Herdenkingstentoonstelling 350 jaar Nederland -Turkije:catalogus net negen afbeeldingen

(1)

Hefdenkingstentoonstelling

350 jaaf

Nedefland-T ufkije

1612-1962

Catalogus met negen afbeeldingen

(2)

Hefdenkingstentoonstelling

350 jaaf

Nederland-T ufki je

1612-1962

Catalogus met negen afbeeldingen

(3)

PLAAT I

KALIL PATRONA

Leider van de opstand van 28 februari 1730, waarbij Sultan Achmed III vervangen wordt door Mahmud I

(4)

V O O R W O O R D

Deze tentoonstelling is georganiseerd op verzoek van de

Minister van Buitenlandse Zaken en de Minister van Onder-

wijs, Künsten en Wetenschappen.

Zij beoogt een beknopt overzicht te geven van de diploma-

tieke, cultúrele en wetenschappelijke betrekkingen tussen

Turkije en Nederland gedurende de 17de en de l8de eeuw.

Gaarne wordt hier dank gebracht aan de inzenders, zonder

wier medewerking het niet mogelijk zou zijn geweest deze

tentoonstelling te houden.

Verantwoordelijk voor de samenstelling zijn:

(5)

I

EERSTE IMPRESSIES VAN NEDERLANDERS IN TURKIJE

1 Reeks prenten met Turkse taferelen, getiteld "Ces moeurs e fâchons de faire de Turcz avecq les régions y appertenantes ont este au vif contrefaictez par Pierre Coeck d'Alost luy estant en Turquie, l'an de Jesuchrist M.D. 33, lequel aussy de sa main propre à pourtraict ces figures duysantes à l'im pression d'ycelles."

Door Pieter Coeck van Aelst (1502-1550).

Na tôt schilder en ontwerper van feestversieringen te zijn op geleid, bereisde deze kunstenaar Italie. In 1533 was hij in Konstantinopel waar hij vergeefs trachtte opdrachten van de sultan te krijgen. Een resultaat van deze reis was de koste- lijke reeks Turkse voorstellingen, die na zijn dood in prent werden uitgegeven.

Gravures, elk 30 x ^5 Rijksprentenkabinet

II

DE EERSTE NIEDERLÄNDER ALS AMBASSADEUR IN TURKIJE

Ogier Ghislain de Busbecq (1522-1592), geboren te Komen aan de Leie als natuurlijke zoon van de Zuid-Nederlandse edelman George Ghislain II, heer van Busbeecke. Hij volgde een diplomatieke, car- riere, maakte deel uit van het keizerlijk gezantschap naar Engeland bij gelegenheid van het huwelijk van .Philips II en Mary Tudor in

155

i. Van 155^ tot

1562

was hij keizerlijk gezant te Konstantinopel Zijn verblijf aldaar heeft hij beschreven in vier reisbrieven. Veel zijdig ontwikkeld interesseerde hij zieh voor oude munten en monu- menten, alsmede voor planten. Aan hem dankt West Europa de invoer van de tulp en andere planten uit Turkije. 1

2 Portret door Melchior Lorch (omstr.1527 - na

158 3

) 1557

Gravure 12.5 x 9 Rijksprentenkabinet

3 Portret door een Niederlande graveur

Gravure

1 6 . 5

x 11 Rijksprentenkabinet

(6)

-1-k Augerius Gislenius Busbequius,Itinera Constantinopolitanum et Amasianum, Eerste druk, Antwerpen,

1 5 8 1

, tweede druk Antwerpen

15 8 2

.

Universiteitsbibliotheek, Amsterdam

5 Augerius Gislenius Busbequius, Epistolae quatuor, qüarum priores duae in lucem prodierunt sub nomine Itinerum Constantinopolitani et Amasieni, Parijs 1595*

6 A.G. Busbequius, Den kaizarlijkken gezant... aan den grooten Soliman. Vertaald door A. van Nispen, Dordrecht

16 5 2

.

III

DE GRONDLEGGER VAN DE GEPEGELDE DIPLOMATIEKE BETREKKINGEN TUSSEN NEDERLAND EN TURKIJE : CORNELIS HAGA

Mr. Cornelis Haga (1578-165*0 bezocht vermoedelijk reeds in 1602 Konstantinopel. In 1610 werd hij gezant van de Republiek der Ver- enigde Nederlanden te Stockholm.

Van

16 12

tot 1639 was hij de eerste gezant der Republiek bij de Roge Porte. In Turkije heeft hij, ondanks veel moeilijkheden, zijn nieuwe positie met tact en doorzettingsvermogen weten te vestigen. Sinds 16^5 was hij president van de Hoge Raad van Holland en Zeeland.

