DOGUM SONRASI İLK VE DİGFrR NDıRMAL KIZ.GINLIKL~RD'A TOHUMLANAN .SAFK·AN ARAP KISRAıKUARDA
· · -- - . DÖL VER[Mİ VE GEBELİK SÜRJESİ
Fertility and gestation length in purebred A1·ab mares 'mated at faal heat and the arther normal heats
Summary : Breeding data were ana'lysed for 3-98 gestation periods Of 117 pure:bred Ararb mares a.ged _4-19 years whiich were mainta'ined on Sultansuyu State Farm in Turkey from 19'80 to 1987.
:rviares ·were :bred in March, April and May, and 249 foaling mares were hled at the foal heat (within 8-,112 days). Oestrous detection were made- by teasing procedure and elinical examination before being mated 'naturally on the .2nd, 4t'h and 6th days of oestrus. If a mare was not in
oestrus during 60 days it ~as preısumed to be pregnant.
The number of .mares a.t foal heat mating, non foal heat mating and maiden mare mating were 24·9, 20-4 and 6ı0 and the respectıive concepıtion
ra tes w:-re 59.04 '%, 60.7ı8 '% and 65.00 %. In these three groups, after three cestrous matings canception ra tes were 75.ı90 '%, 7.9.90 '% and 716.67 %, the rıltes of mares from wıhich the foal w as aborted or dea d were -2.41 %, 3.43 '%' and 1.'67'%, the ra tes of mares failinıg to conceive were 24.10 %, 20..10% and 2:3:.3!3 % and the raıtes of mare'S p1.1oducing a live foal were 7.3.49 %, 7-6.47 '% and 75.00%, respectively.
-The gr-and total co n ception ra te at first oes trous mating w as 60.4'3 %, after·trree oestrous mating ·was 77.58:%. Grand t-otal ra tes of mares from ·whic'h the foal ·was a!borted ör dead, ınares failing t-o conceive anıd mares 'producin,g a Iri ve foa1 were 2.'7ı3 ·%, .212.·42 ·% and 74.85 %, for alleight years,
respect'İ vely. '
L:ı~t ,mating day and birl!h day were included to ges-tation length. Gestatic.n length ranged from 314-3712 days and averaıged 336.45
±
0.45 day;s. The average gestation lerugth of 145 mares mating at foal heat, H}4200 Eşref Demirci
mares nıating at non fual heat anıd 4;5 maiden mares mating were 3.3.7.9·5
±
0.712, 3i315.3·9·±
O.ı64 and 336~16±
·1.1·6 days, respectively. The dif-ferences ı:-2tween average g.2station lengths were significant (P<
0.05).Özet : Bu araştırımanın mat~ryalini, Sultansuyu. T,an:qı ݧlet-!ll~~~nde 1980-19-87 yı~larında yetişt'irilen ve. yaşları 4-19 arasında 7değişen 1:17 saf-kan Ar::ıp kısrak oluşturmuştur. Bu kı?raklara !lit 39>8 geibelik periyodu
incelenmiştir.
Tohumlanıalar mart, nisan ve mayıs aylarında yapılmış ve doğun1 yapan ~4.g kısrak doğuonu takibeden 8-.1;2 .. günlerde -tohumlanmıştır. Kıs rakların kızgınlıkları aygır muay.~nesi. ve klinik muayeneler le tespit edil-mişt•ir. Kızgınlığın 2., 4. ve 6. günlerinde tohumlanan kısraklardan 60 gün içerisin.de tekrar kızıgınlık göster.meyenler ge'be ka:bul edilmiş, kızgınlık gösterenler 2. ve 3. kızgınlıklarında tekrar tohumlanmıştır.
. . . .-
-Po::tpaTtum ilik kızgınlıkta tohumlanan 24'9 kısraktan
%
5ı9.04 oranın-da ge:belik elde edilmiştir. Bu kısralkların ti~ç·
östrus sc:>nuıldaki. toplam g~ beJ.ik oranı % 7~5.90, .gefbe' ka1mayanlarının oranı '% 124.10, ölü doğum ·ve-ya aibortus oranı % :2.41 ve yavru verimi oranı da '% 73.49· olmuştur.Diğer normal kızgınlıkl~rda, tohumlanan 204 ve ilk defa 4 yaşında tohumlanan 60 kısraıkta, sırasıyla, birinci östrus sonunda geibelik -qra:pı
%
60.78 ve%
615.00, üç östrus sonunda ise toplam geibelik oranı %. 79~9.0_ ve% 76.67, ölü doğum veya- abortus ·oranı ·% 3.4:3 ve
%
1.67, geıbe kalmayan-ların or8.nı%
\20.;10 ve % \2:3 . .3ı3 ve yavru ver'imi oranı da.% 716.47 ve %. 75.00olarak -bulunmuştur.
