Sa¤l›k Yüksekokulu Ö¤rencilerinin Benlik Sayg›s› ve Öz
Etkililik Düzeylerini Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi
Determination of effecting factors self-esteem and self-efficacy levels of school of health studentsSultan Güçlü1, Ferruh Taflp›nar2, Betül Taflp›nar2 1Dumlup›nar Üniversitesi, Sa¤l›k Yüksekokulu, Hemflirelik Bölümü, Kütahya
2Dumlup›nar Üniversitesi, Sa¤l›k Yüksekokulu, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Kütahya
B
B
enlik, kiflinin baflkalar›n›n kendisine nas›l tepkide bu-lundu¤u ile ilgilenmesinin bir sonucu olarak sosyal et-kileflim içinde ortaya ç›kmaktad›r (Bacanl›, 2004). Çev-reyle girilen bu etkileflim bireyin toplumsallaflmas›n› sa¤larken, di¤er taraftan da benli¤in oluflmas›n› sa¤lamaktad›r (K›l›ç, 2006). Yani benlik, kifliyi bedensel, ruhsal ve sosyal yönleriylebir bütün olarak içeren, bireyi baflkalar›ndan ay›ran bir kavram-d›r. Bu ba¤lamda kiflinin di¤er insanlarla olan iliflkileri ve kifli-nin bu iliflkileri nas›l alg›lay›p yorumlad›¤› sahip oldu¤u benlik kavram›na dayanmaktad›r.
Benlik sayg›s› ise, bireyin kendisine de¤er vermesini, güven ve sayg› duymas›n› içeren bir kavramd›r ve kendisini de¤erlen-Benlik sayg›s›, bireyin kendisini yetenekli, baflar›l›, de¤erli biri olarak
al-g›lama derecesidir. Birey ben olarak onay, kabul ve sevgi görmedi¤inde, baflkalar›ndan onay, kabul ve sevgi görebilece¤ini düflündü¤ü bir maske, yani sahte bir benlik gelifltirir. Yani, benlik bilinci öz etkililik kavramlar›-n› da içerir. Bu çal›flma, sa¤l›k yüksekokulu ö¤rencilerinin benlik sayg›s› ve öz etkililik düzeylerinin baz› faktörler aç›s›ndan farkl›lafl›p farkl›laflma-d›¤›n›n incelenmesi amac›yla yap›lm›flt›r. Çal›flman›n evrenini 362 sa¤l›k yüksekokulu son s›n›f ö¤rencisi oluflturmaktad›r. Örneklem büyüklü¤ü hesaplanarak, 187 ö¤renci (114 kad›n, 73 erkek) tabakal› örnekleme yön-temi ile seçilmifltir. Çal›flmam›zda ö¤rencilerin benlik sayg›lar› ve öz etki-lilik düzeyleri baz› sosyo-demografik ve ailesel özellikler aç›s›ndan de¤er-lendirilmifltir. Sa¤l›kl› yaflam biçimi davran›fllar› gösteren, aile içi iliflkile-ri kuvvetli olan ö¤rencileiliflkile-rin benlik sayg›lar› ve öz etkililik düzeyleiliflkile-ri yük-sek bulunmufltur. Öz etkililik düzeyi ile benlik sayg›s› aras›nda olumlu yönde, güçlü, anlaml› bir iliflki oldu¤u sonucuna ulafl›lm›flt›r. Bu sonuç do¤rultusunda, ö¤rencilerin öz etkililik düzeylerini ve benlik sayg›s›n› ar-t›racak bir yaklafl›mla e¤itim programlar› gelifltirilebilir.
Anahtar sözcükler:Benlik sayg›s›, öz etkililik, üniversite ö¤rencileri.
The self-esteem is an individual’s level of perceiving himself/herself as a skillful, successful, and valuable individual. When the individual thinks that he/she doesn’t receive approval, like and love, then he/she develops a mask – so an artificial ego – which he/she thinks that will receive approval, like and love from other individuals. So, the sense of self includes also the self-efficacy concepts. This study was carried out to Investigating of self-esteem and self-efficacy levels of School of Health students whether if differentiate in terms of some factors. The universe of this study consists of 362 final-grade health college students. Calculating the sample size, 187 students (114 women, 73 men) have been chosen via stratified sampling method. In our study, the students’ levels of self-esteem and self-efficacy have been eva-luated in terms of socio-demographic and familial characteristics. It has be-en found that the studbe-ents having healthy life-style and having strong family bounds have high levels of self-esteem and self-efficiency/sufficiency. It has been concluded that there is a positive, strong and significant association between self-efficiency/sufficiency level and self-esteem level. A program for increasing the self-esteem and self-efficiency/sufficiency of students can be developed in accordance with these findings.
Keywords:Self-efficiacy, self-esteem, university students.
‹letiflim / Correspondence:
Yrd. Doç. Dr. Sultan Güçlü Dumlup›nar Üniversitesi, Sa¤l›k Yüksekokulu, Hemflirelik Bölümü, Tavflanl› Yolu, 10. km, Kütahya e-posta: sultanguclu82@gmail.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2015;5(1):26–34. © 2015 Deomed
Gelifl tarihi / Received: Mart / March 3, 2014; Kabul tarihi / Accepted: A¤ustos / August 14, 2015
Özet Abstract
dirmesi sonucunda ulaflt›¤› benlik kavram›n› onaylamas›ndan oluflan be¤eni durumudur (Bilgin, 1996; Sucu, 1998). Benlik sayg›s› için özsayg›, kendilik de¤eri, özde¤er gibi terimler de kullan›lmaktad›r. Benlik sayg›s›, kiflinin kendisini ne kadar sev-di¤i ve de¤er versev-di¤iyle aç›klanabilir ve olumlu benlik sayg›s› ile ruh sa¤l›¤› aras›nda do¤rusal bir iliflki vard›r. Benlik sayg›s› kim oldu¤umuz hakk›nda nas›l hissetti¤imizdir. Demografik özel-likler, vücut, duyusal girdi, psikososyal durum, sosyal ve kültü-rel ortamdan etkilenir (Buckworth ve Dishman, 2002).
Adams ve Gullota (1989) taraf›ndan benlik sayg›s›n›n bi-reyin kendisini süper ve mükemmel alg›lamaktan ziyade, ken-dini kabul etme, kimlik oluflturma ve baflkalar› taraf›ndan ka-bul edilme olarak tan›mland›¤› da görülmektedir (Akt. Uya-n›k-Balat ve Akman, 2004). Benlik sayg›s› yüksek olan birey-ler, kendilerini sayg›ya ve kabul edilmeye de¤er, önemli ve ya-rarl› kifliler olarak alg›lama e¤ilimindedirler. Di¤er taraftan, kendilerine olumsuz bir aç›dan bakanlar, yani benlik sayg›lar› düflük olanlar, kendilerini pek önemli olmayan, sevilebilir özelliklerden yoksun, kendilerine ve yeteneklerine güvene-meyen kifliler olarak görme e¤ilimindedirler (Temel ve Ak-soy, 2001). K›sacas›, benlik kavram›, bireyin kim oldu¤una iliflkin fikrini gösterirken, benlik sayg›s›, bireyin kendisini ne olarak gördü¤ünün ve kabul edilme veya reddedilme beklen-tilerinin bir sonucu olarak ifade edilebilir.