7 Portret door een Nederlands schilder.

Paneel, ovaal, 6.2 x ¿+6.5 Rijksmuseum Afbeelding 2

8 Portret uit de omgeving van Jan Anthonisz van Ravesteyn (omstr. 1572 -

16 57

)

Paneel 70 x

56

J.U.de Kempenaar

9 Alithea Brasser (+1Ô55)> echtgenote van Cornelis Haga. Zij was afkomstig uit Delft en huwde haar man te Konstantinopel met over- grote statie in

16 2 2

.

(7)

10 ;,Capitulatieverdrag" tussen de sultán en de Republiek der Verenigde Nederlanden, van de eerste decade van de maand Djemasial Evelu 1021 (6 juli 1612). Hierbij kregen de Staten- Generaal het recht consuls in de voornaamste havens van Tur- kije te benoemen, die de rechtspraak over de Nederlandse koop lieden zouden bezitten. Dit verdrag is te beschouwen ais het begin van de diplomatieke betrekkingen tussen Turkije en Nede land.

Aanroeping, sultansnaara en 74 regels. Met originéis koker uit de Turkse kanselarij.

Algemeen Rijksarchief

11 Begeleidende brief bij het vorige nummer van sultan Achmed I aan de Staten-Generaal van Groningen, enz. en van Oost-Indië, en aan prins Maurits, 9 juli

1612

12 Omkoop-afrekeningen van Cornelis Haga, aan de Staten-Generaal, ter verantwoording van zijn beleid.

Zonder datum (kort vóór 6 juli 1612)

13 Missieve van sultan Achmed aan de Staten-Generaal en prins Maurits betreffende de vrijlating van Nederlandse slaven in Algiers en Tunis, waarin nadrukkelijk wordt aangegeven dat de sultan wenst, dat alle worden vrijgelaten. 20 Maart

1 6 1 5

.

14 Missieve van de grootvizier Mechmed Pasja aan Jde koning van Nederland" (prins MauritsTT^ waarin vriendelijkheden worden geuit.

1616

15 Missieve van de admiraal Chalil Pasja aan Cornelis Haga. In het Frans. 4 Juli 1

6

19- De handtekening is op zijn kop aangebracht !

16

Bevel van Sultan Murad aan de pas ja van Tunis, om de Corsaren te verbieden overlast aan te doen aan de schepen van de Repu bliek en andere bevriende mogendheden (Frankrijk en Engeland) Februari 1625. Dit bevel werd uitgevaardigd naar aanleiding van herhaalde klachten van ambassadeur Cornelis Haga,

(8)

17 Hernieuwde "capitulatie", van sultan Murad, 20 februari

163

^. De inhoud stemt vrijwel overeen met het eerste capitulatieverdrag (no.10).

18

Missieve van sultan Murad aan de Staten-Generaal der Republiek. 3 Mei 1¿38. In een fraai met gouddraad geborduurde rood zijden zak.

19 Rapport van Cornelis Haga aan de Staten-Generaal, waarin hij mededeling doet over de onderhandelingen van de Hoge -Porte met de Koning van Polen om tot een ’’capitulatie" te komen.

23 November 1621. In het Nederlahds en Italiaans.

20 Rapport van Cornelis Haga aan de Staten-Generaal met tekst van de :,capitulatie" tussen sultan Mustafa en koning Sigismund van Polen. 15 April 1623. In het Nederlands en Italiaans.

IV

DIPLOMATIEN VERKEER TUSSEN NEDERLAND EN TURKIJE NA CORNELIS HAGA

21 Brief van de Nederlandse vertegenwoordiger in Konstantinopel Levinus Warner aan de Staten-Generaal, waarbij ingesloten een brief van de Engelse ambassadeur bij de Hoge Porte graaf de Winchilsea. 22 Maart 1662.

22 Laatste brief van Levinus Warner aan de Staten-Generaal, over het zenden van troepen door de sultan naar Dalmatië en Belgrado.

16 Mei 1665.

23 Geloofsbrieven van Mr Justinus Coljer als ambassadeur van de Republiek bij de Hoge P o r t e . 2h November 1668. Met missieve van sultan Mechmed IV.

(9)

2b Oprecht iornael van ' t geene de Heere Justinus Coljer, enz... Handelt over diens audientie bij sultan Mechmed IV op 13 Augus tus 1668. 2 k November 'l668 (wegens te grote ' openhartigheid verboden uitgave)

25 Dagh-register van ' t gene de heere Justinus, Coljer. . is ghe-rencontreert op de Reyse van Constantinopelen, tot Andrianopolen, alwaer hy by den Turckschen Keyser sijne eerste audientie heeft gehadt, 's-Gravenhage, december 1668.

(Uitgegeven ter vervanging van n o . 2 b )

D r . A .A ., Kampman

26 Rapport van de ambassadeur Justinus Coljer aan de Staten-Gene- raal. 26 Maart 1675*

27 Missieve van sultan Mechmed I V , op een verzoekschrift van de . ambassadeur Justinus Coljer. Ç November 1680. In bruin leren

koker.

