Bilgisayar destekli gazeteciliğin klasik haber anlayışında yaratacağı değişiklikler

Marmara lletigim Dergisi, Say:S, Ocak 194

BILGISAYAR DESTEKLI GAZETECILIGIN

KLASIK

HABER

ANLAYI$INDA

YARATACAGI DEGISITLIKLER

Yrd.Dog.Dr.Mahmut

OKTAY

MARMARA

UNIVERSITESI

Iletiqim

Fakiiltesi

r-cIRI$

Basn

sosyolojisinin ele

aldrlr

konulann bagrnda, basrnrn veya daha geniq terimle

kitle

iletigim araglannrn, hangi konulan igledigi; haberin

olu-qum

siireci,

bu

siirE

iginde haber kaynaklannm nasrl

belirlendili

ve kaynak-gazeteci

iligkisi;

ve _{iletigim aaglannrn igledigi konulardaki eksiklikler,}

gar-pilrlilrlar

ve

yanhglam

olugum sebepleri

gibi

meseleler gelir.

Acaba gazetecinin haber kaynagr olarah segtipi kaynaklar, gergelin

tam, dogru ve eksiksiz bir tammrm vermekte midirler? Bilgisine bagvurulan

kayuklar,

o meselenin goziimlenmesi ve do$m yanrtlar ahnabilmesi agrsrn-dan gergekten ihtiyag duyulan dogru kaynalilar

mrdr?

Gazeteu:i,dogru

soru-lan

sorup

do$u

ve yeterli yanrtlar mr almalitadrr?

Bunlar ve bu gibi sorular, klasiklegmig ve kurumlagmrq anlamdalii

ga-zetecilik

ve haber kavramuun dogasrnda bulunan birtakrm eksikliklere ve

garpftlftlara

igaret etmektedir. "Haber"in tek ve genel kabul gdrmiiE bir tanr-mr olmamasna ralmqn, onu belirleyen, ahqrlagelmig ve kurumlaqmrg birta-krm Ozellikler ve unsurlar

vardr.

Ahgrlagelmig anlamdaki "haber"in

do$asr-n

belirleyen bu dzellikler ve unsurlann, aynr zamanda onun eksikliklerinin

ve yanhE y6nlerinin nedenlerini de olugturdu$u One siirtilmektedir. Ne haber

konulan ve

kayuklanrun,

ne de haberin ara$tnlma ve iglenme bigimlerinin

(

kendi ig mantrgr ve rasyonalitesine uymasma ralmen _{- )} gerEeSin dogru

bi-Eimde yansrtrlabilmesi agnmdan yeterli olmadrgr

sili

srk giindeme getirilen

bir

mrtrgma konusu olmu$tur.

Yirmibirinci yiizyrhn

egi[inde, gazetecilik ve

iletiqim

teknolojileri-nin ulaqtr$r noktada, yeni birtakrm araglann kullarumryla gazetecili$in ve

ha-uercitigin yapsurda ve

igerilinde

de birtakrm depigimler mev!-anl gelmesi

,'eqyanin _{dogasr geregi"dir. Bilgisayar teknolojisinin}

_getirdili

imkanlar ve

otriin

veri/bilgVenformasyon bankalanntn,

bilgiyi

kiqisel kullanrcdann

ev-lerindeki

kiigtik

bilgisayarlara de$in ulaqtrrabilme kolayh$rnrn, habercilik

siirecindeki

araltlnq

(gazeteci) - haber

kaynalr

- ve haber tuketicisi arasrn-daki iiglti iligkinin de do$asrnda bir defiqime yol agmasr

gerekti[i

ifade

edilir

olmuqtur.

VeriTbilgi/enformasyon bankalan; gazeteler, dergiler, bilimsel

arag-trmalar,

malialeler,

kitaplar,

ara$tlrma raporlan,

istatistikler

ve

diler

alila

gelebilecek her

tiirlii

referans belgelerinin ve malzemesinin eleknonik olarak depolamp salilandrlr ve gerefinde ihtiyaq sahiplerinin,

bir

modem

vasrtasry-h bn-line

olarak,

kurumlanndalii

veya

evlerindeki

ki;isel

bilgisayarlarla ballanarak

kullalabilecekleri bilgi

kiittiphaneleridir. Bilgisayar destekli

ga-zeiecilik de, gazetecinin, bir bilgisayar terminali vasrlasryla, geqitli kelime iq-lemciler. veri kullantm programlan, telekomiinikasyon sistemleri ve

elektro-nik veri bankalanndan oluqan software programlan kullanarali haberini olug-turacak

bilgileri

edinmesidir( 1).

Bilgisayar destekli gazetecili$in erdemlerini savunanlar. bu geligi-min sadece

teknoldik bir

bigim ve yontem meselesi olarali kalmayaca!1 bu-nun hem haberin igeri$inde hem de gazeteci - kaynak iliqkisinde olumlu

yon-de

kdklii

ve yaprsal

bir

deliqime yol agacalrnr 6ne siirmektedirler. Biz de bu malialede, klasik

habercili$in ozelliklerini

irdeleyerek, bilgisayar destekli

gazetecililin, klasik haber araqtrrma ve yazma bigiminde ve

igerilinde

ne

gi-bi

farkhhhlara

yol agabilecelini

tarhpca$z.

II.

KLASIK HABERCILIX,I,NI-IVT$T

Gazetecilikte haber, genel olarali, "olaylarm hikayesi veya dzeti"

bi'

Eiminde tanrmlanmak

tafu(2). lletigim bilimci Wilbur

Schramm'a g6re, "haber

bir

olay

deSildir:

olduktan sonra algilanabilen

bir

olgudtu" Olayla dzdeS

dedil,fakat

olaym esas Qereevesi iginde tekrar

htrulabilmesi

hedefi'

dir"(3).

Walter Lippmann ise, haber ve gerqek arasmda

bir

aynm

yaparak

" haber ile gergek aym

de{ildir. Habefin

islevi,

bir

olalt

iletmek, gerEedin iS' Ievi ise, sukh

kalms olgulan

giltt

tsrf.um

g*nrmak

suretiyle

bit'birleri

ara-sutdaki basmtryt

kurarak, insano!]unun iletisimine olanak

tanrntak igin, gerEe{in resmini

yapabilmektir."

diye yazmahtadrr(4). Bemard Rochco da haberi, bir krsrm

bilgilerin

yayrnlanmali iizere ayilrlamp

dilerlerinin

g$zardr

edildili

veya kullanllmamal( iizere elendigi sosyal

bir

surecin

iiriinii

olarak

tanmlamaktadr(5).

Doris Graber, haber olusturma siirecini tanlmlayan dOrt modeldeD

bahxder

: Ayna modeli; profesyonel tnodel; karumsal motlel; ve siyasul nro-r/e/. Ayna modelini savunanlar.

kitle itetifim

araglanndaki haberlerin

gergc-lin

bir yansrmasr olmrsr gerektigini; gazetecilerin. qe\relerini

gozlemleye-rck

gOrdtiklerini mumk0n oldugunca dogru ve

objektif

olarak yansrtmalafl

icap ettigini belifimektedirler. Bu

giiriiliin

dayaDdrgl mant (, haberiD sosyal qevrede kendililinden

olu$r

ye gazeteci tarafindan herhangi bir

kath

yapl-mal$rzln

ayne

yansltllan

birolgu

oldugu yituiindedir(6).

Profesyonel modelde haber. yiiksek niteliklere ve mesleki becerilere sahip gazetecilik meslek meDsuplan

tantindan,

haberi oluqturan

qe$tli

un-surla.r arasnda denge saglayrcr bigimde, okuyucular/dinleyiciler agrsrndan

talldlgl

6nem ve

gekicilit

sebebiyle segilmig bulunan ilginE bir kolaj veya

bi-leqim olarak tanrmlanrr.

