1 6 . 0 0 1 2 9 . 0 0 1 5 . 0 0 122 1 6 . 0 0 121 1 5 . 0 0 1 2 2 . 5 0 1 4 . 2 5 1 1 5 . 5 0 1 5 . 6 0 1 8 . 5 0 1 4 . 7 5 120 1 4 . 0 0 112 1 5 . 0 0 116 1 4 . 5 0 1 7 . 5 0 1 3 . 7 5 1 0 8 . 5 1 4 . 7 0 1 1 3 . 2 5 1 4 . 2 5 115 1 3 . 5 0 105 1 4 . 5 0 110 1 4 . 0 0 112 1 3 . 2 5 101 1 4 . 2 5 1 0 6 . 5 0 1 3 . 7 5 109 1 3 . 0 0 96 1 4 . 0 0 103 1 3 . 5 0 1 0 5 . 5 0 1 2 . 7 5 89 1 3 . 7 5 9 7 . 5 0 1 3 . 2 5 100 1 2 . 5 0 78 1 3 . 5 0 90 1 3 . 0 0 92 1 2 . 2 5 70 1 3 . 2 5 80 1 2 . 7 5 8 2 . 5 0 1 2 . 0 0 70 1 2 . 5 0 7 0 . 5 0 1 1 . 7 5
Çeşitli a r a ş tırıc ıla ra göre, ç o c u k la r d a cinsiyet farkı g ö z e tm e d e n A v r u p a ve U .S . A. d a y a p ıla n kol çevresi s ta n d a r t la r ı T a b l o 4 d e g ö rü le b ilir. D e ri altı y a ğ d o k u s u n u n ölçülmesi, v ü c u t yağ ın ı, d a h a d o ğ r u s u şişm anlığı g ö steren b ir in d e x o la ra k k a b u l ed ilm e k te d ir. Ö lç ü le r in , nasıl ve v ü c u d u n h a n g i k ıs ım la r ın d a n a lın a c a ğ ı h a k k ı n d a d a h a evvel bilgi verilm iştir.
P ro te in , k alo ri m a l n ü t r ü s y o n u n u n te sb itin d e W H O ta r a f ı n d a n H a m m o n d s ’u n r a p o r ettiği triceps ve s u b s c a p u la r d e ria ltı kalın lığ ı ö lçü leri s t a n d a r t o la ra k k u ll a n ıl m a k ta d ır ( T a b lo 5).
B E S L E N M E A R A Ş T I R M A L A R IN D A A N T R O P M E T R t
101
T A B L O 4
A r a ş tır ıc ı Ü l k e 1-2 yaş 2 - 3 yaş 3 - 4 yaş 4—5 yaş 5 - 6 yaş
VVolonski “ m o d i f i c d P o lo n y a 1 6 . 0 1 6 .3 7 1 6 .5 5 1 6 . 7 6 -B u r g e r s ” 1966 R o b i n o \ v ve “ O Iı io ” 15.9-12 ay 16.3-24 ay 16.5-36 a y 16.8-48 a y J e l l i f e e U . S . A 16.2-18 ay 16.4-30 ay 16.7-47 ay 17.0-54 a y 17.2-60 a y 1969 16.3-18 ay O ’B r ic n 1941 U . S . A . - - - 1 6 .5 1 6 .9 5 - __ T a n n e 1967 U . K - - - 1 6 . 6 1 6 . 8 K o n d a k c s 1967 Y u n a n i s t a n 1 5 . 8 1 6 .0 1 6 .3 - -K a r l b e r g e t a l S w e d e r 15.45-12 a y 15.45-24 a y 16.45-36 a y 17.75-18 a y T A B L O 5 Y a ş a d e t S u b s c a p u l a r E r k e k K a d ı n o r t a l a m a a d e t E rk e k o r t a l a m a a d e t T ric e p s o t l a l a m a K a d ı n a d e t o r t a l a m a 0 - 5 a y 14 6 . 4 27 45 7 . 8 62 _ 6 - 1 1 a y 13 - 24 7 . 3 27 — 43 8 . 2 1 y a ş 12 5 . 3 26 6 . 1 36 6 . 4 45 7 . 3 2 ” 5 5 . 2 15 5 . 3 11 8 . 3 25 8 . 3 3 ” 11 4 . 8 6 5 . 3 15 7 . 8 13 1 0 . 5 4 ” 13 4 . 6 9 5 . 7 15 7 . 7 14 8 . 3 5 ” 74 4 . 3 62 5 . 0 74 6 . 6 80 6 . 9 6 ” 131 4 . 4 63 4 . 7 134 6 . 6 92 7 . 3 7 ” 144 4 . 5 54 4 . 9 145 6 . 2 88 7 . 6 8 ” 140 4 . 6 79 5 . 1 139 6 . 4 108 7 . 9 9 ” 8 9 4 . 8 25 5 . 7 86 6 . 4 30 8 . 2 10 ” 24 5 . 1 5 4 . 5 24 7 . 1 9 7 . 7
V ü c u t k o m p o zisy o n u , v ü c u t ağırlığı a n la m ın d a k u llan ılarak bes le n m e d u r u m u n u n değerlendirilm esinde önem li y er tu ta r . İ d r a r l a a t ı l a n k r e a t in in de kas d o k u s u n u n m ik tarın ı aksettirir ve v ü c u t kom pozis y o n u n d a fay d alı b ir in d e x o la ra k kullanılır. Birçok a r a ş tır m a la r ın
102 B E S L E N M E V E D İ Y E T DF.RGİSl
s o n u ç l a r ı n a göre k r e a tin in atım ı, v ü c u t ta yağsız kas kütlesiyle ilgilidir v e m a l n ü t r ü s y o n d a a tım azalır. E ğ er k re a tin in atım ı b e b e k le rd e ve ç o c u k l a r d a in d e x o la ra k kullanılırsa, d e ğ erlerin ferdi ölçü vc y aşlarla ilgili b ir şekilde elde edilmesi gerekir.