Bütün kısrakların birinci östrus sonunda'topl~m geıbelik oranı %' 6·0:_43 (310), ~i·ç östrus sonunda toplam ge'belik oranı '% 77 ~58 (3•9ı8), ölü doğuın veya abortus
oranı
%
.2.7:3 (14), gebekalmayanla~ır~ın o~anı %.,~2.42 Ül~)
ve yavru verimi oranı da'%
7\4.8.5 (.384) olarak tesl?it edilmişti~ .. . ,t ~Kı"rağın tohumlandığı son gün ile. doğurduğu gün geıbelilk süresine dahil edilmiştir. Tüm kısrakların gebelik süresi 314-3'712 gün arasında
or-talarrn 3ı3ı6.~5
±
0.4·5 gün olarak belirle-nmiştir. Postpartum Ük kıı;gınlıktp. tohumlanan 145, diğer normal kı~gınlı:klarda tohu~lanan 194 ve il~ defa 4 yaşında tohumlanan 4!5 kısrak normal doğum yaı:ımış, bunların geibelik süreleri sırasıyla, 3:317.9'5±
0.7!2, 335 .. 39±
0.64 ve 3:3ı6.16±
:ı.il6 ~ün olarak hesaplanmıştır. Ortalama ge~eHk süreleri arasındaki farklar P<
0.05 güven eşiğinde önemli hulun.ınuştur.Giriş
_el_{ono-Doğum Sonrası İlk ve Diğer Normal Kıııgınlıklarda Tohumlanan... 201
mik verimlerin elde ec:lıilmesi dölverimini izler. Bu bakımdan, at yetişti riciliğinde . de en :büyük hedef elde mevcut bulunan hayvanlarıdan nor-.mal .fizyolojik sınırlar i~çerisinde maksimum sayıda yavru alımaktır. Bu-nun sağlanaıbilm~~:;i bir çok şartları gerektirmesine rağmen kısrağın ne :zaman tohumlanacağının önceden bilinmesi dölverimini artıracağı· gibi doğumların ne zaman yapılacağının önceden b'ilinmesi de geıbelerin ba-kım ve beslenmesinde . gös terpecek ihtimam, doğumların göı;lenmesi, do-. ğuıma yardım ve doğacak ya.vrunun uyıgun şartlarda bakım ve
beslen;me-sinin sağlanması da yavru verimini artırabilir.
Kimi yazarların (6, 1:3) çeşitli kaynaklara dayanatcı.k hilıdirdiklerine · göre, kısrakların doğumdan 8-il2 gün sonra tohumlanması, senede bir yavru alınetibilmesi i·çin en uygun zamandır. Ancak postpartum ilk östrus-da ta•mamen- invole olmadığı için ıbirçolk enfeksiyonlara da açıktır. Ha-fez (7), kısraklarda n9rmal doğumdan sonra uterus involüsyonunun ·çok
hızlı olduğunu fakat~ ~bütün kısraklarda· involüsyonun tamamlanmadığı nı ve postpartum ilk kızgınlıkta tohumlanan kısraklarda ·dölverimindn dıüşük olduğunu, yavru atma, ölü doğum, güç doğum ve retentio seciin-·dunarum şekillendiği'ni, bu durumun çoğunlukla uterus epitellerinin
onarılmasından önce bakteriyel kontaminaısyona duyarlı olmasından ile-ri . geldiğini bilıd[rmektedir.
Ko.zıckı ve Folchettı ('8), yaptıkları 'araştırmada, doğum sonrası to-humlanan .21 kısralkta ortalama gebelik oranını '% 69.12 doğumdan çok da-•ha sonra tohumlanan 26 kısraktaki ortalama ,gelbelıik oranını· da %. 80.7 olrak bildirirken, Merkt (10) 'ıde, doğum sonrası ilk kızgınlıkta houmla-nan kısraklarda erken e-mbriyonik resorpsiyon oranının % 17 olduğunu diğer kızgınlıklarda ise bu oranın azaldığını ve %,11 olduğunu bildirmek-tedir.