28 Rapport van Jacob van Dam, de eerste Nederlandse consul te Smyrna, aan de Staten-Generaal, met verslag van zijn politieke bevindingen. 1 Maart

1675-Algemeen, Ri.jksarchief

29 Rapport van de Nederlandse consul te Smyrna Jan van Dam aan de Staten-Generaal. 31 Maart

1678

. Met zegel in rode was.

, Algemeen. Rijksarchief

30

Perde "Çapitulatieverdrag", van sultan Ibrahim. 20 Mei 1681. De inhoud stemt vrijwel overeen met het' eerste capitulatieverdrag (no.

1 0

).

31

Aanbeveling van de sultan voor de heer Van Heemskerck, die van Konstantinopel naar Nederland reisde. 12 Februari

1698

.

In rode hoes. ...

(10)

32 Rapport van de Nederlandse ambassadeur graaf Jacobus Coljer uit Karlowitz aan de Staten-Generaal over zijn reis naar Kar- lowitz ter bijwoning van de vredesonderhandelingen tussen de sultan en de keizer. 15 November

1698

.

33 Dergelijk rapport uit Karlowitz aan de griffier der Staten- Generaal François Fagel. 3 Februari 1699» Eigenhändig..

3 k Rapport van Jacobus Coljer uit Adrianopel aan de Staten-Generaal

over zijn terugreis naar Konstantinopel. 1^ Mei 1699« Eigenhändig.

35 Dagh Register en verhael van de terugh Reijse, van Jacobus Coljer aan de Staten-Generaal, met beschrijving van zijn wedervaren in de bezochte steden. 25 Augustus

1699-Algemeen Rijksarchief

36

Rapport van Jacobus Coljer aan de Staten-Generaal over de Vrede van Karlowitz. k Februari 1699* Met bijlage. In het latijn.

37 Aanbeveling van de Staten-Generaal voor de ambassadeur Graaf Jacobus Coljer. 1 December 171?. Met zegel.

38

. Gelukwens van de Staten-Generaal aan Sultan Achmed III, ter gelegenheid van het sluiten van de Vrede van Passarowitz met de keizer. 11 November 171

8

.

Perkament te 's-Gravenhage geschreven, doch blijkbaar te Kon- stantinopel versierd met een ornamentale rand in goud en purper. Van dit stuk werd alleen een Turkse vertaling aan de sultan overhandigd; het origineel kwam terecht in het archief van Jacob Coljer*s opvolger Cornelis Calkoen.

Baron Calkoen

39 Missieve betreffende Nederlandse schepen, geschreven door de vertegenwoordiger van de Republiek op Cyprus, de Engelsman

Thomas Throwsbridge, aan Cornelis Calkoen. 18 Februari 1727/1728 (oude stijl). In het Italiaans.

(11)

40 Relaes van de aankomst en. audientie van Zijn Excellentie Mijn Heere Cornells Calkoen, Ambassadeur van haar Hoog Mögende de Heeren Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden by Sijne Sultannise Majesteijt Achmed Ghan, de derde van die naam. 29 October 1727. Minuut. (Vergelijk de schilderijen van deze plechtigheid door J.B.Vanmour).

— Baron Calkoen

41 Missieve van Philippus Gerbrans te Tripolis aan Cornelis Calkoen betreffende het verbreken van de vrede met de keizer döor het hervatten van het kapen. 15 Juni 1728,

Baron Calkoen

42 Missieve van A. Stanyan, waarin hij mededeelt, dat de Europese diplomaten, met uitzondering van de Russische (Turkije was met dat land in oorlog) tezamen gesproken hebben over de hinderlijke nieuwe douanerechten. Belgrado, 8/19 September 1728.

Baron Calkoen

43 Brief van Mr. Hendrik Fagel aan Cornelis Calkoen om hem te be danken voor diens felicitaties bij zijn benoeming tot opvolger van zijn

00

m mr.Hendrik Fagel, als commies der Staten-Generaal. 21 September 1728.

Baron Calkoen

44 Mededeling van de keizerlijke resident te Konstantinopel Dirling aan Cornelis Calkoen betreffende de aankoop van het ambassade- paleis ten behoeve van de Repübliek. 25 October 1728. (In dit paleis is thans het Nederlands Historisch-archaeologisch Insti- tuut gevestigd).

Baron Calkoen

45 Protocol der particulière en secrete saken ter cancellarije van Zijne Excell. Mijnheere Cornelis Calkoen, bevattende notulen van de bijeenkomsten van de Nederlandse Natie in het "Palais de Hollande" te Pera. 1728-1735.