Ekonomik

nedenlerle. haberi olugtumn en Onemli unsur,

okuyuculurlzleyicinil

ilgisi

ve merakl olup, bu unsur medyannl ha-ber segiminde

kullandl$

olgtitler baklmrndan da

bidncil

dnemdedir(7).

Kurumsal (ttrgiitsel) model ise, ku.rum (Orgiit) teorisiue

dayanr:

ve dayandrgr temel, haber segiminde

kullan

an olgiillerin, kurum/itrgUt

igi

sii-reglel ve amaglann yarattr$ baskrlar farafrndan orlaya

gftantdlgr

inancr

iize-rine kuruludur. Bu kurumsal model. haberi olu$turan siir€cin. medya

kurulu-lu

igindeki ki$isel iliqkilerin. mesleksel normlann. sektortin yapBal

ozellik-lednin, rcknik meselelerinin. maliyet ve kazanq hesaplanmn ve

huliuki

ku-rallann

dogrultusunda

bigimlendi!ini

varsayar(8).

Siyasal model ise. haberin,

diirya

D her yerindo. gaz etecileriD

ideG

lojik

bakr$

ag

am

n ve iginde yatamlan siya,sal

gewel

n baskdan ve norm-lan gergevesinde olu$an bir

iiriin

oldugu inanclna dayanmakadr. Bu

mode-lin

varsaymlna gore, toplumda, mevcul sistemi ve statiikoyu savunan gori.iri-lere

izin

verilmekte, muhalif gorij$ler ise susturulmakmdrr. Haliim sistemin

ve gug merliezlerinin

uzallrda bulunal

geYreyi olu$turan

kililer

ve unsurlar,

istisnai haller dqlnda, haberlere konu olma gansrna sahip

degildirler(9).

Diger taratlan, Richard Davis ise. haber siirecini, "prizma

modeli"

gergevesinde agrklamal

adr.

Bu modele gdre hatler, tiim yonlerden gelen

bilgi

linlannl

toplamak suretiyle

bir krma

ve stizme _{leminden gegircn

bir

prizmadan

q

imaliiadr.

Bir baqka deyille, kitle iletiqim araglan, olaylan

ger-6l

geveleyen, baEka

bir

bigime ve Oze dOniiqtiiren ve onlan, vermek istedikleri

mesaj do[rultusunda yeniden iireten bir prizma gOrevi g6rmektedirler(10).

Haber siirecini agrklama gabalanna y0nelik bu tantmlar ve modellerin

higbirinin

tek

baErna gerge$i yansrtmadt$rm, hepsinin de gegitli Olgiilerde haberi tanrmlayan Ozellikler taqrdrprnr sOyleyebiliriz. Bu tantmlar ve model-ler gerEevesinde agrk veya tistii kapah bigimde ortaya grkan Ozellikler.

habe-rin, gergek diinyayr oluqturan geqitli olaylar arasurda

bir

segim ve

ayklama

(filtre)

iqlemi sonucu ortaya gil(tlgr; gazetecinin aynr bireysel, kurumsal ve mesleksel

filneleri

kullanarah olayr bigimlendirip yeniden "haber"

ad

altrn-da

iirettili;

ve haberin oluqturulma stireci iginde ba;ka insanlann

tanrkhklan-na baqvuruldu[u yOniindedir. Gergekten de haberin olugumu.

go[unlukla,

gazetecinin direkt

tarukhlr

ile

defil,

olaya kangmq veya orada hazr bulunan Eeqitli

kiqilerin tanftkklanna

baqvurularah

ikinci

el

kaynaklar vasttastyla gergeklegmektedir. Hatta, gazetecilerin do$rudan qahit olma

trsattna

sahip bulundugu olaylarda dahi, ahgkanhk gere$i, olay ve bunun yorumu bagka

in-sanlann izlenimlerine baqvurularali aktanlmalitadrr.

kon

Sigal. haberi, gazeteci ve haber kayna$r arasrnda cereyan eden bir gegit pazarh[a dayanan kargrhlih bir oyun olarak nitelemektedir. Herbert Gans da

ayu

"pazarlili" yalilagrmrnr benimseyerek, gazeteci - haber kayna$t

- ve okuyucu/izleyici arasurdalii

iliqkiyi

bir halat gekme yansrna

benzetmek-tedir(l 1). Bu Imlat gekme yangrnda, haber kaynaklanntn. gazetecinin

giinde-mine

girme

ganslarrnr

belirleyen

(ve b6ylece onlara, olayur

kendi

versi-yon'lannr anlatma tirsatrnr kazandrran) ddrt faktOr

vardtr :

(a) Ah$kanltk

(Haber vermeye hevesli kaynaklar, bir zaman sonra, gazetecinin'siirekli

baq-vurdu$u kiqiler haline gelmektedirler). (b) GiiE (Haber yaratma

giicii

ve

ko-numu dahil

olmali

iizere.

kiginin

sahip

oldulu

sosyal, ekonomik ve siyasal

giiq).(c) Haber olmaya uygun malzeme sa$lama yetenegi. (d)

Kaynalrn

ga-zeteciye olan

colrafi

ve sosyal

yaknlt[t.

Kamunun

ilgisini

gekmeyen. haber malzemesi yaprlmasutda kamu

yaran bulunmayan ve kendi alanlannda

"otorite"

kabul edilmeyen sradan

insanlann haber konusu veya kaynalr olmalan, ancali istisna durumlarda ve "gatryma" igeren durumlarda gergeklegmektedir. Gazeteci. yaptr$ iqin

do$a-sr

gereli

haber kaynahlanna muhtagtr. Haber konusu mcydana gelebilecek yer ve zamanrn kestirilebilmesindeki

zorluklar.

gazetecilerin olaylara, ge-nelde.

birinci

elden kiqisel tanrkhk etmelerini zorlaEtrrmaktadu. Bu durum.

gazetecileri,

belinizlili

ortadan kaldrncr,

gtiveniln

garantili ve istikrarh ha-ber kaynaklan olugturma gabalanna

itmigtir.

Gazetecilerin, mesleki

yirnlerinden gelen birtakrm

iliqkileri

sonucu'da, potansiyel haber

kaynalr

tcqkil eclecek

"ballantrlan"

bulunur'. Bunlarrn drErnda, haber eldc

"tr.

konr-sunda bilinen

etkili

merkczlerde _{konumlanarak ve bu merkezlerin gahqma}

alanlarrrrda uzmanlaqarak

faaliyetlerini

yiiri.ittirler.

Adliye.

siyasal

_irrtit".,

parlamento. pnlis. spor

kuliiplcri.

gcqitli denrek ve cemiyetler.

"gitir-ku,ur-lan v[r. gibi. her an rutin bigimde lnber _{malzemesi tegkil eden biigilerin}

etli'i-lcbilcceli

bu _{merkozlerin yanrsra, gegitli mpnrlar ve belgcler. ba,srn}

bildirile-ri

vc korrl'eranslan.

brilingler,

basrna ybnelik tanltlcl davetler. dernegler vb. de Onemli haber

kaynalilandr.

A- Haber Toptama

Siirecine

ltiEtin

tJgtii

Modet

Davis. gazetecilerin _{habcr malzemesi toprama siirecine}

_iligki'

_iiglii

bil

mulel

One siirmekredir. Bunlardan

birincisi. "taraflrhk"

ve

ozeilikle

"si-yasal

laral}hk"

kouusuna;

ikincisi

"kurumsal etkiler"e;

iigtinciisii

ise "pro_ t'esyonel haber _{de$erlendinne Olgiitleri ve}

_{normlul"na ilir|kin}

_varsayrmlar igermektedir(

l2)

:

(a)

Taraflrtrk

Modeti

(i)

Siyasal

Taraflrtrk

Modeli

Bu modcl haberi. siyasal

taraflhlrn

bir

iiriini.i olu-ali kabul

etmekre-df.