Buscıh ve Schuster ( 4), :bıir çiftlikteki, yıllıık ortal.ama 6.5 kısrağa ait verileri araştırarak, gebe'lik oranının yıllara göre % ~69.8 ve % 8ı9.5 arasın da değiştiğini ve kısrakların % 64'ünün postpastum ilk kı:z:gınlıkta tohum-lanarak ·% ,3,5.7 gebelik oranı elde ed~.ldiğini bildirmişlerdir. Diğer taraf-· tan Badi ve ark. (1), 6139 kısrağın 15128 geibelik peı:ıiyodunu araştırarak, ortalama ge:be1ik süresini 340.7
+
0~24 gün, toplam yavru verimi oranını ı% 3ı9:8, dölvermeyenler ile erken ve geç embiryonik ölüımıerin oranın.ı '% 58.ı2 ve yavru a:tma oranını da % 2 .. 3 olarak bulmuşlardır. Aynı araş· tırn:ıada, . doğum sıonrası ilk kı~gınlııkta tohumlanan 3512 kısrakrta yavruverim =oranını % 29.0, aıbortus oranını % 1.4, diğer zamanlarda tohumla-narı 35ı2 kı'Srakta ise yavru verim oranını % 4:8.•8, aibortus oranını % rl.2 ve en fgzla yavru verim oranını da ·% 56.6 olarak ilk defa kızgınlık, göstere:... rek tohumainan kısraklardan elde etmişler.dir.
202 Eşref. Demird
Vanndasingham ve ark,_ (ı17}'nın, bir :çi.ftlikteki 66 kısr.ağın 2:22 tohum-lg.ma sonucuna dayanarak bildirdiklerine_ göre, tohumlamaların. % 48:5'i postpartuımun· ilık kızgınlık·ta _yapılarak, %.22.12 gebelik oranı ·'sağlanması
. na .-karşılık, diğer normal kızgınlıklarda _ tohumlananlardan % 85.'3 gelbe-lik oranı elde edilmiş ve ortalama :gehelik süresi 328~60
-±
8.7r2 günbulun-muştur. .
Öteyandan, -Barlbosa ve .Aıbreu (;2), -yaptıkları araŞtırmada; 119 Por-tekiz- v~ HO Arap: kısrağında, sıraGıyla; ortala·ma geıbelik oranını %·66.7f2 ve ·% 65.ı60, yavru verim 'oranını· % 6l2.43- ve ! % 61.5.6 ve-geıbeliR: süresini
de ortalama 3144_.00 ye 3ı4~LS.1ô gün b~lmuşlardır. Perrone v~ Villcı:r (!1ı5) 'da,
39 melez kısrağın ~~~_:, gebeliik periyoduna g(;>re orta·lama geıb?lik.:süresini _ 350
±
lO gün oları:lk ~ilıdirm'işler:di~< Tela]Qas'iç. ve Vukoj;~çi•ç : (.16) ise~ 88kısrağın 24!6 _ ge:~eli~ . periyod una_ göre otalama _g~_,l;>elik_ s:üresi~tn __ 3.3~_.,6 g.jin olduğunu, Osorio de Va1divia_ ye ark (:112)'da,:~7..kısrağın ı-ı yıllık devre-deki o'l:talarrıa geJ?.elik s~resirıin, 34'2~~,
±9 ..
3 \giin ve ilkbah~rda:.-Pohumla-. nan kısraklardaki gebel~k oranının da % 8~- olduğunu· bildirmişlerdir.Mungalov ve ark. (lil) 'nın yaptıkları ''J?ir aaştımada ise, -295 Don kısrağı nın ortalaıma gelqelik ,~üreı3.i 34.J3.ı2 gün, ge:nıç kısraklar;ın gebelik süresi 347 gün ve Y.aşlı kısrak~.:ı.rın geibelik süresi_ de 340~2 gün ola.ralk bulunmuştur. Benzer şekilde Pajanoviç (14) 'de genç kısrakları-n gebelik süresinin daka uzun siire'li olduğunu bil!dirmektedir.