Algemeen Rijksàrchief

46 Kaart van het Europese deel van het Turkse Rijk, afkomstig uit het archief van Cornelis Calkoen en door hem gebruikt. Getekend en gegraveerd door J.Keyser. Uitgegeven door Isaak Tirion te Amsterdam, 1733«

Gravure, met de hand gekleurd, 29 x 35

(12)

47 Missieve van Cornelis Calkoen aan de griffier van de Staten- Generaal François Fagel,•betreffende moeilijkheden over econo- mische aangelegenheden. 1 Juni 1753* Bijna geheel in cijferschrift. Minuut. .= ■

Baron Calkoen

48 Huwelijksannonee van Elbert de Hochepied, kleinzoon van de Ne- derlandse consul te Smyrna Daniel Jan de Hochepied, met Anna Margareta Boelema. 28 October 1735. Gezonden aan Cornelis Calkoen. Elbert de Hochepied vertoefde toen in Nederland ter voltooiing van zijn opvoeding. Hij is van 1746 tot' T7Ô3 ambas sadeur te Konstantinopel geweest.

Baron Calkoen

49 Brief inzake een controverse van de Engelse ambassadeur Everard Fawkener aan Cornelis Calkoen. 26 Februari 1736/1737

In het Frans.

Baron Calkoen

50 Missieve van de Staten-Generaal aan de grootvizier, bevattende een aanbod om te bemiddelen in de oorlog tussen Turkije en

Rusland, 28 Februari 1737. Rand in. goud .en. purper als nummer 27, en bijbehorende eveneens mèt een randversiering gedecoreerde pèrkamenten omslag. Dit originele stuk bleef in het archief van Cornelis Calkoen berusten.

Baron Calkoen

51 Brief van de Nederlandse diplomaat A. de Swart .te St. Peters burg aan Cornelis Calkoen, inzake de Turks-Russische oorlog.

16

December 1737- Geheel in cijferschrift. Met onteijfering. Baron Calkoen

52 Brief van dezelfde aan Cornelis Calkoen, inzake dezelfde oor log. 9 Juli 1738. Gedeeltelijk in cijferschrift.

... Baron'Calkoen

53 Rapport van de Nederlandse ambassadeur Elbert de Hochepied aan de Staten-Generaal, waarin hij zijn politieke bevindingen mededeelt. 2 Maart 1758.

54 Rapport van Elbert de Hochepied aan de griffier Hendrik Fagel, met verslag over zijn ambassade. 4 Februari 1760.

(13)

55 Rapport van Daniel Jan de Ho'chepied, Nederlands consul te Smyrna, aan de Staten-Generaal, met bericht van het overlijden van de Engelse consul. 6 December 1695-, Hierbij rekening van de voor de begrafenis gemaakte kosten.

V

CORNELIS CALKOEN ALS MAECENAS

Mr. Cornells Calkoen (1696-1764) stamde uit een Amsterdams regenten- geslacht. Van 1725 tot 1743 was hij ambassadeur van de Republiek te Konstantinopel. Daar leefde hij in grote statie. Als herinnering aan

zijn verblijf aldaar bracht hij een interessante verzameling schilderijen met Turkse voorstellingen mee. Van 1744 tot 1764 was hij aan het hof te Dresden geaccrediteerd. Hij liet een belangrijk archief na.

56

Jeugdportret door een Nederlands schilder. Omstreeks 1715* Doek

1 9 . 5

x 24.5

Mevrouw H.A.A. baronesse van Heeckeren van Brandsenburg-jonkvrouwe Gevers

57 Portret door Jean Etienne Liotard (1702-1789) Rastel

63

x 57

Baron Calkoen

58

Portret door Jean Baptiste Vanmour (1671-1737). Gesigneerd links onderaan.

Doek

106

x

76.5

Rijksmuseum Afbeelding 3

59 Yi/andelstok van Cornells Calkoen, met gouden knop. Lang 1.20

(14)

60 Polk van Cornells Calkoen. Het gevest is van jade. Zwart leren schede met zilveren beslag. Turks werk.

Lang 26, met schede lang 28.

Baron Calkoen

61 Brieventas van Cornells Calkoen. Geborduurd met gouddraad. Opschrift : Constantinopoli Anno 1727* Turks werk.

20.5 x 11.5

Baron Calkoen

62 Brieventas van Cornells Calkoen. Geborduurd met gouddraad. Opschrift: Constantinopolen Anno 1728. Turks werk.

17

x 10

Baron Calkoen

Toen Cornells Calkoen in 1725 te Constantinopel aankwam trof hij daar de Frans-Vlaamse schilder Jean Baptiste Vanmour (1671-1737) aan, die in 1699 was meegekomen met de Franse ambassadeur De Ferriol. Vanmour werkte voor nagenoeg alle diplomaten in Turkije. De verzameling werken van zijn hand en uit zijn school, die Calkoen bijeenbracht, is de grootste, die .op-dit gebied nog bestaat. Hij liet ze na aan een neef; daarna kwamen zij in het bezit van de Directie van de Levantse handel te Amsterdam en tenslotte in het Hijksmuseum. De nummers

58

en

63

tot 75 zijn van de hand van Vanmour en zijn alle eigendom van het Rijksmuseum.

