İstanbul Selâtin camilerindeki vaaz kürsüleri

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

SANAT TARĠHĠ ANABĠLĠM DALI

ĠSTANBUL SELÂTĠN CAMĠLERĠNDEKĠ VAAZ

KÜRSÜLERĠ

Yüksek Lisans Tezi

DanıĢman

Prof. Dr. HaĢim KARPUZ

Hazırlayan

Abdullah SAAT

(2)

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖNSÖZ ... iv

1. GĠRĠġ ... 1

1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları ... 1

1.2. Kullanılan Yöntem ... 1

1.3. Konu Hakkında Yapılan AraĢtırma ve Yayınlar ... 2

1.4. Kürsü (Kursî) ve Bölümleri (Sözlük) ... 3

2. KATOLOG ... 8

2.1. EMĠNÖNÜ BAYEZID CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 8

2.2. ġEHZADE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 12

2.3. ÜSKÜDAR MĠHRĠMAH CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 18

2.4. SÜLEYMANĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 20

2.5. EDĠRNEKAPI MĠHRĠMAH CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 23

2.6. SULTAN AHMET CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 25

2.7. EMĠNÖNÜ YENĠ CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 31

2.8. ÜSKÜDAR YENĠ VALĠDE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 35

2.9. NURU OSMANĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 38

2.10. LALELĠ CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 41

2.11. AYAZMA CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 44

2.12. FATĠH CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 47

2.13. BEYLERBEYĠ CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 50

2.14. EYÜP SULTAN CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 54

2.15. ÜSKÜDAR SELĠMĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 57

2.16. NUSRETĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ... 60

2.17. EMĠRGÂN CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 63

2.18. KÜÇÜK MECĠDĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 66

2.19. HIRKA-Ġ ġERĠF CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 68

2.20. ORTAKÖY CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 71

(3)

2.22. DOLMABAHÇE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 76

2.23. SADABAT CAMĠ KÜRSÜSÜ... 79

2.24. AKSARAY VALĠDE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 81

2.25. YILDIZ HAMĠDĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 83

2.26. CĠHANGĠR CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 85

2.27. YEġĠLKÖY MECĠDĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ ... 87

3. DEĞERLENDĠRME ... 89

3.1. Malzeme ve Teknik ... 89

3.1.1. AhĢap Kürsüler ... 89

3.1.2. Mermer Kürsüler ... 90

3.2. Korkuluk Ünitelerine Göre Plan Tipleri ... 91

3.2.1. Kare Planlı Kürsüler ... 91

3.2.2. Daire Planlı Kürsüler ... 91

3.2.3. Dikdörtgen Planlı Kürsüler ... 92

3.2.4. Sekizgen Planlı Kürsüler ... 92

3.2.5. Çokgen Planlı Kürsüler ... 92

3.3.Süsleme ... 92

3.3.1. Geometrik Süsleme ... 92

3.3.2. Bitkisel Süsleme ... 93

3.3.3. Yazılı Süsleme ... 94

3.4. Konumlarına Göre Kürsüler ... 95

3.4.1. Hareketli Olan Kürsüler ... 95

3.4.2. Sabit Olan Kürsüler ... 95

3.4.2.1. TaĢıyıcı Elemana Bağlı Olan Kürsüler ... 95

3.4.2.2. Duvara Bağlı Olan Kürsüler ... 96

4. SONUÇ ... 97

KAYNAKÇA ... 100

ÇĠZĠM LĠSTESĠ ... 106 ÇĠZĠMLER

(4)

ÖNSÖZ

Türk Sanatı içerisinde önemli bir yer teĢkil eden cami mimarisi, gerek plan kuruluĢları gerekse süslemeleri ile baĢta Sanatın Tarihi olmak üzere kültürel ve sosyal alanda pek çok bilim dalına ıĢık tutmaktadır.

Kimi zamanda devletlerin hatta onları yöneten sultanların gücünü yansıtan bir sembol kimi zamanda dinin bir gereği olarak görülmüĢtür. Bu eserler sadece mimari anlamda değil onu oluĢturan elamanlarıyla da önemli idi. Özelliklede konu sultanların yaptırdığı eserler olduğunda her detay dikkatlice tasarlanıyordu. ĠĢte bu elamanlardan biriside kürsüdür. Ġçerisinde bulunduğu cami kadar onlara da önem verilmiĢ, aynı ölçüde hatta bazen de daha fazla süslenmiĢlerdir.

Fakat araĢtırma yapılırken genellikle göz ardı edilmiĢ, birkaç kelimeyle anlatılmakla yetinilmiĢtir. Bu çalıĢmamızda en az içerisinde bulunduğu cami kadar döneminin özelliklerini yansıtan vaaz kürsülerini bilimsel veriler ıĢığında incelemeye, fotoğraf ve çizimlerle belgelemeye çalıĢtık.

Tezimizi hazırlarken tecrübesini, bilgisini ve yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. HaĢim KARPUZ’a baĢta olmak üzere Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyelerine, çalıĢmamızın her aĢamasında emeklerini ve sabırlarını esirgemeyen baĢta ArĢ. Gör. Mustafa ÇETĠNASLAN’a ve diğer araĢtırma görevlilerine öğretim üyelerine, arĢivini benden esirgemeyen ve her sıkıĢtığımda o güler yüzüyle bana yardımcı olan Ġstanbul IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürü Günseli AYBAY’a, bu çalıĢmamıza önemli ölçüde katkıda bulunan mesai arkadaĢım Mimar Ülviye GENÇ’e ve diğer Ġstanbul Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlerine ve çalıĢanlarına, ayrıca hayatım boyunca benden maddi manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve Zuhal AKBAġ teĢekkürlerimi sunarım.

(5)

1. GĠRĠġ

1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları

Osmanlı Mimarisi içinde cami mimarisi, Ģüphesiz büyük önem taĢımaktadır. Bu eserler dini anlamları yanında, devletin ekonomik gücünün göstergesidir. Bu sebeple tahta geçen yeni sultanlar ilk olarak imar faaliyetlerinde bulunmuĢlardır.

Sultanlar, Ġslam dini gereği ve adlarını ebedileĢtirmek için kalıcı eserler yaptırmak istemiĢlerdir. Eserlerini yalnızca halkın ihtiyacını karĢılamak veya gönlünü kazanmak için değil, saltanatlarının gücünü, sanatçı yönlerini ve sanata bakıĢ açılarını göstermek arzusu ile yaptırmıĢlardır. Osmanlı sultanları yaptıracakları eserlerini önceden planlamıĢ, hatta inĢaat sırasında müdahale etmekten çekinmemiĢlerdir.1

Bu çalıĢmanın konusu da, Ġstanbul da Sultanlar tarafından yaptırılan camilerin, vaaz kürsülerinin form ve süsleme özelliklerini kronolojik olarak incelemektir. Kürsülerin genel özelliklerini ortaya çıkarmak için malzeme sınırlandırması yapılmamıĢtır.

Bu araĢtırmadaki amacımız devrinin en anıtsal yapılarının sanatsal faaliyetlerini yansıtan sultan camilerindeki süsleme ve form özelliklerini vaaz kürsüleri açısından da incelemektir.

1.2. Kullanılan Yöntem

ÇalıĢmamıza öncelikle literatür taraması yapılarak baĢlanmıĢtır.

Gerekli kaynaklar incelenerek liste hazırlanmıĢtır. Ġkinci aĢamada listelenen vaaz kürsüleri yerinde incelenerek, ölçüleri alınıp, fotoğrafları çekilmiĢtir. Kürsülerin fotoğrafları bilgisayar ortamına aktarılmıĢtır. Bu fotoğraflar ve alınan ölçüler yardımıyla, bilgisayar ortamında detaylı çizimleri yapılmıĢtır. Motifler çizilirken eksik kısımların düzeltilmesi veya tamamlama yoluna gidilmemiĢ, yüzeydeki motifler özgün hallerine uygun olarak birebir çizilmiĢtir.

(6)

GiriĢ bölümünde Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları, Kullanılan Yöntem, Kürsünün ilk ortaya çıkıĢı ve geliĢimi, bölümleri üzerinde durulmuĢ ve konuya iliĢkin sözlük oluĢturulmuĢtur.

Katalog bölümünde, Ġstanbul’daki Selâtin Cami Vaaz Kürsüleri, genel olarak ele alınmıĢtır. Katalogda kronolojik sıralanma esas alınmıĢtır. Kürsüyü detaylı olarak inceleyebilmek için kürsü elemanları alt baĢlıklar altında incelenmiĢtir.

Vaaz kürsüleri hakkında fazla çalıĢma bulunmaması sebebiyle, kürsü elemanları ile ilgili terminolojiyi bilinen terimler yanında, daha uygun olduğunu düĢündüğümüz terimler kullanarak oluĢturmaya çalıĢtık.

ĠncelemiĢ olduğumuz örneklerde, yapım tarihlerine iliĢkin kitabe bulunmaması, bani ve usta isimleri hakkında herhangi bir belge olmamasından dolayı, içerisinde bulundukları camilerin dönem özellikleri ile kürsülerin, malzeme ve teknikleri, süsleme unsurları, form ve üslup özellikleri dikkate alınarak tarihlendirme yoluna gidilmiĢtir.