Bireyin özel dünyas›nda, kendisi ile bafl bafla iken kendi-siyle ilgili neler hissetti¤i önemlidir. Benlik kavram› geliflme-di¤inde yani “ben”in bilinçlenmedi¤i durumlarda, negatif benlik geliflmektedir. Birey ben olarak onay, kabul ve sevgi görmedi¤inde, baflkalar›ndan onay, kabul ve sevgi görebilece-¤ini düflündü¤ü benlik bilinci öz etkililik kavramlar›n› da içe-ren bir maske, sahte bir benlik gelifltirir. Yani, benlik bilinci öz etkililik kavramlar›n› da içerir (Briggs, 2000).
Öz etkililik kavram› ilk kez Albert Bandura taraf›ndan 1977 y›l›nda “Biliflsel Davran›fl De¤iflimi” kapsam›nda ileri sürül-müfltür (Schwarzer ve Fuchs, 1995). Öz etkililik ile ilgili inanç-lar, davran›fl de¤iflikli¤ini destekleyen ya da zay›flatan düflünce kal›plar›n› da etkilemektedir. Bu düflünce kal›plar›, bireysel amaçlar› ve beklentileri, çabalardaki baflar›n›n hayal edilmesini ve engellerle, zorluklarla mücadelede analitik düflünme süreç-lerinin kullan›lmas›n› kapsamaktad›r (Tabak, 2000).
Düflük öz etkililik hissi depresyon, anksiyete ve çaresizlik ile birliktedir. Ayr›ca böyle bireyler düflük öz güvene sahiptir-ler ve bireysel baflar›lar› ve geliflmesahiptir-leri hakk›nda kötümser dü-flünceler beslerler. Yüksek öz etkililik alg›s› olan bireyler ise daha zorlu iflleri yapmay› seçerler ve bu amaçlar›na ulaflmak için kendilerini yönlendirirler. Bireylerin ne kadar çaba sarf edece¤ini ve olumsuz deneyimler karfl›s›nda ne kadar süre da-yanabilece¤ini, sahip olduklar› yeterlik beklentileri belirler (Bandura, 1989).
Sa¤l›k çal›flanlar›n›n öz etkililik alg›lar›n›n, sa¤l›k kurulufl-lar›ndaki rol ve sorumluluklar›n› yerine getirme düzeylerini ve verimliliklerini yüksek oranda etkilemesi beklenebilir. Böylece sa¤l›k çal›flanlar›n›n yüksek düzeyde öz etkililik alg›-s›na sahip olmalar›n›n, sa¤l›k alan›nda hizmetlerini yürütür-ken karfl›laflacaklar› güçlüklerle bafl etmede ›srarc› olmalar›n› ve karfl›lafl›lan yeni durumlara uyum sa¤lamalar›n› etkileyebi-lece¤i düflünülebilir.
Schwarzer, 1996 y›l›nda, sa¤l›k davran›fllar›n›n benimsen-mesini ve sürdürülbenimsen-mesini kolaylaflt›ran etmenleri temel alan sa¤l›k eylem süreci yaklafl›m›n› gelifltirmifltir. Bu modelin te-mel özelli¤i, sa¤l›k davran›fl›n›n kabul edilmesinin, bafllat›l-mas›n›n ve sürdürülmesinin, en az›ndan güdülenme ve irade gösterme aflamalar›n› da içeren bir süreç olarak benimsenme-sidir. Schwarzer (1996), alg›lanan öz etkililik duygusunun modelin her aflamas›nda önemli rol oynad›¤›n› özellikle vur-gulamaktad›r. Sa¤l›k davran›fl›n›n gösterilmesinden ya da ö¤-retilmesinden sonra bilginin ve becerinin uygulanmas›n› sa¤-layan temel etken olarak öz etkililik, sosyal biliflsel kuram›n eksenini oluflturur (Tabak, 2000).
Yap›lan çal›flmalar öz etkililik düzeyleri, benlik sayg›lar› yüksek olan bireylerin sosyal ve çal›flma yaflamlar›nda daha ba-flar›l› olduklar›n› göstermektedir. Sa¤l›k hizmetleri meslek yük-sekokulu ö¤rencileriyle yap›lan bir çal›flmada öz etkililik düzey-leri yüksek olan ö¤rencidüzey-lerin daha baflar›l› olduklar› bulunmufl-tur (Yentür Doni, fiimflek, Gürses ve Özer, 2009). Eczac›l›k ö¤-rencileri üzerinde yap›lan bir di¤er çal›flmada ise öz etkililik ve benlik sayg›s›n›n uygulama alanlar›nda önemli oldu¤u ve bu kavramlar›n geliflmesi için en az 300 saatlik uygulama yap›lma-s› gerekti¤i belirtilmifltir (Yorra, 2014). Hemflirelik bölümü ö¤-rencilerinin dahil edildi¤i bir baflka çal›flmada ise ö¤rencilerin y›pranmalar›nda özellikle benlik sayg›s›n›n etkili oldu¤u vurgu-lanm›flt›r (Peterson-Graziose, Bryer ve Nikolaidou, 2013). Ja-mes ve Chapman (2009) yüksek benlik sayg›s›n›n ö¤rencilerin ö¤renmesinde ön koflul oldu¤unu, soru sormay›, ö¤renim f›r-satlar›n› araflt›rmay› ve bak›m ifllemlerine kat›lmay› istemede et-kili oldu¤unu bildirmifllerdir. Ayr›ca benlik sayg›s› ö¤rencilerin kendine güvenini, ö¤renme motivasyonlar›n› ve kariyer kararla-r›n› da edindikleri klinik deneyimlerin sonucu olarak etkileyebi-lir (Levett-Jones ve Lathlean, 2007; Levett-Jones, Lathlean, Higgins ve McMillan, 2009). Sa¤l›k hizmetinin niteli¤ini belir-leyen önemli etmenlerden biri de çal›flanlar›n niteli¤idir. Özel-likle sa¤l›k alan›; yo¤un stresler yaflayan hasta bireylere hizmet vermenin güçlü¤ünün yan› s›ra, bu alanda görev yapanlar›n günlük çal›flmalar›nda s›k s›k stres yarat›c› olaylarla karfl› karfl›-ya kalmalar› nedeniyle çal›flanlarda düfl k›r›kl›¤› ve gerginlik karfl›- ya-ratabilmektedir. Yar›n›n sa¤l›k çal›flanlar› olacak ö¤rencilerin daha giriflken, sa¤l›kl› iliflkiler kurabilen, kendi yeteneklerine güvenebilen, özsayg›lar› yüksek bireyler olarak yetiflmeleri, hem mesleki aç›dan daha baflar›l› olmalar›n› sa¤layacak, hem de
ben-lik sayg›lar›n›n geliflmesine katk› verecektir. Bu çal›flma, sa¤l›k yüksekokulu ö¤rencilerinin benlik sayg›s› ve öz etkililik düzey-lerinin baz› faktörler aç›s›ndan farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤›n›n in-celenmesi amac›yla yap›lm›flt›r.
Yöntem
Bireysel nedenler
Bu araflt›rma, 2012–2013 e¤itim-ö¤retim dönemi güz yar›-y›l›nda ö¤renim gören sa¤l›k yüksekokulu son s›n›f ö¤rencileri ile yap›lm›flt›r. Kesitsel tipte olan araflt›rman›n evrenini 362 son s›n›f ö¤rencisi oluflturmaktad›r. Çal›flmam›zda tabakal› örnekle-me yöntemi kullan›lm›fl, örneklem büyüklü¤ü 0.05’lik hata pay› ile hesaplanarak, 187 ö¤renci cinsiyetlerine göre tabakalanm›fl (114 kad›n, 73 erkek) ve çal›flmaya dahil edilmifltir. Çal›flmam›z-da ö¤rencilerin benlik sayg›lar› ve öz etkililik düzeyleri baz› sos-yo-demografik ve ailesel özellikler aç›s›ndan de¤erlendirilmifltir.