Y u r d u m u z d a b ü y ü m e vc gelişme ç a ğ ın d a k ile rin a n t r o p o m e tr i k ö lç ü m le r e d a y a n a r a k te tk itin i y a p a n ç a lış m a la r az sa y ıd a ve sınırlıdır. A r a ş tır m a la r T ü r k iy e n in çeşitli bölge, teknik, sosyo-ekonom ik vc k ü l tü re l g u r u p la r ı n ı içine a la c a k şekilde stratifik asy o n vc örnekleri içine ala c a k k a p s a m d a o lm a d ığ ın d a n , T ü r k i y e için y a y g ın b ir y a r g ıy a v a r m a o la n a ğ ı elde e d ilem e m ek ted ir. A y rıc a b irço k a r a ş t ı r m a l a r d a k u lla n ıla n m e to d , teknik ve m a te r y a l farklılığı sebebi ile k ıy a s la m a la r d a g e n e l le ştirm e m ü m k ü n o la m a m a k ta d ı r . Ö zellikle yaş te sb itind e k i g ü ç lü k le r ö lç ü m le r d e y ap ılab ilecek h a t a l a r ve d e ğ e r le n d ir m e d e k u lla n ıla n s t a n d a r t la rın farklı olm ası ça lış m a la rın d eğ erin i s ın ırla y a c a k tır. Bu a l a n d a T ü r k i y e d e yap ılm ış çalışm aları sıra la y a c a k o lu rs a k :
1. Ecstein, K a n s u , T h o m a s ve a rk a d a şla rı, D o ğ r a m a c ı ve YVray, b ebek, okul öncesi ve okul ç a ğ ın d a k i ç o c u k ların b ü y ü m e ve gelişm elerini ölçm üş ve y a b a n c ı ü lk elerd e k u lla n ıla n s t a n d a r t l a r a g ö re d e ğ e r le n dirm işlerd ir. Ç alışm a s o n u ç la r ı n d a özellikle ağırlık y ö n ü n d e n b ü y ü m e geriliği g ö steren b e b e k o r a n ın ı n yüksek d ü z e y d e o ld u ğ u b e lirtilm e k te d ir.
2. T ü r k i y e ’ye özel o lm a k a m a c ı ile 1953 d e B u rsa M e r in o s T ekstil F a b r ik a s ın ın kreşin d ek i ço c u k la rın D r. O . K oksal ve H . Y ılm azso y ta r a f ın d a n boy, kilo ö lçm eleri y a p ılm ış tır .13 M e x ic a n - G o m e z s t a n d a r t ları ile k a rş ıla ştırıld ığ ın d a a n c a k ilk 2 1 /2 y ıld a u y g u n geldiği, 5 ci y ıld a m e x ic a n s t a n d a r t eğrisinin T ü r k eğ risin d en aşağı o ld u ğ u b u l u n m u ş t u r . 11’12 3. N ey zi ve G ü r s o n 1967 d e İ s ta n b u l bölg esin d e ş e h rin üst sosyo e k o n o m ik ta b a k a s ı n d a n o la n ve ço c u k la rın ı d o ğ u m d a n it ib a r e n d e v a m lı k o n tr o le g e tir e n ailelerin ço cu k ları ü z e r in d e a r a ş t ı r m a y a p m ış la r d ır . Ö lç ü l e r U . S. A. B oston s t a n d a r t l a n ile k a rş ıla ştırıld ığ ın d a iki s t a n d a r t a r a s ı n d a ö n e m li b ir fark b u l u n m a m ı ş t ı r . 14
4. B eslenm e a r a ş t ı r m a l a r ı n d a m e to d geliştirm e a m a c ı ile A n k a r a H ıfzıssıha o k u lu ta r a f ı n d a n A n k a r a E tim e sg u t bölg esind e y a p ı la n a r a ş t ı r m a l a r d a elde e d ilen s o n u ç la r B u rsa M e r in o s la k a rş ıla ştırıld ığ ın d a :
a. 0-6 a y arası ç o c u k la r n o r m a l b ü y ü m e ve gelişm e g ö s te r m e k te d ir ler.