Değerlendirme ve Sonuç bölümünde, araĢtırmamız sonucunda ortaya çıkan bulgular değerlendirilmiĢ ve kürsülerin Türk Sanatı içindeki önemleri belirtilmiĢtir.

AraĢtırmanın sonuna, kullanılan Kaynaklar yazar soyadına göre alfabetik dizilerek verilmiĢtir.

Tezimizin sonunda incelediğimiz eserlere ait çizimler ve fotoğraflar yer almaktadır.

Kürsülerin planları, kürsü iç detayları görülemediğinden dolayı korkuluk bölümüne üstten bakılarak çizilmiĢtir.

1.3. Konu Hakkında Yapılan AraĢtırma ve Yayınlar

Vaaz Kürsüleri konusunda bugüne kadar yapılmıĢ detaylı çalıĢma bulunmamaktadır. Kürsü konusunda yapılmıĢ ilk ayrıntılı çalıĢma 1997 yılında H. Özçiftçi tarafından hazırlanan “Ġzmir Camilerinde Mermer Minber ve Vaaz

(7)

Kürsüleri” konulu yüksek lisans tezidir.2

“Bir ġaheser Süleymaniye Külliyesi” isimli kitapta yer alan, “Süleymaniye’nin AhĢapları” baĢlığı altındaki makalede de R. Bozer Süleymaniye Cami vaaz kürsüsü incelemiĢtir.3

H. Örçün BarıĢta, VII. Eyüp Sultan Sempozyumu’nda sunmuĢ olduğu “Osmanlı Ġmparatorluğu Geç Dönem Ağaç ĠĢlerinin Eyüpsultan’dan Seçkin Örnekleri” makalesinde Zal Mahmut PaĢa Cami ve Cevri Kalfa Hacı Mahmut Ağa Cami vaaz kürsülerini ele almıĢtır.4 Birde, I-II Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri’nde sunmuĢ olduğu “Selçuklu AhĢap ĠĢçiliğinden Bazı Örnekler ve TanınmıĢ Birkaç Parça Üzerine” isimli makalede, Konya’daki Kapı Cami’nin vaaz kürsüsünü incelemiĢtir.5

Bu çalıĢmalardan baĢka, özellikle de Osmanlı kürsüleri ile ilgili yapılmıĢ genel bir çalıĢma mevcut değildir.

1.4. Kürsü (Kursî) ve Bölümleri (Sözlük)

Kürsü kelimesi birçok anlamda kullanılmaktadır. Bunlardan, üzerine bir sütun, bir vazo veya bir heykel konulan ayaklı yüksekçe kaide ki, taĢtan yekpare olurlar. Dar ayaklı masa gibi iskemleye, Müzehhiplerin varak yapmak için altın dövmeye mahsus tezgâhlarına ve bizim asıl konumuzu teĢkil eden Camilerde ve medreselerde vaaz veya ders vermeye mahsus, birkaç basamaklı bir merdivenle çıkılan, üzeri oymalı taht gibi yapılmıĢ ve bu kısma oturmak için bir minder, önlerinde de kitap koymaya yarayan rahleleri olan öğelere kürsü denilmektedir.6

Kiliselerde de kürsü bulunmaktadır. Diğer bir isimle Ambon7

olarak adlandırılırlar. Papazın durmasına mahsus, koranın girilen yerinde Ġncil okumaya ve vaaz etmeye yarayan, balkon Ģeklinde çıkıntılı bir kısım olup, taĢtan veya

2_{Özçiftçi, H., “Ġzmir Camilerinde Mermer Minberler ve Vaaz Kürsüleri”, (Ege Üniversitesi,}

BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ġzmir, 1997.

3_{Bozer, R., “Süleymaniye’nin AhĢapları”, Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi, Ankara,}

2007, s.229-330.

4_{BarıĢta, Ö., “Osmanlı Ġmparatorluğu Geç Dönem Ağaç ĠĢlerinin Eyüp Sultan’dan Seçkin}

Örnekleri”, Eyüp Sultan Sempozyumu VII, Ġstanbul, 2003, s.84-89.

5_{BarıĢta, H.Ö., “Selçuklu AhĢap ĠĢçiliğinden Bazı Örnekler ve TanınmıĢ Birkaç Parça}

Üzerine”, I-II Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya, 1993, s.87-108

6_{Arseven, C., E., “ Kürsü”, Sanat Ansiklopedisi, Cilt: 3, Ġstanbul, 1950, s.1199-1200.} 7_{Yunanca yüksek mahal ve seki manasından gelmektedir.(Arseven, C.,E., “Ambon”,}

(8)

ahĢaptan yapılmıĢ, üzerlerinde bizdeki minberlerde olduğu gibi, küçük bir kubbe veya sayvan bulunur.8 13. yüzyıldan itibaren bunlar vaaz kürsülerine tahvil edilmiĢlerdir.9

(Fot. 1)

Bizde kullanılan Kürsü kelimesi Arapça bir isimdir. Taht manasına da gelmektedir. Kuran-ı Kerim’de iki defa geçmektedir. Bu ayetlerin birincisinde kursî kelimesi geçtiği için bu ayete “ayet-el kursî” adı verilmiĢtir. Burada göklerin ve yeryüzünü kaplayacak kadar büyük olan Allah’ın kürsüsünden bahsedilmektedir.10

Ġkinci ayette kursî, Süleyman tahtını ifade etmektedir. Bazı tefsirler ikinci ayetteki kursî kelimesinin Hz. Süleyman tahtı önündeki ayaklarının dayandığı iskemle olduğunu öne sürmektedir11

.

Hz. Peygamber Medine’deki Mescid-i Nebevi’de ashaba Allah’ın emirlerini ayakta durarak duyururken, daha sonra ashab hurma ağacından bir direk dikerek ona yaslanmalarını istemiĢlerdir12_{. Arkasında dayanacak üç tane de sütunu} olduğu ve Hz Muhammed (S.A.V.) üçüncü basamağa oturup ayaklarını ikinci basamağa koyduğu rivayet olunmaktadır. Hz. Peygamber Cuma hutbelerini ve diğer emir ve nasihatlerini ashaba buradan söylerdi. Bu bilgilere göre minber baĢlangıçta bir kürsü vazifesi görmekteydi. Hz. Peygamberin vefatından sonra Hz. Ebubekir (R.A.)’de bu minbere çıkmıĢ ve cemaatte ona biat etmiĢti. Hz. Ebubekir’den sonra diğer halifeler de bu geleneğe uymuĢlardır13

.

Bunların dıĢında kursî kelimesi muhtelif manalara gelmektedir. Bir kelimeyi veya bir cümle parçasını teĢkil den harfleri içine alan çerçeveye bu isim verilmekte olup Farsçada bu dört köĢeye de hutut-i kursî veya kursî bandı denilmektedir14.

8

Arseven, C.,E., “Kürsü”, Age., Cilt: 3, s.1200.

9_{Arseven, C.,E., “Kürsü”, Age., Cilt: 1, s.56.}

10_{Yavuz, Y., ġ., “Kürsü”,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 26, Ankara,}

2002, s.573.

11_{Yavuz, Y., ġ. “Kürsü”, Agm., s.573.}

12_{Eyyub Sabri PaĢa, Mira’t-ül Harameyn, Cilt: 2, Ġstanbul, H. 1304 (1887), s. 406-407.} 13_{Köksal, M.A., İslâm Tarihi, Cilt: 1, Ġstanbul, 1967, s. 136.}

(9)

Ġran da üstüne yün halı veya keçe gerip, altına mangal konulan bir çerçeveye de bu ad verilmektedir. Bu Ģekilde, kıĢın ısınmak için yarı beline kadar içine girilen tandır yapılmıĢtır15

.

Araplar bu kelimeyi farklı anlamları ifade etmek içinde kullanmaktadır. Mekke de üst basamağı kapının eĢiği ile aynı seviyede olacak Ģekilde Kabe’nin duvarına dayatılan dört tekerlekli dokuz basamaklı bir nevi merdivene, üzerine Kuran konulan rahleye, üzerine usturap konulan kerevete, geceleri sarık konulan üç ayaklı iskemleye de kursî denmektedir. Mağripliler boyunlarına astıkları dört köĢe veya üçgen muska muhafazasına, üzerindeki süslere de kursî denmektedir16

. Çakmaklı tüfeklerde kapak (hazne) ve horozu tutan levha kısmına, yüzüğün taĢ konulan yerine, gemilerde nöbetçilere mahsus tahta sıraya, doğum iskemlesine de payitah kursî adı verilmektedir17.

Tezimizin konusunu oluĢturan ve asıl Ģekli Arapça olan Kursî, Türklerde özellikle cami ve medreselerde vaaz veya ders vermeye mahsus, genelde merdivenle çıkılan bir mimari öğeye verilen isimdir18

.

“Vaaz kürsüsü” adıyla bilinen cami kürsüsü, Cuma günleri camide cemaate vaaz veren hocalara(kürsü Ģeyhi) denilmesine ve bir memurluğa neden olmuĢtur19

.

