Besle nm o ve Diyet D e rgisi / J. N utr. and Diet., 15 : 47 - 54, 1986.
İLKOKUL ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMENLERİNİN BESLENME BİLGİ DÜZEYLERİYLE BUNUN UYGULANMA DURUMU
D yt. N evin TEKGÜL* / Dyt. Güzin ÖZER* / D oç. Dr. M eral AKSOY**
A nkara ilin d e M.E.G. ve S. B. bağlı altı ilk ok u ld a öğretm en lerin ve öğrencilerinin b eslen m e b ilg ileri ve u ygu lam aları soru ştu rm a yö n tem i ile araştırılm ıştır. Ö ğrenciler gen ellik le harçlıklarım m eşru b at, b isk ü v i ve çik o la ta alm ak iç in harcam aktadırlar. B elk i d e buna bağlı olarak diş çürüğü sık lığ ı yüksek b u lu n m u ştu r. K ubilay ve Abdi İp ek çi İlk ok u l öğretm en lerin in , ö ğ ren cilerin in b eslen m e b ilgileri iy i düzeyde olu p , ö ğ ret m en lerin kendi b ilgilerin i öğrencilere y a n sıta b ilm eleri ve uygu lam aları arasındaki ilişk i ön em li b u lu n m u ştu r.
GİRİŞ
Çocuklarda 7- 11 yaş dönemi ilkokul çağını içerm ektedir. Ülke mizde bu dönem de on m ilyonun üzerinde çocuk b u lu n m ak tad ır ve b u sayı gittikçe artm ak tad ır. Beden ve kafa sağlığı özellikle çocuk lard a toplum un geleceğini oluşturacakları için son derece önem lidir. Sağlığa olum lu veya olum suz etki eden birçok etkenin arasın d a beslenm enin ayrı bir yeri vardır. Çocukluk çağındaki yetersiz ve dengesiz beslenm e beraberinde büyüm e geriliği, kansızlık, zayıflık, şişm anlık, zekâ geriliği, eğitim de başarısızlık ve sosyal uyum suzluk getirebilm ektedir (1). Ayrıca bu çağda oluşturulan alışk an lık lar ile ri yaşlarda da sürdürülm ektedir. Bu alışkanlıkların arasında, ço cu kların m eşrubat, çikolata, bisküvi, şeker ve şekerli gıdalar gibi beslenm e açısından önerilmeyen yiyecekleri sıklıkla tüketm eleri yer alm aktadır.
Çocuğun beslenmesi, çevre koşullan .ailesinin sosyo-ekonomik d u ru m u ve çocuğa verilen eğitimle yakından ilgilidir. Bu eğitim de
(*) D iyetisyen .
de en büyük katk ı evde ailenin, okulda ise öğretm enindir. Bu ne denle öğretm enlerin kendi beslenm e bilgilerinin iyi olm ası ve bunu öğrencisine doğru uygulatarak yansıtabilm esi önem taşır. B una da y an ılarak araştırm a; ilkokul çağı çocuklarının ve öğretm enlerinin beslenm e bilgi düzeyleri ile b unun karşılıklı etkileşim i ve öğrenci lerin okulda tü k ettik leri yiyecek alışkanlıklarının ne olduğunu kap sam ına alacak şekilde düzenlenm iştir.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
A raştırm a, A nkara ilinde Yenim ahalle sem tinde Abdi İpekçi ve Kubilay; Demetevler sem tinde Y ahyalar ve Oğuzlar, Y enişehir sem tinde ise TED A nkara K oleji ilk kısım ile K avaklıdere ilkokulların da yapılm ıştır. D enekler rastgele örneklem yöntem i ile seçilm işler dir. Ö ğretm enlerin ve öğrencilerin beslenm e bilgileri ile öğretm en lerin bu bilgileri öğrencilerine uygulatıp - uygulatm adıkları soruş tu rm a yöntem i ile sap tan m ıştır. S o ru ların % 80, % 60 ve daha azı nın doğru olarak cevaplandırılm asına göre de sırayla iyi, o rta ve kötü olarak g ruplandırılm ıştır.
Veriler yüzde alın arak ve «Khi-kare» testi uygulanarak değer lendirilm iştir.
BULGULAR
Farklı sosyo-ekonom ik düzeyde olabileceği ileri sü rülen üç değişik bölgede, Millî Eğitim Gençlik ve S p o r B akanlığına (MEB ve SB) bağlı altı okulda öğretm enlere ve öğrencilere genel beslenm e bilgilerini ve uygulam alarını o rta y a koyabilecek anket uygulanm ış tır. Ö ğrencilerin günlük ald ık ları harçlık Tablo l'd e gösterilm iştir.