63

De Grootvizier biedt,in de Divanzaal, namens de sultan een maaltijd aan Cornells Calkoen aan, voordat deze door de sultan in audientie ontvangen wordt. '\k September 1727.

Doek 90 x 120

Afbeelding 7

6b Cornelis Calkoen doorschrijdt de tweede binnenplaats van de Serail, op weg naar de sultan, terwijl de janitscharen op hun schotels rijst aanhollen.

Doek

9 1 . 3

x 125

65

Audientie van Cornelis Calkoen in kaftans, bij de sultan in de audiëntiezaal in de Serail. 14 September 1727. Onder het gevolg bevindt zieh de schilder J.B.Vanmour.

Doek 90 x 121

(15)

66 De opstandeling Kalil Patrona, een voormalige Levan.ti.jnse zee- soldaat, die op 28 Februari 1730 sultan Ahmed III ten val bracht en door Mahmud I verving. Gesigneerd links in het midden.

Doek 120 x 90

Afbeelding 1

67

Ilet vermoorden van de Ministers tijdens de opstand van Kalil Patrona,

28

Februari 1 7 3 0 . In de deur Staat de Grootvizier. Doek 75 x 101

68

Het klooster van de dansende derwishen te Pera. Doek

76

x 101

69

De Grootvizier begeeft zieh over1het 'plein Atmexdan' ( de voormalige Hippodroom ) te Istanboel. Op de achtergrond de moskee van sultan Achmed.

Doek 61 x 84.5

Afbeelding 5

70. De Bends, het waterreservoir in het bos van. Belgrad bi j Kon stantinopel*

Doek 60.5 x 75

71 Turkse bruiloftstoet aan de Aziatische- oever van de Bosporus. Op de achtergrond de sterkte Soumelie Kissär öp de Europese oever.

Doek

56

x 90

Afbeelding 4

72 Griekse bruid met haar begeleidsters

Doek 55*5 x 90

73

Kraamkamer van een voorname Turkse vrouw. Doek 55.5 x 90

74 Gezelschap in de open lucht in de omgeving van Konstantinopel. Doek 51.5 x 90

(16)

76 Eerste schoolgang van een Turkse jongen.

Doek 39.5 x 53

J.B.Vanmour heeft in Konstantinopel school gemaakt. De namen van zijn navolgers zijn niet bekend. Wellicht waren zij Grieken. Deze school werkte tot tegen 1800. De nummers 77-33 behoreü hiertoe.

Zij inaken deel uit van de verzameling die C.Calkoen bijeenbracht.

77 Gezicht op Konstantinopel van het terras van de Nederlandse ambassade te Pera.

Doek 142 x 214

... ' ... --"Af beelding 6

78 Het Nederlandse Ambassadegebouw te Pera; gezicht op de tuinzijde

Doek 66.5 x 82

79 Turkse vrouw. Doek 47 x 35.5

80 Rehemet Chiaia of Chiaia Bey, onderbevelhebber van de Janit- scharen.

Doek 34.5 x 27.5

81 Turkse hoogwaardigheidsbekleder.

Doek 34 x 27

82 Turkse vrouw, zittend achter een borduurraam.

Doek 33*5 x 26.5

83 De Grootvizier

Doek 33.5 x 26

84 Codicil betreffende de verzameling schilderijen met Turkse voorstellingen, eigenhändig door Cornelis Calkoen geschreven. 7 Juni 1762. Volgens deze beschikking is de verzameling tenslotte bij de Directie van de Levantse handel terecht gekomen en bij de opheffing daarvan in het Rijksmuseum.

(17)

85 Receuil de cent estampes représentant differentes nations du Levant, Parijs 1714. Gravures naar schilderijen van Vanmour uit

1707

en 1707, in het b'ezit van de Franse ambassadeur te Konstantinopel De Ferriol. Diens verzameling is niet meer bekend; zij heeft het voorbeeld gevormd voor de verzameling van Cornelis Calkoen.

Ri jksp'rentenkabinet

VI

DANIËL J AN BARON DE HOCHEPIED (1657-1723)

is de belangrijkste consul van de Nederlanden in Smyrna geweest. Te- voren be^lsedde bij h6'*" ambt van ambassadesecretaris te Konstanti nopel (I

68

O-I

687

).

86

Ontvangst van D.J. de ïïochepied in de Divan te Smyrna. Door een plaatselijk Schilder.