Ġslam Sanat Tarihi’nde bilinen en erken tarihli kürsü Tûruînâ St. Cathirine Manastırı içerisindeki camide muhafaza edilen Fâtîmi dönemine ait kürsüdür. Kürsünün Fâtîmilerden itibaren yaygınlaĢmaya baĢladığı görülmektedir20.

Türk mimarisinde, kürsülerin örneklerini daha çok Osmanlı döneminde görmeye baĢlıyoruz. Daha öncesine ait örnekler günümüze kadar ulaĢamamıĢ olmasına rağmen, Osmanlılar zamanında bol sayıda yapılmıĢ olan vaaz kürsüleri

15_{Adıvar, A. vd., “Kürsü”, Age., s.1088-1089.} 16_{Adıvar, A. vd., “Kürsü”, Age., s.1088-1089.} 17_{Adıvar, A. vd., “Kürsü”, Age., s.1088-1089.}

18_{Çoruhlu, Y., “Kürsü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 26, Ankara,}

2002, s.573.

19_{Çoruhlu, Y., Agm., s.574.} 20_{Çoruhlu, Y., Agm., s.574.}

(10)

çok defa hareketli, bazen de duvara veya taĢıyıcı bir ayağa bağlı olarak taĢ, mermer yahut ta ahĢaptan sabit biçimde yapılmıĢtırlar. 21

Ayak, gövde, korkuluk, oturma yeri(seki) ve rahle gibi adlandırmıĢ olduğumuz bölümlerden oluĢmaktadır.

Kürsünün Bölümleri:

Ayak – Kaide: Kürsünün en alt kısmında yer alan taĢıyıcı öğe. Gövde: Ayak ile korkuluk arasındaki bölüm.

Korkuluk: Oturma yerini çevreleyen elaman, çoğu zaman delik iĢi

tekniğiyle yapılmıĢ Ģebeke biçimindeki kısım.

Oturma Yeri (Seki): Vaizin oturduğu kısma verilen addır. Bu kısım çoğu

zaman korkuluk ile çevrilidir. Genellikle ön kısmında konuĢmacının notlarını ve kitaplarını koyduğu, rahle yer alır.

Rahle: KonuĢmacının notlarını ve kitaplarını koyduğu bölümdür. Arkalık: Vaizin arkasını yasladığı, oturma yerinin arka bölümüdür. Merdiven: Vaizin seki kısmına çıkması için yapılmıĢ, çoğu zaman

sökülüp takıla bilen bazen de kürsüyle bir bütün olarak yapılmıĢ, ahĢap veya metal eleman.

21

(11)

(12)

2. KATOLOG

2.1. EMĠNÖNÜ BAYEZID CAMĠ KÜRSÜSÜ

Eminönü Bayezıd Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Eminönü Ġlçesi’nde, caminin ismini verdiği, Bayezıd Meydanı’nda yer almaktadır.

Cami, Sultan II. Bayezıd tarafından yaptırılan külliyenin bir elemanıdır. Külliyenin merkezinde yer alan caminin doğusunda imaret, kervansaray, meydanın batısında ise medrese ve hamam yer alır22

.

Taç kapısının üzerindeki, ġeyh Hamdullah’ın yazdığı kitabeye göre, caminin inĢaatına 1500 tarihinde baĢlandığı ve 1505 tarihinde tamamlandığı belirtilmektedir. Mimarı YakubĢah bin SultanĢah’dır23

.

Yapı bir harim, Ģadırvan avlusu ile harimin doğu ve batı tarafına yerleĢtirilen birer tabhaneden oluĢur. Tabhanelerin köĢelerine ise birer minare yerleĢtirilmiĢtir. Son cemaat mahalli üzeri kubbe ile örtülü yedi açıklıktan oluĢmaktadır. Kare harimin üzeri, kıble ekseni üzerinde iki yarım kubbenin desteklediği ana kubbe ile örtülmüĢtür. Merkezi kubbeyi bağımsız olarak düzenlenmiĢ dört ayak taĢımaktadır. Yan mekânlar ise dörder bölüm halinde olup her biri küçük birer kubbe ile örtülüdür24

.

1. KÜRSÜ

Çizim No: 1 - 5 Resim No: 2 - 6

22_{Öz, T., İstanbul Camileri, Cilt:1, Ankara, 1987, s. 33.} 23

Meriç, R.M., “Bayezid Cami Mimarı”, Yıllık Araştırmalar Dergisi, Sayı:II, Ankara, 1957, s.14; Koçu, R.E., “Beyazıt Cami”, Hayat Tarih Mecmuası, Cilt:1, Sayı:1, 1966, s.61; Eyice, S., “Beyazıt II Cami ve Külliyesi”, DİA, Cilt:6, Ġstanbul, 1992, s. 45; Eyice, S., “Bayezid Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 2, Ġstanbul, 1994, s. 86

24

Aslanapa, O., Osmanlı Devri Mimarisi, Ġstanbul, 1986, s. 134-139; Arslan, M.A., Kanar, Y., v.d., Eminönü Camileri, Ġstanbul, 1987, s. 35 Eyice, S., “Bayezid Külliyesi”,

(13)

Ġnceleme Tarihi: Haziran 2008.

Yapım Tarihi: Ġçerisinde bulunduğu caminin dönem özellikleri ve

ġehzade Cami’nin pencere kapakları ve kapı kanatları ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 16. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

Yükseklik: 2,72 m. Uzunluk: 1,21 m. GeniĢlik: 1,21 m.

Harimdeki Yeri: Mihrap yönünde, yan mekânların üzerini örten küçük

kubbeyi taĢıyan sütunlardan, soldakine bitiĢiktir.( 1. Çizim )

Kitabe: -

Malzeme: AhĢap.

Teknik: Kündekari, çakma, geçme, oyma.

Kürsü Planı: Kürsü, 1,21 x 1,21 m.lik kare bir korkuluğu olan ve 2,72

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 2 - 3.Çizim )

Ayak - Kaide: Kare formda, oldukça sade ayaklara sahiptir.

Gövde: Gövde altında, ön ve yan cepheleri, simetrik olarak düzenlenmiĢ,

dikey üç adet kareye yakın dikdörtgen pano içerisi mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır.( Fot.3 ) Mihrabiyelerin hemen üzerinde, yine üç cephede de üçer adet iç içe geçmiĢ sade silmelerle konturlanmıĢ, yatay dikdörtgen panolu taksimat gelir.( Fot.4 ) Her üç cephede bu panoların üzeride, daha büyük yatay tek bir panolu taksimat içerisinde, kündekari tekniğinde merkezde altı kollu yıldızın etrafında beĢgenlerin yerleĢtirildiği geometrik süslemeli panolu taksimat yer almaktadır.( Fot.5 ) Sadece arka yüz farklıdır. Arka yüz sade tutulmuĢ, altta ve üstte dikey üç adet kareye yakın dikdörtgen panoların araları, daha küçük üçer adet yatay dikdörtgen panolu taksimatlandırmayla bezenmiĢtir.( 4 - 5. Çizim )

Korkuluk: Bu kısım önden arkaya doğru kademeli olarak yükselir.

Korkuluk kısmını yanlardan, kafes iĢi süslemesiz parmaklıklardan oluĢan Ģebekeyle çevrelenmiĢ, ön yüzü içten ve dıĢtan sade düz ahĢap pano çakılarak kapatılmıĢtır. Sol yan yüzde ise, iki sıra parmaklık sistemi görülmektedir. Dört köĢesi çokgen ve sade tutulmuĢ babalarla bitirilmiĢtir.

(14)

Oturma Yeri ( Seki ): Seki kısmına bağımsız ahĢap bir merdivenle

ulaĢılmaktadır. Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmı, korkuluktan kademeli olarak yükselir. Kafes iĢi,

süslemesiz parmaklıklardan oluĢmaktadır. Tepelik kısmı, motif oyma palmetle sonlandırılmıĢtır. ( Fot.6 )

Rahle: Oldukça sade, korkuluğun tırabzanına çakılarak yapılmıĢ rahlesi

bulunmaktadır.

Merdiven: AhĢap oldukça sade, sökülüp takılabilir merdiveni

bulunmaktadır.

2. KÜRSÜ

Çizim No: 1 - 6 - 7 Resim No: 7- 10

Harimdeki Yeri: Mihrap yönünde, merkezi kubbeyi taĢıyan fil

ayaklardan, soldakine bitiĢiktir.( 1. Çizim )

Malzeme: AhĢap, metal.

Teknik: Kündekari, çakma, geçme, delik iĢi, oyma.

Kürsü Planı: Kürsü, 0,98 x 0,98 m.lik kare bir korkuluğu olan ve 1,74

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( 6. Çizim )

Ayak - Kaide: Kare formda, oldukça sade ayaklara sahiptir.

