T
T-ÇgZ3lCe
P R O F E S Ö R G A B R İ E L E D A İ R ...
P ro fe s ö r G a b r i e l ’i ta n ım ıy a n T ü r k m ü n e v v e ri m e v c u t o lm a s a g erek tir.
U zu n z a m a n d ı r m e m l e k e t i m i z d e y aşa y a n , h er vilâyetimizi k a s a b a k a s a b a gezen, türkçeyi öğ- rehen, âb id elerim izi t e t e b b ü e d e n , k ü ltü rü m ü z ü d ü n y a y a ta n ı t m a k v e h a k k ı m ı z d a k i sem patisini h e rk e se a şıla m a k için u ğ r a ş a n ; b iz e d a ir o tu z s e n e d ir t o m a r t o m a r m a k a l e l e r , k o c a k o c a cildler n e ş re d e n v e re sm î m ü e s s e s e le rim iz d e v a k tile v a zife almış b u lu n a n b u âlim , y a k ı n d a m u v a k k a te n a ra m ız d a n ayrılıyor. V a t a n ı o la n F r a n s a d a bir k a ç ay k a ld ık ta n s o n r a m e sa isin e d e v a m etm e k üzere inşallah t e k r a r T ü r k i y e y e d ö n e c e k .
★
K endisini, F ra n s ız s e f a r e th a n e s in e ait b i n a da, k u rd u ğ u m ü e s s e s e d e z iy a r e t ettim . U ğurlu y olculuklar t e m e n n i e ttim v e y a n ı n d a n çık a rk e n d ü ş ü n d ü m ki, m e s e lâ P i e r r e L o ti e d e b i y a t y o lu y la e n geniş t a b a k a la r ım ız a k a d a r ismini y a y d ığ ın a göre p ro fe s ö r G a b r i e l ’in m a h a l l e d e k a y d ı r a k o y n a y a n ço c u k la rım ız a k a d a r h e p im iz c e tanınm ası lâzım gelir. Ş a y e t b u d e r e c e geniş b i r z ü m re h e nüz tanım ıyorsa, bu, k e n d i s i n e k arşı değil, k e n d i m ize karşı v e ayni z a m a n d a ilim m ü v a c e h e s in d e bir haksızlıktır.
★
B. A lb e r t - L o u is G a b r ie l, 1 8 8 3 d o ğ u m lu d u r . V a t a n ı n d a m i m a r v e m u a llim o la r a k yetiştikten sonra, k u ru n u u lâ h a k k ı n d a t e t e b b ü l e r d e b u l u n m a k üzere F r a n s a t a r a f ı n d a n A t i n a y a g ö n d e r i l mişti. Bu s a h a d a k i a r a ş t ı r m a l a r ı n a d e v a m etm ek üzere 19 0 8 d e m e m le k e tim iz e g elince T ü r k m e v zuuna m e r a k sardı. H a t t â k e n d is in in h o c a l a ı m d a bile o z a m a n k i k a n a a t ş u y d u :— T ü r k l e r ta r ih te y a ln ız h a r p y a p m a s ın ı b a sarmış bir m illettir. S a n a tla r ı y o k tu r. O n l a r a izafe edilen eserler, B izan s v e a r a p tesirin d e olarak, rum ve e rm en iler t a r a f ı n d a n m e y d a n a getirilm iş tir.
G e n ç âlim in d im a ğ ı b u iftirayı k a b u l e d e m edi. 1909 d a R a d o s ' t a y e rle şip o r a v a d a ir te t e b b ü le r d e bulunu-rken b i r t a r a f t a n d a türkçeyi ö ğ r e n m e ğ e b a ş la d ı. 1 9 1 0 1 9 1 3 a r a s ın d a A n a
-18
T Ü R K İ Y E T üRİNGd o l u d a s e y a h a t etti. H a r p t e n so n ra Mısır’a gitti. K a h i r e d e n e v v e lk i m e rk e z o la n F u s ta t h a f r iy a tın a iştirak etti. Ş a rk asa rın a b a k tık ç a o n d a şu k a n a a t k u v v e t l e n d i :
— Başlı b a ş ın a b ir T ü r k sanatı v a rd ır. F a k a t m esele b u n d a n d a ib a re t değil. B ü tü n M ü slü m a n eserlerinin içine b ir T ü r k faaliyeti k a r ış m ış tır. D o k u z u n c u a s ırd a n itib aren A b b a s î e se rle rin d e bile b u n u g ö rü y o ru z . İslâm asarını izah için T ü r k âm ilini g ö z ö n ü n d e tu tm ıy a n la r m u h a ssa la - d a n b i r şey a n la y a m a z la r . T ü rk le ri izah e tm e d e n , M ü s lü m a n s a n a tı ih a ta edilem ez. Z ira, M ü s lü m a n lığın te r k ib in e dah il o la n c a m iaların h e m e n h ep si A k d e n i z m e d e n i y e t i içindedirler. İslâm s a n a tın a A k d e n i z m e d e n i y e t i dış çeşniyi v e re n a n c a k o r ta A s y a d a n gelen ler, y a n i T ü rk le rd ir.