Veri toplama araçlar›
Bireysel bilgi formu
Bireysel bilgi formu aç›k uçlu olarak haz›rlanan 43 sorudan oluflmaktad›r. Sosyo-demografik özellikler için yafl, cinsiyet, vücut kitle indeksi, birlikte yaflad›¤› kifliler, beslenme, sigara-al-kol kullan›m›, fiziksel aktivite miktar›, beden imgesi, akademik ortalama, okula devam durumu ve istedi¤i bölümde okuyup okumama verileri seçilmifltir. Aile özellikleri ile ilgili olarak ise, anne e¤itimi, baba e¤itimi, ailenin ayl›k geliri, ailedeki sa¤l›¤a zararl› al›flkanl›klar, evden kaçmay› düflünmek, ailesel sebeple-re ba¤l› olarak intihar› düflünmek, aile fertlerine karfl› duygula-r›n rahat ifade edilmesi, kurallar› baban›n koymas›, ailede özel sorunlar›n› paylaflt›¤› kiflilerin olmas›, kararlar› baflkalar›n›n vermesi, kardefl iliflkileri ve aile içi fliddet verileri incelenmifltir.
Benlik sayg›s› ölçe¤i
Benlik sayg›s›n›n de¤erlendirilmesi için Rosenberg Benlik Sayg›s› Ölçe¤i’nin, Türkçe versiyonu kullan›lm›flt›r (Çuhada-ro¤lu, 1986). Rosenberg (1965) taraf›ndan gelifltirilen ölçek 10 maddeden oluflan 4’lü Likert tipi bir ölçektir. Ülkemizdeki ge-çerlilik ve güvenirlik çal›flmalar› Çuhadaro¤lu (1986) taraf›ndan yap›lm›fl olup, geçerlilik kat say›s› r=71 olarak bulunmufltur. Test- tekrar test güvenirlik yöntemi kullan›larak da güvenirlik kat say›s› r=75 olarak saptanm›flt›r. Benlik sayg›s› puan›n›n he-saplanmas› için her soru için ayr› puanlama yap›lmaktad›r. Böy-lece ölçekten en az 0, en fazla 30 puan al›nabilmektedir. Skor, toplam puan üzerinden de¤erlendirilir ve yüksek puan, yüksek benlik sayg›s›n› gösterir (Rosenberg, 1965). 1, 2, 4, 6, 7. mad-deler olumlu kendilik de¤erlendirmesini sorgulamakta olup, 3’den 0’a kadar de¤iflen puanlama yap›l›rken, 3, 5, 8, 9, 10. maddeler olumsuz kendilik de¤erlendirmesini sorgulamakta olup, 0’dan 3’e kadar de¤iflen bir puanlama yap›lmaktad›r.
Toplam puan aral›¤› 0–30 aras›nda olup, 15–25 aras› al›nan pu-an benlik sayg›s›n›n yeterli oldu¤unu gösterirken, 15 pupu-an›n al-t› düflük benlik sayg›s›n› göstermektedir (Tezcan, 2009).
Öz etkililik-yeterlilik ölçe¤i
Öz Etkililik-Yeterlilik (ÖEY) ölçe¤i, Sherer Maddux, Mer-candante, Prentice-Dunn, Jacobs ve Rogers taraf›ndan geliflti-rilen ölçek 1999 y›l›nda Gözüm ve Aksayan taraf›ndan Türk-çe’ye uyarlanm›flt›r. Ölçek, 5’li Likert tipi bir öz-de¤erlendirme ölçe¤idir. 23 maddelik ölçe¤in davran›fl› bafllatma, davran›fl› sürdürme, davran›fl› tamamlama ve engellerle mücadele olmak üzere 4 alt boyutu vard›r. Her bir madde için verilen puan esas al›nmaktad›r. Böylece ölçekten en az 23, en fazla 115 puan al›-nabilmektedir. Ölçekten al›nan puan›n yüksek olmas›, bireyin öz etkililik alg›s›n›n iyi düzeyde oldu¤unu göstermektedir (Gö-züm ve Aksayan, 1999). Ölçe¤in Türkçe formunun güvenirlik ve geçerlili¤i 1999 y›l›nda Gözüm ve Aksayan taraf›ndan yap›l-m›fl, Cronbach alfa iç tutarl›l›k say›s› .81, test-tekrar test güve-nilirli¤i .92 olarak bulunmufltur.
‹fllem
Çal›flma öncesinde kat›l›mc›lar çal›flma hakk›nda bilgilendi-rilmifl ve gönüllü olur formunu doldurarak çal›flmaya kat›lmala-r› sa¤lanm›flt›r. Veri toplama araçlakat›lmala-r› ö¤rencilere da¤›t›larak doldurmalar› istenmifl ve ö¤rencilerin anlayamad›klar› sorular cevapland›r›lm›flt›r. Her bölüm için üç gün seçilmifl ve veriler dokuz günde toplanm›flt›r. Çal›flma Helsinki bildirgesinde ge-çen etik kurallara uygun flekilde yap›lm›flt›r.
Verilerin analizi
Analiz için SPSS 17.0 program›na (SPSS Inc., Chicago, IL, ABD) verilerin girifli yap›ld›ktan sonra, gruplar› oluflturan ö¤-renci say›lar›, yüzde de¤erleri ve a¤›rl›kl› ortalamalar› verilmifl-tir. Verilerin normal da¤›l›ma uygunlu¤unun de¤erlendirilme-sinde Kolmogorov-Smirnov çözümlemesi yap›lm›fl, homojen bir da¤›l›m gözlenmedi¤i için non-parametrik testler tercih edilmifl, iki ba¤›ms›z grubu karfl›laflt›r›rken Mann-Whitney U, ikiden çok ba¤›ms›z grubu karfl›laflt›r›rken Kruskall-Wallis tes-ti kullan›lm›flt›r. Ölçekler aras›ndaki iliflkiyi incelemek için Spe-armen korelasyon analizi yap›lm›flt›r.
Bulgular
Ö¤rencilerin ÖEY ölçe¤i ile benlik sayg›s› ölçe¤inden al-d›klar› puanlar›n ortalamalar› TTTTablo 1’de gösterilmifltir.
Ö¤rencilerin ÖEY ölçe¤inin alt maddelerine göre ortalama de¤erleri; davran›fl› bafllatma 31.72±5.01, davran›fl› sürdürme, 27.70±4.35, davran›fl› tamamlama 18.60±3.65 ve engelle müca-dele 9.11±2.38 bulunurken, ölçe¤in toplam puan› ortalama ola-rak 87.12±12.05 olaola-rak belirlenmifltir. Ö¤rencilerin benlik
say-g›s› ölçe¤i de¤erlerinin ortalamas›n›n ise 22.49±4.62 oldu¤u gözlenmifltir (TTTTablo 1).