Gövde: Kürsü gövdesi tüm cephelerde, kündekari tekniğinde merkezde on

(15)

Kompozisyonu oluĢturan geometrik motiflerin üzerleri, yüzeysel oyma tekniğinde rumi ve palmetlerle dolgulanmıĢtır. ( Fot. 7 - 8 - 9 ) Kürsünün gövdesi ve korkuluğu ilk defa karĢımıza çıkan, her cephede köĢelere denk gelecek Ģekilde yapılmıĢ, uçları palmetlerle süslenmiĢ 0,15 m.lik metal tutaçlarla desteklenmiĢtir. Her cephede üçer tane olmak üzere kürsünün genelinde, on iki adet bulunmaktadır.( 6 - 7. Çizim )

Korkuluk: Korkuluk kısmını, delik iĢi tekniğinde yapılmıĢ, merkezini altı

kollu yıldızın oluĢturduğu, geometrik süslemeli Ģebeke dolanmaktadır. Korkuluğun Ģebekesi, ön yüzünde eğimli bir forma sahiptir. ( Fot.10 )

Oturma Yeri ( Seki ): Seki kısmına bağımsız ahĢap bir merdivenle ulaĢılmaktadır. Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmı, korkuluktan kademeli olarak yükselir. Delik iĢi

tekniğinde yapılmıĢ, merkezde altı kollu yıldızın kollarından ıĢınsal kırılmalarla elde edilmiĢ kapalı geometrik süslemeye sahiptir.

Rahle: Rahlesi bulunmamakla beraber, vaaz verileceği zaman bağımsız

bir rahle konulduğu söylenebilir.

bulunmaktadır.

Bu incelmiĢ olduğumuz, vaaz kürsüsünün dıĢında, aynı boyutlarda aynı form ve üslup özelliğine sahip bir adet daha ahĢap vaaz kürsüsü bulunmaktadır. (Bkz. Fot. 11)

(16)

2.2. ġEHZADE CAMĠ KÜRSÜSÜ

ġehzade Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Eminönü Ġlçesi’nde, ġehzadebaĢı’ndadır. Bulunduğu semte adını vermektedir.

Kanuni Sultan Süleyman tarafından Manisa’da 21 yaĢında ölen oğlu Ģehzade Mehmet’in hatırasına yaptırılmıĢtır25_{. Mimar Sinan’ın çıraklık eserim} dediği ġehzade Cami ile türbe, medrese, imaret, tabhane, mektep, kervansaray ve muvakkithaneden ibaret külliye 1544-48 tarihleri arasında dört yılda tamamlanmıĢtır26

.

Cami, merkezi kubbe ile örtülü bir harim ve revaklı Ģadırvan avlusundan oluĢmaktadır. Ġki Ģerefeli minareler avlu ile harimin birleĢtiği köĢelerin dıĢına yerleĢtirilmiĢtir. Caminin ana mekânı, dört ayak üzerine merkezi bir kubbe, dört yarım kubbe ve köĢelerde birer küçük kubbe ile örtülüdür. Yarım kubbeler ikiĢer eksedra ile geniĢletilmiĢtir27

.

1. KÜRSÜ

Çizim No: 8 - 9 - 10 Resim No: 12 - 16

Yapım Tarihi: Ġçerisinde bulunduğu caminin dönem özellikleri, pencere

ve kapı kanatları ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 16. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

25 _{Kuban, D., “ġehzade Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 7,}

Ġstanbul, 1994, s. 152-155.

26_{Erçağ, B., “Ġstanbul ġehzade Cami Restorasyonu”, VIII. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara,}

1991, s. 213; Kuban, D., “ġehzade Külliyesi”, Age., s. 152-155; Koçu, E.R., “ġehzade Cami”, Hayat Tarih Mecmuası, Cilt:1, Sayı:6, 1966, s. 34.

27

Aslanapa, O, Age, s. 157-158; Aslanapa, O., Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri, Ankara, 1988, s. 15-16.

(17)

Harimdeki Yeri: Mihrap yönünde, merkezi kubbeyi taĢıyan ayaklardan,

soldakine bitiĢiktir.( 8. Çizim )

Teknik: Oyma, kündekari, delik iĢi, çakma, geçme.

Kürsü Planı: Kürsü 1,12 x 1,12 m.lik kare bir korkuluğu olan ve 2,28

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( 10. Çizim )

Ayak - Kaide: Kare formda ayaklara sahiptir. Ayakların arasında kalan

kısma, köĢebenti hatırlatan iç ve dıĢbükey kenarlara sahip üçgen parçalar yerleĢtirilmiĢtir.

Gövde: Gövde altında tüm cephelerde simetrik olarak düzenlenmiĢ, dikey

kareye yakın dikdörtgen panoların içerisi, mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır. Mihrabiyelerin hemen üzerinde, yine her cephede, yatay dört adet dikdörtgen panolu taksimat gelir.( Fot. 12 - 13 ) Onun üzerinde de köĢelerde “L” Ģeklinde dikdörtgen panolarla konturlanmıĢ, ortasında kündekari tekniğinde merkezde altı kollu yıldızın etrafında beĢgenlerin yerleĢtirildiği geometrik süslemeli panolu taksimat yer almaktadır.( Fot.15 ) Bu süsleme sadece ön yüzdedir. Yan cephelerde ise bu kısım, sade yatay dikdörtgen dört adet pano ile taksimatlandırılmıĢtır.( 9 - 10. Çizim )

Korkuluk kısmını delik iĢi tekniğinde yapılmıĢ, altı kollu yıldızlar ve beĢgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeli Ģebeke dolanmaktadır. Korkuluğun Ģebekesi ön yüzünde eğimli bir forma sahiptir.( Fot.16 )

Arkalık: Arkalık kısmı, korkuluktan kademeli olarak yükselir. Kafes iĢi,

süslemesiz parmaklıklardan oluĢmaktadır. Ġki adet kare kesitli sade baba ile sonlanmıĢtır. Korkuluğun tırabzanı ile arka babaların arasında, dalgalı köĢebentler yerleĢtirilmiĢtir.

Rahle: Kürsüye ait rahle bulunmazken, bağımsız ahĢaptan bir rahlenin

(18)

bulunmaktadır.

2. KÜRSÜ

Çizim No: 8 - 11 - 12 Resim No: 17 - 21

kapakları ve kapı kanatları ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 16. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

Harimdeki Yeri: Merkezi kubbeyi taĢıyan ayaklardan, cümle kapısına

yakın olan soldakine bitiĢiktir.( 8. Çizim )

Kürsü Planı: Kürsü 0,92 x 0,92 m.lik kare bir tabana oturan ve 1,84 m.lik

yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 17, 12. Çizim )

kısma, köĢebenti hatırlatan iç ve dıĢbükey kenarlara sahip köĢebentler yerleĢtirilmiĢtir. KöĢebentlerin üzerleri yüzeysel oyma tekniğinde palmet ve rumilerle süslenmiĢtir.

Gövde: Gövde altında ön ve sağ yan cephelerde simetrik olarak

düzenlenmiĢ, dikey kareye yakın dikdörtgen panoların içerisi, mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır. Mihrabiye motiflerinin üzeri, yüzeysel oyma tekniğinde palmet ve rumilerle süslenmiĢtir.( Fot.17 - 19 ) Mihrabiyelerin hemen üzerinde, yatay üç adet dikdörtgen panolu taksimat gelir. Bu panoların üzerleri, merkezini altı kollu yıldızın oluĢturduğu yüzeysel oyma geometrik bezemelidir.

(19)

Hemen üzerinde daha büyük yatay dikdörtgen pano içerisinde, kündekari tekniğinde merkezde altı kollu yıldızın etrafında beĢgenlerin yerleĢtirildiği geometrik süslemeli panolu taksimat yer almaktadır.( Fot.17 - 18 - 20 ) Bu kompozisyon sadece ön ve sağ yan yüzdedir. Arka ve sol yan cepheler ise, ayağa baktığı için sade yatay ve dikey dikdörtgen panolar ile taksimatlandırılmıĢtır.( 11. Çizim )

Korkuluk kısmını sade parmaklıklardan oluĢan Ģebeke dolanmaktadır. Yine arka ve sol yan yüz sade pano ile kapatılmıĢtır. Korkuluğun Ģebekesi, ön yüzünde ise eğimli bir forma sahiptir.( Fot. 21 )

Arkalık: Arkalık kısmı, korkuluktan kademeli olarak yükselir. Sade pano

ile kapatılmıĢtır. Ġki adet kare kesitli korkuluk tırabzanından 0,03 m. dıĢarıya taĢırılmıĢ sade baba ile sonlanmıĢtır.

vaaz verileceği zaman kürsünün üzerine konulduğu görülmektedir.

Merdiven: -

3. KÜRSÜ

Çizim No: 8 - 13 - 14 Resim No: 22 - 26

kapakları ve kapı kanatları ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 16. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

(20)

Harimdeki Yeri: Merkezi kubbeyi taĢıyan ayaklardan, cümle kapısına

yakın olan soldakine bitiĢiktir.( 8. Çizim )

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 22 - 14. Çizim )

kısma, köĢebendi hatırlatan iç ve dıĢbükey kenarlara sahip köĢebentler yerleĢtirilmiĢtir. KöĢebentlerin üzerleri yüzeysel oyma tekniğinde kırmızı boyalı palmet ve rumilerle süslenmiĢtir.