Doek 155 x 2^2

Rijksmuseum A f beelding

9

VII

TURKIJE IN DE NEDERLANDSE LITERATUUR EN PRENTKUNST

87

Gezicht op Konstantinopel.Door Pieter van der Keere (omstr. 1571-1630 of later), 1616. Tweede uitgave bij Claes Janszoon Visscher, Amsterdam,

1626

.

Gravure

Maritiem Museum "Prins Hendrik”

88

E.Brown, Nauwkeurige en gedenkwaardige reysen door Nederland, Duytsland, Hongaryen, Servien, Bulgarien, Macédonien, Thessa- lien, Oostenrijk, enz. Uit het Engels vertaalt door Jacob Leeuw Dirkx, Amsterdam 1682.

Universiteitsbibliotheek, Amsterdam.

89

De zes reizen van de heer J.Bapt.Tavenier, baron van Aubonne, door J.H.Glazemaker vertaalt, Amsterdam 1682

(18)

90 J. de Thevenot, gedenkwaardige en zeer nauwkeurige reizen, in de welken gehandeld word van de Staaten, staande onder 't gebied van den Grooten Heer, der zelver zeden, godsdiensten, krachten, bestieringen en taalen, uit het Fransch door G. van Broekhuizen, Amsterdam, 1682.

91 De Grote Heer onderhandelt met de aanvoerders der opstandige janitsaren, 1655* Door Jan Luyken (1649-1712). Illustratie uit het vorige nummer.

Gravüre 16 x 27.5

-Rijksprentenkabinet

92 0.Papper, naukeurige beschryving van Asie, Amsterdam, 1680 Rijksprentenkabinet

93 J. Spon en G. Wheler, Voyagie door Italien, Dalmatien,

Griechenland, en de Levant, gedaan in den jare 1675 en

16 76

, Amsterdam

1689

.

94 Gezicht op Smyrna, door Jan Luyken (1649-1712). Illustratie uit het vorige nummer.

Gravüre 12.5 x

17

Rijksprentenkabinet

95

De gewone stoet bij het uitrijden van de grootvizier. Door Jan Luyken (1649-1712) Illustratie uit nummer 93* Gravure 16 x 27*5

Rijksprentenkabinet

96

Turk die staat te bidden.

Biddend geknielde Turk in een moskee. Turk die op de knieen ligt te bidden.

Twee Turken naderen een moskee, waarvoor ettelijke paren schoenen staan.

Door Jan Luyken (1649-1712). Illustraties uit Mahomets Alkoran, vertaling J.H.Glasemaker, Amsterdam

1696

.

Gravure 13 x 8.2

(19)

Cornells de Bruyn (1652-1726 of 1727), Haags schilder, tekenaar, ontdekkingsreiziger en schrijver, die in 1677 een grote reis door het Turkse Rijk maakte, waarover in 1701 een lijvig boek door hem werd geschreven..In 1710 kwam, na een tweede grote reis, zijn "Reisen over Moskovie, door Persie en Indie:; uit. Beide boeken illustreerde hij zelf.

Portret door Sir Godfried Kneller (16^-6-1723)

Doek 70.5 x 59

Rijksmuseum

Cornells de Bruyn, Reizen door de vermaardste deelen.van Klein Asia, de eylanden Scio, Rhodus, Cyprus, Metelino, Stanchio & c. Mitsgaders de voornaamste steden van Aegypten, Syrie en Palestina, Delft

1698

.

Rijksprentenkabinet

Gezicht op Konstantinopel u i t 'Gälatä. Illustratie uit het vorige numraer. Naar een tekening door Johan Pieterson, gemaakt op een oorlogsschip,

1688

.

Gravure 27.5 x 188

Dr A.A.Kampman

Gezicht op Konstantinopel en Scusari. Waarschijnlijk een proef- stuk, vervaardigd tussen de eerste en de tweede uitgave van het boek van Cornells de Bruyn, met de bedoeling een goedkope uit gave van de illustraties.in kleuren te drukken.

Gravure in kleurendruk 28 x 100

R, Israël

Gezicht op Smyrna uit het Westen. Illustratie uit nummer

98

. Gravure 28 x 97

Dr A.A.Kampman

Th.Salmon, Hedendaagsche Historie of Tegenwoordige Staat van alle Volkeren, vertaald en merkelijk vermeerderd door M. van Gogh. V. deel, Amsterdam,

1733-Dr A.A.Kampman

E.Pococke. Beschrijving van het Oosten en van eenige andere landen, uit het Engelsch overgezet en met aan teekeningen

(20)

VIII

TURKIJE EN DE WETENSCHAP IN NEDERLAND

104 Thomas van Erp (Erpenjus) (1584-1624). Theoloog, hoogleraar in de Oosterse talen te Leiden sedert 1Ô13- Een van de eerste Arabisten in ons land. Schreef over het Arabisch, Chaldeews, Syrisch en Grieks.