Bu'a

gOre.iletiqim

mcsleliyle

ugrapn rnuhabirlcr. yayrn

miidiirleri.

ya-zriqleri sorumlularr. edit0rler.

yaprmcrla

ve habcrcilik

ii;iyle

ugraqan

diler

insanlar. kendi ideolojik

elilimlerini

ve siyasal gdriii;lerini iglerine

d"

yr,rr,-lrrlar.

Bir

baqka gCI'iiq

sahipleri

_{isc siyasal taral'hhk u.giimunrnur haber}

pro-I'esyoncllerinden ziyade. kurumsal diizcydeki scrmaye gevrelerine - medya

srhiplcline.

hisscdarlara vs. - yiiklcnmesi

gerektili

inancrn<ladrlar. _Haberi

bizzat olugluranlar ise. paffonlaruun emrinde _Eahgan gOrcvlilerdir. _Siyasal

tarallhk

konusundaki trir bagka varsaylm da. haber prot'esyonellerinin,

igin-de yai;adrklan vc

qahgt*lan

_{toplumun ideolojik baskrsr altrnda}

_oldulilan

_ve yuriirliiktckisiyasal. _{sosyal, vc ekonomik kurumlann empoze etti$i}

_delerleri

ve statiikoyu benirnsemck durumunda bulunduklan y6niindedir.

Ozellikle

dri;

politika

haberciliginde

belirgin

duruma gelen bu

egilim.

gazetecilerin. riim diinvayr kendi ekorromik.

politik

.

kiiltiirel

ve icleolojik grkarlan

dolrul-t us unda de-Icrlendi rme

lcri

sonuc unu do! u nnaktadrr.

(ii) Knltiirel Taraflrtrk

Modeti

Bu model, haber siirecinin

kiiltiirel

delerler

gergevesinde (Fakat bu 63

kez, yukandaki modelden

fa*h

bigimde)

alg

anmast gerektigi varsaylmrnl one siirer. Bu modelde gazeteci' makro diizeyde

delil'

mikro dtizeyde

bir

ki.iltiid bagml

lk igincledir.

Yani'

tiim gazetecilerin qogunlugunun mensup

olduluna

iiramlan, liendi spesifik

kiittiirel

gevrelerine (Kozmopolitan'

kent-li.

iisi

srluf clelerler sistemine) olan

balhhklarr,

haber olu5turma stirecinde

ettili

olmahairr.

Bu inarca gore' toplumun iginde bir

alt-kiiltur

grubu

olul-turan gazeteciler, mesloki

birliktelik'

ortak atrqkantrklar ve ya{am tarzr' ve paylaqilan degerler vasltaslyla

bir

gug odalr ve baskr grubu

olulturmal

a ve

lu

fUitti.ef yattnttgl,

mesleklerini icra ederken de

hissettimektedirler'

(b)

Kurumsal

Etkiler

ve

Basktlar

Kurumsal etliiler ve baskrtar ise. haber siirecine

ili*in

uqlu modelin

ikinci

aya$rm leqkil eder. Bu modele gdrs, ekonomik baskrlar ve kurumsal st-nrrlama]ar-. habei toplama siirecine etlii ederck haberin

olu$munu

bigimlen-dirir.

Bu stnrlamalardan baztlan qunlardrr:

(i)

Rutin

Haber

Kaynaklan

Sistemi (Beat System)

Rekabetir yarattrgr ekonomik

bask

ar, tiim medya kuruluElanrrr'

ru-tin ve garanlili haber kaynaklanna yonelfrnektedir. Haberin zaman ve mekar

bahmndan

lahmin edilemez ka.raliteri.

bas

r. adliye. parlamen(o' siyasal

pa

iler, polis.

ge$tli

cemiyetler ve spor kulUpleri, egitim kururnlafl

vb

gibi

iraberin

ruth

vi

liril.ruh

biqimde edinilebilecegi yerlerde uslenmeye

itmig-lir.

Boylece. biitqe, personcl' zaman

gibi

unsurlar daha

iyi

ve etliitt bigimde

orgiitlenmekte ve haberil edinilmesinde de bir itlgiide gi.ivence

saglanmakta-drr-.

Fal€t

bu sistemin saklltcasr. sozii edilen rutin haber kaynaklarmrn'

habe-rin

igerilini

belirleme gibi bir avaniaja sahip

olmalandr'

Bu yerlerdeki "uz-maniar"-ve

gorevlilcrin sijyledikleri

sozler.

verdikleri

demegler ve

bilgiler

dogru kabul edilerek haber

igerili

olugturulmalitadf. Bu sistemin bir

balka

sal0ncasr ise. bu kaynaklardan edinilen bilgilerin teli yonlu bir muhtevaya

sa-hip "paket gazetecilige" yol agmalandr. Bu sebeplerle sistem eleqtirilmekte

ve gazetecililin "konu"larla

defil'

"olaylar"la u$aqmrsr gerektigi ifade

edil-mektedL.

(ii)

Cazetecitigin ve

Halrer

Akrgmrn

Diizenli

Olmasr

Ekonomili gereklitiklerin

zo

adrgr mcsleksel uygulamalann bir baq-kasl da, haber

atrglnn

giinliik

ve diizenti bigimde

sallanmasdlr'

saa eri, sayfa adedi, program planlamast vb. gibi unsudan,

silekli

ve

al{rla-gelmiE bir haber,

bilgi

ve program iiretimine ihtiyag gostermektedir. Medya

kurulugunun okuyucu/izleyici oraru, reklam payl, yayn prcgftunt vs. bu iire-tim ve atrqa

ba!hd[.

lletigim mesleginin bu

ozellili,

Llrumsal ve mesleksel

ihtiyaglann karqrlanmasr amacryla

siirekli

bir

taze

bilgi

aray{rnr

gerektir-mektedir.

(iii)

Zaman Smlrlamasr

Habercilikte gegerli olan bir batka kuml, meslelin

belirli bir

zaman smrlamasmrn baskrsr alunda

siirdiiriilmesidt.

Haberlerin toplanmasr, iglen-mesi. di.izenlenmesi, yaymlanmasr, hepsi de belirli zaman srnrlamalanna tabi olan galrgmalar olup, yayrn

ak{lnln

ertelenmesi, o kurulugun i$lev

dl$

kal-masr sonucunu dogurabilmektedir.

(iv)

_{Okuyucularrn/Izleyicil€rin Tepkileri}

Oklyucry'izleyici tepkileri; tiraj seviyeleri, okuyucu

ar

ietleri,

izleyi-ci rating'leriyle olEulen ve medya ekonomisinin dnemli

bir

unsurunu tegkil

eden bir husustur. Okuyucu ve izleyicilerin _{myrsmda azalma, kurulugun}

rek-lam pastaslndalii payrm

etliileyeceli

gibi, prestij knyhm da beraberinde

geti-rir. Bu nedenle, gazetelerldgrgilsl, 1a4ye^slevizyon qirketleri; g{trUntg, say-fa ve program diizenlemeleri; igeriksel yenitikler vb. gibi gahqmalarla

kendi-lerini

_{okuyucMzleyici beleni}

ve trleplerine uyarlamakiadrlar.

(v).

llan

ve

Reklam Ver€nl€rin

Tepkileri

Reklam ve

ilan

veren kesimlerin baskllan ve etliileme gabalan da,

reklam ve ilanlara

balrmh

bulunan

iletilim

sektijriiniin

kar;llagtlgl

slnrla-maladan

birisidir,

(vi).

Yayrncrlarm

ve

Patronlann Tutumlan

Medya

kuduglannda

yonetici durumunda bulunan

yazdlleri

miidii-ni, yayrn miidtirii, editbr, haber geh gibi, haber ve pogram igeriklerinin belir-lenmesin& soz sahibi kimselerin ve medya patonlanrun, kiiLltiirel, ideolojik,

politik

veya ekonomik gerekgelere dayanan tutumlan da habercilik meslepi-nin kar$lla$tlgr

smdamalardr.

