Sinemada festivaller

Marmara lletisitn Dergisi, Sayt:8, Ekim 1994

Marmara Joumal of Corntnanications, Nunber:8' October 1994

SiNEMADA FESTiVALLER

Yrd.

Dog.

_{Dr. $iikran}

ESEN

MARMARAUNiVERSITESI

Iletigim Fakiiltesi

SinemaOniimiizdekiyrl,yiizyagrnabasAcak.Birastrdrinsanlann

ilgisinden higbirqey kaybetmedi. Tersine giderek daha da yagamrmrzrn igine

girdi.

Lumiere

kardeqlerin

hareketi kaydettikleri

ve

yeniden

gdsterebildikleri bir teknik bulug olarak gdrdiikleri sinematograf, Melies gibi

iihirbazlaln

elinde

bir sihirli

ktireye donu$tii. Giderek

bir

mrknatts gibi

kitleleri peqinden siiriiklemeye bagladt.

Biletinialtp,,kendisigibibiletalmrglannaraslna'birkezonrrankigi'

bu btiyi.ili.i fenerin rqrlrndan

bir

daha kendini kurtaramadr' Sinematograf

aygru;t eline gegiren yaratlclnrn' diiq evreninde stiriiklendi durdu'

Kitleleri

bu

kadar

btiyiileyen,

kendine geken

bir

aygrt'

onlarl yiinlendirmek isteyenlerin

ilgisini

gekmez mi

hig!

Baztlan insanlarm bu 6tiytilenmesinden hognut, desteklediler olanlan. Karanlk sinema salonunda,

beyaz

perdenin rgr[rnda, sorunlartnt unutup, diiglere

dalmalanndan yarartandrtar.

Baziurda

sinematografi a1p ellerine salsmayl , uyandrmayt

istediler insanlan. Sorunlannt sergileyip, diigtindiirtmeyi amagladtlar'

ister insanlarl uyutmayl amaElayanlar, isterse onlan uyandfmayl

isteyenler, her

iki

kesimin de izleyici kitlelerine gereksinimi vardt.

Sinematografrn

bir

gdsterenleri,

bir

de izleyenleri oldu'

Yani sinemanln toplumsal boyutu ortaya

gtktt

boylece. Sinemact

ve

seyirci

arasrndaki kargrhkh iligki, ona yeni yeni boyutlar katu' Bugiin sinemantn

ellence

boyutunun yanlslra,

efitim

boyutu, bunlartn yanlslra iletigim

boyutu, ticari boyutu,

endtistri

boyutu var.

Sinema aynr zamanda

bir

sanat.Bir

ekip

gahgmasrnrn

iiriinii

olan

bir

sanat.

O

toplumun

kfltiirel

Ozelliklerini tagryan, teknolojik yaprslnln sonucunu ortaya koyan bir sanat.

Toplumlarrn diigiincelerini,

ideolojilerini,

diIer

toplumlara

benimsetmekte

kulland*lan

bir propoganda aracr aynr zamanda.

Sinema,

bir

ekip gahgmau

gerektirdifi, bir teknoloji

kullanmayr

gerektirdili

igin pahah bir gahgma. Yaraulan iiriiniin maliyetini kargrlamak

igin gok izleyiciye gereksinimi var. Aynca iletilmek istenen mesajrn da,

kitlelere ulagmasr gerek. Oyleyse

filmlerin

gOsterilmek iizere dalrhmmrn

yaprlmasr, pazadanmast gerek.

igte,

Film Festivalleri bu

amacr gergeklegtirmek diigiincesinden

doldu. Urettikleri filmleri iilke

iginde ve yurtdrgrnda tanrtmayr isteyen

sinemacrlar,

Film

Festivalleri diizenlediler. Ulusal boyutlu,

ya

da uluslararasr boyutlu genlikler, sinema sektOriinii canlandrrdr.

Film festivalleri

bir

yandan igin

ticui

ydniinii ilgilendirirken,

diler

yandan da sanatsal

y0n[nii

de

etkiledi.

Festivallere katrlan

filmler,

en diizeyli, en kaliteli hlmler arasrndan segildi. Bu da sinema sanattna olumlu

katk

getirdi.

Dolayrsryla, film genliklerinin izleyiciler agrsmdan da olumlu ydnleri ortaya grkm$ oldu. Sinemaseverlerin

bir

gok

gtzel

ve yeni

filmi

birarada gOrdiikleri, sinema sektorundeki ve sanaindaki geliqmeleri izledikleri

bir

ortam yarat[ festivaller.

Film qenliklerinde diizenlenen yangmalar ve verilen Odiiller, kaliteli

hlmler iiretmek igin bir

itici

gtig olugturdu. Filmlerin reklam, genig kitlelere ulagmasr agrsrndan elverigli bir zemin yaratu.

