5AĞUST0S1993 PERŞEMBE CUMHURİYET 2
KÜLTÜR
Oyun yazan, dekoratör, oyuncu ve yönetmen Sermet Çağan'ı 23 yıl önce yitirmiştik
D ört dörtlük çağdaş bir tiyatro adamı
CEVAT ÇAPAN
Sermet'in belleğimdeki ilk görüntü sü bir futbol sahasından. İkimiz de Robert Kolej’de öğrenciyiz. O mühen dislik bölümünde, ben lise birdeyim. Güneşli bir güz günü sınıflar arası bir maç olmalı. O. sahada, olağanüstü hızlı bir santrfor, bense kenarda oyu nu heyecanla izleyen bir seyirci. Yıllar sonra dostluğumuzu tazelediğimizde, "Futbolu anlamayan nesle aşina deği
liz” diye anıyoruz o günleri. Sözünü
ettiğim öğrencilik yıllarında hızlı bir ti yatro oyuncusu olarak da tanıyorum Sermefi. Okuldaki en yakın arkadaşı Ferda Sevin’le “Robert Kolej Oyuncu- larv’run çalışmalarına tiyatro bilgisi ve tutkusuyla şaşırtıcı bir canlılık kazan dırmaya çalışıyor. Ferda. Ankara Devlet Konservatuvarı'nın ünlü diksi yon öğretmeni Prof. Nurettin Sevin’in oğlu. Aşiyan’daki evleri tiyatro kitap larıyla dolu. Sermet durmadan o ki ta p lar hatmediyor, sahneye konacak oyunlar konusunda en ilginç öneriler hep ondan geliyor. Birçok önemli oyun yazarının adını ilk kez ondan du yuyoruz. Bir öğrenci tiyatro toplulu ğunun. o topluluktaki gençler için bir tiyatro okulu gibi çalışmasını o sağlı yor.
Yeni ufuklar açan tiyatrolar
! 953-1957 arası kaybediyoruz birbi r i m i z i . Ben üniversite öğrenimi için yurtdtşma gidiyorum. Sermet, An kara'da Devlet Tiyatrosu'nda. Muh sin ErtuğruFun genel müdür olduğu dönemde birçok oy unlara dekor ha zırlıyor. Güner Sümer’le birlikte Sahne Z adlı amatör tiyatro topluluğunda çalışıyor. Ama onun 1957’de Alman edebiyatı konusunda yaptığı araştır malar için federal Alman hükümetinin
SchiUer Ödülü'nü almasını, Dünya ve Öncü gibi gazetelerle bazı dergilerdeki
yazılannı hep uzaktan izleyebiliyo rum. 1962 de İstanbul’da Arena Tivat- rosu’nda, Gülriz Surun - Engin Cezzar Tiyatrosu’nda dekorcu ve oyuncu ola rak çalıştığı dönemde de ben İstan bul’da olmadığım için görüşemiyoruz. 1964 te yazdığı Ayak Bacak Fabri kasını İstanbul Üniversitesi Gençlik Tiyatrosu'nda sahneye koyduğu za man. bıraktığımız yerden sürdürüyo ruz dostluğumuzu. Arada geçen yıllar da neler yaptığımızı birbirimize anlat maya pek vakit bulamayacak kadar hızlı yaşanan günler. 1961 A nayasası nın getirdiği özgürlük ortamı, Türkiye , İşçi Partisi'nin kurulmasıyla bambaş- _ Jça bir canlılık kazanan siyasal hayatı- Tnız, bu uyanışa katılan yayın dünyası, toplumdaki bu silkinişi yansıtan tiyat ro toplulukları bütün bu konularla il gilenenler yeni ufuklar açıyor, birço ğumuza yeni çalışma olanakları sağlı yor, heyecanımıza heyecan katıyordu.
‘Ayak Bacak Fabrikası’
"Ayak Bacak F abrikasının 1965’te
Ankara Sanat Tiyatrosu’nda Güner
Sümer tarafından sahneye konmasıyla • Sermet bence o dönemin en önemli oyun yazan olarak ortaya çıkıyor. O yıllarda sözü en çok edilen tiyatro us tası Bertolt Brecht’in diyalektik tiyatro anlayışını gerçekten özümlemiş, bu anlayışla geleneksel Türk tiyatrosu nun özelliklerini bağdaştırmış dört dörtlük çağdaş bir tiyatro adamı. Bu dönemde Sermet’le komşu oluyoruz. Eşi Seçkin ve üç çocuklanyla Bebek’e taşınıyorlar. Önce bir süre bizim de oturduğumuz Ehram Yokuşu'nda İnayet Hanım’ın evinde kalıyorlar, sonra Dereboyu Sokak'taki Çamlık
Çağan,‘Ayak Bacak Fabrikası’nın sahnelenmesiyle dönemin en önemli tiy atro yazarı olarak ortaya çıkar.
Oyuncu Sermet Çağan, Aziz Nesin’in “Ah Biz Eşekler” adlı oyununda.
Apartmanı'na taşmıyorlar. Burası gerçekten Sermet'in başarısının sürek li olarak kutlandığı bir şenlik evi. Hem uzatmalı çocukluklarını sürdüren sa natçı dostların uğradığı selatin meyha nelere taş çıkartan bir dost sofrası, hem de gerçek çocukların mutlulukla rını büyükleriyle paylaştıkları bir ço cuk bahçesi. Bu cömertliğin baş so rumlusu da, bir yandan yayınevlerine önemli çeviriler yetiştiren, bir yandan da o zengin sofraları hazırlayan Seç
kin.