BuinokskÜ ve Karıblishev (.3), 3659 doğum periyoduna göre ortala:rpa gebelik sÜreSini 3-37.6 .güri ·alarak 1bi1dirirken, Du~ek v~ Rıi.ckte_r (5) de,
doğum sonrası ilk kızgınlikta tohumlanan kısralkl~rda·· ·gebeJik ·süresinin, d~ğer' k:zgiiılıklarda tohm:nlan~ıÜarınkine ,göre 7 gün daha fazla olduğu nu bildi~mi.şlerdir .
.B'u·. araştırma, postpartum i'lk !kızgınlıkta ve diğer kız.gınl~klarda.:.to humlanRn safkan Arap kısraklarda dölverimini ve gebelik :süresini
ince-lemek amacı ile· yapılmıştır. ' ·
Materyal ve-
Metor-Bu
araştırma
materyalin(- 19'80-'·1987yıllarında·
SultansuyuTarım İş
letmesinde yetişti~ilen ve yaŞ~arı,
4-
J9-
cırasınıda de~işen -i1'7 s:ıfkan Arapkısrak oluşturmuştur. Bu lkısi:a'klarin, 11_5'i d()ğuım ·sonrası ilk kızgınlığa bağlı olnıak üzere, toplam 3ı84 geibelik p-eriyodu incelenmişrtir.
Kı3raklar mart, nisan ve, ·mflyıs._ aylarında ç-iftleştiriihn,iştir., _Do-ğum yapan kısraklar doğumu takibeden ~8-r~l2. günlerde tohumlanmıştır. To-humlancın kısraıklardan geriye :dön~nler 2, ve :3. kızgınlıklannda tekrar tohumlcınmışlardır. Kızgınlıklar ay.gır muayenesi ve klinik
Doğum Sonrası İlk ve Diğer Normal KıZ?gınlıklarda Tohumlanan... 203
AygıT muayenesi : Kızgınlık ıgösteren kısrakları teısbit etmek ıçın çiftleştirme mevsimi süres[nce, her gün bütün :kısraklar 2 ay,gır ve 2 at bakıcısı tarel!fından muayene edilm.iştir. Kızgınlık gösteren kısraklar ay-gırla bir arada 'bulununca kolayca teşhis edilmektedir. Kızgınlık göster• meyen kısraklar aygır yaklaşınca kişneyerek tekmelemekte, kulaklarını dikleştirip hırçın tavırlar a'larak uzaklaşmaktadır.
Klinik muayene : Aygır muayenesine göre kızgın kabul eıdilen kıs ra'klar çiftleştirme yerine .getirilmiştir. Va,ginal ve cervikal muayeneleri yaparken yaralanma ve sakatlanmaları önlemek için kısraklar bukağı lıklarından kösteklenerek zaptedilmlştir. Dış genita1 organlar ve vulva dudaklarının açılıp kapa'tllarak östrus esnasında elitarisin gösterilmesi durumu gözlenmiş, steril bir spekulum ve el lam!bası kullanarak va-gina ·ve serviksin muayenesi yapılmı.ştır.
Çiftleştirme yöntemi : Östrusta o'lduğu kesinleşen kısraldarın dış genital organları ve çevresi potasyum perunanganat solüsyonu ile ytka-narak temiz bir ha·vlu ile kurulanmışür. Çiftleşıtirmeıden önce kısrağın kuyruğu geniş 1bir bezle bağlanarak yan tarafa alınmıştır. Kısraklar kız gınlığın 2., 4. ve 6. günh=rinde ç.iftleştirilmiştir. Çiftleşme sonunda aygı rın penisi potalsyum permanganat so'lüsyonuna batırılmıştır.
Gebelik teşhisi : Kısralklar tohumlandıktan sonra her gün veya gü-naşırı iki aygırla muayene edilerek kı·zgınlığın olup o:lmadığı 60 gün sü-reyle gözlenmiştir. Bu sürenin sonuna kadar tekrar dönmeyen kısraklar ge!be kabul edilmiştir.
Kısrağın tohumlandığı son gün ile dağunduğu gün de dahil olmaik üzere ikisi arasında kalan süre .g~belik süresi olarak kaibul edilmiş ve şu hat aywın 2.g çektiği yıl'lar hesaba katılmıştır. Kısrakların geıbeHk süre-leri postpartum ilık kızgınlıkta, diğer kızıgınlıklarda ve ilk defa 4 yaşın da tohumlanan kısraklarıda ayrı ayrı helsaplanmış ve istatistiki olarak klasik variyans analizi hesaıplama yöntemi (9) kullanılarak gruplar ara-sı farklc:ır incelenmiştir.