Ozellikle

uluslararasr

genlikler ve

yanqmalar,

filmlerin

diler

iilkelerde _{pazar $ansml} artffdl. B0ylece, iilkelerin sinema endiistrilerinde bir

canlanma gOriildii.

Diinyada,

Film

Festivallerinin

ilki,

Venedik Festivali

idi.I932'de

dtizenlenen

bu

festival,

giini.imiizde

de "altrn

aslan"larrnr daprtmayr

siirdiiriiyor. Venedik

Film

Festivalinin, italyan

sinema endiistrisinin

Film festivalleri,

II.

Diinya Savallndan sonra bir yaygmhk kaz and1.

Adeta, moda haline geldi. Bu da ulusal sinemalafln, uluslararasl piyasada

allcl

bulmaslna

yol

agtr. Dolayrsryla, sinema

endiistrileri

geliqirken,

toplumlann

diger toplumlann

sinemalannr

ve giderek

o

toplumlan

tanlmalaflnl sagladr.

Ornelin, Japon sinemasl, "Rashamon"

filminin

1951'de Venedik'te odtil almasryla dikkatled tizerinde topladl. Akira Kurasawa ve onun filrnled,

Japon sinemasrnl, dolaylslyla Japon ya$amnl ve

Kiltiirunti

Batl'ya tanltrrul

oldu.

Film

Festivalleri genellikle ulasal hiiktimetler, yerel yonetimler, sinema sektoriinden _Eirketler, dernekler veya deneysel gruplar taraflndan diizenlenir. Bazen tiir krsltlanlasl yaplhr. Fantastik filmler, Korku filrnleri,

Saghk Filmleri _{Festivali gibi. $enliklerin} baztlan ulusal, bazllan uluslara.rasr

niFliKe

olabitir. Ya da Istanbul Sinema Giinlerinde oldugu gibi, hem ulusal hem oe uluslararasl boyutlafl bulunabilir.

Fransa'nrn Cannes kentinde diizenlenen dtinyaca

iinlii

Cannes

Film

Festivali,

ilk

kez, 1947'de yaprldr. Almanya'ntn Berlin Kentindeki festival ise, 195i yrtrnda balladr. Tiirk Sinemasr ilk uluslarasr odiilii olan,

"Altn

Ayf'

Odiiliinti, Metin Erksanln yonettigi ve

Hiilya

Kogyigit,

Ulvi

Dolan, Erol Ta$ln oynadlklan "Susuz Yaz"

filmiyle

Berlin'de

aldl.

199

Bedin

Film

Fesd val i nde.

Moskova

Fitm Festivali, Karlovy Vary, Londra,

Tagkent, San Sabestian, Rimini, Kahire festivalleri akla

ilk

anda gelen diinyanln iinemli

film

fesdvalleridir.

Tiirk Sinemasrnda da festivaller var. Sinemamlzda belgelsellerle ya da

tiyato

oyunlaflnrn filme gekilmesiyle gegirilen

ilk ydlar

dlslnda,

film

piyasasrnda bir hareketlenme gdrtildiiEii yllda gekilen

film

saylslnm belli

bir

toplama ulaqtrEr donemlerden ballayaralg festival diizenlemeled yap1ldl.

Bilindigi gibi,

ilk

yrllarda

Tiirk

sinema sektddi yalnrzca Istanbul halkrna, onun da belidi bir kesimine, BeyoElu ve gewesine seslenebiliyordu.

Izmir

ve Ankara, derken Anadolu'nun gegitli kentlerine yaytldr sinema salonlarl.

Onceleri yabancr film giisterimleri yaplhyordu.

ilk

film qekimi ise'

I

Diinya

sava$lnln baglangrcrnda

gergeklegtirildi. Ruslann

Yegilkdy'de

yaptrklan anrtrn yrkrhynr belgeleyen film, Fuat Uzktnay tarafindan gekildi. Bciylece, baqlayan Ttirk Sinemast, geliqimini belgesellerle siirdtirdii. Savag belgeselleri, ordunun gahgmalarr gOrtintiilendi. Ordunun kucalrna dolmug

olan sinemamrz,1920'lerle birlikte Ozel girketlere ve konulu ftlmlere yOneldi.

Bu

yrllardan baqlayarak uzunca

bir

_{siire, istanbul $ehir Tiyatrolannda} oynanan oyunlann aynr dekor ve oyuncularla

ltlme

gekilme gahgmalarr

siirdii. Nihayet, 1950'lerle sinema

dili

geligmeye bagladr.

De[igik

ttir

ve

konularla

filmler

gekildi.