b. 6-12 a y a r a s ın d a % 15-25 b ü y ü m e geriliği g ö r ü lm e k te d ir . c. 12 a y d a n s o n r a ç o c u k la r a r a s ın d a k i b ü y ü m e ve gelişm e geriliği g ittik ç e a r t a r a k 2-4 yaş a r a s ın d a % 30-40 a u la ş m a k ta d ır .
B E S L E N M E A R A Ş T I R M A L A R I N D A A N T R O P M E T R Î 103
d. 4 y a ş ın d a n so n ra b ü y ü m e ve gelişme z a m a n la s ta n d a r t değerlere y a k l a ş m a k t a ve 5-11 yaş a ra s ın d a gerilik gösterenlerin o r a n ı % 10-15 e y ü k s e lm e k te d ir.
5. 1971 d e D r. Sevinç O r a l, H a c e tte p e Üniversitesi T ı p F akültesi ile S a ğ lık ve Sosyal Y a r d ı m B akanlığınca ortaklaşa y ü r ü tü le n çalışm asın d a; köysel b ö lg e le rd e sü t ço cu k ların ın boy, ağırlık, baş çevresi ve b ü y ü m e h ız la r ın ı in c e le m iş tir .15
N e tic e le r H arv v ard sağlık o k u lu n u n ölçüleriyle ve Bursa M e rin o s u n ö lç ü leriy le m u k a y e se ed ilm iştir.15 H arvvard sağlık o k u lu n u n değerleri ele a l ın a c a k o lu r s a ; ço cu k ların boy o rtalam ası d o ğ u m d a % 5 0 ile b a ş l a m a k t a ,3,6,9, a y d a % 25 ile d e v a m etmekte, 12-15 a y d a % 10, 18 a y d a % 3 e d ü ş m e k te , 24,30,36 a y d a % 3 ü n h e m e n a ltın a d ü şm ek te ağırlık, d o ğ u m d a ve 3 cii a y d a % 50, 6-9 a y d a % 50-25, 12-15-18-24 a y d a % 10, 30-36 a y d a % 10-15 a ra s ın d a seyretm ektedir.
Başçevresi, d o ğ u m d a % 50 ye te k ab ü l etm ekte 3-6-9-12-15 a y l a r d a % 10 n a d ü ş m e k te , 18 a y d a % 10-25 arası 24-30-34 a y d a te k ra r % 25 i t a k ip e tm e k te d ir .
B u rs a M e r in o s la karşılaştırılınca: Ç o cu k ların b o y u 3 aylık iken, E t im e s g u t bö lg e sin d e d a h a az o ld u ğ u 6 a y d a n itib a re n 9-12-18-24 a y l a r d a çok az fa rk la m e rin o stak i o r ta la m a la r ın a ltın d a seyrettiği 30. a y d a fa rk ın b ü y ü d ü ğ ü , 36. a y d a farkın te k ra r azaldığı g ö rü lm ü ştü r. Ağırlık, y ö n ü n d e n E tim e s g u tta k i çocukların 24 ay a k a d a r M erinos o rta la m a s ın ın ü s t ü n d e seyrettiği, 24. a y d a ay nı o ld uğ u 30-36. a y d a az fark la seyrettiği g ö r ü l m ü ş t ü r . E ld e edilen o r ta la m a la r gözd en geçirildiğinde m e m le k e t im iz d e k i ç o c u k la r b a k ı m ın d a n yaygın k a n ıların aksine elde edilen d e ğ e r le r in çok d ü ş ü k o lm ad ığ ı göze ç a rp m a k ta d ır.