Gövde: Gövde altında ön ve sağ yan cephelerde simetrik olarak

düzenlenmiĢ, dikey kareye yakın dikdörtgen panoların içerisi, mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır. Mihrabiye motiflerinin üzeri, yüzeysel oyma tekniğinde rumi ve motif oyma palmetle süslenmiĢtir.( Fot. 24 ) Mihrabiyelerin hemen üzerinde, yatay üç adet dikdörtgen panolu taksimat gelir. Bu panoların üzerleri, merkezini altı kollu yıldızın oluĢturduğu yüzeysel oyma geometrik süslemeyle dolgulanmıĢtır. Hemen üzerinde daha büyük yatay dikdörtgen pano içerisinde, kündekari tekniğinde merkezde altı kollu yıldızın etrafında beĢgenlerin yerleĢtirildiği geometrik süslemeli panolu taksimat yer almaktadır.( Fot. 25 ) Bu kompozisyon sadece ön ve sağ yan yüzdedir. Arka ve sol yan cepheler ise, kubbeyi taĢıyan ayağa baktığı için sade yatay dikdörtgen panolar ile taksimatlandırılmıĢtır.( 13. Çizim )

Korkuluk: Korkuluk kısmını delik iĢi tekniğinde yapılmıĢ, merkezini altı

kollu yıldızın oluĢturduğu geometrik süslemeli Ģebeke dolanmaktadır. Yine arka ve sol yan yüz sade pano ile kapatılmıĢtır. Korkuluğun Ģebekesi, ön yüzünde ise eğimli bir forma sahiptir.( Fot. 26 )

Oturma Yeri ( Seki ): Seki kısmına ahĢap bir merdivenle ulaĢılmaktadır.

Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmı sade pano ile kapatılmıĢtır.

(21)

Merdiven: -

Bu kürsü dıĢında merkezi kubbeyi taĢıyan ayaklardan cümle kapısı yönünde sağdakine bitiĢik aynı özelliklere sahip dördüncü bir kürsü daha bulunmaktadır.(Bkz. Fot. 27)

(22)

2.3. ÜSKÜDAR MĠHRĠMAH CAMĠ KÜRSÜSÜ

Üsküdar Mihrimah Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Üsküdar Ġlçesinde, meydanda, iskelenin hemen karĢısında yer almaktadır. Cümle kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre, Temmuz 1548 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan tarafından yaptırılmıĢtır28

. Cami Mimar Sinan’ın yeni bir denemesidir. Dikdörtgen harimi dört adet yonca Ģeklinde fil ayağın taĢıdığı merkezi kubbe, mihrap yönünde ve yanlarda yarım kubbe ile desteklenmiĢtir. BeĢ açıklıklı son cemaat yerinin üzeri küçük kubbelerle örtülüdür. Caminin en etkili öğesi, son cemaat yerini çevreleyen geniĢ, ikinci sıra revak ve denize doğru çıkıntı yapan Ģadırvanlı köĢküdür29

.

KÜRSÜ

Çizim No: 15 - 16 Resim No: 28 - 32

Yapım Tarihi: Ġçerisinde bulunduğu caminin dönem özellikleri, ġehzade

Cami ve Bayezıd Cami vaaz kürsüleri ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 16. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

Teknik: Kündekari, çakma, geçme, kakma, delik iĢi, oyma.

28_{Kuban, D., “Mihrimah Sultan Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,}

Cilt:5, Ġstanbul, 1994, s. 456.; Öz, T., Age., s.47.

(23)

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir.( Fot. 28 – 16. Çizim )

kısma, iç ve dıĢbükey kenarlara sahip köĢebentler yerleĢtirilmiĢtir.

Gövde: Gövde altında, tüm cephelerde simetrik olarak düzenlenmiĢ dikey

kareye yakın üç adet dikdörtgen panoların içerisi mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır.( Fot. 29 ) Kenarları oyma tekniğinde yapılmıĢ rumi motifiyle süslenmiĢtir. Mihrabiyelerin hemen üzerinde, yine her cephede, yatay üçer adet dikdörtgen panolu taksimat gelir. Bu panoların üzeride oyma tekniğinde, ıĢınların oluĢturduğu geometrik süslemeye sahiptir. Onun üzerinde de, kündekari tekniğinde yatay dikdörtgenler içerisinde çokgenlerden oluĢan, geometrik süslemeli büyü bir pano yer alır.( Fot. 32 ) Çokgenlerin birleĢmesinden oluĢan beĢgenlerden, merkezde yer alan ikisinin üzeri, renkli ağaç parçalarının kakılmasıyla vurgulanmıĢtır. Bu kakma parçaların üzerleri ve onun etrafında beĢgeni tamamlayan parçalarda ise rumi ve palmet motifleri oyma tekniği ile yüzeylerini süslemektedir. Yan yüzlerdeki büyük panolardaki süsleme kompozisyonu tekrarlanmaktadır.( 16. Çizim )

Korkuluk: Korkuluk kısmını, delik iĢi tekniğinde yapılmıĢ merkezini altı

kollu yıldızın oluĢturduğu geometrik süslemeli Ģebeke dolanmaktadır. Korkuluğun Ģebekesi, ön yüzünde eğimli bir forma sahiptir.( Fot. 31 )

Oturma Yeri ( Seki ): Bu kısma ahĢap bir merdivenle ulaĢılmaktadır.

Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta olan oturma yerinin, zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmı sade pano ile kapatılmıĢtır.

bulunmaktadır.

(24)

2.4. SÜLEYMANĠYE CAMĠ KÜRSÜSÜ

Süleymaniye Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1550–1557 yılları arasında Mimar Koca Sinan’a yaptırılmıĢtır. Cami, darülhadis, medreseler, imaret, tabhane, kervansaray, hamam, çarĢılar, bimarhane, darülkurra, sıbyan mektebi, iki türbe ve hazireden oluĢan külliyenin parçasıdır.

Cami, merkezi kubbeli bir harim ve kuzey tarafında yer alan dikdörtgen revaklı avludan oluĢur. Avlunun dört köĢesinde, harim tarafındakiler üç, diğerleri iki Ģerefeli minare yerleĢtirilmiĢtir.

Osmanlı Dönemi Camileri’nin geliĢim çizgisinde bir aĢama olan Süleymaniye’nin Klasik Osmanlı Üslubu’nu ve sanat tekniklerini en görkemli uygulamalarıyla sergilemektedir. Harim, merkezde dört adet büyük fil ayağa oturan merkezi kubbe, güney ve kuzeyde yarım kubbe, köĢedeki mekânlarda küçük kubbeler, doğu ve batıdaki yan mekânlar ise ortadakiler daha büyük üç küçük kubbeyle örtülmüĢtür.

Revaklı Ģadırvan avlusuna açılan büyük cümle kapısı üzerindeki Hattat Ahmet Karahisari veya Karahisari’nin talebesi Hasan Çelebi’nin yazdığı kitabesine göre inĢaatına 1550 yılında padiĢahın emri ile ġeyhülislam Ebulsuud Efendi’nin mihraba temel koyması ile baĢladığı ve 1557 yılında tamamlandığı belirtilmektedir30.

KÜRSÜ

Çizim No: 17 - 20 Resim No: 33 - 41

Ġnceleme Tarihi: Mart 2008.

kapakları ve kapı kanatları ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme,

30_{Tutel, E., “Mimar Sinan’ın Ölümsüz Eseri Süleymaniye”, Hayat Tarih Mecmuası, Cilt:}

1, Sayı:3, 1966, s. 47; Kuban, D., “Süleymaniye Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul

(25)

form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 16. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir31 .. Yükseklik: 3,40 m. Uzunluk: 1,22 m. GeniĢlik: 1,17 m.

Harimdeki Yeri: Cami restorasyon aĢamasında olduğu için, harimin sol

yanında ibadete açık kısımdadır.( 17. Çizim )

Teknik: Kündekari, çakma, geçme, kakma, delik iĢi, oyma.

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 33, 19. Çizim )

Ayak - Kaide: Alta kare formda sade ayaklara sahiptir. Ayaklar arasındaki

boĢluklara dalgabezek motifli, köĢebenti hatırlatan paçalar yerleĢtirilmiĢtir. Sol yandaki parça yerinde mevcut değildir. Ġzlerden anlaĢılacağı gibi düĢmüĢ olması muhtemeldir.( Fot. 34 )

Gövde: Kürsü gövdesinin üç cephesi de simetrik olarak düzenlenmiĢtir.

Gövde altında yatay dikdörtgen, ortasında ise kareye yakın dikdörtgen panolara ayrılmıĢtır. Arka cephe ise görülememektedir. Gövde altındaki yatay dikdörtgen panolar içerisinde, delik iĢi tekniğinde, merkezini on kollu yıldızın oluĢturduğu geometrik süsleme yer almaktadır.( Fot. 35 ) Gövde ortasında yer alan daha büyük kareye yakın dikdörtgen panolarda ise kündekâri tekniğinde yapılmıĢ geometrik süsleme bulunmaktadır. En gösteriĢli cephe ön cephedir. Diğer cephelerle aynı geometrik düzenlemeye sahipken burada her bir parçanın üzeri oyma tekniğinde palmet, papatya ve rumilerin oluĢturduğu bitkisel motiflerle bezenmiĢtir. Bazı barçaların üzeri ise sedef kakma ve tarsi32

tekniğinde dolgulanmıĢtır. Panonun merkezinde yine sedef kakmalı kündekari tekniğinde yapılmıĢ kabara yer almaktadır. Kabarın merkezine ise beĢ kollu bir yıldız yerleĢtirilmiĢtir( Fot. 36 – 37, Çizim 18 – 20 )

31_{Bozer, R., “Süleymaniye’nin AhĢapları”, Age., s.229-330.}

32_{“Tarsi tekniği değerli taĢ, ahĢap, sedef yada bağa parçalarının bir yüzey üzerine çeĢitli}

biçimlerde kesilerek yapıĢtırılmayla oluĢturulan bezeme yöntemidir.”Sözen, M.,Tanyeli, U., Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul, 1996, s.231.