Film

sayrsr

arttr. Artrk

kiiltiirel kimlifimiz

filmlerimize

yansrtrhyordu. Anadolu'da ve istanbul'da insanlar

filmleri

etkilemeye, filmlerden etkilenmeye bagladtlar.

Ttirk

Sinemasr,

Tiirkiyenin

yagadrlr toplumsal

d6nemlerin, ekonomik yaprnln,

olaylann

sonuglannr,

filmlerinde

yansrtarak yolunu

siirdiirdii. 27 Mayrs

1960 hareketinin, 1971 muhtrrasrnrn, 1970'lerdeki toplumsal ve ekonomik

krizin

,

l2

Eyltl

1980 askeri darbesinin etkileri

sinema sekt0rtinde ve filmlerde yansrmasmr buldu.

Bazr

aragtrrmacrlar,

Tiirk

Sinemasrnr,

toplum

sorunlarryla ilgilenmemekle suglasalar bile,

filmlerin

incelenmesinden grkan sonuglar yine de bizim iEin gok gey anlafir.

Tiirk hlmleri, bu toplumun bir bireyi olarak iizerimizde az ya da gok

etkili

oldu. Anrlanmrzda, belleklerimizde

gijzel

duygular brraktr. Sinema salonlannrn, Anadolu kentlerinde yaygrnlagmasr

Tiirk

fi lmlerinin

igerilini

de belirledi

biiytik

Olgiide.

Sinema anrlanmrza ddnelim isterseniz. _Qocuklulumu zda

izldlpimiz

Aygecik filmlerine. Ayqecik igin az

ru

gdzyagr dOktiik. Annesi ve babasryla

mutlu ya$amasr

igin

az mr grrprndrk. Yoksul kenar mahallenin sevgilisi

haylaz Aygegikle birlikte, nasrl da evlerin camlannl kurdrk. Necdet Tosun'un

giqko

gObeliyle onun

peginden yuvarlanrrcasrna koqmasr,

nasrl

da

keyiflendirdi bizi.

Yeni

genglik gafrmrzda Ediz Hun

ile Htilya Kogyilitin

Oliimtine

agklarr,

bize az mr

ig

gegirtti. Tiirkan

_$oray'rn geneleve diigecekken kurtanlmasr, onu kurtaran patronun minnet borcunu kotiiye kullanmasr gok

kzdrdr,

iizdii bizi.

baSladrgrmlz

genglik

dijnemimize rasdayan

"Umut"

Iilminin

Arabacl

Cabban, "Gelin" filminin Meryem'i, "Otobus" filminin gubetqiled! Nasrl da etkileyip, dii$iindiirdUler bizi.

Onceleri tiim hatalamna ragmen, koylii guzellerinin ojeli

trnaklann4

denizden qlkan

ylldlz

oyuncunun makyajlna, siyah ayakkablyla girilen

lokantadan beyaz ayakkablyla glkrlmaslna bile aldrmadan tiim yiireEimizl verip izledik filrnlerimizi. Ama zamanla bu ttir aksakl*lar, anlatlm dilindeki ilkelligin siirmesi, btaz da toplumsal galkantllarln sonucu, Ttirk hlmlerinden

uzaklattlk. Yabancr hlmlerin gekim alanrna girdik'Son ylllarda,

izleyiciyi

yabancl

filmlerin

gekiminden

kurturp, Tiirk lilmlerine

gekme gabalarl yogunlukta. Bunun yollan aranlyol. Tiirk sinema festivalleri bu gabada' biraz olsun etkin olmaya gahslyor.

TURK

FiLM

FESTiVALLERiI

Bildiliniz

gibi, eylul sonu, ekim bagt,

Tiirk

sinemasl igin bir hasat mevsimidir. Sinemafxzrn en dnemli

iki

festivali, bu donemde

yapllr'

Adana

Altrn Koza ve Antalya

Altln

Portakal Film Festivalleri.

1994

"Alnn Koza"lafl ve "Altln Portakal"lafl

sahiplerine ulaqtr.

Giincelligini koruyan bu

iki

ijnemli festivalimizden ve odiil alanlardan sijz etmeden once, biraz tarihqe kanqtrahm.

Tiirkiye'de

ilk

film

festivali,

1948 yrhnda

yaprldr' "Yerli Film

Yapanlar Cemiyeti" tarafindan dtizenlenen bu genlikte en

iyi film

ddulunu "Unutulan Srr" filmi ile, _Sakir Srmall, en ba$ztlh yonetnen iiduliinii de'

"Bir

Da!

Masah"yla, Turgut DemiraE aldl.