Çal›flmaya kat›lan 187 ö¤renciden sosyo-demografik veri-ler al›nm›fl ve bu de¤erveri-lere göre benlik sayg›s› ve öz etkililik ölçe¤i puanlar›n›n karfl›laflt›rmas› ve fark analizi test sonuçla-r› TTTTablo 2’de gösterilmifltir. Ö¤rencilere ait bu verilerden cinsiyet (p=0.04, z=-2.04), yaflad›¤› yer (p=0.01, χ2
=-9.05), bes-lenme (p=0.00, z=-3.63), beden imgesi (p=0.02, z=-2.24), iste-di¤i bölümde okumaya (p=0.04, z=-2.02) göre benlik sayg›s› öl-çe¤i sonuçlar›nda farkl›l›k gözlenmifltir. Erkek olan, ailesi ile yaflayan, düzenli beslenen, beden imgesini be¤enen, istedi¤i bölümde okuyan ö¤rencilerin benlik sayg›s›n›n daha yüksek ol-du¤u bulunmufltur (p<.05) (TTTTablo 2). ÖEY ölçe¤i sonuçla-r›na göre; beslenme ve fiziksel aktivitenin farkl›laflt›¤›
gözlen-mifltir. Düzenli beslenen, fiziksel aktivite yapan ö¤rencilerin öz etkililik düzeyleri di¤er ö¤rencilerden daha yüksek bulun-mufltur (p<.05) (TTTTablo 2).
TTTTablo 1.Ölçeklerin alt ve üst de¤erleri ile ö¤rencilerin ölçeklerden al-d›klar› puanlar›n ortalamalar›.
De¤iflkenler Alt ve üst de¤erler X±SD
Öz etkililik-yeterlilik ölçe¤i alt gruplar›
Davran›fl› bafllatma 18–40 31.72±5.01 Davran›fl› sürdürme 12–35 27.70±4.35 Davran›fl› tamamlama 8–25 18.60±3.65
Engelle mücadele 3–15 9.11±2.38
Öz etkililik-yeterlilik ölçe¤i toplam puan 50–113 87.12±12.05 Benlik sayg›s› ölçe¤i toplam puan 8–30 22.49±4.62
TTTTablo 2.Ö¤rencilerin benlik sayg›s› ve ÖEY ölçeklerinden al›nan puanlar›n›n baz› demografik özellikler aç›s›ndan karfl›laflt›r›lmas›.
Özellikler n (187) % Benlik sayg›s› p ÖEY p
a¤›rl›kl› ort a¤›rl›kl› ort.
Yafl 22 ve alt› 102 54.5 90.09 0.27 100.41 0.07 22 üstü 85 45.5 98.69 86.31 Cinsiyet Erkek 73 39.1 100.47 0.04* 92.18 0.56 Kad›n 114 60.9 83.89 96.84 VK‹ Zay›f 18 9.6 112.58 0.30 111.94 0.33 Normal 148 79.1 91.96 92.29 Kilolu ve obez 21 11.2 92.48 90.69 Yaflad›¤› yer Aile ile 41 21.9 109.46 0.01* 89.54 0.12 Yurtta 54 28.9 102.36 106.61
Evde yaln›z/ arkadaflla 92 49.2 82.20 88.59
Beslenme Düzenli 101 54 107.24 0.00* 107.46 0.00* Düzensiz 86 46 78.45 78.19 Sigara kullan›m› Evet 25 13.4 93.54 0.96 91.88 0.83 Hay›r 162 86.6 94.07 94.33 Alkol Evet 20 10.7 89.68 0.70 93.60 0.97 Hay›r 167 89.3 94.52 94.05 Beden imgesi Be¤eniyorum 161 86 97.56 0.02* 96.81 0.07 Be¤enmiyorum 26 14 71.98 76.58 Fiziksel Aktivite Yap›yorum 45 24.1 90.71 0.63 107.99 0.04* Yapm›yorum 142 75.9 95.04 89.57
Akademik ortalama (4 üzerinden)
3 alt› 131 70.1 91.10 0.26 89.98 0.12
3 ve üzeri 56 29.9 100.78 103.39
Okula devams›zl›k
Evet 136 72.7 93.94 0.97 90.14 0.11
Hay›r 51 27.3 94.17 10.28
‹stedi¤i bölümde okuma
Evet 122 65.2 99.82 0.04* 95.76 0.54
Hay›r 65 34.8 83.08 90.69
Ö¤rencilerin aile ile ilgili olan özelliklerinde; intihar dü-flünceleri (p=0.01, z=-2.44), aile içinde duygular›n› rahat ifade edememe (p=0.03, z=-2.11), kurallar› evde baban›n koymas› (p=0.02, z=-2.33), aile içinde sorunlar›n› paylaflt›¤› kiflilerin olmamas› (p=0.02, z=-2.11), kendisine ait kararlar› baflkalar›-n›n vermesi (p=0.00, z=-2.63), kardefl iliflkilerinin kötü olma-s› (p=0.00, χ2
=15.01) ve aile içinde fliddetin olmas› (p=0.01, z=-2.58) ö¤rencilerin benlik sayg›lar›n› olumsuz yönde etkile-mektedir. Ayr›ca, ö¤rencilerin ailevi bir sebepten dolay› inti-har etmeyi düflünmeleri (p=0.00, z=-2.61) ve kardefl iliflkileri-nin kötü olmas› (p=0.00, χ2
=14.56), ö¤rencilerin öz etkililik düzeyini yine olumsuz yönde etkilemektedir (TTTTablo 3).
Öz etkililik ile benlik sayg›s› aras›ndaki iliflki incelendi¤in-de ÖEY ölçe¤i alt gruplar› ile benlik sayg›s› ölçe¤i aras›nda düflük düzeyde iliflki gözlenirken (p=0.00-0.01, r=0.34-0.45), ÖEY ölçe¤i ile benlik sayg›s› ölçe¤i aras›nda olumlu yönde, güçlü, anlaml› bir iliflki oldu¤u görülmüfltür (p=0.00, r=0.5). Bu iliflkilere ait veriler TTTTablo 4’te gösterilmifltir.
Tart›flma
Çal›flmam›zda ö¤rencilerin ÖEY ölçe¤i ile benlik sayg›s› öl-çe¤i toplam puan ortalamalar›n›n yeterli; iki ölçek aras›ndaki
iliflkinin olumlu yönde ve güçlü oldu¤u gözlenmifltir. Keskin ve Orgun’un (2006), sa¤l›k hizmetleri meslek yüksekokulundaki 112 ö¤renciyle gerçeklefltirdikleri çal›flmada ö¤rencilerin ÖEY ölçe¤i toplam puan ortalamalar› 86.51±10.50’dir. Karada¤, Ak-soy Derya ve Ucuzal’›n (2011) sa¤l›k yüksekokulu ö¤rencileri-nin öz etkililik düzeylerini inceledikleri çal›flmalar›nda, ö¤ren-cilerin ÖEY ölçe¤i toplam puan ortalamalar› 88.95±11.43 ola-rak bulunmufltur. Sevindik, Yeflil, Sevindik ve Aç›k’›n (2007) üniversite ö¤rencilerinde benlik sayg›s› ile öz etkililik düzeyi aras›ndaki iliflkiyi inceledikleri çal›flmalar›nda öz etkililik ile ‘engellerle mücadele’ hariç öz etkililik düzeyinin di¤er tüm alt gruplar›yla benlik sayg›s› aras›nda iyi bir korelasyon oldu¤u bu-TTTTablo 3.Ö¤rencilerin benlik sayg›s› ve ÖEY ölçeklerinden al›nan puanlar›n›n baz› ailevi özellikler aç›s›ndan karfl›laflt›r›lmas›.
Özellikler (n=187) Say› % Benlik sayg›s› p ÖEY p
a¤›rl›kl› ort a¤›rl›kl› ort.