T ab lo 1 : Ö ğ ren cilerin G ünlük H a rçlık D ağılım ı.
• ’ G ünlük H a rçlık M iktarı (TL)
0 - 5 0 51- 100 101 - D ah a F azla
O kul G rubu S a y ı % S ayı % S a y ı %
K arşıyak a -Y ahyalar 53 82 8 12 4 6 Abdi İp ek çi -K ubilay 34 50 27 40 7 10 K avak lıd ere -A nkara K oleji 17 25 27 39 25 36
Ö Ğ R E N C İ V E Ö Ğ R E T M E N L E R İN BESLEN M E S İL G İL E R İ 49 E n d ü şük harçlığı (% 82 oranında) K arşıyaka - Y ahyalar İlk oku lu n d ak i öğrenciler, o rta ve yüksek harçlığı da (% 39 - % 36 oran larında) K avaklıdere - Ankara Koleji öğrencileri alm aktadırlar. Ge nellikle b ü tü n okullardaki öğrenciler harçlıklarını çikolata, m eşru b at, bisküvi gibi yeyecekleri alm ak için h arcam ak tad ırlar (Tablo 2). Ö ğrencilerin % 70 oranındaki büyük b ir kısm ı televizyondaki b u yiyecek m addelerinin reklam larından etkilendiklerini söylem ekte dirler. Diş çürüğüne rastlam a sıklığı 1 -3 adet olup, en yüksek yüz- deyi K arşıyaka ve Yahyalar İlkokulları (% 73 oranında) gösterm ek te d ir (Tablo 3).
T a b lo 2: Ö ğren cilerin H arçlık larıyla G enellikle S a tın A ldıkları Y iyecek
Maddeleri.
Oktıl G rubu
Ö ğrenci S a y ısı
S a tın A lınan Y iyecek ler S ü t - Ayran
S ayı
-T o st
%
M eşrubat - B isk ü v i - Ç ikolata
S a y ı % K arşıyak a -Y ah yalar 63 7 11 56 89 A bdi İp ek çi -K u b ilay 68 4 6 96 94 K a v a k lıd ere -A nkara K o leji 69 12 17 57 83 T ab lo 3 : Ö ğrencilerde D iş Çürüğü G örülm e S ık lığ ı. O kul G rubu Ö ğrenci S a y ısı D i Ş Ç ü r ü ğ ü D u r u m u Y ok S ayı % 1 -S ayı 3 % 4 - D aha F azla S a y ı % K arşıyak a -Y ah yalar 63 4 6 46 73 13 21 A bdi İ p e k ç i. K u b ilay 68 12 18 40 59 16 23 K a v a k lıd ere -A nkara K oleji 69 23 33 36 52 10 15
ö ğ re tm e n le rin sorulara verdikleri cevaplara göre K a rşıy a k a - Y ahyalar ilkokulları ile Kavaklıdere - Ankara Koleji ilk kısım öğ retm en lerin in beslenm e bilgileri o rta derecede, Abdi İpekçi - Kubi- lay ilkokullarının öğretm enlerinin beslenm e bilgileri de iyi derece
50 Tekg ü!, N ., Ö zer, G ., Aksoy, M. de b u lu n m u ştu r (Tablo 4). Ö ğretm enlerin beslenm e bilgileri ile b u bilgilerini öğrencilerine yansıtabilm eleri ve öğrencilerin beslenm e bilgileri arasındaki ilişki üç ilkokul g ru b u n d a da «Khi-kare» testine göre; K arşıyaka - Y ahyalar ilk o k u lların d a önem siz, Abdi İpekçi - K ubilay ve K avaklıdere - A nkara K olejinde önem li b u lu n m u ştu r (Tablo 4 /a, b, c; x2ı değerleri).
Ö ğretm enlerin ve öğrencilerin ayrı ayrı beslenm e bilgileri ile, öğretm enlerin kendi beslenm e bilgilerini öğrencilere yansıtabilm e- leri arasın d ak i önem li ilişki sadece Abdi İpekçi - K ubilay ilkokulla rın d a g ö rü lm ü ştü r (Tablo 4 /b ; x2a ve x2a değerleri).
T a b lo 4 : Ö ğ retm en lerin ve Ö ğ ren cilerin B e sle n m e B ilg i D u ru m u v e B u n u n E tk ile şim i.