P ro f e s ö r , b u tezini k u v v e tle n d ir m e k için te - t e b b ü e d a l d ı k ç a y an ılm a d ığ ın ı anladı. Keşfiyatı, id d ia la rın ı s a ğ lam laştırd ı. 1926-1 9 3 I a r a s ı n d a D a r ü lf ü n u n u m u z d a a r k e o lo ji kürsü sü n ü işgal e d iy o r du. S o n ra , F ra n s ız T a r i h E n stitü sü n ü n m ü d ü r l ü ğ ü n e g e tirild iğ in d e n b u v a z ife d e n ayrıldı. Y a ln ız bizim v ilâ y e tle ri değil, M ezo p o ta m y a sile , Irakile, Suriyesile, ilah., b ü t ü n Şarkı dolaştı. H e r sene A n a d o l u y u g e z iy o rd u . V e işte eserleri :
( 1 9 2 7 d e ) : İstanbul cam ileri; ( 1 9 2 8 d e : ) l s t a n b u l d a b i r el yazısı eserin d ek i T ü r k m i n y a t ü r leri; ( 1 9 2 9 d a : ) A n a d o l u d a eski T ü r k eserleri; ki bu, s o n r a d a n y a z d ığ ı b ü y ü k k ita p la r a b ir kuş bakışı teşkil e tm iş ti; ( 1 9 3 1 d e : ) A n a d o l u d a k i T ü r k â b id e le ri, birinci cild : K ayseri v e N iğ d e ; ( 1 9 3 4 d e : ) A y n ı eserin ikinci cildi : A m a s y a , S i vas, D iv rik ; ( 1 9 4 0 ) d a : Ş ark î T ü r k iy e d e a r k e o lojik s e y a h a t : M a rd in , D iy arb ak ır, Silvan, A h lat, Bitlis, U r f a , ilh; ki b u eser d a h i F r a n s a d a basılıp sa tışa çıkarılm ıştır; a n c a k a h v al dolayısile h e n ü z m ü e llif bile kitab ın ı görem em iştir.
— B u n d a n s o n r a ne y a p a c a k sın ız - d iy e s o r d u m .
— B u r s a y a d a i r bir k ita p h azırlad ım . L â k in A n a d o l u d a k i T ü r k â b id e le ri kollek siy o n u b u n u n la d a b itm iş o lm ıy a c a k tır. K o n y a ve O r t a A n a d o lu e t r a f ı n d a k i n o tla rım ı v e tete b b ü le rim i k ita p h alin e g e t i r m e k ic a b e d e ce k . Böylelikle b i r k a ç se ne d a h a çalışırsam y e d i sekiz cild içinde T ü r k san atın ı t o p la m ış olacağım .
Y u k a r ı d a ismi ge ç e n k i t a p l a r d a n m eselâ yaln ız M a r d i n v e D iy a r b a k ır a ait olanı, b a t t a l b o y d a ( k ü ç ü k b ir g a z e te c e s a m e tin d e ) 3 6 0 sa- hifelik b i r k ita p tır. — N e y a z ık ki b u n la r türkçeye te rc ü m e e d il m e d i, değ il m i? — T e r c ü m e e d ilm e s in d e d e p r a t i k b ir fa y d a g ö r m ü y o r u m . Zira, o k u n m a s ı güç v e s ik a la r d a n teşek k ü l ederler. B ahsettiğim seriyi K o n y a ve h a valisinin te te b b ü ü ile t a m a m l a d ı k t a n sonra, m u harrirlerin , tarih hocaların ın m ü t a l â a e d e b ile c e k leri cinsten m ücm el ve n isb e te n b asit, m ukayeseli b ir k ita p yazacağım . Bunu tü r k ç e y e te rc ü m e e t m e k fa y d a lı olacaktır.
P r o f e s ö r G abriel, T ü r k m e s a i a rk a d a ş la rile birlikte, bizim M aarif V e k â le ti için m i m a r S inana ait bir eser h a z ırla m a k la d a m e ş g u ld ü r . F u a t K ö p rülü «Sinan ve hayatı» ve o «S inan v e eserleri» kısm ım v ü c u d e getirecektir.
Bu kıy m etli p ro f e s ö r ü n m esaisin i — n e k a d a r m ü c m e l olsa — kü çü k b ir s ü t u n a s ığ d ırm a k kab il o la m ıy o r. Kendisi, h e r h a ld e , m e y d a n l a r ı m ıza h e y k e li dikilmesi iktiza e d e n m u h t e r e m T ü r k d o s tu v e h â d im id ir. G ü le güle g idip â fiy e tle d ö n m esini v e mesaisini ta m a m la m a s ın ı dileriz.
( V â - N û)
İSTANBUL : Tophanede Kılıç Ali Paşanın Kabri Tombeau de Killdj Ali Pacha
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