Gazetecilik Orgiitlerinin benimsedigi meslek standartlafl vasltasryla karqr grkrlarak aqrlrnaya gal4rlan bu subjektif

(c)- Mesleks€l (Profesyon€l) Degerler ve

Normlar

Haber toplama konusunda i.igiincu model.gazetecilik mesleginitr

keD-disini ve profesyonellik kavrinnlnr on planda tutan bb yaklaym

gctirmekte-dir.

Bu modelde, haberlcrin toplaDmasl ve oluqturulmasl siirecinde Scqerli olan. k-urumsal zorunluhkl.u veya idcolojiden ziyade. protesyonellik

illiele-ri

ve

deferleridir.

(i)

Profesyonelizm

hotbsyonetizm.

haber toptama ve yazma mesleginin icra edilmesi igin gerekli olan dcpiEmez ve benzer standartlann aqtlanmast ve benimsen-mesini ifade eden bir kav.dmdr. Bu

kawamn

vurgulamali istedigi husus.

ha-bercilik meslelirrde ba|at roliin, dogrudan

dolruya mcsleli

icm eden

gazete-ciler.

edito

er. yaplmcrlar vb. gibi

kililerde

oldugudur. Yaygrnla$al ilctir)im

elitirni

ve sayrlan giderek afian iletiqim takiilteleri, aynr mesleksel illieler ve

standarllan. benzer deger yargrlanDt

vc normlan

bcnimsemiS

bir

ilcti$im

meslek mensuptan

alt-kiiltiirii

olulturmakta'

bu

ortak

gorgii ve derreyim.

mesleki

bir

onak davranrE

bigimi

ve dayan$ma yaralmakladn'.

(ii)

Paylaqrlan De$erler ve

Normlar

Paylar5rlan

delerlcr

ve normlar,yiiksek

bir

grup

kimli!i

vc

dzde$lc!-mesine yol agarali. bir meslegin baEarlyta yerine gelirilmesi iqin gerekli olan

mesleki sosyalleqme siirccine katkrda bulunurla.r. Bu paylaillarl degerler vc

rormlar

vc edinilen egilim ve sosyallelme. gazetecilerin iddiasrru g6rc.

ha-berin tenmr. haber konulannrll seQilmesi ve habcrin olu$lurulmasr gibi

mes-leki konulur,

sadece gazetecilerin uzmanhlr vc bilgisi dahilirlde bulunan

bir

ayflcalk

durumuna sokmaliladr. Prot'esyonellik modeline gdre.sahip

bulu-nan bu ortali dzellikter' gazctecileri haber siire'cirde tck

yetkili

ve layin edici

konumuna

getidigi

gibi,

ay

zamitrda, paylrqdan degcrler ve nomlar, onla-ra mesteki yalamtannda yol gostererek, meslek-igi geliqkiler ve anlaqmazhk-lar en aza indirilmektedir. Bu degerler, haber toplayan muhabiri. haber konu-lanm segerken; haber kaynaklannr

kullallulien;

haber toplama ve yazma

iqle-vini

yerine getirirlien oldugu kadar. masa baqrnda haber

delerleMhmesi

ya-pan yazr iqleri ve yaylD sorumlulannr da

elkileyip

yonlendirmektedir.

(iii)- Olaylann

Rapor Edilmesi

Habercilik. olaylann

rapor edilmesine dayanu. Haber olarali nite-66

lenen olaylann

ayrdedici

ve belirleyici

dzellili.

bunLrrrn taDrmlanabilir,

so-mut ve kavranabilir

olmalafldf.

Olaylann ve

olgular

r aksine, kavramlar ve

fikirler

ise tanrmlanmasr giig. karmaS* ve genellikle miiphem karakterlidir.

Haberlere konu olall birgok _{olay, ashnda. Daniet Boorstin,in sdzleriyle "ya_}

pay gergekler"dir. "Yapay gergeklik"ten kasrt, bu olaylann. basrn toplantrsr.

g6steri. _{toren, konferans. demeg vb.}

_gibi

_{srrf basrna ve kamuoyuna yOnelik} olarak yapay bigimdc

_{"diizenlenmig',}

_olmalafldr.

(iv) Zamanhhk

Zamanl lk (timetiness), son haberden bu yana _{olup biten haberteri}

fa-rumlar.

Giinliik

basrn _{aEsllrdalt, bu siire, gazetenin son niisha$nm}

_q

(tlgl

za-mafldan sonrald yirmid0rl saat: radyo-tv kuruluqlan igirr ise son haber biilte_ ninden bu yana olan

siiredf.

Zamanhlft. bir

bilginin

',O$enildikten sonra en krsa siirede kamuya duyuruhnasr"

allamrna

gelmekrcdir.

_{Bir bilginin}

"za-manh" olmasr

iqil.

onun, yeni

vuku

bulmuq (recency) veya yeni

ortaya

qF

karrlmr$

buluDmtsr gereklidir.

Aynca.

bu bilginirr,

olrenildikten

hemen

sonra en

k$a

siirede {immediacy)

yayrnlanmas

ve giinceugeqerli

(cur-rency) olmasr icap eder. Haberde geqerli olan unsur. onun ne zlman vuliu

bul-dugundan daha gok. dDceden

bilhmeyen bir olayn

giin lqrgrna yeni grkmrq

olmas.

veya

bililen

bir olayrn bilinmeycn bir ydniiniin O$eniftnesi ve bu ye_ ni bilginirr. toplumun ilgisiui _{Eekecek. dgrenilmesinde kamu yamn bulunan}

bir

olay olmasrdr(

l3).

(v)-

_Dramatik

_Ozellik

Mcdyadalii birgok dykii, dramatik

dzellikleri

dolayrsryla haber ola-rali seqili.rkeu. rutin olaylar da dramatize edilerek habcr yaprlular. HalLnl

il-gisini gekmcye devam et(ikEe ertcsi giinler de siirdiiriilen bu dykiiter,

ilginin

azalmaya ballamasryla vcya onun yerini alacali daha itginq _{bir kouu Qftrnca} ,

soua

erdirilirler.

(vi)

_Qatrgma

"Qatrgma"

(contlict)

unsuru,

gtiniimiiz

haberciliginin en 6nemli

un-surlanndan

biridir.

_{Felaker. srva$. $iddet. kavga. anlagmazhk, olumsuzluk} vb. iqeren konular

gii

liik

hayatrn rutin

aj

_;t

iginde her zaman _iahit olunma_ yan istisnai durumlar oldulilan igin _{okuyucunun/izleyicinin ilgisirri} gekerler: bu sebeple de haber degerleri yiiksektir. _{Gerqek gUnliik hayatta}

_sfadl$

_olan

bu otaylar. medyamn

olalan

ve gok srk i$ledikleri konular

oldulu

iqin. in_ 67

sanlara, gergek hayatr tam yansltmayan kanll ve kaotik

bir

dUnya goriintiisii

sunulmaktadr.

(vii) Ooceden Kestirilemeyen veya Alls maml! Olaylsra Yer Yerme

Medyamn haber konusu olarak iSledi$ konular,

qa;rtrcl

Ye

al$lLna-drk olaylara dayandrdarak halkrn

ilgisi

gekilmeye, ve bdylece timjlar ve

iz-leyici

oranlan

arttnlrnaya gah$lmaktadr'

(viii) Yakmltk

Yakrnl*

kdteri,

olayrn, medyamn hedef

kitlesine

colrafi

ve

fiziki

ydnden

oldulu

kadar, duygusal bakrmdan da

yakrnhlrnr

gtiz oniinde bulun-duran bir olgiidiir. lnsanlann, kendilerine

yakn

olan ve kendi yalamlanm ve

grkarlannr etkilemesi muhtemel konulara

ilgi

duymalan

dofaldr'

Medya' bu doEal

ilgiyi

kullanarak okuyucu ve

izleyici

sayrsm arttlrmak ister.