Anne e¤itim ‹lkö¤retim 153 82.0 94.37 0.84 94.93 0.61 Lise ve üzeri 34 18.0 92.35 89.82 Baba e¤itim ‹lkö¤retim 100 53.0 95.31 0.72 98.37 0.23 Lise ve üzeri 87 47.0 92.50 88.98
Ailevi bir sebepten dolay› intihar etmeyi düflündünüz mü?
Evet 24 12.8 68.88 0.01* 67.02 0.00*
Hay›r 163 87.2 97.70 97.97
Aile üyelerine karfl› duygular›n›z› rahatl›kla ifade edebiliyor musunuz?
Evet 156 83.5 97.71 0.03* 94.59 0.07
Hay›r 31 16.5 75.31 91.05
Kurallar› evde baba m› koyar?
Evet 42 22.4 76.87 0.02* 91.63 0.74
Hay›r 145 77.6 98.96 94.69
Ailede özel sorunlar›n›z› paylaflabildi¤iniz biri var m›?
Evet 148 79.1 98.42 0.02* 95.85 0.39
Hay›r 39 20.9 77.24 86.96
Ailede size ait kararlar› baflkalar› m› verir?
Evet 62 33.1 79.26 0.00* 85.52 0.13
Hay›r 125 66.9 101.31 98.20
Aile içinde kardefl iliflkileriniz nas›ld›r?
‹yi 83 44.4 109.36 0.00* 109.31 0.00*
Orta 80 42.7 86.71 86.47
Kötü 24 12.9 65.19 66.15
Aile içinde fliddet var m›?
Evet 42 22.5 75.04 0.01* 82.13 0.10
Hay›r 145 77.5 99.49 97.44
n: Olgu say›s›, ÖEY: Öz Etkililik-Yeterlilik, *p<0.05.
TTTTablo 4.Benlik sayg›s› ile ÖEY ölçekleri aras›ndaki iliflkinin incelenmesi.
Öz etkililik Benlik sayg›s›
Öz etkililik-yeterlilik ölçe¤i alt gruplar› r p
Davran›fl› bafllatma 0.39 0.01
Davran›fl› sürdürme 0.38 0.01
Davran›fl› tamamlama 0.45 0.00
Engelle mücadele 0.34 0.01
lunmufltur. Bireyin kendisi hakk›ndaki olumlu inançlar› benlik sayg›s›n› da art›rmaktad›r. Bireyin ak›l ve ruh sa¤l›¤›n› bozan, kendisi hakk›ndaki alg›lar›n› negatif yönde etkileyen durumlar, bireyin öz etkililik alg›s›n› olumsuz yönde etkilerken, sa¤l›kl› bir ruh hali, yüksek benlik sayg›s›, iyimserlik, baflar› alg›s› gibi durumlar ise bireyin öz etkililik alg›s›n› olumlu yönde etkile-mektedir. Öz etkililik, davran›fl› bafllatan, güdülenmeyi ve de-vaml›l›¤› art›r›c› böylece performans›n sergilenmesini sa¤layan bir rol oynar. Ayn› zamanda, beceri, kabiliyet ve bilgi gibi di¤er de¤iflkenlere arac›l›k ederek ve onlar› ba¤daflt›rarak bu de¤ifl-kenlerin etkin bir flekilde bir arada ifllemelerini sa¤lar. Bu ne-denlerden dolay›, öz etkililik yeni bir becerinin kazan›lmas›nda ya da yeni bir ö¤renmenin gerçekleflmesinde ve daha sonra bu yeni becerinin ya da ö¤renimin uygulamaya konmas›nda kritik bir ifllev görmektedir (Kotaman, 2008). Bu sebeplerden dolay› sa¤l›k yüksekokulu ö¤rencilerinin öz etkililik düzeyi ve inanc›-n›n yüksek olmas› gerekir.
Çal›flmam›zda ailesiyle birlikte yaflayan ve istedi¤i bölüm-de okuyan ö¤rencilerin benlik sayg›lar› yüksek bulunmufltur. Bireylerin benlik sayg›s›n›n olumlu ya da olumsuz olmas› en çok aileye ba¤l›d›r. Böylece benlik sayg›s› yüksek ya da düflük olan ö¤rencilerin baflar› durumlar›n›n, aile ve okul çevresinin gencin benlik sayg›s›nda oluflturaca¤› çift yönlü etkileflimler sonucu flekillenmektedir (Yal›m, 2001).
Çal›flmam›zda aile içerisinde bireylerin kendisine ait ka-rarlar›n›n baflkalar› taraf›ndan verildi¤i, aile üyelerine karfl› duygular›n rahatl›kla ifade edilemedi¤i, özel sorunlar›n aile içerisinde paylafl›lamad›¤› aile yap›s›na sahip ö¤rencilerin benlik sayg›lar› düflük bulunmufltur. Yavuzer’in de (2001) be-lirtti¤i gibi aralar›nda iyi iletiflim kuran, birbirlerine karfl› gü-ven verici, hoflgörülü ve esnek bir yaklafl›m içinde olan ailele-re sahip biailele-reylerin benlik sayg›lar› yüksek olacakt›r. Çocuklar-da olumlu benlik sayg›s› oluflturabilmek, çocu¤un ileriki ya-flant›s› için çok önemlidir. Bunun için ailelerin çocuklar›n fi-kirlerini kabul etmesi, düflüncelerine de¤er vermesi ve çocuk-lar›n› dikkatli dinlemeleri gerekmektedir (Balat, 2003).
Çal›flmam›zda aile içerisinde kurallar›n baba taraf›ndan konuldu¤u aile yap›s›na ve aile içinde fliddet yaflan›lan ailelere sahip ö¤rencilerin benlik sayg›lar›n›n düflük oldu¤u bulun-mufltur. Aile içinde fliddetin oldu¤u durumlarda güven duygu-sunda sars›lmalar, çaresizlik ve umutsuzluk hisleri, kontrolün kaybedildi¤i duygusu, kendini suçlama ve özsayg›da düflüfl s›kl›kla gözlenmektedir (Stewart ve Robinson, 1998). Seyhan ve Zincir’in (2009) çal›flmalar›nda aile içinde ifllevlerin sa¤l›k-s›z alg›lanmas› ve fliddetin olmas› gençlerin genel olarak ken-dilerini olumsuz alg›lamas›nda, ailesinde kendisine de¤er ve-rilmedi¤ini, anne, baba ve kardeflleri taraf›ndan sevilmedi¤ini hissederek olumsuz benlik sayg›s›na sahip olmas›nda etkili ol-du¤u belirtilmifltir.
Çal›flmam›zda kardeflleriyle iyi iliflkiler kuran ö¤rencilerin benlik sayg›lar› da yüksek bulunmufltur. Benlik sayg›s›n›n olu-flumunda, birbirine ba¤l› ve birbiriyle iyi anlaflan aile üyeleri ideal bir ortam oluflturmaktad›r. Benlik sayg›s›nda bu ortam›n oynad›¤› olumlu rolü araflt›rma sonuçlar› da desteklemektedir (Temel ve Aksoy, 2001). Aile içinde kifliler aras› iliflkilerin do-yurucu olmas›, gerek ebeveyn-çocuk, gerek efller aras›, gerekse kardefller aras› iliflkilerde bireylerin birbirine karfl› anlay›fll› ve yap›c› olmalar› önemlidir. Anne babalar›n çocuklar›na karfl› tu-tumlar›nda k›s›tlay›c› ve hoflgörüsüz olmaktan çok, destekleyici ve güven verici olmalar›, demokratik davranmalar› ve kardefller aras›ndaki iletiflimi güçlendirmeleri bireylerin olumlu benlik sayg›s›n›n oluflmas›nda oldukça önemlidir (Davies ve Cum-mings, 1994).