S oru lara V erilen Cevap
P u an
Ö ğretm en lerin B e sle n m e B ilg isi
S a y ı %
Ö ğretm en lerin Ö ğren cilerle İlg ili B e sle n m e B ilg isi
S a y ı %
Ö ğren cilerin B e sle n m e B ilg isi
S a y ı % a) K arşıyak a -Y a h y a la r İlk o k u lla rı 100-80 4 20 1 5 4 6 7 9 -6 0 10 50 13 65 30 47 5 9 - 0 6 30 6 30 30 47 * x3± = 6.56 p > 0.05 x?a = 4.05 P > 0.05 x?3 = 2.18 p > 0.05 b) A bdi İp ek ç i - K ubilay İlk o k u lla rı
100-80 17 61 6 21 19 28
7 9 -6 0 9 32 20 7 37 54
5 9 - 0 2 7 3 11 12 18
■* x=! = 13.8 p < 0.01 x \ = 7.94 P < 0.05 x33 = 16.0 p < 0.001 c) K a v a k lıd ere - A nkara K o leji
100-80 6 27 3 14 27 40
7 9 -6 0 14 64 12 54 33 48
5 9 - 0 2 9 7 32 8 12
* x \ = 10.6 p < 0.05 x2a = 1.05 P > 0.05 x23 = 3.91 p > 0.05
* x2j : Ö ğretm enlerin, öğrencilerin ve öğretm enlerin öğrencilerle ilgili bes lenm e bilgilerinin karşılaştırılm ası.
x22 : Ö ğ retm enlerin ve öğrencilerin beslenm e bilgilerinin karşılaştırılm ası.
X 2 - ,: Ö ğretm enlerin beslenm e bilgileri ile yine öğretm enlerin öğrencilerle
Ö Ğ R E N C İ V E Ö Ğ R E T M E N L E R İN BESLENM E B İL G İL E R İ 51 TARTIŞMA
Çocukların televizyon reklam larından etkilenm eleri belki de b u n a bağlı o larak h arçlıklarını m eşrubat, çikolata ve bisküvi al m ak için h arcam aların a neden olm aktadır. A nkara’daki ilko k u llar da birey b aşın a 12.4 gr kolalı ve kolasız m eşru b at tüketildiği sap ta n m ıştır (2). A.B.D.’de yapılan b ir a raştırm ad a da 5 -18 yaş g ru b u okul çağı çocuklarında m eşru b at tüketim inin % 70 civarında oldu ğu ra p o r ed ilm iştir (3). Diş çürüğü görülm e sıklığı üç okul g ru b u n d a da yüksektir. Özellikle dişlerin yenilenme çağında ferm en te ola bilen, şekerli yiyecek ve içecek m addelerinin çok tüketilm esi diş çü rü m elerin e veya olum suz gelişm elerine birinci derecede yol açan e tk en d ir (4). Bu yiyecek m addeleri öğrenciler ta rafın d an okul ve okul haricin d e satın alındığı gibi, çoğunun evinde b u lu n m ak ta ve ailenin % 75 oran ın d a diğer fertleri tarafın d an da tük etilm ek ted ir. B u d u ru m d a çocuk ailesi tarafından da olum suz etkilenm ekte, bes lenm e açısından da boş enerji verm ekten başka h içb ir y ararı olm a yan b u m addeleri tüketm e yoluna gitm ektedir. Ayrıca rastgele za m a n la rd a b u m addelerin alınm ası iştah kapatıcı olarak rol oyna m a k ta (5) ve b u n lara katılan kim yasal boyalar çeşitli allerjilere yol a ç m a k ta d ır (6).
Ö ğretm enlerin kendi beslenm e bilgileri, öğrenciyle ilgili bes lenm e bilgileri ve bunu öğrenciye yansıtabilm eleri arasın d ak i ilişki önem li b u lu n m u ştu r (Tablo 4). Daha da önem lisi, öğretm en ne de recede bilgili ise bunu öğrencisine verebilm esi ve uygulatabilm esi o derece yüksek olm aktadır. Bu etki Abdi ipekçi - Kubilay ilkokul la rın d a gözlenm iştir. Dış etkenler televizyon reklam ları, ailedeki bu k o n udaki olum suz alışkanlıklar kısm en de olsa etkisini azalt m a k ta d ır. Eğitim sadece teknik bilginin tanıtılm ası değil, o bilgi n in öğretilm esi anlaşılm ası ve yaratıcı b ir şekilde kullanılabilm e sid ir (7). Robinson (8), beslenm e eğitimi m ateryallerinin b ugünkü sağlık problem lerine bağlanm asını, sınıfa getirilm esini ve çocuklar kanalıyle yetişkinlere uzanabilm esinin sağlanabileceğini vurgula m ak tad ır.