(ix)- Ki$is€[€stirme

Kitle

iletiqim araglanmn, haberleri kiiiselleqtirme konusundaki genel

epilimleri, karmaqrk gergekleri, bir kiqinin

yapt ilan

i$ler seviyesine

indige-yirek

basitleEirme ve

anlErlr

krlr-na isteklerinin bir sonucudur. Insanlan an-latan hiliayeler. hem daha iyi anlaE

r,

hem de insan dolasrndalii merak unsu-runa hitap ederek daha fazla

ilgiyi

geker.

(x)-

Gorseue$tirme

Televizyonun, g&sel yam

agr

basan bir ileti$im aracl

olnasl,

gftun-tii

ve resim unsurunu tin plana

gftanr.

Televizyonla rekabet iginde bulunan

yazrt

basrn da, son

yirmi

y

fu

fotograf unsuruna onem

verm$' igerilini

ol-dugu kadar

dl

gd,riinii$iinii de

renklendimek

ihtiyacm

duymu$tu(

l4).

III.

BILGISAYAR DESTEKLI GAZETECILIdIN

AVAN-TAJLARI VE SINIRLARI

A- Tanrm

Daha once de

belintilimiz

gibi, bilgisayar destekli gazetecilik' ga-zetecinin, bir bilgisayar

t€minali

vastasryla; kelime i$lemciler' Yeri

bankala-nndan oluqan bir

dizi

softwarc program kullanarak haberini olu$turacali

bil-gileri edinmesidir. Veri/bilgi/enformasyon bankalan ise, gazeteier, dergiler, bilimsel

araftrmalar,

makaleler, kitaplar,

arqtrma

raporlan, istatiSikler, ve her

tiirlii

ba$vuru malzemesinin

_elekfonit

_olarak

_{depolanp saklandrlr}

_ve

gereginde ihtiyag sahiplerinin,

bir

modem vasrtasryla on-line olarak, kendi bulunduklan yerdeki kiqisel bilgisayarlanyla baplanarak kullanabilecekleri

bilgi

kiitiiphaneleridir. Mevcut

bilgi

bankalanndan

baztlan,

Disclosure, Dow Jones News Retrieval, CompuServe,

Diqlog,

BRS,dtr(15\-B-

Bilgisayar

Destekli

Gazetecili$n

Getirdikteri

Bilgisayar _{destekli gazeteciligi savunanlar, temel Ozelliklerini} aynn-tth olamk belirttigimiz klasik gazetecilik anlayrgrnrn eksik yonlerini elegtire-rek, gazetecilikte

online

haber baglantlsl imkanlannm de\Teye

gimesiyle,

bilgisayar teknolojisinin,

gazetereciligin bigiminde

ve

igeriginde dnemti

farkll*lar

yantacagr

ileri

siirmektedirler.

(a)-

_{Haberlerin lgerilindeki Yenitikler}

(i)-

_Objektillik

_Kriteri

Klasik

gazetecilik _anlayrqrnrn

_dayandmldrg

_mit,lerden

_birisi,

"ob-jektiflik" kiteridir.

Gazetecilikre objektiflik, bir haberi olu$tururlien

kullam-lan bir dizi siizel araglar ve yiintemleri ifade eder. Bu anlamdati

objektiflik

karramrnrn,

bir

haberin dogrulu!uyla, gerqekligiyle veya tarafsrzhlryla

hig-bir

alalia$ yoktur. Gazetecilikteki

objektiflik,

_{gazetecinin haberini}

oluqtu-ruken,

kendi ki$isel de[er yargrlannr ve

trrafh

yorumunu haberin

igeriline

kanftrrmamasr

anlam

a gelmektedir.

_Ye

_elik

gazetecilik anlayrgrnda bu

illem,

haberin

igerililde

iigiincii

_$ahls

kullanrlrnali

suretiyle gazetecinin kendini haberin

d$nda

brakmaslyla ve her

tiirlii

anlatlmn

ve yorumun ha-ber kaynaklannrn

verdikleri

bilgilere atfeditmesiyle yerine

getirilmelftdir.

lhtilafl

duumlarda ise, farktr goriiglere ba5vurularak denge sallanmaya

ga-hrlmaktadr.

Gazetecinin, haberin drgrnda tutulrnasr demek ise, tiimuyle ha-ber kaynaklanna tabi olmak anlamrna gelmektedh(16).

Bitgisayar desrekli

gazerecilili

savunanlar, klasik anlamdati

objek-tiflik

anlayrgrm ele$tirerek bunun, "ne, nerede, ne zaman.

kim,'

sorulanna

aglkllk

getirebilmesine karqrn, "nasrl" ve "neden" sorulannr havada

brakan

bir

yaklaqrm

oldulunu

6ne siirmektedirler. Bunlar,

klasik

"haber"

kavramr-nm olaylann

t€k

bir

yoniine

alrl

i verdigini, fakat

ya$m

gergek anlamda

Haberle-rin otuqumutda olaylar

afilr

basitleDtirilmekte ve

gelitli

sbeotiplcr

kullamla-rat

geiEekler tek boyuta indirgenmektedir.

Kaynaklanl

srnfhhgr ve

gogun-lukla kiqilerin aqrklamalanna. resmi kaynalilara ve "uzmar" gdriillerine da-yanarali haberin yazrlmasr. gergek anlamdati

bir objektitli$i

imkansrz

ktl-malitadlr. Klasik

habercililin "kaynala"

alm

tabi bulunan bir yapt

oluqtur-masr. diiriistlogiiDe irlanllan haber kaynaklarinn her soyledigilri

dolru

ktbul

cden ve bir kaynalrn

vcrdili

bilgirrin baqka bir kaynagln agzlndan

do!rulal-drgr veya yalanlandrgl "sozel"

bir iletilim

ktiltiifii

ve gelenegi

yaratmr!-r1I(18).

Bilgisayr

destekli gazeteciligin ise' haberio sadece toplanma SekliDi

degiltimekle

kalmayrp.

ola

yeni

bir

iqerik

zenginlili

ve biqimi

kazitndrmca-!r

-silylenebilir.

On-lillc

teknoloji. haberin yazan ile haber konusu ara'snldaki

leleriekset

ili$kiyi

degi$lircrck. ona' toplum

yarama

hizmct eder

yeni

vc

gerqek bir objektitlik anlayr$r

getimi;tir.

Bu ycni iligkide.

urrli

lrabcr'

baqka-irnur tanrmtadr!r veya "oldugunu soyledigi" Sey

dcgil.

gergekte olan

lcyirr

objektif bir

lanlmlamasr olacaktrr(

l9)

(ii)-

Haber Kaynagtna Karqr Bafrmsrzltk

Bilgisayar destekli hrb€rcilikte. habcri oluqtur,rr gazcteci. lu1ft habcr

kaynaklarna kar$r balrmstz ve

doranmh

olacaktll.. Haberde

objektillilir

ve

gergekli!in

saptrnlmasrnn. haber

siirecinill kelldi

yapNsl

Earprkllilartntn

yaursra. genelde ya bizzat gazelecinin. ait oldugu ulusal.

kiiltiircl

ve siyasrl

iistemle uyum sa$lamali igilr sistcmli

otank

kendi kendinc ve biterek

uygu-ladr!r

trir davranrq sonucu oldugu, ya da

kaynaklurn yctersizlili

veya gcnc

kaynklann, kendi

E

iarlan dogrultusunda biterek hedef

saplmalall

rede-riylc

gazetccinin de kurban oldugu

bb

yanhs ve eksik

bitgilendimeye

da-yandlgl

bitinmektcdl.