Araflt›rmam›zda beden imgesini be¤enen ö¤rencilerin lik sayg›lar› yüksek bulunmufltur. Ayr›ca erkek ö¤rencilerin ben-lik sayg›lar› k›z ö¤rencilerinkinden daha yüksek ç›km›flt›r. Ku-laks›zo¤lu’na (2005) göre benlik sayg›s›, benli¤in duygusal ve de¤erlendirilebilir boyutu olarak kiflinin kendisi hakk›ndaki yar-g›lar›d›r. Benlik sayg›s›; özgüven, benli¤i kabul, de¤erlilik ve eflitlik duygular›n›n toplam›n› oluflturmaktad›r (Temel ve Ak-soy, 2001). K›z ve erkeklerin benlik sayg›lar›n›n geliflimi farkl›-l›k gösterebilmektedir. Nesne iliflkileri kuramc›lar›na göre, er-kekler ba¤›ms›zl›k, kendine güven ve di¤erlerinden ayr› olmak aray›fl› içine girerken, k›zlar›n benlik sayg›s› geliflimi tam aksine duyarl›l›¤a ve di¤erlerinin mutlulu¤una de¤er verme üzerine kurulmufltur. K›zlar›n kendileri ile ilgili olumlu duygulara sahip olmalar› baflkalar› ile olan iliflkilerine ba¤l›d›r (Owens, Scofield ve Taylor, 2003). Benlik sayg›s› ba¤lam›nda kad›nlar›n bulundu-¤u dezavantajl› durum geliflmifl ülkelerde de geçerli¤ini koru-maktad›r. Yurtd›fl›nda yap›lan bir dizi çal›flma sonucunda (Do-lenc, 2008; Puskar, Bernardo, Ren, Haley, Tark, Switala ve Sie-mon, 2010; Quatman ve Watson, 2001) erkek ö¤rencilerin k›z ö¤rencilere göre daha yüksek benlik sayg›s›na sahip oldu¤u bul-gusuna ulafl›lm›flt›r. Erkeklerin benlik sayg›lar›n›n k›zlardan da-ha yüksek olmas›, erkeklerin hem fiziksel özelliklerinden dolay› hem de geleneksel olarak daha zor, karmafl›k ve güç gerektiren ifllerde çal›flmalar› sebebiyle daha at›lgan ve giriflken olmalar›yla aç›klanabilir.
Çal›flmam›zda ailevi bir nedenden dolay› intihar etmeyi flünen ö¤rencilerin hem benlik sayg›lar› hem de öz-etkililik zeyleri düflük bulunmufltur. Sank›r’›n (2014) çal›flmas›nda, dü-flük benlik sayg›s› gelifltiren gençlerin orta ya da yüksek benlik sayg›s› gelifltiren gençlere oranla daha fazla sapk›n ya da suçlu davran›fl gösterdikleri belirlenmifltir. Düflük benlik sayg›s› gös-teren gençlerin; ailevi problemler nedeniyle madde ba¤›ml›l›¤›, evden/okuldan kaçma, vücuduna zarar verme, depresif olma, in-tihar e¤ilimi, h›rs›zl›k yapma, kavga bafllatma, baflkalar›n› gizlice gözetleme gibi sapk›n ve suçlu davran›fllar› di¤erlerine oranla daha fazla ortaya koyduklar› anlafl›lm›flt›r. Ayr›ca ayn› çal›flmada
yüksek benlik sayg›s›n›n sapk›n ve suçlu davran›fllar› benimse-mede engelleyici bir rol oynad›¤›, düflük benlik sayg›s›n›n ise sapk›n/suçlu davran›fllar›n benimsenmesini kolaylaflt›rd›¤› sap-tam›flt›r. ‹ntiharlarda aile faktörünün çok önemli oldu¤u vurgu-lanmaktad›r (Lyon, Benoit, Q’Donnell, Getson, Silber ve Walsh, 2000; Öztürk, 2001). Gencin özellikle sorumluluk ara-s›ndaki dengeyi kurabilmesi, sa¤l›kl› iletiflim ve özdeflleflmeyle mümkün olabilir. Aile içi dinamikler, gencin kimlik bunal›m›n› baflar›yla atlatmas›nda önemlidir. Aksi halde kimlik bunal›m›, kimlik kargaflas› halini al›r ve gençte uyum bozuklu¤u, depres-yon, panik durumu ve intihar giriflimlerine neden olabilir (Öz-türk, 2001).
Çal›flmam›zda, düzenli olarak beslenen ö¤rencilerin öz etki-lilik düzeylerinin, düzenli olarak beslenmeyen, ö¤ün atlayan, fast-food tarz› beslenen ö¤rencilere göre daha yüksek oldu¤u bulunmufltur. Tezcan’›n (2009) çal›flmas›nda da obez bireylerin, obez olmayanlara göre benlik sayg›lar›n›n daha düflük, bedenle-rinden hoflnutsuzluklar›n›n ise daha yüksek oldu¤u bulunmufl-tur. Obez kad›nlarla yap›lan baflka bir çal›flmada ise düzensiz beslenme ve obezitenin düflük benlik sayg›s› ve beden memnu-niyetsizli¤i ile iliflkili oldu¤u sonucuna ulafl›lm›flt›r (Arma¤an, 2013). Ayr›ca çal›flmam›zda fiziksel aktivite yapan ö¤rencilerin öz etkililik düzeylerinin, di¤er ö¤rencilere göre daha yüksek ol-du¤u bulunmufltur. Güçlü bir öz etkililik duygusu, daha sa¤l›k-l› olma ile iliflkilidir (Keskin ve Orgun, 2006). 174 ileri yetiflkin-le yap›lan bir çal›flmada fiziksel aktivitenin hem benlik sayg›s›n› hem de öz etkililik düzeyini art›rd›¤› bulunmufltur (McAuley, Blissmer, Katula, Duncan ve Mihalko, 2000). Öz etkililik ve benlik sayg›s› üzerine yürüme ve yogan›n etkilerinin karfl›laflt›-r›ld›¤› bir çal›flmada ise orta yafll› kad›nlarda egzersiz program-lar›n›n fiziksel özsayg›n›n belirli yönlerini gelifltirdi¤i bildiril-mifltir (Elavsky ve McAuley, 2007). Genç yetiflkinlerde yap›lan di¤er çal›flmalarda, öz etkililik ile benlik sayg›s›n›n olumlu sa¤-l›k davran›fllar› ile iliflkili oldu¤u tespit edilmifltir (Phillips ve Gully 1997; Steptoe ve Wardle, 2001).
Sonuç
Çal›flmam›z›n sonucunda erkek olan, ailesi ile yaflayan, dü-zenli beslenen, beden imgesini be¤enen, istedi¤i bölümde okuyan ö¤rencilerin benlik sayg›s›n›n daha yüksek oldu¤u bu-lunmufltur. Ayr›ca düzenli beslenen, fiziksel aktivite yapan ö¤rencilerin öz etkililik düzeyleri, sa¤l›kl› yaflam biçimi dav-ran›fllar› göstermeyen ö¤rencilere göre daha yüksek bulun-mufltur. Sa¤l›¤› gelifltirici davran›fllara uyum ve sa¤l›¤› geliflti-rici davran›fllar› sürdürebilme bireyin de¤iflim sürecine ba¤l› olup, bilinçli çabas›n› gerektirir (Özvar›fl, 2001). Bu nedenle, sa¤l›¤› gelifltirmeye yönelik bireylerin davran›fl de¤iflim süre-cini ve sa¤l›kla ilgili davran›fllar›n› de¤ifltirmede nas›l motive edilebileceklerini anlamaya yönelik çal›flmalar yap›labilir.