Portret door een Nederlands schilder.

Universiteitsbibliotheek, Leiden

105 Jacob van Gool (Jacobus Golius) (1596-1667). Leerling en opvolger van Erpenius als hoogleraar in de Oosterse talen te Leiden. Bereisde het Naburige Oosten, verbleef o.a. te Kon stantinopel. Een aanbod van sultan Murad IV om als diens hof- geograaf het Turkse rijk in kaart te brengen wees hij af. Voor de Leidse Universiteit bracht hij een unieke verzameling Oosterse handschriften bijeen.

Portret door Hieronymus van der Mij (1687-na 1751), copie naar een

1 7

de eeuws origineel.

Doek

76

x

60.5

Rijksuniversiteit, Leiden

106 Adriaan Reland (Hadrianus Relandus). (

1676

-

1 7 1 8

). Hoogleraar in de Oosterse talen te Utrecht 1701-1718. Maakte studies over de archaeologie, de oude geografie (vooral van Palestina) en de godsdienst van het Oosten. Zijn geschriften hebben nog steeds waarde.

Portret door Hendrik van Velthoven (1728-1770).

Doek

Rijksuniversiteit, Utrecht.

107 A.Reland, Palaestina ex monumentis veribus illustrata, Utrecht

1 7

H .

108 A.Reland, Palestina opgeheldert ofte de gelegentheyd v a n ‘het Joodsche land. Utrecht 1719 (vertaling uit het latijn).

Dr A.A.Kampman

109 Albert Schultens (1686-1750)- Hoogleraar in de Oosterse talen te Franeker en te Leiden. Beheerder van het Legatum Warnerianum

(zie volgende nummer).

Portret door Hieronymus van de Mij (

1687

-na 1751) Doek 76.5 x 61

(21)

De Nederlandse diplomaat Le-vinus Warner (1619-1

665

) , die van

16

A

5

tot

1665

in Konstantinopel verbleef, had te Leiden Oosterse talen gestudeerd. Aan deze Universiteit vermaakte hij zijn gehele biblio- theek, die zeer rijk was aan Oosterse handschriften, welke hij voor het merendeel te Konstantinopel verworven had. Mede dank zij het ,:Legatum Warnerianura:l is Leiden een centrum van Orientalistiek ge worden. De volgende boeken behoren alle tot dit legaat en zijn bruik- leen van de Leidse Universiteitsbibliotheek.

110 Arabische vertaling van Dioscurides, Materia Medica. Gedateerd

1082

.

111 Sahnama, van Firdawsi, Perzisch. Gedateerd 1A-37*

112 Hikmet-name van Ibrahim b Bali. Een Turks gedieht over Kosmo- grafie.

1 5

de eeuw.

113 Koran,met interlineaire Turkse vertaling. Gedateerd 1520. Karakteristiek voorbeeld van een T6de eeuwse Turkse boekband.

11A Fawa 1_d - i gaza, Door Qapu Agasi Quli. Eerste helft 17de eeuw

115 Wawiq u - Adra. Turkse bewerking door Lami1 s (overl.1532) van het Perzisch van Unsuri. Handschrift gedateerd 1532.

116 Humayun - name, Turkse versie van de f a b elsvan Bidpai.

117 Sahansah - name. Gedateerd

1Ô39-118 Munsa'at as - salatin,van Ahmed Feridun, grootzegelbewaarder • • van de sultans in de l6de eeuw.

119 Tuhfàt al - kibar fi asfar al-bihar, van Haggi Khalifa '(1608-1657) .

120 Gedrukte uitgave.van nummer 119, 1729. Dit was het tweede boek, dat in de eerste drukkerij in Turkije, gesticht in 1729 door Ibrahim MÜteferrika, van de pers kwam.■(Het eerste was de Turkse bewerking van Gawhari Arabische woordenboek door

Wanquli geweest).

121 Turkse vertaling van het Pude Testament, eerste deel, door Ali Bey. Deze Ali Bey was een Pool, Albertus Bobovius (Bobowski) ge heten, die als jongen door de Türken gevangenwas genomen en

(22)

later tolk werd van sultan Mohammed IV. De Nederlandse diplomaat Levinus Warner had het plan opgevat, deze vertaling in druk uit te geven, doch zij kwam eerst in 1827 tot stand.

IX

VARIA

122 Beurs van rood satijn met gouden zilverdraad, blijkens een bijbehorend, in het Nederlands geschreven briefje, gevonden in de tent van de grootvizier na het opbreken van het beleg van Wenen door de Türken in

16 8 3

. (Heeft dus een Nederlander aan deze strijd deelgenomen?).