Bilgisayar destekti gazctecilik ydntemlcrinin.

habe-rin sosyal ve

kiilliirel

sihece baglmh biJ iiriin olmasnnn dogal

$ltucu

olal

bi-dnci kategoriye gircn garpltmatiudan ziyade. hatrcr kayrla-Unla bagh bulunan

ikinci

kategori yauthqlantl dtizeltilmesi yolunda onemli bir

avaltaj

sa-Eladr-It

belinilebilir.

Aflft

gazetcci. haberini arar;trr[ken.

bilgi

banlialanyla

on-linc

ileti-lim

vasriaslyla kendi bilgisayanna alitardrgl bilgilere dayarurdli.

olayn

geg-migini. ait

oldulu

gergcveyi, dayandrgl sebepleri.

ohyla

ilgili

kiqileri. soruna

itifkrn

istatistikleri dgrenerek. sozlii

krytlaklfflll

ve rcsmi agddamalann

dog-ruiuk derecesini ara$tlrma; olaym

tiimiiyle

giinrErlrrra grlianlmasn)a hizmet edecek dogru ve yeterli sorulr-n sorma ve ccvaplarl denetlcme: vc haberini

ratliamlara dayzularali verme imkanma kavu$acaktrr. Klasik haber aulayr$r-nrn

tiziinii olultulan

ve sall halrcr

kaymklannm

aqrklamalanr)a dayaDan

s(!

zel gelcnek. ycrini. gazercciDin haber

kaynaklanln

dogrululunu ve

halrrin

iqcrilini

dcnctleycbilcce-Ii daha bagrmsrz

bir

haber anlayr$ma

terkcdecek-rir(20).

(iii)-

Haber Kavramrnda

Yenilik

Klasik haber

anlayr;r

n kendi dogasrnda bulunan eksiklikler _{ve Ear.}

prtnlaya yol agan oz-cllikler. bilgisayiu destckli gazetecilik vasrlasryla

dlemli

OlgUde

azalnaktidrr.

Klasik habcr. eglence/sansasyon ve

ycnilik

nrayrqr

ne-dcniyle geqmiqi ihmal cderek

_limdiki

zaman iizerinde yogunla$r. CcEcrli kavramliu

";imdi

ve buftlda" kavmmlan olup, bu anlayr; yekpare ve siirekli-likten yoksun bir habcr modeline yol agar. Habe er. o _{_qiir} iU

gcrqeklili

iqin-de yaymtanarali. hikaycyi ail oldugu gcrgeveye otunacali Or

bilgi

ve agrlila-ma ihmal edilir. Haberlerin bu yekparc vc kopuk kopuk

kar*tcri

ve

dey

n-srzh!r. okuyuculiur/izlcyicitcri, birtririyle bagrnhl olaylan rnlamh ye tutarlr

bir

biiliinliik

iqirrdc

rlgrlamalitrrr

ahkor(21).

Onrclin

nlcdyitdr J\u r

ir!rrlrk

verilcrl

gat$mr

vc suE

haberlerilir

okuyucu vc izleyicilerde gcrEck hayala

iligkin varatlr!r

kxrlik

dunya irnajr. bu konudalii islalistiksel

nkkftnlalrn

ya-yurlitnmasr ve rnaliz cdilmcsi halindc. gOriiniirdc

yantrlat

bu

yolun

suq dal-gasnra karin]. hiE s:unldrgr Olgude

giinliik

hayatllt olagan bir paryasr olmadrgr

anlaylacaktrr.

Kl

sik aDlamdaki habcr. sosyal problemlcri sadccc "Qatrqma" vc suE dogurirn duxmlarda elc alma egilimirrde olup. hatrer pc$oncli _de.

90-gunlukl

. sosyal problcmleri

yetkinlikle

ele alacali bitgi

birikimi

ve

uzman-lll.tan

yoksundur.

Bilgisayar dcslekli gazctccilik ise. klasik anlamdalii

hatrd

deslcklc-yici

ve

lrslcyici

aynntr ve

zenginli]i

sallayarak. olaylar ansrnddii bagnltryr

kurma yonijndc rrrlamL

bir

biitiinliik

olugturacali

qe;itli

analizler yapmaya

yarayan

bilgilcri

saglar; gazetccive, bu

bilgileri

yorumlayank aydtnlalrcl

sentezlere

v

ma imkanr verir.

Bilgisayr

destekli gazelecilik sayesindc.

bili-neo olaylara da, daha

(ilce

lartedilemeycn ycni boyutlar

kzandrfltf.

Bdylc-ce. kopuk kopuli haberlere anlamh bir

biitunliik

saglandrgl gibi. eskimif

gibi

gdziikcn

bilgilore ili$kin

kcgtedilen yeni boyutlar sayesinde eski haberler.

halkn

ycniden

ilgisiri

gekccck _{Wkilde giirrcellcritirilir} vc tazelenir.

AmerikaL sosyolog Robert B. Park. "tarihsel

_bilgi"

_ile

"haber" ara-smda aynm yapamk. tarihsel

bilginin

sadece otaylan talrlmlama]ila

kalma-yrp. olrlan. tarihsel siircE igindeki yerine ve anlamrna yerle$tirmek

sureliylc

bir

btitiinliik

olufturdugrna dikkat ge*mektedir.

"Bilgi"

ve "haber"

ki

fa*hhga

da

diklal

geken Park, "

bilgi

sahibi

("Malumauar")

olna" ile

"a5ina

olrn"

Yawamlannr birbirinden

ayfmaktadf.

Yazar'

bilginin

kahcr, soyut ve dogrudan deneyimterle elde edilemeyen kamkterde olmasrna kar-Sn,

haberil

somut, tanrmsal(descriptive),"zaman"la

srnrl

ve

giinliilvgegici

oldulunu

belirtmekte, habe erin insanlarda olaylar

hakl

nda' "zaman"la

sr-nllh

bir

a$nal

i yarattrgnr vurgulamalitadr. Buna gdre, "a$ina olma"' somut ve dolaysrz bir kavrayrq yoluyla veya kiqisel tecriibelere dayanarali gerqek-legmekte;

"bilgi

sahibi olma" ise, resmi

elitimle

veya sistematik ara$t.rmalar sonucu elde edilen soyut bir anlama saglamaktadr. Somut ve deskriptif

nite-lile

sahip olan

birincisi,

olgular ve durumlarla (facts) ugra$rrken, soyut ve

analitik karakterdeki

ikincisi,

kawamlarla (conceps)

ilgilenir.

Aqina

oldu-gumuz haberler yoniinden. belli bir zaman sonra, sistematik am{tfmayla

bil-gi sahibi (malumattar) olunabilir(22). Haberlerin oluqumunda da' olaylann

dq

goriintiisiine, onlann ozgeqmiqini (background) anlatan

bilgiler

ekleye-rck, gergek anlamda bilgilendirme yoluna

gidilmelidir'

Bilgisayar

destekli gazetecilik sayesinde.

bilgi

bankalannda depo-lanmrg butunan

bilgiler

kullanrlarak "aqina olunan" bilgiye. "malumattar ol-mayf' sa$layrcr bilgler eklenmekte, bu yolla hem giincel hab€re yeni boyuthr

kazandr

makta, hem de varolan

bilgiler

yeniden

illenerek

giincelleltiril-mektedir. Walter Lippman'rn sdzlerini

tekarlarsak.

laber

ve gergek eEan' tamlt

de(ittlit

.