Ö¤rencilerin aile ile ilgili olan özelliklerinde; intihar dü-flünceleri, aile içinde duygular›n› rahat ifade edememe, kural-lar› evde baban›n koymas›, aile içinde sorunkural-lar›n› paylaflt›¤› kiflilerin olmamas›, kendisine ait kararlar› baflkalar›n›n verme-si, kardefl iliflkilerinin kötü olmas› ve aile içinde fliddetin olma-s› ö¤rencilerin benlik sayg›lar›n› olumsuz yönde etkiledi¤i so-nucuna ulafl›lm›flt›r. Ayr›ca, ö¤rencilerin ailevi bir sebepten dolay› intihar etmeyi düflünmeleri ve kardefl iliflkilerinin kötü olmas›, ö¤rencilerin öz etkililik düzeyini yine olumsuz yönde etkiledi¤i çal›flmam›z›n bir baflka sonucudur. Gençleri, benlik sayg›lar›n› art›r›c› olumlu etkinliklere yöneltme, aile içinde olumlu bir atmosfer yaratma, aile bireylerinin birbirleriyle et-kili ve olumlu iliflkiler kurmas›n› sa¤lama, yaln›zl›k duygular›-n› azaltma gibi yöntemlerle gençlerin hayata daha pozitif ba-kabilmeleri sa¤lanabilir.
Çal›flmam›zda, öz etkililik düzeyi ile benlik sayg›s› aras›n-da olumlu yönde güçlü bir iliflki oldu¤u sonucuna ulafl›lm›flt›r. Bu sonuç do¤rultusunda, ö¤rencilerin öz etkililik düzeylerini ve benlik sayg›s›n› art›racak giriflimlerle ilgili ortak bir yakla-fl›mla okullarda ö¤rencilere sunulan olanaklar gelifltirilebilir. Esmaeilinasab, Malek Mohamadi, Ghiasvand ve Bahrami (2011) ö¤rencilerde mental sa¤l›k programlar›n›n uygulan-mas›yla benlik sayg›s›n›n art›r›labilece¤i böylelikle de e¤itim problemlerinin azalt›lmas›nda etkili olabilece¤ini bildirilmifl-lerdir. Nasser Sobhi ve Soran (2010) üniversite ö¤rencilerin-de yaflam becerileri e¤itiminin mental sa¤l›k ve benlik sayg›-s›n› art›rmada etkili oldu¤unu rapor etmifllerdir.
Çal›flmam›zda ö¤rencilerin öz etkililik düzeyleri yüksek bulunmufltur. Öz etkililik düzeyi, harekete geçmek için güdü-lenmeyi art›rabilir, davran›fl› bafllatmay› kolaylaflt›r›r. Bu fle-kilde öz etkilili¤i yüksek olan kifliler daha karmafl›k ve riskli görevleri seçebilirler (Yi¤itbafl ve Yetkin, 2003).
Sa¤l›kla ilgili e¤itim yapan bölümler incelendi¤inde di¤er meslek e¤itimi yap›lan bölümlere k›yasla teorik bilgiyi uygu-lamalara aktarabilmek daha fazla risk içermektedir. Bu durum da ö¤rencilerde farkl› boyutlarda stresör etki yaratmaktad›r. Baflka bir deyiflle teorik derslerde ö¤renilen bilgilerin prati¤e aktar›lmas›ndaki özgüvenin oluflabilmesi ve geliflebilmesinde bireylerin öz etkililik ve benlik sayg›s› düzeyinin önemli etki-ye sahip olabilece¤i düflünülmektedir. Elbette ki e¤itim koflul-lar›, e¤itimciler vb. faktörlerin de bu konudaki etkisi tart›flma-l›d›r ancak bizim çal›flmam›zda göz ard› edilmifltir ve çal›flma-n›n s›n›rl›l›klar› içinde bulunmaktad›r. Sunulan sa¤l›k hizmet-lerinin kalitesinin artmas› için kurumlar›n özellikhizmet-lerinin iyi-lefltirilmesinin yan› s›ra ileride bu kurumlarda hizmet verecek sa¤l›k alan›nda e¤itim gören ö¤rencilerin de farkl› aç›lardan göz önünde tutulmas› ve gelecekteki çal›flmalar›n bu kapsam-da de¤erlendirilip kapsam-daha büyük örneklemle planlanmas›n›n ya-rarl› olaca¤› düflünülmektedir.
Kaynaklar
Arma¤an, A. (2013). Obez kad›nlarda benlik sayg›s›n›n beden imgesi üzerindeki
etkisinde biçimleyici de¤iflkenlerin incelenmesi. Yay›mlanmam›fl yüksek
li-sans tezi, Okan Üniversitesi, ‹stanbul.
Bacanl›, H. (2004). Geliflim ve ö¤renme. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Balat, G. U. (2003). Erken çocuklukta benlik sayg›s›n›n geliflimi ve önemi: Erken çocuklukta geliflim ve e¤itimde yeni yaklafl›mlar. M. Sevinç (Ed),
Erken çocuklukta benlik sayg›s›n›n geliflimi ve önemi (s. 330–336). ‹stanbul:
Morpa Kültür Yay›nlar›.
Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American
Psychologist, 44(9), 1175–1184.
Bilgin, H. (1996). Bafl ve boyun kanseri nedeni ile ameliyat olan hastalarda
ame-liyat öncesi ve sonras› beden imaj›, benlik sayg›s›, depresyon durumlar› ile ba-k›mda hemflirelerin karfl›laflt›klar› güçlüklerin araflt›r›lmas›.
Yay›mlanma-m›fl yüksek lisans tezi, ‹stanbul Üniversitesi, ‹stanbul.
Briggs, D. C. (2000). Çocu¤unuzla birlikte büyüyün (M. Geylani, Çev.) ‹stan-bul: Kurald›fl› Yay›nlar›.
Buckworth, J., and Dishman, R. K. (2002). Exercise psychology. Champaign, IL: Human Kinetics.
Çuhadaro¤lu, F. (1986). Adolesanlarda benlik sayg›s›. Yay›mlanmam›fl uz-manl›k tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Davies, P. T., and Cummings, E. M. (1994). Marital confict and child ad-justment: An emotional security hypothesis. Psychological Bulletin,
116(3), 387–411.
Dolenc, P. (2008). Pupils’ physical self-concept and selfesteem: Gender dif-ferences. Didactica Slovenica-Pedagoska Obzorja, 23(1), 53–61.
Elavsky, S., and McAuley, E. (2007). Exercise and self-esteem in menopau-sal women: A randomized controlled trial involving walking and yoga.
American Journal of Health Promotion, 22(2), 83–92.
Esmaeilinasab, M., Malek Mohamadi, D., Ghiasvand, Z., and Bahrami, S. (2011). Effectiveness of life skills training on increasing self-esteem of high school students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, 1043–1047.
Gözüm, S. ve Aksayan, S. (1999). Öz-etkililik-yeterlilik ölçe¤inin Türkçe formunun güvenirlik ve geçerlili¤i. Atatürk Üniversitesi Hemflirelik
Yük-sekokulu Dergisi, 2(1), 21–34.