6. 1970 d e D r. Ayşe U zel K ayseri iline bağlı T o m a r z a ilçe m e rk ezi ve a ltı k ö y ü n d e beslenm e d u r u m u araştırm ası yapm ıştır. N eticele r B u rs a M e r in o s la k arşılaştırıldığında ,boy ve ağırlığın s ta n d a r t la r ı n a l t ı n d a o ld u ğ u g ö rü lm ü ştü r. Ağırlık ölçülerine göre m a ln ü tr ü s y o n lu sa y ıla n ç o c u k la r ın o r a n ı % 32 dir. M a ln ü trü sy o n lu la rın % 66 sı 2 y a ş m a k a d a r o la n ç o c u k la r d ır ki, b u d a bize beslenm e d u r u m la r ın ın k ö tü o ld u ğ u n u özellikle b ü y ü m e çağ ın d ak i kişiler a ra sın d a p ro tein kalori yetersiz liğ in in y a y g ın o ld u ğ u n u işaret e tm e k te d ir.16
K A Y N A K L A R
1 . A s h l e y , M . F . M o n t a g u : A H a n d b o o k o f A n t h r o p o m e t r y , 1960
2 . :ike R . L . Brovvn M : N u t r i t i o n a l A n tr o p o n e t r y , A n I n t e g r a t e d A p p r o a c i h in N u t r i t i o n 312-3 2 4 . 1967.
104 H I-SI.F.N M F. VF. D İY F .T D I.K G İ S İ
3 . D u rn i rij J . V. G . A a n d R a h a m a n . T h e A sse sm e n t o f th e a m o u ı ı t o f fat in tlıc ln ım - a n b o d y f ro m m e a s u r e m e n t s o f skin fold thickııess. 'I’lıc British J o u r n a l o f N u t r i - to n . 2 1 : 681, 1967
4 . R o b s o n , J . R . K . B a zin M . S o d e r s t o m R . E t h n i c D iffcrcnccs in skinfold Thickııess. T h e A m e r i c a n ,J o u r n a l o f Cliııical N u t r i t i o n . 2 4 : 861, 1971.
5 . C o m m i t t e e o n N u t r i t i o n . M e a s u r e m e n t s o f S k in fo ld F h ic k n c ss iıı c h i l d h o o d . P e d ia tric s , 4 2 : 538, 1968.
6 . F o b e r-B , G i l b e r t E s ti m a t i o n o f F o t a l B o d y F a t f ro m K 4 0 C o n f c n l . S cie n ce , 133: 101, 1961
7 . M e n d c z J a n d B u s k iık , E. R C r e a t i n i n e H i g h t I n d e x 'I’lıe A m e r i c a n , J , C liııical N u t r i t i o n . 2 4 : 385, 1971
8 . C r e a t i n i n e h i g h t i n d e x in m a l n o r i s h e d clıild ren . N ı ı t r i t i t o n Revicvvs, 2 9 : 134-137 1971. 9 . C r o o k e P - F o r H a z e l , F iry E d \ v a r d . Effect o f D i e t o n S k in fo ld H e a s s r c ı n e n t s a n d C r e a t i n i n e a n d Ü r e a E x c r a t i o n o f H o n g - H o n g C h i n e s c C h i l d r e n . 10. L a r ı y E. J a v i s E p i d e m i o l o g y o f F a m i n e in tlıe N ig e r i o n Crisis, R a p i d E v c l u a t i o n o f M a l n u t r i t i o n b y h e i g h t a n d a r m c i r c u m f e r e n c e i n la r g e p o p u l a t i o n . T h e A m e r i c a n J o u r n a l C lin ic a l N u t r i t i o n 2 4 : 358, 1971. 11. A r n h o l d , R . A Q u a c k stick: A F ie ld M e a s u r e U s c d b y th e D u a k e r S c rv ie F e a n ı in N ig e r ia . J o u r n a l T r o p i c a l P e d r a ti c s . 15: 243, 1969. 12. C o m e z F. M a l n u t r i t i o n in İ n f a n c y a n d C h i l d h o o d w i t h S p c c ia l R c f c r c n c e to K w a s h i o r k o r a n d ı a n c e s in P c d ia tr ie s , 7: 731, 1955. 13. K o k s a l , O . Y ılm a zs o y , H . Grovvth R a t e s o f P re s c h o o l C l ı i l d r e n in B u r s a , T u r k e y . A p ilo t S tu d y . T u r k i s h J . P e d . 3-153, 1961 14. N e y z i, O . G ü rs o n . C. İ s t a n b u l B ö lg esin d e Ç o c u k l u k Y a ş a n t ı l a r ı n d a B e s le n m e D u r u m u . T ü r k i y e Bilimse l v e T e k n i k A r a ş t ı r m a K u r u m u . 1969. 15. O r a l , S. N . K o k s a l B ö lg e le rd e S ü t Ç o c u k l a r ı n ı n Boy, A ğ ır lık Baş Ç e v re si O r t a l a m a l a r ı ve B ü y ü m e hızı. H a c e t t e p e Ü n i v . T o p . H e k . E n st. 1971. 16. U z e l A. K a y s e r i i l i n e Bağlı T o m a r z a İ lç e M e r k e z i ve A ltı k ö y ü n d e B e s le n m e d u r u m ve e ğ i tim i a r a ş t ı r m a s ı B e s le n m e ve D iy e t D ergisi 1: 26- 1972