Hoberin

islei

bir olay

dn plana

gkarmaknr: gereegi

islevi

ise, g(it iinmeyen

olaylan

giitr rStlna gtkorarak

onlan birbiriyle

ba$tnnh

bi-giude aE*lamak,

bdylece

insanluru

giinliik

hdyatlarutdu y(trat lanacagl gergekli!,in

bir

resmini

_{Ei:nektir(23).Bo}

agrlilamalann rgrlntda. bilgisayar

destekli gazeteciligin, yiizeyscl ve kurgusal

bilgi

ile analitik gerqek arasrnda

bir denge

kurdulunu

sdyleyebiliriz. Bilgisayar destekli gazetecilik. gaz ete-ciye bir gegit

bilim

adamr yaklagrmr sallamaL

suetiyle

haberin. olayla

smrh

d$

goriinuqiinii alarali.

olaylam

"nigin" ve "nasll" meydana

geldilini

araS-tmali

ve olaylar araslndalii "trend"leri

kelfetmek

imkannn saglayacalitr.

Tom Koch, haberleri tig kategoriye

aym

akladn

dnemsi:lveya ge-gici hikaye;

olay

ait oldtt{u ve onu anlam

kazandtut

Eevre ve _Sartlar

Eerge-vesinde ele

alat

(contextual) hikaye: ve

yap$al hikare(z4).

(l)-

Onemsiz veya gegici hikaye.

"kim"

tarafrndan "neyin". "ne

za-man" ve "nerede" sOylendigini anlatan klasik haber anlayrqrnt tanrmlar. Bu

tiir haberler. ait

oldulu

qergeveden soyutlanmq,

yeharc

ve genellikle haber

kaynaklannln sdylediklcrinin, fazla bh degerlendimeye tabi lutulmadan ay-llen aktanldrpr ve

bir

siire sonra etkisini yitirecek olan haberlgrdir.

(2)-

Olayr ait

oldulu

ve ona

anlam kazandrran

geyr€ ve

_$artlar

gergevesinde elealan hikaye

twnde

ise, tek teli olaylar, onlan anlamh

hla-cali gevre ve $artlann olugurdugu boyutta gostermek suretiyle verilmehe ve boylece olayrn sebepleri irdelenerck Onemi vurgulanmaktadu. Bu haber ttiru,

tek

bir

olayr

(Bir 6liimii.

htikiimet karaflm, siyasal olayl vs.) daha genig

bir

gergevede ele alarak. dnrcgin

gqmilteki

benzer olaylar ve dogudugu

sonug-lar

hatrlatllarak oklyucu/izleyici uyanlmaktadf.

(3)-

Yapsal

hikayede de, olaylar ara$nda sebep sonue ili$kisi

kuul-mak suretiyle ve

birbirleriyle

olan

bagnt

an g0sterilerek, olayrn sebebini

telkil

eden, ama yalln hikayede agrkea goriilemeyen siyasal. ekonomik ve

kiiltiael

euenler

amliz

edilk. Boylece, olaylann

dq

gdrurtUsiinde fad(edile-meyecek olan gergekter, daha geni$ qaph sosyal iligkiler gergevesinde

iligki-lendirilerek ortaya kolmaya

_eal$

(25).

l$e,

bilgisayar destekli gazetecilik tiiLriinde, habercilik, klasik

yiizey-sel iqeriginde kurtafllamli. Koch'un son

iki

haber kaaegorisine uygun

bigim-de,

araltrmacr

gazetecilik ydniinde Onemli bir destek saglanmaktadr.

Boy-lece, "haber" kavramr geuigleyerek daha

giivenilir

ve daha canh

bir

haberci-lik

anlayry yede$ecek ve haber toplama i$lemi kolayla$ank llzlanacak; hat-ta ulusal

snrlann

otesinde, uluslararasl

bilgi

kaynaklanna eriqim

miimkiin

olacali[r.

(b). Bilgisayar lhstekli Geeteciligin Saglayac4r Teknik K0laytklat

(i)- Zaman

ASEmdan

Bilgisayar destekli gazetecilik, habedn toplanmasr ve

aynnt

andrnl-masrnda zamamn etliin kullanrmrnr sallayacaliur. Haber kaynaklanmn

ver-dili

bilgileril

ve haberin genel olarali "check" edilmesi kolaylaqacak ve

hv-lanacakt[.

(ii)-

Personel

Ag$mdan

Haber personelinin

kullanlml

ve gahlmasl daha rasyonel ve

verimli

hale gelecek ve daha ksa sitede. daha rahat bigimde ve ortamda bilgiler elde

edilebileceli

igin personelin gereksiz i$gi.icti ve verim kaybl onlenecektir.

(iii)-

15

Verimi AEsrndan

akrfr saglanacalilr. Haberlcrin eldc cdilmesinde kolayhk saglanmasr

aq$rn-dan da. haberi etde cdememckten do-Ian srkurtrlar ve gergirtlikler azalacalitr.

Alnca.

bilgisayann kendi tcknik imkanlimndan yararlan.ui i.

bilginin

depo-lanmasr, gerektiginde geri _Ealnlrnasr.

lrsnif

sdilmesi/srutlanmasr.

istatis-tikler glkanlmasr. gcEitli trend'ledn ar,r$turlmasr. qcmalar ve

grafililer

gizil-mesi

gibi

iElcmlcl

kolayllkla

yaprlabilir duruma gelccektir -

ki

bilgisayamr

bu

i;lcvlerinin

bazrlanndan ,medya kurulu$lanndr halcn

yi ?rlaulmaktadl.

rv-

soNUq

Klasik anlamdaH gazetecilik. kendi iqsel mantlgr iEirde

"Jrlcr"

bir

segim ve

ay

;lama

i;lemi

sonucu "hal]er" olarali

seqtili

olaylan l)elli bir

siiz-geEten geEirerek halkn sunmakta vc "gcrEelirt"

srnrh

ve

tarall

bt

gonintii-siinti olulturmalitadrr. Sistemin cksikligindc. tru seqim vc

ay*krma

i$leminin

daFndrgr

0lgijtlcrin

yetcr sizligi kadar. ga?€lccinin habcr kayruklan ile olan

ililki

bignnindeki

g.rpfthklann

da <ilemli

bir

payr vardrr.

Bilgisayar destckli gtzetecilik. dzelliklc. gazetccinil alUrlmr$ habcr

kayniililanna olan

ba.{rmlrhgr

azallarak.

onur.

kayraklafl n

giivenirli!ini

denetlemesini

kolaylaltumaklr

ve habcdni

zcngir

c$tirecek resim. goriintii.

leknik

bilgi,

tarihscl agrktanra

gibi

tamamlayrcr ve

deslckleyici

"backgro-und'

malzcmcyc ulrqmlsrrtr kol:tyla;tumakludrr'.

Ozelliklc

isl:rtislik lrilgi

gcrcktiren ara5tnnalarda

idcri

bir sistcm olusturar)

hilgisnyr

destekli

gaze-tccilik. hlbcre yeni bir

objeklitlik anlayrl

ve

yeni

boyutlar

kazandracdilr.

Faliaf. bilgisayar deslckli gazctcciligio. habercilik stirccindc varolall tiim problemlcri birdenbirc AOziimleyecegini diiqtiumck de agln bir

iyimv:r-lik

olur. Gazetecilik, sosyal ve

kUlliircl bir

gerQevede faaliyet gdstcren

bir

meslek olnasr

ititrrnyla,

haberin segiminde ve dogaslnda yarolan ulusrl. stls-yal ye _{kUlliircl atr)yarg ar ve lutumlar gene geqerli}

_olac$i:

_{gazctecililin habcr} tanrmurdaki

delerlcudirmeler

sonucunda.

ekonomik.

kiiltiircl.

siyastl

vc

mesleksel miilahazalada yapllan

ay

ilam3 (gate-keeping)

itlerni

hala ir;lcrli-gini siirdiirccektir.