(26)

Korkuluk: Bu kısım önden arkaya doğru kademeli olarak yükselir. Dört

köĢesinde topuzlarla son bulunmaktadır. Topuzların kare kesitli kaidelerinde, küçük kare alanlar içerisinde kufî yazı yer almaktadır.( Fot. 38 ) Korkuluğun gövde ile birleĢtiği ön yüzde ve topuzlara geçiĢteki yan cephelerde, içerisinde fildiĢi kakmalı geometrik bezemeleri olan etrafı ise tarsi tekniğinde zencireklerle konturlanmıĢ köĢebentler yerleĢtirilmiĢtir. Korkuluğun yan yüzleri delik iĢi tekniğinde, ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeye sahiptir.( Fot.39 )

Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta olan oturma yerinin zemini vaizin ayaklarını koyabilmesi için, ön tarafında 0,40 m.lik derinlikte içeriye girinti yaparak, koltuk biçiminde tasarlanmıĢ olduğu görülmektedir.

Arkalık: Arkalık kısmı da korkuluğun yan Ģebekeleri gibi, delik iĢi

tekniğinde, ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeye sahiptir.( Fot. 40 ) Yüzeysel oyma yaprakları kıvrımlı yüzeyleri kalem iĢi ile boyanmıĢ palmetlerden oluĢan tepelikle sonlanmaktadır. Tepeliğin merkezinde ise motif oyma palmet yerleĢtirilmiĢtir.( Fot. 41 )

bulunmaktadır.

(27)

2.5. EDĠRNEKAPI MĠHRĠMAH CAMĠ KÜRSÜSÜ Edirnekapı Mihrimah Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Fatih Ġlçesi’nde, Hatice Sultan Mahallesinde, Fevzi PaĢa Caddesi üzerinde, dıĢ surların, Edirnekapı giriĢinin hemen yanında yer almaktadır.

Külliye içerisinde yer alan caminin ve külliyeyi oluĢturan yapılardan hiç birisinde kitabe olmamasından dolayı yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kaynaklarda, masraflarının Kanuni Sultan Süleyman tarafından karĢılanarak, kızı Mihrimah Sultanın inĢaatını baĢlattığı caminin, Konyalı 1562 – 65 tarihleri arasında inĢa edildiğini belirmektedir33

.

Caminin, büyük kubbe ile örtülü orta bölümün iki yanı, kubbe örtülü galerilerle geniĢletilmiĢ, Mimar Sinan’ın yeni bir denemesidir. Kare bir taĢıyıcı sisteme oturan kubbe, yerden yükseltilmiĢ, sadece kasnak değil, yapının bütünü içerisinde yükseltir34_{. Cami bir çok defa onarım görmüĢ olmakla beraber} günümüzde halen restorasyonu devam etmektedir.

KÜRSÜ

Çizim No: 21 - 23 Resim No: 42 - 44

33_{Kuban, D., “Mihrimah Sultan Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,}

Cilt:5, Ġstanbul, 1994, s. 454.

(28)

Harimdeki Yeri: Restorasyon aĢamasındaki camide yeri değiĢtirilmiĢ,

batıdan harime giriĢi sağlayan kapının kemer boĢluğuna yerleĢtirilmiĢtir.( 21. Çizim )

Teknik: Kündekari, çakma, geçme.

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 42, 23. Çizim )

Ayak - Kaide: Kare formda, sade ayaklara sahiptir.

Gövde: Gövde altında tüm cephelerde, simetrik olarak düzenlenmiĢ dikey

kareye yakın dikdörtgen panoların içerisi mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır. Mihrabiyelerin hemen üzerinde, yine her cephede, yatay, üçer adet dikdörtgen panolu taksimat gelir. Onun üzerinde de, kündekari tekniğinde, dikdörtgen ve kare kayıtlardan oluĢan daha büyük pano yer almaktadır. ( Fot. 42 – 43, 22. Çizim )

Korkuluk kısmı yanlardan süslemesiz parmaklıklardan oluĢan Ģebekeyle çevrelenmiĢ, ön yüz açık tutulmuĢ, köĢelere denk gelen bölümlere ise sade üçgen parçalar yerleĢtirilmiĢtir. Arka yüzü görülememiĢtir.( Fot. 44 )

Arkalık: Arkalık bölümü korkuluk Ģebekesiyle aynı formda, sade

parmaklıklardan oluĢmaktadır.

Rahle: Oldukça sade, korkuluğun babalarına çakılarak yapılmıĢ rahlesi

bulunmaktadır.

(29)

2.6. SULTAN AHMET CAMĠ KÜRSÜSÜ

Sultan Ahmet Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Sultan Ahmet tarafından, Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa’ya 1609–1617 yılları arasında yaptırılmıĢtır35

.

Cami, dört fil ayağa oturan, merkezi kubbeli bir harim, revaklı Ģadırvan avlusu ve caminin dört köĢesi ile avlunun iki dıĢ köĢesine yerleĢtirilen birer minareden oluĢmaktadır36

.

Harimi örten merkezi kubbe, dört yarım kubbe ile geniĢletilmiĢtir. Mihrap tarafındaki iki, diğer yönlerde üçer eksedra ile geniĢletilen yarım kubbeleri giriĢ tarafında ve yanlarda mahfil ayaklarına oturtarak yalnız birer eksedra ile mahfillerin derinliği boyunca dıĢ duvarla bağlanmıĢtır. Kubbeleri taĢıyan fil ayakların görüntüsü, yukarıya doğru, yarısına kadar kaval yivlerle, yarısından sonra mavi yaprak ve karanfilli kalem iĢleri ile görünüĢü hafifletilmiĢtir. Ġki katlı mahfillerden ortadaki, mihrap yönünde bir çıkma yapmaktadır37

.

1. KÜRSÜ

Çizim No: 24 -27 Resim No: 45 - 51

Ġnceleme Tarihi: Eylül 2008.

ve kapı kanatları ile benzerlik göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 17. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

35 _{Öz, T., “Sultan Ahmet Cami”, Vakıflar Dergisi, Sayı:1, Ankara, 1938, s. 25; Koçu,}

R.E., “Ġstanbul’un ve Türkiye’nin Altı Minareli Tek Cami Sultan Ahmet”, Hayat Tarih

Mecmuası, Cilt:1, Sayı:4, 1966, s. 48.

36_{Ahunbay, Z., “Sultan Ahmet Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:}

7, Ġstanbul, 1994, s. 57-58

37

Aslanapa, O., Age.….., s. 326-338; Ahunbay, Z., “Sultan Ahmet Külliyesi”, Age., s. 57-58

(30)

Harimdeki Yeri: Harimin güneyinde, merkezi kubbeyi taĢıyan fil

ayaklardan, mihrap yönünde soldakine bitiĢiktir.( 24. Çizim )

Malzeme: AhĢap, sedef, bağa.

Teknik: Zemin oyma, kakma, delik iĢi, kündekâri.

Kürsü Planı: Devrinin en güzel örneklerinden olan kürsü 1,16 x 1,16

m.lik kare bir korkuluğu olan ve 3,28 m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir.( Fot. 45, 26. Çizim )

Ayak: Alta kare formda ayaklara sahiptir. Ayaklardan baĢlayarak tüm

kürsü gövdesi boyunca devam eden, en dıĢta, sıçan diĢi Ģeklinde renkli ağaç kakma Ģerit, onun içinde, tarsi tekniğinde bir baĢka Ģerit dolanmaktadır.( Fot. 46 )

Gövde: Kürsü gövdesinin ön ve arka cepheleri farklı, yan cepheleri ise

simetrik olarak düzenlenmiĢtir. Gövde altında tüm cephelerde aynı ölçülerde, yatay dikdörtgen içerisi delik iĢi ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeye panolar yer almaktadır. Bu panoların üzerinde kareye yakın yatay dikdörtgen pano içerisinde, ön yüzde merkezde kabaranın yer aldığı geometrik süsleme bulunmaktadır. Geometrik motiflerin her birinin yüzeyi sedef ve bağa kamadan oluĢmaktadır. ( Fot. 47 -48 ) Yan cephelerdeki panolarda da kabara hariç aynı kompozisyon yer almaktadır. ( 25 - 27. Çizim )

Arka yüzde ise farklı bir uygulamaya gidilmiĢ, gövde ortası dikey dikdörtgen üç panoya taksimatlandırılmıĢ, kündekâri tekniğinde, dikdörtgen ve kare kayıtlardan oluĢan geometrik süsleme ile dolgulanmıĢtır.( Fot. 49 ) Tüm yüzeylerde, panoların etrafı, tarsi tekniğinde, zencireklerle konturlanmaktadır.