Bulg·ubar
Doğum sonrası ilk kızgınlıkta, diğer kızgınlıklarıda ve ilk defa 4 ya-şında tohumlanan kısraklarda, birhirini takip eden üç östrusta ayrı ayrı ve toplam g~belik süreleri ile ölü doğum veya afbortus yapanların, gebe kalmayanların ve de yavru veriminin sayı ve oranları Tablo l'de göste-rilmiştir.
Doğun1 yapan kısrakların
%
55'i postipartum ilk kızgınlıkta houmlan-mıştır. Bu hayvanlardan (249),%
59.04 (147) oranınıda geibelik eldeor.:.-Tablo l.Doğum sonrası ilk kızgınlıkta, diğer normal kızgınlıklarda ve ilk defa 4 yaşında tohum-lanan kısra!<larda dölverimi durumu. I. Östrusta IL Östrusta III. Östrusta Toplam Ölü Doğum Gebelik veya Ahnr ıc: TOHUMLANAN KISRAK Kısrak Gebe % Kısrak pe be % Kısrak Gebe % Sayı % Sayı % Sayısı Kalan Sayı·sl. ~alan ;:>ayısı Kalan Do,ğum sonrası ilk kızgınl'.ı.kta 249 147 59.04 55 35 63.64 9 7 77.78 189 75.90 6 2.41 -Diğer normal kızgınlıKlarda 204 ı24 60.78 53 ' 37 69.8ı 6 2 33.33 163 79.90 7 3.43 :. İlk defa dört yaşında 60 39 65.00 ı2 6 5o;oo ı ı 00.00 46 76.67 ı 1.67 TOPLAM 513 310 60.43 120 78 65.00 16 10 62.50 398 77.58 14 2.73 ---~ __ __:____ __ L___ - - --/ Gebe Kalmayan Sayı % 60 24.10 41 20.10 14 23.33 115 22.42
Yavru Verimi Sayı
% 183 73.49 ı ı ı56 76.47 ı ı 45 75.00 384. 74.85 l:..,) o ~ f.:i:j '{/) ;;5 ..., t:ı CD
s
~· 8.Doğum ·Sonrası İlk ve Diğer Normal Kı:zıgınlıklarda Tohumlanan... 205
nı ilse
%
75.'90 olmuştur. Postpartum ilk kızgınlıkta tohumlanarak gebe ka1an 147 kısraktan .2 ('% 1..36) si a'bortus yapmış, üç östrus sonunda aıbor tus yapanların oranı%
!2.4H, gebe kalmayanların oranı%
i24.10. ve yavru verim oranı da%
7:3.4'9 olmuştur.Diğer kızgınlıklarıda tohum'lanan 2Qo4 kısraıktan birinci Ös'trus sonun-da eLd0 edilen gebelik .oranı
%
60.7ı8, üç östrus sonundaki toplam ge!bellkoranı do..