Tiirkiye'deh fesdvalterin ikincisi, 1953 yrhnda, "Tiirk Film Dostlan DemeEi"nce diizenlendi. En

iyi

film ve en ba$anh yonetmen iidtilleri "Kanun Namrna"

filmi

ile

Liitfi

Omer Akad'a verildi

Tiirk

Sinemasrnln diger

bir

hsa

ijmitlU

$enligi de, Gazeteciler

Cemiyeti

Tiirk

Film Fesdvali, 1959

yhnda

diizenlendi. _{Bu lenlikte} en

iyi

film

OdUlu verilmedi. En baganh ydnetmen olarak

Atlf

Yrlmaz Batrbeki seEildi.

Son olarak

da,

1961

istanbul

Belediyesi Sanat Festivali

kapsanlndaki, Tiirk Filmleri Yafllmasl'ndan sozedelim. Bu yanlma'

"Krnk

Qanaklar"

filmi

ile yOnetmeni Memduh Un'ii Odi.ile deger buldu.

S0ziinii

ettilimiz

tiim bu film genlikleri krsa omtirlii diizenlemelerdi. Bunlara oranla daha uzun Omiirlii olan ve giiniimiizde de siiren festivallerin en gengleri,

"izmir

Film Festivali" ile "Uluslararasr Ankara Film Festival"i.

izmir Giizel Sanatlar

_$enlifi

kapsamrnda yeralan "izmir Film Festivali"nin 6diili.i, "Alun Artemis". Bagkentte, en

iyi

filmlere ve sanatgllara verilen bdiil ise,

"Altrn Bo[a".

1994'te

"Altrn

Artemis"lerin de,

"Alun Bola"larrn

da altrncrsr verildi sahiplerine.

Tiirk

sinemaslnln

diinyaya agrlan

penceresi

olarak

niteleyebilecefimiz,

diler

bir

qenli(

"Uluslararasr istanbul Film Festivali". Bu yrl, 13.kez dtzenlendi. 13. "Altrn Lale" verildi.

Tiirk

sinemaslnrn can daman olan

iki film

qenlilinde sra. Onemleri ve gtincellikleri nedeniyle sona

brakuk

onlan.

Eyliil aynrn son giinii sonuglanan "Adana Altrn Koza FilmFestivali",

eski tarihli bir festival.

ilki

1969'da diizenlendi. Itt< Odiittinti de, "Kuyu" hlmi

ile Metin Erksan'a verdi. Ne

yaz*ki,

1972'de agrklanan

jiiri

karan sonradan

deligtirildifi

igin festivale gOlge diiEtii. Adana Belediyesince diizenlenen

festival, 1973'de kaldrrrldr. 19

yrlhk bir

aradan sonra, 1992'de yeniden ya;ama gegirilen Adana

Alln

Koza Film Festivali, 8. kez ddiil dalrumr yapu. 30 EylUl 1994'de ag*lanan songlara g0re, en

iyi

film O'diilii, Yaluz Ozkan'rn

"Bir

Sonbahar Hikayesi" hlmine, en baganh ydnetmen

ddiilii

de, "Mavi Siirgiin" ile Erden Krral'a

verildi.

En baqanh kadrn oyuncu Zuhal Olcay, erkek oyuncu ise, Mehmet Aslantu! oldu.

Tiirk

sinemaslnln en uzun Omiirlii festivali diin akgam 31. 0diilleri dalrnlan Antalya

Altm

Portakal Film Festivali.

itk

kez, 1964'de diizenlenen ve yOnermen

Halit

Refi!

ile, filmi

"Gurbet Kuglan"nrn

ddtillendirildifi,

Antalya Film Festivali,7979 ve 1980 yillannda

iki

kez kazaya ulramasma rafmen, _{giini.imtizde baqanyla ayakta} .

Bu

yrl,

1-5

Ekim

1994

tarlhleri

arasrnda diizenlenen festival,

ydnetmen Yaruz Ozkan ile oyuncu Mehmet Aslanru!'u ikinci kez sevindirdi. Yavuz Ozkan, bu kez, "Yengeg Sepeti"

filmiyle,

en

iyi film

ve en baganlr yonetmen 0diillerini

a(il.2.

film olarak da Orhan O[uz'un "Manisa Tuzanr" 0diillendirildi. "Manisa Tarzanr" aynr zamanda senaryosuyla da Odiil aldr. Geng yagta

yitirdilimiz

senarisr Nuray O!uz, bu Odiile layrk bulundu.

Tiirk

sinemasrntn sultant Tiirkan $oray, en baqanh kadtn oyuncu seqilirken, erkeklerde odiil paylaqrldr. Yrllann sanatglsr, Sadri Ahqtk ve geng sanatgl Mehmet Aslantu! arasrnda. Dr. Avni Tolun Halk Jiirisi Odiilii, Tunca Yonder'in yonettili "Bir AqkUpruna" filmine verildi. Tiirk Sinemasma, daha

nice festivallerde yangacak, daha nice baganh f,rlmler yaratabilmesi ve