Korkuluk: Bu kısım önden arkaya doğru kademeli olarak yükselir. Ön

yüz açık tutularak, köĢelerde üçgen parçalar yerleĢtirilmiĢtir. Üçgen parçaların üzeri tarsi tekniğinde “Y” Ģeklinde motiflerin ters ve düz olarak yerleĢtirilmesiyle oluĢturulmuĢ bezemeye sahiptir. Korkuluğun yan yüzleri delik iĢi tekniğinde, ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeye sahiptir Süslemeyi oluĢturan ıĢınsal kolların üzeri tarsi tekniğinde bezenmiĢtir. ( Fot. 50 )

(31)

Korkuluğun dört köĢesinde topuzlar bulunur. Topuzlarda ve kare kesitli kaidelerinde de tarsi tekniğinde baklava dilimi Ģeklinde süsleme öğesi yer almaktadır. Topuzlar siyah ve beyaz renkli ağaçtan yapılmıĢtır.

Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta olan oturma yerinin zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmında ise, yine korkuluğun yan Ģebekelerindeki gibi

delik iĢi tekniğinde ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süsleme tekrarlanmıĢtır. Süslemeyi oluĢturan ıĢınsal kolların üzeri tarsi tekniğinde bezenmiĢtir. ( Fot. 51 )

Rahle: Korkuluğun üzerine monte edilmiĢ olarak, yatay dikdörtgen

formda oldukça sade tasarlanmıĢtır.

bulunmaktadır.

2. KÜRSÜ Çizim No: 28 -30 Resim No: 52 - 57

Yapım Tarihi: Üsküdar Yeni Valide Cami vaaz kürsüsü topuz ve

tepeliğindeki süsleme unsurları ile benzerlik göstermesi ve kürsünün malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 18. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

Harimdeki Yeri: Harimin güneyinde, merkezi kubbeyi taĢıyan fil

ayaklardan, mihrap yönünde sağdakine bitiĢiktir.( 24. Çizim )

(32)

Kürsü Planı: Devrinin en güzel örneklerinden olan kürsü 0,82 x 0,82

m.lik kare bir korkuluğu olan ve 2,45 m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 52, 30. Çizim )

Ayak: Sütunçe gibi düzenlenmiĢ ayak Ģimdiye kadar karĢılaĢtığımız

örneklerden çok farklıdır. Oldukça yüksek tutulmuĢ 1,15 m.lik yüksekliğe sahip olup, gövdenin yerini almıĢtır. Ayağın altında ve korkuluk ünitesi ile birleĢtiği kısımda adeta sütun baĢlığı gibi tasarlanmıĢ, bitkisel süsleme bulunmaktadır. Üzerindeki bitkisel süsleme ile adeta korint baĢlıklı sütunları anımsatmaktadır. Ayakların araları atnalı biçimli kemerlerle geçilmiĢtir. Kemerin yüzeyi kıvrım dallarla, stilize edilmiĢ rumi ve aralara yerleĢtirilen papatya motiflerinden oluĢan bitkisel süsleme ile dolgulanmıĢtır. ( Fot. 53 – 54, 28 -29. Çizim )

Gövde: -

Korkuluk: Ayak kısmından korkuluğa dört adet sade silme ile

geçilmektedir. Yan yüzleri, delik iĢi tekniğinde ters ve düz olarak yerleĢtirilmiĢ yaprakları kıvrım yapan lotuslar ve filizlerinden oluĢan süsleme ile dolgulanmıĢtır. ( Fot. 45 ) En üste yine kıvrımlı yapraklardan oluĢan tırabzanlarla sonlandırılmıĢtır. Yine ilk defa karĢımıza çıkan, korkuluğun köĢesinde klasik topuz yerine, çokgen kaide üzerinde kıvrımlı yapraktan oluĢan yüksek kabartma topuz yer almaktadır.( Fot. 55 ) Sağ taraftaki, izlerden anlaĢılacağı üzere kırılmıĢ mevcut değildir. Ön yüzü açık olarak tasarlanan korkuluğun bu kısmına metal tutaçlarla rahle aplike edilmiĢtir.( Fot. 56 )

Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta olan sekinin, zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmında ise, yine korkuluğun yan Ģebekelerindeki gibi

aĢağıdan yukarıya doğru, merkezde açmıĢ Ģekilde tasvir edilmiĢ üst üste sıralanmıĢ palmet, yanlarında kıvrım yapmıĢ dallar ve yapraklar arasındaki papatyalarla bezenmiĢtir. Üst tarafa doğru daralarak tepelik vari bir görünüm almaktadır. AĢağıdan yukarıya doğru motiflerin boyutları küçülmektedir. (Fot.57 )

Rahle: Korkuluğun üzerine monte edilmiĢ, yatay dikdörtgen formda

tasarlanmıĢtır. Ön yüzeyi dıĢbükey kavis yapmaktadır. Üst yüzeyinde ise küçük kabaralar Ģeklinde süsleme görülmektedir.

(33)

Merdiven: -

3. KÜRSÜ

Çizim No: 31 - 34 Resim No: 58 - 60

Yapım Tarihi: Kürsünün malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup

özellikleri ile boyutları dikkate alındığında, 18. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

Harimdeki Yeri: Harimin güneyinde, mihraba göre sol yan galeride yer

almaktadır.( 24. Çizim )

Teknik: Geçme, çakma, delik iĢi.

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 58, 34.Çizim )

Ayak - Kaide: Kare formda, sade, ayaklara sahiptir.

Gövde: Kürsü gövdesi, tüm cephelerde simetrik olarak düzenlenmiĢtir.

Gövde altta dikey iki dikdörtgen pano üzeri, yatay dikdörtgen bir panoyla taksimatlandırılmıĢtır. ( Fot. 59 - 60, 31 - 32. Çizim )

Korkuluğun ön yüzü açık tasarlanmıĢken, yan yüzlerde delik iĢi tekniğinde baklava motiflerinden oluĢan Ģebekeler bulunmaktadır. Korkuluk dört köĢesinde sade topuzlarla sonlandırılmıĢtır.

Arkalık: Arkalık kısmı düz sade bir biçimde tasarlanmıĢ, hiçbir süsleme

(34)

Rahle: Rahlesi bulunmamakla beraber, vaaz verileceği zaman seyyar bir

rahlenin konması muhtemeldir.

(35)

2.7. EMĠNÖNÜ YENĠ CAMĠ KÜRSÜSÜ

Eminönü Yeni Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Eminönü Ġlçesi’nde, Eminönü Meydanı’nda, Mısır ÇarĢısı’nın hemen yanındadır.

III. Mehmed’in annesi ve IV. Murad’ın karısı Safiye Sultan adına Eminönü’nde yapılmak istenen bu caminin inĢaatına, 1597’de baĢlanmıĢ, 1598’de Mimar Davut Ağa vefa meydanında katl olunduktan sonra inĢaata onun yerine geçen, Dalgıç Davut Ağa devam etmiĢ ve inĢaat 1603’e kadar sürmüĢtür. I. Ahmet 1603’de tahta geçince, eski saraya gönderilen Safiye Sultan’ın Cami inĢaatı da yarım kalmıĢtır. Yarım yüzyıldan fazla bir süre geçtikten sonra, IV. Mehmed’in annesi, Turhan Hatice Sultan tarafından, kendi parasıyla, inĢaata yeniden baĢlanmıĢ ve 1663’te cami Cuma namazı ile açılmıĢtır38

.

Yeni Cami, ġehzade Cami’nin, dört yarım kubbe ile desteklenen orta kubbeli örtü sistemini yinelemekle birlikte, oradaki mutlak geometri burada uygulanmamıĢtır. Bu camide kubbe ve yarım kubbe çapları eĢittir. Yeni Cami de kubbe yarım küreden daha yüksektir. Revaklı Ģadırvanlı avlusu ve güneydoğu köĢesinde hünkar kasrı bulunmaktadır. Hatice Sultan, cami ile birlikte bir türbe, bir darülkurra, bir sıbyan mektebi, sebil ve çeĢmeler yaptırmıĢ, mısır ÇarĢısı’nı da inĢa ettirmiĢtir39

.

KÜRSÜ

Çizim No: 37 - 39 Resim No: 61 - 64

Yapım Tarihi: Ġçerisinde bulunduğu caminin dönem özellikleri,

Sultanahmet Cami pencere kapakları, kapı kanatları ve vaaz kürsüsü ile benzerlik

38 _{Kuban, D., “Yeni Cami Külliyesi” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 7,}

Ġstanbul, 1994, s. 464-465; Aslanapa, O., Age., s.272-274.

(36)

göstermesi, malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 17. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

Harimdeki Yeri: Harimin güneyinde, mihrabın solunda, mihrap duvarına

bitiĢiktir.( 35. Çizim )

Malzeme: AhĢap, sedef, bağa, delik iĢi. Teknik: Oyma, kakma, delikiĢi, kündekâri.