Türkiye 1974 Ulusal Beslenme Sağlık ve Gıda Tüketim A raştır m asına göre ilkokul öğrencilerinin % 7’si kahvaltı etm eden okula g itm ekte ve ilkokulların % 35'inde hiçbir beslenm e program ı uygu la n m a m a k ta d ır (9). Oysa ki b u konuda ekipler halinde k ü tü p h an e lerden yararlanılm ası, pro jeler hazırlanm ası, uygulam alar yapılm a
52 Tekgül, N.. Özer, G., Aksoy, M. sı ço cu k ların hem eğitim lerine hem de zihinsel gelişm elerine katkı sağlıyacaktır (10). Eğitim için- en uygun çağın okul zam anı olm ası, öğretm enin öğrenci için en yakın ve etkin kişi olm ası dolayısıyla öğretm enin yeterli beslenm e bilgisine sahip olm ası ve bunu uygu latab ilm esi gerekm ektedir (11).
SUMMARY
NUTRITIONAL KNOWLEDGE OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS AND STUDENTS AND APPLICATION OF
TH IS KNOWLEDGE
Tekgül, N. / Öner, G. / Aksoy, M.
The n u tritio n al knowledge of the teachers and th e ir students in six p rim a ıy schools of M inistry of E ducation in A nkara has been investigated. The students usually spent th eir pocket money to buy soft drinks, biscuits and chocolates. The incidence of dental caries is high, because of consum ption of above foods. The n u tritio n al knowledge of the teachers in K ubilay and Abdi İpekçi schools was found to be good. The relationship betvveen the knowledge of teachers and the reflextion of th is knowledge to the students w as also found to be significant.
K A Y N A K L A R
1 — K ok sal, O . : T ürkiye'de A naokul v e İlk ok u l Ç ocukları A rasında G örülen B e slen m e S oru n ları. T ü rk iye’d e A naokul v e ilk o k u l Ç ocuğunun B e s le n m e Soru n ları v e Ç özüm Y olları S em in eri, Ankara, 1984.
2 — P ek can , G . : 10 -12 Y aş G rubu ilk o k u l Ç ocuklarının B e sle n m e v e S ağ lık D urum ları Ü zerin e B ir A raştırm a. B e sle n m e v e D iyet D ergisi, 12 : 43, 1983.
3 — M organ, K. J., S tu ltu s, V. J., S ta m p lex , G. L . : S o ft D rink C on su m p tion P a ttern s o f th e U.S. P o p u lation . J. Am. D iet. A ssoc. 85 (3): 352, 1985. 4 — U sm en , E . : B e sle n m e v e D işh e k im liğ i E tk ileşm eleri, B e sle n m e ve D i
y e t D ergisi, 4 ( 1 ) : 1, 1975.
5 — C aston gu ay, T. W., A p p legate, E. A., U pton, D. E., S te m , J. S . : H u n ger an d A p p e tite : O ld C o n c e p ts /N e w D istin c tio n s N u tr. R ev., 41 (4): 101,
Ö Ğ R EN C İ VE Ö Ğ R E T M E N L E R İN BESLENM E B İLG İL E R İ 53
6 — X. Annual M arobou S ym p osiu m - Food S en sitiv ity , NTutr. R ev., 4 2 ( 3 ) : 70, 1984.
7 — Ö zdem ir, A.: K ışlacık Sağlıkocağı B ölgesin d e ilk o k u l Ç ocuklarının S a ğ lık v e B aşarı D urum ları Ü zerinde B ir A raştırm a. H. U. Tıp Fak. T op. H ek. B ilim D alı H alk Sağ. Uz. Tezi, Ankara, 1981.
8 — R ob in son , C. H . : N u trition E ducation - What C om es N ext? J. Am. D iet. A ssoc., 60 : 126, 1976.
9 — K ok sal, O .: T ürkiye'de B eslen m e - U lusal B eslen m e ve S a ğ lık - G ıda T ü k etim i A raştırm ası Raporu. H acettep e Ü n iversitesi, 1977.
10 — T ü rk iy e’d e A naokulu v e ilk o k u l Çağı B eslen m e S oru n ları ve Ç özüm Y olları, H a cettep e Univ., E ge Üniv., R oche A. Ş. S em in eri, 1984.