Kitle

iletiqim anElafl.

miiftedlerinin

(Okuyucular/izleyi-ciler. reklam verenler vb.) talepleri ve

belenileri

dolrultusunda g6rcv yapan kuruluqlar

oldu!u

miiddetge.

bilgisiyar

destckli habercilik, habcr segimi

iglc-minin mantrgrnl degiqtirmektcn ziyade. igerikteki aynntryr

dcli;tirici

bir rot oynayacalitlr.

Aynca.

haber

kaynaklanlrr

gcqitlcnmesi aDlam

lr

gelen bityle

bir

geliEmenin. haberdeki

tarallllgl

ortadan

kaldfrcr

iqtevinin

srurll

kalacagl

a$ikardu. Fakat bu

tiir bilgilerin,

medyanln siyasal denetirn gOrevini kolay-la$tncr bir 0zellik taqrdr$r ve kamusal politikalan ilgilendiren konularda

da-ha aynntrh ve bilinEli arar;tmalara yerdrm edeceli diiqiiniilebilir. Fakat

bilgi

banlialallnda mevcul resim. gdriintii ve

yaah

malzemenin yenidcn kurgula-narak

kullantmryla.

giiniirntizde yaygrnla$an "masa baqr kurgu habercilik"

tiiriiniin

yaygrnlaqmasr

olasrh!r

da bir tehlike olarak belirmektedir.

Ustelik.

bilgi

baulialzu'ulrn ve

on-line

hizmetlerin

iillie

Eapurda

yay-gurlaqmasyla. eski klasik hatrer kaynalilan olan basrn

bildirileri.

biiltenler,

hallila iligkiler metinleri. basm konl'eranst konuEma iEerikleri, demeg Ozetleri

gibi

bilgilerin,

potansiyel kullanrcrlam. yiJ,zyijlze iletiqim yerine artrk on-line

yOntemle

elektronik

olarak iletilmeye baqlanatrilecegi de dii;iini.iliirse. bu-nun. eski

tiir

gazetecililin, daha modem ydntemlerle yenideu bir yorumu ola-ca$r ve de$igikli$in igeriksel olmaktan ziyade qekilsel yOnde gergeklepce$i

de s0ylenebilir. Aynca,

bilgi

banlialanndalii

bilgilerin

kim

tarafindan,

na-srl. hangi

kriterlere uyularak

ve hangi amagla depolanmrg

bulundulu

da

gene

"objektiflik"

OlgUtiiniin

geEerlililini

giindemc getircn bir soru

olmakta-dr.

Bir baqka tehlike de.

bilgi

bankalannn yaygrnlaqmasnrn. haberin "aluup satrlan bir mal"a dOniir;me siirecini

hzlandrmasr

olasrh$rnrn

varllrdr.

Us-telik, depolanan

bilgilerin.

bilgiyi

elinde bulunduran gcvrelerce

bir

sosyal

kontrol aracr olarali kullanrlmayaca$rrun gararttisi de yoktur.

Bir

baqka soru ise.

hallln

gergekten.

aynnhh

ve ciddi haberlere

ilgi

duyup duymadrgr mesclesidir. Birgok ara$trma. okuyucu ve izleyicilerin

ay-nntrh haberden ziyade.

ellence

programlarura ve kolay anlagrlu haberlere ra$bet etti$ini orlaya koymalitadrr. Gerek gazetelcrde. gerek televizyon ku-ruluglannda. haberlerin giderek krsa.Ozet. spot haberler haline d0niigmesi de

bu

e!ilimin

bir

sonucudur. Faliat Ozellikle

olalaniistii

durumlar. t'elaketler.

sava$, terOr vb. gibi

kritik

zarnatlarda, iletiqim araglan, elektronik

bilgi

mer-kezlerinden de taydalanmak suretiyle. kamusal yararlann

gerektirdili

ay-drnlatma. bilgilendinne , moral ve manevi destek saglama gibi iqlevlerini

ye-rine getirmelidir. Iletiqim araglannm sosyal sorumlululi anlayrqr iEinde

ken-dilerinden beklenen g6revleri ozveriyle yapmalan, kendi varhli sebeplerine de uygun diiqecektir.

T0rkiye'de bilgisayann

kitle

iletigim kuruluqlarurdalii kullanrmrntn.

heniiz, kelime irSlern. grafik vb. gibi belli iglevlerte

srnrh kald$r.

medya

ku-ruluqlarmn uluslarams

bilgi

bankalanna genellikle ahlne olmadrklan;

iillie

gapurda mevcut

bilgi

bankalarmrn yetersizli$i vc yaygrnlagamamast; altyapt

imkanlannrn hentiz yeterli seviyeye ulaqamamrg bulunmast: ulusal argiv vc 75

kayrt sisteminin ve istatistiklerin yetersiz tutulmasl;

online eri$m

saglayan uluslararasr

bilgi

bar

€laflndan

iiniversitelerimizin dahi yeterince

yararla-namamasr ve bu merkezlerle nasrl iletiqim kurulacagnt bilen potansiyel

kul-lanrc

ann heniiz yeterince egitilememil olmasr gibi sebepler, sistemin

iilke-mizde heniiz fazla

bilinmedilini

ve yaygmlaFmadgmr ortaya

koymakafu.

DTPNOTLAR

(l)

Tom Koch,

Journalbm for

the

2lst

Century, New

Yo*:

haeger,

1991,

ss.

xlv-xv.

(2) Oya Tokgoz, Temel

Gazetecilik,

3. Baskr, Ankara: Imge kitabevi, 1994, s.123.

(3)

Wilbur

Schramm, "The Nature

ofNews", Journalism

_Quarterly,

Sep-tember, 1949, s.259'dan nakleden Tokgijz,

ibid.,

s.124.

(4) Walter Lippmann,

Public

Opinion, The Mac Millan Co.,

199,

s.358'den nakleden

ibid,

s.126.

(5) Bemard Rochco, Newsmaking, Chicagol-ondon: University of Chicago Press, 1975, s.4.

(6)

Dods

A. Grab€r, Mass

Media

and

American Politics, Third Edition,

Washington: CQ Press, 1989, s.76.

(7)

_Ibid.,

s.77. (8)

_Ibid.

(9)

_Ibid.

(10) Richard Davis, Th€ Press and

American

Politics - The New

Media-tor-,

New

yorbllondon:

l.ongman, 1992. s.16.

( I I _{) Charles R.} Wright, Mass

Communication: A

Sociological

P€rspecti-ve, Third Edition, New

York:

Random House, 1986, s. 81. (12)

Uglii

Model iSin bkz. Davis,

op.cit,

ss. 16-27.

(13) Davis'in Uglii Modeli iginde ele

aldlrmrz

"zamanhhk" konusunun

ay-nnt

an igin bkz. Rochco,

oprit.,

ss.

l0-ll.

(14) Davis'in Uglu Modeli, bu konudaki

literatiidn

derli toplu bir ozeti

niteli-ginde

oldulu

igin, bu

ksmda

temel

alnml$trr.

(15) Koch,

opcit,

s.xiv.

(16) Robert

Karl Manoff

ve Michael Schudson, Reading the News,

New

Yo*:

Pantheon Books, 1986, ss. 15-16.

( 17) Leslie Wilkins den natleden: Stanley Cohen ve Jock Young. "The

ho-cess

of

Sel€ction",

bkz.

Stanley Cohen ve Jock Young(Eds.),

The

Manufacture

of News, Revised Edition, London: Constable, 1988, s.18.

(18) Koch,

opcit

, s. 46.

(19)

Ibid.,

s. 9.

(20)

_{Blz. ibid.,}

s.64 vd.

(21) Graber,

op.cit.,

s.96.

(22) Rochco,

op.cit,

ss. 13-14; ve Tokg0z,

op.cit

s. 130. (23) Rochco,

op.cit,

s. 15; ve Tokgoz, op.cit., s.126.

(24) Koch,

opcit,

s. 71.

(25)

Ibil.

ss.

7l-72.