Sermet. Savaş Oyunu adlı radyo oyununu Özdemir Nutku’yla sahneye uyarlayarak Erlangen ve Nancy’deki uluslararası tiyatro şenliklerine katılı yor. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi öğrencilerinin oy nadıkları bu oyun kazandığı birincilik ödülüyle Sermet’in başarısını daha da pekiştiriyor. Sermet o hızla 1966-67 ti yatro mevsiminde Türkiye'nin ilk sen dika tiyatrosunu kuruyor: TÖS. Tür
kiye Öğretmenler Sendikası’nın deste ğiyle kurulan bu tiyatro topluluğu 67 ili kapsayan bir Türkiye turnesinde bir yıl boyunca Ayak Bacak Fabrikası’nı ve gene onun hazırladığı Sacco ile Vanzetti’yi oynuyor. Binbir güçlüğe, anlayışsızlığa ve sanat düşmanlığına karşın. Bu aşın yorgunluğun sonunda Sermet, Seçkin’in deyimiyle bir “En-
farkTÖS ” geçiriyor. Bir süre yatak
tan çıkmaması gerekiyor. Ama hasta lık da çalışma hızını kesmiyor. Ser
met'in. Türkiye 70 ve At Gözü adlı yarım kalmış oyunların hazırlıklarını hastalığa aldırmadan sürdürüyor.
Gene aynı dönemde, Sermet’in iste ği üzerine, Piscator’un Tolstoy’dan uyarladığı Savaş ve Barış’ı çeviriyo rum. Sermet bu oyunu AST’a öneri yor. İyileşir iyileşmez, Ankara’ya gidip
Brecht’in Carrar Ana'nın Silahları’nı Ankara Yenişehir Tiyatrosu’nda sah
neye koyuyor. 'Savaş ve Banş'ın ilk çalışmaları için AST’ta bir toplantı ya pıyoruz. Hemen bunun ardından AST çalışanları greve girdikleri için bu gü zel tasarı da suya düşüyor. Ne gam! Biz aynı gün Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Özdemir Nulku'nun ti yatro öğrencileriyle bir söyleşiye katı lıyoruz, onların çalışmalarını
izliyo-Evi, tek kişilik bir üniversite
Sermet’le Seçkin’in Bebek'te otur dukları yıllar Nazmi’nin bahçeli mey hanesinin de altın çağı, özellikle yaz mevsiminde evlere sığmayan dost ka labalığıyla orada buluşuluyor. Sermet,
Selahattin Hilav, Atilla Tokatlı, Aziz Çalışlar, Utku Varlık, Nazmi’nin ge
dikli müşterileri. Ben ikinci memuriyet kitabım Değişen Tiyatro’yu yazarken iki paragraf arasında onlan yoklama dan edemiyorum. Ediple Mefharet’in Bebek'e taşınmalarıyla kadro daha da genişliyor. Seçkin’le Sermet’in evinin bir uzantısı haline gelen Nazmi’de sık sık Hayalet Oğuz. Ömer Uluç, Ali
Özoğuz, Edgar Kemal, Kuzgun Acar,
Özer Kabaş da görünüyorlar. Aslında Sermet’in evi tek kişilik bir üniversite. Değişik yaşlarda bir sürü öğrencinin, büyük bir keyifle, hiçbir kurumun öğ- retemeyeceği bilgileri ve deneyimleri onlara cömertçe aktaran bir kaynak.
Seçkin’le Sermet bu kaynağı kurut mamak için insanüstü bir çabayla çalı şıyorlar. Hem de bu çabayı'kimseye hissettirmeden. Kitaplar çevriliyor, ansiklopedilere danışmanlık ediliyor, maddeler hazırlanıyor. Bu arada asıl işleri olan tiyatrodan da uzak kalma maya çalışıyorlar. Tiyatro çevresinin bütün maya tutmazlığına karşın.
Mehmet Ulusoy’un inanılmaz bir ba
şarıyla gerçekleştirdiği 1967 Uluslara rası Gençlik Şenliği de Sermet'le Seç- kin'in cömertliklerinden izler taşıyor. Daha başka profesyonel ve am atör ti yatro çalışmaları da.
Eksilmeyen bir hızla yaşarken
Ansiklopedilerde Sermet Çağan’ın 10 Nisan İ929'da Amasya’da doğdu ğu yazılı. Amasya’da bir baba evi ol duğunu hatırlar gibiyim. Ama asıl unutamadığım ünlü tarihçi Arnold
Tovnbee Türkiye’ye geldiği zaman,
Sermet'in onu Amasya’da Ycşilır- m ak’ın kıyısındaki böyle bir evde nasıl ağırladığıdır. Ne mutlu o tarihçiye ki Anadolu’yu gezerken Sermet gibi bir yol arkadaşı bulmuştur. Kim bilir. Sermet'in anlatmadığı, anlatmaya va kit bulamadığı buna benzer daha nice güzel anıları vardı Amasya’yla, Amas ra’yla, Antalya’yla ilgili. Sermet işte böyle eksilmeyen bir hızla yaşarken, ’Ayak Bacak Fabrikası’nın İstanbul Sanat Tiyatrosu'nda sahnelenme hazırlıkları sırasında, beklenmedik bir anda bu dünyadan ayrıldı. Bu ölümün irkiltisini onu sevenlerden kimsenin unutabildiğini sanmıyorum. O şimdi sonsuzluğa göçen sevdiklerimizin ço ğu gibi nur içinde- yatıyordur demeye dilim varmıyor-koşuyordur. Hem de Hayalet Oğuz’un korur gibi yaptığı kale ye sayısız goller atarak. Balkanlar’ın en durdurulmaz merkez muhacimi hızıyla.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