%
79.:90 olmuştur. Yine bu grupta, aıbortus yapan'ların oran~%
,3.4:3, ge'be kalmayanların oranı%
'20.ı10 ve yavru verim oranı da%
76.47 olmuştur.İlk defa 4 yaşında tohumlanan 60 kısrakta gebelilk oranı bir.inci öst-rus son11nda- % .6'5.00, . üç östruJ3 sonunıda toplam '% 76.67 olarak bu,lup.ur-ken abortus yapanların oranı % ·6.ı67, ge!be kalmayanların oranı
%
23.33 ve yavru verimi oranı da%
75.00 oln1uştur.· Her üç grupta tohumlanan toplam !J13 kısraktan biirind östrus so-nunıda elde edilen geıbel'ik oranı
%
60.43 ve toplam üç östrus sonunda da % 77.58 o'lımuştur. Yine üç grupta, toplam wbortus oranı '% '2.7:3, top-lam gebe kalmayanla\I'ın oranı % ·2:2.42 ve toplaım yavru verimi oranı da%
74.8.3 olarak· bulunmuştur.Po.3tpartum ilk !kızgınh~ta, diğer kızgınlıklarda ve· ilk defa 4 yaşın da tohumlanan. kırsaklarda ortalama gebelik süreleri Taiblo :2' de veril-miştir. Postpartum ilık kıZıginlıkta tohum1anarak ge:be ·kalan ve norrnal doğum yapan 145 kısrakta o~talama gebelik süresi 337;9ı5
±
0.7~ gün., di-ğer zamanlarda ~ohumlanarak gebe kalan ve norma:l doğun1 yapan 194kısrakta ortalama gebelik ısüresi .3ı315.,319
±
0.6'4 gün ve ilk defa 4 yaşında tohumlMarak normal doğum yapan 45 kısraıkta ise ortalama ge'bel'ik sü-resi 3.36.16+
1.16 gün C?larak bulunmuştur. Yapılan variyans analizinde bu üç gru?bun ortalama gebelik süreleri arasındaki farklar P<
0.015 dü-zeyinde_ önemli bulunmuştur. Bütün kısrakların gebeli'$ süresi .3:14-.3~'2 gün arasınıda değişmiş ve ortalama 3,36.45±
0.45 gün olmuştur.Ta:blo 2. I)oğum sonrası illk kızgın:lıkta, diğer normal kızgınlıklarda ve · ilk defa 4 yaşında tohumlanan kısraklarıda gebelik süresi (Gün)
Tohumlanan ıkısrak N X Sx
Doğum sonrası ilik kızgınlıkta 145 337.9'5 0.7\2
Diğer normal kızgınlıklarda 1194 33.5 .. 39 0.64
İlk defa 4 yaşında 45 336.16 1.16
384 3136.4'5 0.4'5
F (*)
206 Eşref Demirc_i ---~
-~--Tartışma ve Sonuç
Bu araştırmada, ı3afkan Arap kısraklarda birinci östrus sonunda elde edilen dölverimi sonuçlarına baktığımızda, doğum sonrası ilk kızgınlık ta tohumlanan kısraJkların gebelik oranı, diğer nor·mal kızgınirklarda to-humlanan kısrakların gebelik oranına göre
%
1.74, ilk defa 4 yaşınıda to-humlanan kısraikların gebelik oranına göre de%
5~'9'6 daha az bulunmuş tur. Bu durum kimi yazarların ve araştırmacıların (6, 7, ·10, 13) bildir-dikleriyle tutarlıdır. Çünkü, doğum sonrası bütün kısraklarda uterus in-volüsyonunun tamamen oluşmaıması, uterus epitellerıinin tam onarılama ması, b:ıkteriyolojik kontaminasyonlara duyarlı kalması ve erken emıbr.i yonik ölüımıerin bu devrede druha fazla olması (10) sonucu dölverimi dü-şe:bilir. İlk defa 4 yaşında tohumdıanan kısraklarda 'birinci östruıs sonun-da elıde eıdilen dölverimi oranının en fazla olması durumu, Bad'i ve. ark. (1) 'nın, elde etmiş oldukları sonuçlara benzer bulunmuştur.Bu araştırmada, doğum sonrası ilk kızgınlıkta tohumlanan kısraklar dan elde ediilen gebelik oranı !bazı araştırn:ıacıların (1, 4, '1 7) bildirdikleri geibelik oranından fazla ve Kozı.ckı ve Folchetıtı (8) 'nın bildirdikleri ge-belik oranından da az olmuştur. Bu farklılıklar kısrakların ırkına, bu-lundukları çevre şartlarına, tohumlama teıkniklerine, araştırma materya-linin sayısına ve tohumlamaların yapıldığı yıllara bağlı olabilir.
Doğum sonrası ilk kızgınlıkta, diğer normal kızgınlıklarda ve ilk de-fa 4 yaşmJda tohumlanan kısraklarda, üç östrus sonucuna göre geibelik oranlan (sırasıyla '% 7'5.90, 79.90 ve 7·6.67) ve her üç gru!bun toplam ge-_ belik oranı ('% 77~5ı8) aşağı yukarı birıbirine yakın bulunmuştur. Bu de-ğerler kimi araştırma:cıların (1, 2, 1,2) bildirdikleri geıbelik. oranından fazla, kimilerinink'inden (H, !17) az ve kimisininkin e ( 4) de yakın bulun-muştur. Dölverimlerinde bulunan bu farklılıklar hayvanların genetik yapısına, ı:rik.ına, beıslenme yetersiz1iklerine, sayısına, çeiVre farklılıkları na, tohumlamaların yapl'ldığı yıllara, kısrakların k1zgınlı'kların~n uzun sürmesine ve kısrakların üreme fizyolojisin~n karınaşık ve gözlerplerinin
zor olmasına bağlı olabilir.