James, A., and Chapman, Y. (2009). Preceptors and patients-the power of two: nursing student experiences on their first acute clinical placement.
Contemporary Nurse, 34(1), 34–47.
Karada¤, E., Aksoy Derya Y. ve Ucuzal, M. (2011). Sa¤l›k yüksekokulu ö¤-rencilerinin öz etkililik-yeterlik düzeyleri. Maltepe Üniversitesi
Hemflire-lik Bilim ve Sanat Dergisi, 4(1), 13–20.
Keskin, Ü. G. ve Orgun, F. (2006). Ö¤rencilerin öz etkililik-yeterlilik dü-zeyleri ile bafla ç›kma stratejilerinin incelenmesi. Anatolian Journal of
Psychiatry, 7(2), 92–99.
K›l›ç, H. (2006). ‹lkö¤retim 4. s›n›f sosyal bilgiler dersinde kubafl›k ö¤renme
yön-teminin, geleneksel küme çal›flmas› yöntemine göre benlik sayg›s›na ve akade-mik baflar›ya etkisi. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Çukurova
Üni-versitesi, Adana.
Kotaman, H. (2008). Özyeterlilik inanc› ve ö¤renme performans›n›n gelifl-tirilmesine iliflkin yaz›n taramas›. Uluda¤ Üniversitesi E¤itim Fakültesi
Dergisi, 21(1), 111–33.
Kulaks›zo¤lu, A. (2005). Ergenlik psikolojisi. ‹stanbul: Remzi Kitabevi. Levett-Jones, T., and Lathlean, J. (2007). Belongingness: a montage of
nur-sing students’ stories of their clinical placement experiences.
Contempo-rary Nurse, 24(2), 162–174.
Levett-Jones, T., Lathlean, J., Higgins, I., and McMillan, M. (2009). Staff–student relationships and their impact on nursing students’ belon-gingness and learning. Journal of Advanced Nursing, 65(2), 316–324. Lyon, M. E., Benoit, M., Q’Donnell, R. M., Getson, P. R., Silber, T., and
Walsh, T. (2000). Assessing African American adolescent’ risk for sui-cid attempts: Attachment theory. Adolescence, 35(137),121–134. McAuley, E., Blissmer, B., Katula, J., Duncan, T. E., and Mihalko, S.L.
(2000). Physical activity, self-esteem, and self-efficacy relationships in older adults: A randomized controlled trial. Annals of Behavioral
Medici-ne, 22(2), 131–139.
Nasser Sobhi, G., and Soran, R. (2010). Efficacy of life skills training on in-crease of mental health and self esteem of the students. Procedia - Social
and Behavioral Sciences, 5, 1818–1822.
Owens, M. D., Scofield, B. E., and Taylor, C. E. (2003). Incorporating mother-daughter groups within clinical settings to increase adolescent females’ self-esteem. Journal of Family Issues, 24(7), 895–907.
Öztürk, O. (2001). Ruh sa¤l›¤› ve bozukluklar› (8. bask›). Ankara: Nobel T›p Kitabevleri.
Özvar›fl, fi. B. (2001). Sa¤l›k e¤itimi ve sa¤l›¤› gelifltirme. Ankara: Hacettepe Halk Sa¤l›¤› Vakf›.
Peterson-Graziose, V., Bryer, J., and Nikolaidou, M. (2013). Self-esteem and self-efficacy as predictors of attrition in associate degree nursing students. The Journal of Nursing Education, 52(6), 351–354.
Phillips, J. M., and Gully, S. M. (1997). Role of goal orientation, ability, ne-ed for achievement, and locus of control in the self-efficacy and goal-setting process. Journal of Applied Psychology, 82(5), 792–802. Puskar, K. R., Bernardo, L. M., Ren, D. X., Haley, T. M., Tark, K. H.,
Switala, J., and Siemon, L. (2010). Self-esteem and optimism in rural youth: Gender differences. Contemporary Nurse, 34(2), 190–198. Quatman, T., and Watson, C. M. (2001). Gender differences in adolescent
self esteem: An exploration of domains. Journal of Genetic Psychology,
162(1), 93–117.
Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Sank›r, H. (2014). Influence of self esteem on youths who tend to involve deliquent and deviant behaviors: Case study among 11th grade stu-dents. Electronic Turkish Studies, 9(2), 1311–1333.
Sevindik, T., Yeflil, G., Sevindik, F. ve Aç›k, Y. (2007). Üniversite ö¤renci-lerinde benlik sayg›s› ile öz-etkililik yeterlik aras›ndaki iliflki. E-Journal
of New World Sciences Academy Health Sciences, 2(2), 13–21.
Seyhan, D. ve Zincir, H. (2009). Tutuklu/hükümlü gençlerin benlik sayg›-s› düzeyleri ile aile özelliklerinin incelenmesi ve aralar›ndaki korelasyo-nun belirlenmesi. Aile ve Toplum, 19, 7-24.
Sherer, M., Maddux, J. E., Mercandante, B., Prentice-Dunn, S., Jacobs, B., and Rogers, R. W. (1982). The self-efficacy scale: Construction and va-lidation. Psychological Reports, 51(2), 663–671.
Steptoe, A., and Wardle, J. (2001). Locus of control and health behaviour revisited: A multivariate analysis of young adults from 18 countries.
Bri-tish Journal of Psychology, 92(4), 659–673.
Stewart, D. E., and Robinson, G. E. (1998). A review of domestic violence and women’s mental health. Archives of Women’s Mental Health, 1, 83–89.
Tabak, R. S. (2000). Sa¤l›k e¤itimi. Ankara: Somgür Yay›nc›l›k.
Temel, Z. F. ve Aksoy, B. A. (2001). Ergen ve geliflimi. Ankara: Nobel Ya-y›nc›l›k.
Tezcan, B. (2009). Obez bireylerde benlik sayg›s›, beden alg›s› ve travmatik
geç-mifl yaflant›lar. Yay›mlanmam›fl uzmanl›k tezi, Sa¤l›k Bakanl›¤› Bak›rköy
Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sa¤l›¤› ve Sinir Hastal›klar› E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹stanbul.
Uyan›k Balat, G. ve Akman, B. (2004). Farkl› sosyo-ekonomik düzeydeki li-se ö¤rencilerinin benlik sayg›s› düzeylerinin incelenmesi. F›rat
Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 175–183.
Yal›m, F. E. (2001). Yüksekokul ö¤rencilerinde benlik sayg›s›n›n akademik
bafla-r› ve anne-baba ile iletiflime etkisi. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi,
Ko-caeli Üniversitesi, KoKo-caeli.
Yavuzer, H. (2001). Ana-baba ve çocuk. ‹stanbul: Remzi Kitabevi.
Yentür Doni, N., fiimflek, Z., Gürses, G. ve Özer, M. S. (2009). Sa¤l›k hiz-metleri meslek yüksekokulu ö¤rencilerinin öz-etkililik yeterlik düzeyle-ri. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi, 4(12), 21–34.
Yi¤itbafl, Ç. ve Yetkin, A. (2003). Sa¤l›k yüksekokulu ö¤rencilerinin öz-et-kililik-yeterlik düzeyinin de¤erlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi
Hemflirelik Yüksek Okulu Dergisi, 7(1), 6–13.
Yorra, M. L. (2014). Self-efficacy and self-esteem in third-year pharmacy students. American Journal of Pharmaceutical Education, 78(7), 134.