Kürsü Planı: Devrinin en güzel örneği olan kürsü 1,07 x 1,07 m.lik kare

bir korkuluğu olan ve 2,85 m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir. ( Fot. 61. 39. Çizim )

Ayak: Alta kare formda ayaklara sahiptir. Ayaklardan baĢlayarak tüm

kürsü gövdesi boyunca devam eden, en dıĢta sıçan diĢi Ģeklinde renkli ağaç kakma Ģerit ve bu Ģeritin içerisinde tarsi tekniğinde baĢka bir Ģerit daha dolanmaktadır. Bunun dıĢında ayakların iç yüzeyi ve tüm panoların etrafını konturlayan daha geniĢ yine tarsi tekniğinde yapılmıĢ zencirek motifinden oluĢan baĢka bir Ģerit daha vardır. Ayakların arasına her cephede, içbükey kenarlardan oluĢan köĢebentler konmuĢtur. KöĢebentlerin yüzeyi kakma tekniğinde bağa ve sedef çintemanilerle dolgulanmıĢtır.

Gövde: Kürsü gövdesinin, ön ve yan cepheleri simetrik olarak

düzenlenmiĢtir. Ön ve yan cephelerde gövde altında, aynı ölçülerde üç adet kareye yakın dikdörtgen pano içerisi mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır. Mihrabiyelerin yüzeyi, bağa ve sedef kakma, kıvrımlı dallar, açmıĢ veya açmak üzereyken tasvir edilmiĢ palmetler ve filizlerinden oluĢan bitkisel süsleme ile dolgulanmıĢtır.(Fot. 61 - 62 )

Bu panoların üzerinde arka cephe hariç, kareye yakın geniĢ yatay dikdörtgen tek bir panodan oluĢan taksimatlandırma yapılmıĢtır. Panoların yüzeyi, ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süsleme ile dolgulanmıĢtır. Geometrik motiflerin her birinin yüzeyi sedef ve bağa kamadan oluĢmaktadır. Panonun etrafı ise, en dıĢta tarsi tekniğinde zencirek motifinden

(37)

oluĢan bir silme, onun içerisinde kaĢlı bir baĢka silme ile konturlanmıĢtır. Geometrik süslemeyi oluĢturan ıĢınların kollarının üzeride tarsi tekniğinde bezenmiĢ, süslemesiz nokta kadar boĢ yer bile bırakılmamıĢtır.( Fot. 63, 36 - 37 - 38. Çizim )

Korkuluk: Bu kısım önden arkaya doğru kademeli olarak yükselir. Ön

yüz açık tutularak köĢelere üçgen parçalar yerleĢtirilmiĢtir. Üçgen parçaların üzeri, bağa ve sedef kakma tekniğinde, girift rumilerden oluĢan süslemeye sahiptir. Yine etrafı, tarsi tekniğinde zencirek motifinden oluĢan bir silme ile konturlanmıĢtır. Yan yüzleri, delik iĢi tekniğinde ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeye ile sahiptir. Süslemeyi oluĢturan ıĢınların üzeri ile Ģebekenin etrafı zencirek motifli tarsi tekniğinde Ģeritle konturlanmıĢtır.

Korkuluğun dört köĢesine, çokgen kaide üzerinde siyah ve beyaz renkli ağaçtan yapılmıĢ. topuzlar yerleĢtirilmiĢtir.

Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta olan sekinin, zemini düz tutulmuĢtur.

Arkalık: Arkalık kısmında ise, yine korkuluğun yan Ģebekelerindeki gibi,

delik iĢi tekniğinde ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süslemeye sahiptir. Süslemeyi oluĢturan ıĢınların üzeri burada da tarsi tekniğinde bezenmiĢtir. ġebekenin etrafı da, aynı teknikle yapılmıĢ zencirek motifli Ģeritle konturlanmıĢtır. Konturların hemen üzerinde iki sıra daha, zencirek motifli Ģerit gelmekte, bu Ģeritlerin üzerinde ise üzerinde tepelik kısmı yükselmektedir.

Yarım daire formundaki tepeliğin, kenarları sedef kakma palmetlerle sınırlandırılmıĢ, tepe noktasında ise yine sedef kakma rumilerle bezenmiĢ büyük bir palmet yerleĢtirilmiĢtir. Tepeliğin içi yüzeyi ise, bağa ve sedef kakma vazodan çıkan kıvrımlı dal ve yaprakların arasında karanfil ve lalelerden oluĢan hatayi bezemeyle süslenmiĢtir. ( Fot. 64 )

Rahle: Korkuluğun üzerine monte edilmiĢ, yatay dikdörtgen formda

oldukça sade tasarlanmıĢtır. Bir kenarı vaizin geçe bilmesi için yukarıya doğru katlanabilmektedir.

(38)

(39)

2.8. ÜSKÜDAR YENĠ VALĠDE CAMĠ KÜRSÜSÜ Üsküdar Yeni Valide Cami Mimari Özellikleri ve Tarihi:

Üsküdar Ġlçesinde, Üsküdar Meydanının güneyinde, Hakimiyet-i Milliye Caddesinin baĢlangıcında yer alır.

Cümle kapısı üzerindeki kitabeye göre, Sultan III. Ahmet’in annesi Ematullah GülnûĢ Valide Sultan adına, 1708 - 1710 tarihleri arasında yaptırılmıĢtır40

.

Osmanlı mimari üslubunda, klasik dönemden batı etkisinin görülmeye baĢladığı döneme geçiĢ sürecinin baĢlangıcında inĢa edilen Cami, revaklı ve Ģadırvanlı avlu, ahĢap hünkar dairesi ile dıĢ avluya paralel olarak konumlanmıĢtır. Sekizgenden geliĢen planın, 18. yüzyılda örneği olan Caminin, harimi merkezi büyük ve basık bir kubbe ile örtülmüĢtür. Merkezi kubbesi, dördü serbest, dördü ikiĢer ikiĢer, kuzey ve güney duvarlara bitiĢik olarak bulunan ayaklarla taĢınır. Klasik döneme oranla daha ince yapılmıĢ, kuzeyinde iki minaresi vardır41

.

KÜRSÜ

Çizim No: 40 - 45 Resim No: 65 - 68

Yapım Tarihi: Ġçerisinde bulunduğu caminin dönem özellikleri, inĢa

tarihi ile kürsünün malzeme - teknik, süsleme, form ve üslup özellikleri dikkate alındığında, 18. yüzyılda yapılmıĢ olduğu söylenebilir.

40 _{Seçkin, N., “Yeni Valide Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:7,}

Ġstanbul, 1994, s. 468.

(40)

Kitabe: Kürsünün yapım tarihine iliĢkin herhangi bir kitabe

bulunmamaktadır.

Teknik: Kündekari, çakma, geçme, delik iĢi.

m.lik yükseklikte prizmatik bir kütleye sahiptir.( Fot. 65, 45. Çizim)

Ayak - Kaide: Kare formda, sade ayaklara sahiptir.

Gövde: Gövde altında ön ve yan yüzlerde simetrik olarak düzenlenmiĢ,

dikey kareye yakın dikdörtgen panoların içerisi mihrabiye motifi oluĢturacak Ģekilde boĢaltılmıĢtır. Mihrabiyelerin hemen üzeri tüm yüzlerde simetrik olarak düzenlenmiĢ, içerisi kündekari tekniğinde dikdörtgen ve kare kayıtlardan oluĢan geometrik süsleme ile dolgulanmıĢ kareye yakın büyük panolarla taksimatlandırılmıĢtır. Sadece arka yüz farklı tutulmuĢ, altta içerisi boĢ dikey kareye yakın dikdörtgen panoların üzeri, yatay ve dikey daha küçük boyutlu dikdörtgen panolarla taksimatlandırılmıĢtır. ( Fot. 66, 41 - 42 - 43 - 44. Çizim )

Korkuluk kısmını yanlardan, süslemesiz parmaklıklardan oluĢan Ģebekeyle çevrelenmiĢ, ön yüz açık tutularak köĢelere sade üçgen parçalar yerleĢtirilmiĢtir. Üçgen parçalardan soldaki yerinde olmamakla birlikte düĢmüĢ olması muhtemeldir. Yine yan yüzlerde parmaklıkların üzerinde, üçgen Ģebekeler içerisinde, delik iĢi tekniğinde yapılmıĢ, ıĢınlardan elde edilmiĢ yıldız ve çokgenlerin oluĢturduğu geometrik süsleme yer almaktadır. Ön yüzde ise, iki adet sade topuzla sonlandırılmıĢtır.( Fot. 67 )

ulaĢılmaktadır. Korkuluk baĢlangıcı ile aynı kotta olan oturma yerinin, zemini düz tutulmuĢ, vaizin oturması için bir minder konulmuĢtur.

Arkalık: Kafes iĢi süslemesiz parmaklıklardan oluĢan arkalık bölümü,

korkuluktan kademeli bir Ģekilde yükselmektedir. Tepelik kısmı ortadan kırılmıĢ olmakla beraber, üzeri kıvrım dallar içerisinde gül ve yaprak motifleri ile dolgulanmıĢtır. KöĢelerde narçiçeği motifi Ģeklinde topuzlarla sonlandırılmıĢtır. ( Fot. 68 )

(41)

Rahle: Oldukça sade, korkuluğun babalarına çakılarak yapılmıĢ rahlesi

bulunmaktadır.