Toplam ü.ç östrus sonunda görülen
%
'2.7:3 oranındaki ölü doğum ve yavru atma vakaları, yavru verimini de aynı oranda diişürmüştür. Yavru a tJma lar genellikle çifte darbesi, fötal anoma1i'ler ve ikiz geıbelikten ilerigelmiştıir.
Kı~raklarıdan geıbe kalmayanların toplam oranı ('% .2•2.4Q) literatür-lerde (1, 2, 112) bildirilenlerıden daha az olmuştur. Geibelik oranını olum-suz yönde ve büyük ölçüde etkileyen bu oran, 'bu çalışmad~ incelenme-mekle beraQJer erken ve geç embriyonik ölümlerden kaynaklanmış
olabi-Doğum Sonrası İlk ve Dlğer _Nermal Kınınlıklarda Tohumlanan... 207
lir.
Bu.
durum, __ Merkt (lO)'in, dölverimi. düşüklüğünıün, postpartum Hk kızgınlıkta toıhümlanan kısraklarda daha fazla olmak üzere, % 17 erken ve_% 11.- de ge_ç.eım~riyonik ölümleııden ileri ge'lciiğini vurgulamasıyla doğ rulana:bUir .. > Kısraklarıda en: üzün gebelik süresci postpartum il'k kızgınlıkta töhum-lanan kısraklarda (3137.9.5
±
0.7.2 gun), daıha sonra ilk defa 4 yaşınıdato-h~nılanan: kısraıklar.da ('3-316.16
·±
1.1'6 ~gün). ve en kısa da ,diğer zamanlar-daki kızgınlıklarda tohumlanan ·kısraklarda (335.3H'+
0.64 gün) olmuş tui~. :Gebelik suresinin postpartum· ilk ki~gınlikta tohumlanan kısraklarda or't~lam.a 2.56 gün -daha ~z~n süreli olmasının nede:qi tam olarak bilin-memekJe beraiJJer, kısrağın yeni doğum ya·pmış olınası nedeniyle uteru--sun · 8~ 1~ güh ·. gibi :Kısa hir sürede ·yeni bi/ geibeÜğe ma·ruz kalmasından kayiıaklanahilir .. ::_Çalışma bulgularına , __ gö:r;e, · .. postpart1;1nı ilk :kızgıı:ılıkta tohumla-nan kisraklarda ortalama geibelik sürel3inin diğer kısrakların. geıbeHk süresin-den .f.a.~la olması du:r;lJ}llU~. Dp,şetk v~ Rickter (5}'in bulgularına benzer bu-. lunmuştur.
:.İlk detfa.· 4 ·y:aşıntda·:.tohumlanan. kısraklarda ortalama geıbelik süresi-nin diğer kısrakların geıbelik-sütesinden fazla· dlma·sı da bazı araŞtırmacı ırın ( 1 l,., ı~)
...
_.bulgula:r~y la .. · .b;e~zer ·son ucu .. paylaşmaktadır.Tüm kısraklardan elde edilen ortala·ına ge:be1ik süresi, literatürde ve-rilen4:erin bazılarından (17) -fazla;· bazılarından ('1, · 12, 11, 1·2, 1·5)' az ve ba-zılarına ·(13, 6/7, ,1:3, '16) da yaıkın ·bulunmuştur. Bu· durum kısrakların ırkına, yaşına, 'tohumlaııÜa yıllarına ve ·mevsimine, bakım ve beslenme-sine;. kullanımına ve hava>'şartlarına bağlı olabilir.
Bu araştırma sonucuna göre, kısraklarıdan her yıl ya:vru alınahilme si için, kısraıkların pos.tp;;ı.rtuın ilk lpzgınlıkta to'hum1anması, dölverimin-deki ._'fo 1.741ük-kayıp Üe mümküU:dfir. . Anecık at yetiştiric~si kısrağının. üreme durumunu ve genetik kapasitesini tanı-malı, araştırmacılar da emıbriyonik ölürolerin sebepleril)i bulup. gereken önle,ınleri alınalııdır lar. Kısraıkların geibelik sürelerinin. postpartum ilk kızgınlı:kta tohumlanarak gelbe. k:ılan kısraklarda ve genç tkısraklarda dal;ıa uzun süreli olmasının nedenleri ayrı bir araştırma· konusu olara'k incelenrnelidi'r.
Literatür listesi
l - Badi, A. M., O'.Byrne, T. M.· and Cunningham, E. P; (;198·1). Analyss of rep-roducttve performancıe· in Thoroiugh!bred· ma.res. Iris Vet .. J., 35, 1-1:2.
208 Eşref Demirci
2 - Bar.bosa, M. J. F. and Abreu, J.V. (:1918!6'). Some reproductive traits ·in' · Portuguese and Ara.b horses. Anim. Breed. A·bstr., 54, lı2, 763:2.
3 - Buinovskii, N. A. and Karbushev, P. I. (,lı~)7'8). Pregnancy duraıtian in Orlov
hors·e~;. Anim. Breed. Abstr., 49, 12, 6823.
4 - Busch, W. and Schuster, D. (1'98•6). Influences on mare fertHity. · Anim. Breed. Abs tr.. 5·5, 3, 1400.
5 - ·Dusek, J. and Ric'kter, L. (.1972). Changes in body weight of mares during· pregnancy. Bulletin. Vyzkumma . Stanice pro Chov Koni Slatinany,. 16, 61-67. As quoteJ in, Hintz, li. F., Hintz, R.L., Lein, D. H.· and Van Vleck, L. D. (19'79). Length of gestation periods in Thoroughibred mares. J. Equine Med. Surg. 3, 28·9-:2.92.
6 --:- Erk, H., Doğaneli, M. ve Akka.yan, C. (.1:97i2). "Veterine•r Doğum· Bilgisi · (Obstetrik) ve Jine'koloji". Vet. Fak. yayınları; 27ı5, Ank. Üniv. Basımevi,
Ankara.
7 - Ha·fez, A. S. E. ('197·4). "Reproduction in Farm Anitnals." 3rd. ed., Le:a and
Fe;b~ıger, · Philadelphia.
8 - KozıC'kı,
L.
E. and Elolchettı, M. (.1•97•9). Aspects of reproduction in apopu-lation of mares in Jabo.ticaıbal. Cientıfica, 7, 2ı3-27.9 ---- Kutsal, A. ve Mulu'k, Z. (19'78). "Uyıgulamalı Tem·eı İstatistik". 3. Baskı, Hac·ettepe Üniv., Fen Fak. Bası.mevi; AnkaTa.
10 - ·Merkt, H. (.196ı6). Faıh1enrosse und Fruchtresorption. Zuchthygiene. 1, 102-,10:8.
H - Mun.galo·v, E. A., Ljasıok,N. V. and Ulubekova,: Z. D. (19•60). :Gestation period. in relation to the age at mating of mares and stallion kept under im-proved. tatboon managament. Anim. Breed. Aıbstr., 2·9, 1-919.
12 - Osorio de Valdwia, E., Burga, S. J. and Valdıvia Rodriguez, R. (19:8:3). Reproductive performance o•f the Peruv.ian Paso horse. Aniım. Breed . .t\bstr., 5.5, 5, ı27:10.
13 - özkoca, A. ).198·4). "Çiftli'k Hayvanlarında Reprodüksiyon ve Sun'i Tohtim-la·ma." İst. Üniv., Vet'. Fak. ya.yınları: 4, Nazım Terzioğlu Basım Atölyesi, İstanbul.
14 - Pajanovic, R. (,1·9~ı6). The ef'fect of environınent on g·estation length in the Tyrol Hafling: Z. Tierzücht Zücht Biol. 82, 3164-:.'3'67.
lfı - Perrone, G. M. and Vıllar, J. (;1986). Gestat'ion lenght in horses. Anim. Breed. Abstr., 515, 5, 12711.
1·6 - Tellal!basic, R. and Vukojicic, S. (1987). Preıgnancy, service period and
fıoaling interval at the Prnjavor Stud of Lipitsa horses. Anim. Breed.
Ahstr., 5:5, 12·, 738·9.
17 - Vanniasingham, J. K., Jainudeen, M. R., Sharifuddin, W. and Dayendran, K. (11985). Reproductıive effici.ency of mares at the National Stud Farm. · Anim. Breed. .&bs tr., 54, 4, ı2024.