Hoog 20

Rijksmuseum

123 Brieventas van rood leer, versierd met borduurwerk in gouden zilverdraad. Aan de binnenzijde het opschrift: 175^ Constanti nople Abraham Grill.

Turks werk 12.5 x 21

Rijksmuseum

12^+ Brieventas van rood leer versierd met borduurwerk in gouddraad op perkament. Opschrift: "Pieter De Leeuw Constantinopoolen 17o7n Turks werk.

15

x 2 k

Rijksmuseum

125 Brieventas van rood fluweel met gouddraad. Geschenk van D.J. de Hochepied aan de Heer De Kempenaar. Smyrnaas werk.

J.U.de Kempenaar

126 Schild, a - jour bewerkt, met de gekroonde leeuw met zwaard en pijlbundel van de Zeven Provincien. Afkomstig van het door brand vernielde Nederlandse hospitaal te Smyrna.

IJzer, h. 57.8

Rijksmuseum

127 In de vergulde Turk. Voormalig woonhuis aan de Breestraat S k te

Leiden gebouwd in 1673

1

vermoedelijk naar ontwerp van Willem van der Helm. In de gevel de figuur van een Turk, door Pieter Xavery (geb. omstr. I

6

A

7

) Foto's

(23)

KEUZE UIT DE LITERATUUR

E. OBERHUMMER, Konstantinopel under Sultan.Suleiman dem Grossen, München, "1902.

K. HEERINGA, Bronnen tot de geschiedenis van den Levantschen handel, 1590-1726, 2 delen, 's-Gravenhage, 1910 en 1917*

Derde deel, 1726-1765, uitgegeven door J.G.Nanninga, 's-Grave nhage 1952.

A. BOPPE, Les peintres du Bosphore au dix-huitième siècle, Paris 1911.

K.'HEERINGA, De eerste Nederlandsche gezant bij de Verheven Porte, Utrecht

1917-J. NAT, De studie van de Oostersche talen in Nederland in de 18e en de 19e eeuw, Purmerend

1929-W.M.C. JUYNBOLL, Zeventiende-eeuwsche beoefenaars van het Arabisch in Nederland, Utrecht 1931

A.H. HUUSSEN, Het leven van Ogier Ghislain de Busbecq, Leiden 19^9.

A. A. KAMPMAN, Van Kruisridders en kooplieden, de Nederlanders en de Levant van A.D. 1200-1720, Ex Oriente Lux, Leiden 1952.

B. van 1t HOFF, Een panorama van Konstantinopel uit het begin van de Gouden Eeuw, Rotterdam, 1956.

R. van LUTTERVELT, De "Turkse" schilderijen van J.B.Vanmour en zijn school, Istanbul 1958.

(24)

L U S T VAN INZENDERS

Algemeen Rijksarchief, 's-Gravenhage

Baron Calkoen, ’s-Gravenhage

Mevrouw H.A.A. baronesse van Heeckeren van Brandsenburg - jonkvrouwe Gevers, No'ordwijkerhout

N. Israel, Amsterdam

Dr. A.A. Kampman, Leiden

J.U. de Kempenaar, 't Joppe

Maritiem Museum "Prins Hendrik", Rotterdam

Rijksprentenkabinet, Amsterdam . Rijksmuseum, Amsterdam Rijksuniversiteit, Leiden Rijksuniversiteit, Utrecht Universiteitsbibliotheek, Amsterdam Universiteitsbibliotheek, Leiden

(25)

PLAAT II

CORNELIS HAGA

Eerste ambassadeur van de Republiek der Verenigde Nederlanden te Constantinopel (1612-1639)

(26)

PLAAT III

CORNELIS CALKOEN

Ambassadeur van de Republiek der Verenigde Nederlanden te Constantinopel (1726—1743

(27)

TURKSE BRUILOFT

Aan de overzijde van het water ligt Rumeli Hissar. Door J. B. Vanmour. Rijksmuseum, Amsterdam

PL A A T I V

(28)

P L A A T V

DE GROOT-VIZIER BEGEEFT ZICH OVER DE ATMEIDAN Door J. B. Vanmour. Rijksmuseum, Amsterdam

(29)

GEZICHT OP CONSTANTINOPEL UIT DE NEDERLANDSE AMBASSADE TE PERA P L A A T V I

(30)

P L A A T V II

MAALTIJD DOOR DE GROOT-VIZIER AAN CORNELIS CALKOEN AANGEBODEN Door J. B. Vanmour. Rijksmuseum, Amsterdam

(31)

ONTVANGST VAN CORNELIS CALKOEN DOOR DE SULTAN P L A A T V II I

(32)

P L A A T IX

ONTVANGST VAN D. J. DE HOCHEPIED IN DE DIVAN VAN SMYRNA Door een plaatselijk Schilder. Rijksmuseum. Amsterdam

(33)

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi