51
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında
Ev Rehabilitasyon Programının Etkinliği
Effectiveness of Home Rehabilitation Programme in Chronic Obstructive Pulmonary Disease
Ö Özzeett
A
Ammaaçç:: Bu çal›flmada orta ve a¤›r düzeyde havayolu obstruksiyonu olan sta-bil dönemdeki kronik obstruktif akci¤er hastal›¤› (KOAH) olgular›nda alt› ayl›k ev rehabilitasyon program›n›n, dispne, bacak yorgunlu¤u, egzersiz ka-pasitesi, anksiyete ve depresyon üzerine etkilerini araflt›rmak amaçland›. G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Orta ve a¤›r fliddette hastal›¤› olan 25 stabil KOAH olgu-su çal›flmaya dahil edildi. Hastalara uygulanan pulmoner rehabilitasyon program›, hasta e¤itimi, kontrollü solunum teknikleri ve düflük yo¤unluklu üst ve alt ekstremite egzersizlerini içermekteydi. Hastalar›n bafllang›çta, ikinci, dördüncü ve alt›nc› aylarda dispne fliddeti ve bacak yorgunlu¤u Borg Skalas› ile; fonksiyonel kapasiteleri 6 dakika yürüme testi ile, duygu durum-lar› Beck Depresyon Ölçe¤i (BDÖ) ve Hastane Anksiyete ve Depresyon Öl-çe¤i (HAD) ile de¤erlendirildi.
B
Buullgguullaarr:: Egzersiz dispne fliddetinde alt›nc› ayda, istirahat dispne fliddeti, istirahat ve egzersiz bacak yorgunlu¤u fliddetinde ise dördüncü ve alt›nc› ayda bafllang›ç de¤erlerine göre istatistiksel olarak anlaml› azalma görüldü (p<0,05). Hastalar›n ikinci, dördüncü ve alt›nc› aylarda bafllang›ç de¤erleri-ne göre, 6 dakika yürüme mesafesi artarken, BDÖ ve HAD skorlar›nda azal-ma oldu¤u tespit edildi (p<0,05).
S
Soonnuuçç:: Evde hastan›n kendisi taraf›ndan uygulanan rehabilitasyon progra-m›, orta ve a¤›r fliddette KOAH olgular›nda egzersiz tolerans›nda art›fl, disp-ne ve bacak yorgunlu¤unun fliddetinde azalma ve hastalar›n duygu durum-lar›nda düzelme sa¤lamaktad›r. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(2):51-54 A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Pulmoner rehabilitasyon, kronik obstrüktif akci¤er has-tal›¤›, ev egzersiz program›, Beck Depresyon Ölçe¤i, Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçe¤i
G
Giir
riifl
fl
Kronik obstruktif akci¤er hastal›¤› (KOAH), dünyada en s›k görülen solunum sistemi hastal›klar›ndan biridir. Amerikan ve Avrupa Gö¤üs Hastal›klar› Derneklerinin 1995'te yay›nlad›¤› ra-pora göre KOAH; kronik bronflit ve amfizem nedenli, hava ak›m›
obstruksiyonu ile karakterize ve yavafl geliflen ilerleyici bir has-tal›k olarak tan›mlanmaktad›r (1). Günümüzde KOAH ve omurilik yaralanmalar› gibi insidans› h›zla artan hastal›klar pulmoner re-habilitasyona olan ihtiyac› ve ilgiyi tekrar artt›rm›flt›r (2).
Kronik obstrüktif akci¤er hastal›klar›nda pulmoner rehabili-tasyonun temel amac›; semptomlar› azaltmak, özürlülü¤ü azalt›p
S
Suummmmaarryy
O
Obbjjeeccttiivvee:: In this study, it was aimed to investigate the effects of a six month home rehabilitation program on dyspnea, leg fatigue, exercise ca-pacity, anxiety and depression in chronic obstructive pulmonary disease (COPD) patients, having moderate to severe airway obstruction who are in a stable phase.
M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Twenty-five stable moderate to severe COPD pati-ents were admitted to study. Pulmonary rehabilitation program consisted of patient education, breathing retraining, low intensity upper and lower extremity exercises. At baseline and at the end of 2nd, 4th and 6th months, dyspnea scores and leg fatigue using Borg scale; functional capa-city with 6 minute walking test and emotional state of patients with Beck Depression Inventory (BDI) and Hospital Anxiety and Depression Scale (HAD) were evaluated.
R
Reessuullttss:: There was a statistically significant decrease in exercise dyspnea scores at the 6th month; in resting dyspnea score, resting and exercise leg fatigue at the 4th and 6th month compared to baseline values (p<0.05). While there was a significant improvement in 6 minute walking test, BDI scores and HAD scores were found to be significantly decreased at the 2nd, 4th and 6th month (p<0.05).
C
Coonncclluussiioonn:: Rehabilitation program that is performed by the patients at home, provides improvement in exercise tolerance, diminishes the severity of dyspnea and leg fatigue and improves the emotional state of COPD pa-tients. Turk J Phys Med Rehab 2006;52(2):51-54
K
Keeyy WWoorrddss:: Pulmonary rehabilitation, chronic obstructive pulmonary dise-ase, home rehabilitation programme, Beck Depression Inventory, Hospital Anxiety and Depression Scale
Orijinal Makale / Original Article
Hakan ALKAN*, Ayfle SARSAN*, Oya TOPUZ*, Sibel ÖZKURT**, Aylin MORAL**, Figen ATEfiÇ‹***, Füsun ARDIÇ*
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi *Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon, **Gö¤üs Hastal›klar›, *** Psikiyatri Anabilim Dallar›, Denizli
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Dr. Hakan Alkan, Pamukkale Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi, 20020, K›n›kl›-Denizli. Tel: 0258-2118585 Faks: 0258-2118129, E-posta: alkangsc@yahoo.com KKaabbuull TTaarriihhii:: Mart 2006
fiziksel ve sosyal aktivitelere kat›l›m› artt›rmak ve hastan›n ya-flam kalitesini artt›rmakt›r (3).
Pulmoner rehabilitasyonla ilgili uygulamalar›n belli bir zaman dilimi içerisinde düflünülmemesi ve hastalar›n belli bir program› tamamlad›klar›nda kendi hallerine b›rak›lmamalar› gerekir. Reha-bilitasyonla ilgili uygulamalar ev koflullar›nda da sürdürülmeli ve takip edilmelidir. Evde uygulanan rehabilitasyon program› mali-yet azalmas› ile birlikte hastan›n kendi çevresinde en uygun ha-yat tarz›n› oluflturmas›n› sa¤lar (4). Ev rehabilitasyon programla-r› her ne kadar kifliye göre de¤iflse de genel olarak gevfleme eg-zersizleri, solunum e¤itimi, üst ve alt ekstremite egeg-zersizleri, so-lunum kas› egzersizleri, yürüme, merdiven inip ç›kma ve bisiklet egzersizlerini içerir. Genel kan›, ev rehabilitasyon uygulamalar›-n›n fiziksel performans ve sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesi aç›s›ndan büyük yararlar sa¤layaca¤› fleklindedir (5). Hernandez ve ark. (6), yapm›fl olduklar› randomize kontrollü bir çal›flmada 12 hafta-l›k ev egzersiz program›yla egzersiz tolerans›, dispne ve yaflam kalitesinde anlaml› geliflmeler saptam›fllard›r. Bir baflka çal›flma-da Ferrari ve ark. (7), ›l›ml› KOAH olgular›nçal›flma-da 12 haftal›k ev eg-zersiz program›n›n yaflam kalitesi ve egeg-zersiz tolerans›n› gelifltir-di¤i sonucuna varm›fllard›r.
Biz bu çal›flmada orta ve a¤›r düzeyde havayolu obstrüksiyo-nu olan stabil dönemdeki KOAH olgular›nda ev rehabilitasyon program›n›n, dispne, bacak yorgunlu¤u, fonksiyonel egzersiz ka-pasitesi ve hastalar›n duygu durumu üzerine etkilerini araflt›r-may› amaçlad›k.
G
Ge
er
re
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitas-yon Anabilim Dal› Poliklini¤i'ne, Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal› taraf›ndan refere edilen, “Global initiative for chronic obstructive lung disease: GOLD” s›n›flamas›na (8) göre orta ve a¤›r fliddette hastal›¤› olan 25 stabil KOAH olgusu çal›flmaya dahil edildi.
Çal›flmadan d›fllanma kriterleri; KOAH d›fl›nda herhangi bir akci¤er hastal›¤›n›n olmas›; konjestif kalp yetmezli¤i, kontrol edi-lemeyen hipertansiyon, anstabil anjina, geçirilmifl miyokard in-farktusu gibi kardiyolojik problemlerin olmas›; a¤›r sistemik kro-nik hastal›k, a¤›r psikiyatrik hastal›k, malignite bulunmas›; yürü-me için yard›mc› cihaz kullan›lmas›; baflka bir egzersiz program›-na kat›l›yor olma; ciddi artrit ya da kemik instabilitesine yol açan hastal›klar›n bulunmas›; ö¤renme problemi ya da motivasyon ek-sikli¤i bulunmas› olarak belirlendi.
Rehabilitasyon program› öncesi hastalar›n öyküleri al›n›p fi-zik muayeneleri yap›ld›ktan sonra tam kan say›m›, akci¤er grafi-si, EKG, arteryel kan gaz› ve solunum fonksiyon testleri yap›larak çal›flmadan d›fllanma kriteri bulunup bulunmad›¤› araflt›r›ld›. Ça-l›flmaya al›nan hastalarda rehabilitasyon program›n›n bafllang›-c›nda ve program›n ikinci, dördüncü ve alt›nc› aylar›nda istirahat-te ve egzersiz s›ras›nda dispne ve bacak yorgunluk fliddeti, fonk-siyonel kapasite ve psikolojik durum de¤erlendirildi.
Pulmoner rehabilitasyon program›; hasta e¤itimi, kontrollü solunum teknikleri ve düflük yo¤unluklu üst ve alt extremite eg-zersizleri olarak planland›. Hasta e¤itimi, yard›ml› öksürük ve bronfliyal hijyen tekniklerinin ö¤retilmesini; kontrollü solunum teknikleri ise diyafragmatik solunum ve büzülmüfl dudak solunu-munu içermekteydi. Düflük yo¤unluklu üst ve alt ekstremite eg-zersizleri için Clark ve ark. (9)'n›n çal›flmas›nda kullan›lan Ha-irmyres Ev Egzersiz Program› kullan›ld›. HaHa-irmyres Ev Egzersiz Program› omuz çevirme, tam kol çevirme, kol ile daire çizme,
ab-dominal egzersiz, duvarda push up, oturma-kalkma, kuadriseps egzersizi, bald›r egzersizi, oldu¤u yerde yürüme, basamak ç›kma egzersizlerini içermekteydi (9). Pulmoner rehabilitasyon progra-m› hastalar›n gözetimsiz olarak, evde kendisi taraf›ndan alt› ay süreyle, haftada befl gün, günde iki kez 10'ar defa yap›lacak flekil-de düzenlendi ve hastalara aç›klamal› form fleklinflekil-de verildi. Has-talara ilk gün doktor gözetimi alt›nda 30 dakika süren e¤itim ve-rilerek, egzersizleri yapt›r›ld› ve iki haftada bir telefonla görüflü-lüp hastalar›n programa devam edip etmedi¤i ve istenmeyen bir etki görülüp görülmedi¤i sorguland›.
Fonksiyonel kapasite 6 dakika yürüme testi ile de¤erlendiril-di. Hastalardan 20 metrelik hastane koridorunda 6 dakika bo-yunca kendi ritimlerinde ve standart komutlar ile mümkün oldu-¤u kadar uzun mesafe yürümeleri istendi ve yürünen mesafe metre cinsinden kaydedildi (10). 6 dakika yürüme testi öncesinde ve sonras›nda s›ras›yla istirahat ve egzersiz dispne ve bacak yor-gunlu¤u semptomlar› 10 puanl›k Borg skalas› (11) kullan›larak de-¤erlendirildi. Hastalar›n dispne dereceleri ve bacak yorgunlukla-r›na göre, 0 (hiç yok) ile 10 (olabilece¤inin en fazlas›) aras›nda fliddeti tan›mlanan skala üzerinde, kendileri için uygun olan› ifla-retlemeleri istendi.
Hastalar›n psikolojik durumlar›n› belirlemek amac›yla Beck Depresyon Ölçe¤i (BDÖ) ve Hastane Anksiyete ve Depresyon Öl-çe¤i (HAD) kullan›ld›. BDÖ depresyonla ilgili olarak duygusal, bi-liflsel ve motivasyonel boyutlarda gözlenen negatif özellikler ta-fl›yan semptomlar›n fliddetini ölçmeyi amaçlayan, 21 madde içe-ren bir ölçektir. Toplam puan›n yüksek oluflu depresyon fliddeti-nin yüksek oldu¤unu gösterir (12). Türk kültüründeki güvenirlilik ve geçerlilik çal›flmalar› Nesrin Hisli (1989) taraf›ndan yap›lm›flt›r (13). HAD, hastada anksiyete ve depresyon yönünden riski belir-lemek, düzeyini ve fliddet de¤iflimini ölçmek amac›yla uygulanan kendini de¤erlendirme ölçe¤idir (14). Toplam 14 soru içermekte ve bunlar›n yedisi anksiyeteyi di¤er yedisi depresyonu ölçmekte-dir. Ülkemizde geçerlilik ve güvenirlilik çal›flmalar› Aydemir ve ar-kadafllar› taraf›ndan yap›lm›flt›r (15).
‹statistiksel analizler için SPSS 10.0 paket program› kullan›ld›. Ölçümler aras› de¤iflimlerin istatistiksel anlaml›l›¤› Wilcoxon Sig-ned Rank Test kullan›larak de¤erlendirildi. ‹statistiksel anlaml›l›k derecesi p<0,05 olarak kabul edildi.
B
Bu
ullg
gu
ulla
ar
r
Çal›flmaya al›nan 25 hastadan üçü ev egzersiz program›na devam etmedi¤i, ikisi flehir merkezi de¤iflikli¤i nedeniyle kontrol-lere gelmedi¤i için çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Çal›flmay› tamamlayan 20 hastan›n 18'i (%90) erkek, 2'si (%10) kad›nd›. Hastalar›n yafl ortalamas› 62,10±10,61 y›l, birinci saniyedeki zorlu ekspirasyon hacmi (FEV1) ortalamas› 47,68±24,36 idi. Çal›flmay› tamamlayan 20 hastan›n demografik verileri ve baz› klinik özellikleri Tablo 1'de gösterilmifltir.
Hastalar›n 6 dakika yürüme mesafelerinin ikinci aydan itiba-ren her kontrolde giderek artt›¤›, ikinci, dördüncü ve alt›nc› ay-larda bafllang›ç de¤erlerine göre istatistiksel olarak anlaml› art›fl oldu¤u tespit edildi (p<0,05). Egzersiz dispne fliddetinde 6. ayda, istirahat dispne fliddetinde ise 4. ve 6. ayda bafllang›ç de¤erleri-ne göre istatistiksel olarak anlaml› azalma görüldü (p<0,05). ‹sti-rahat ve egzersiz bacak yorgunluklar›nda 4. ve 6. ayda istatistik-sel olarak anlaml› azalma tespit edildi (p<0,05) (Tablo 2). BDÖ skorlar› ve HAD skorlar›nda 2, 4 ve 6. aylarda bafllang›ç de¤erle-rine göre anlaml› azalma tespit edildi (p<0,05) (Tablo 3).
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(2):51-54 Turk J Phys Med Rehab 2006;52(2):51-54 Alkan ve ark.
Pulmoner Rehabilitasyon
T
Ta
ar
rtt››fl
flm
ma
a
Çal›flmam›z›n sonuçlar›, evde hastan›n kendisi taraf›ndan uy-gulanan minimal gözetimli rehabilitasyon program›n›n, orta ve a¤›r fliddette KOAH olgular›nda egzersiz tolerans›nda art›fl, disp-ne ve bacak yorgunluk fliddetinde azalma yan›nda hastalar›n duygu durumlar›nda düzelme sa¤lad›¤›n› ortaya koymufltur. Eg-zersiz tolerans›, dispne ve bacak yorgunlu¤u üzerine olumlu et-kiler literatürde yer alan, gerek hastanede gerekse evde uygula-nan pulmoner rehabilitasyon programlar› ile yap›lan çal›flmalarla uyumludur. Strijbos ve ark. (16), orta ve a¤›r derecede havayolu obstruksiyonu olan 45 KOAH olgusunda, hastanede ayaktan ve evde gözetimli uygulanan pulmoner rehabilitasyon programlar›-n›n etkilerini karfl›laflt›rm›fllar, k›sa dönemde (3. ve 6. ay) egzer-siz kapasitesi, dispne ve bacak yorgunlu¤unda her iki grupta da benzer düzelmeler saptam›fllard›r. Ayr›ca gözetimli ev rehabili-tasyon program› ile egzersiz kapasitesinde ve dispne skorlar›n-daki iyileflme uzun süre (18 ay) korunmufltur. Güell ve ark. (17), 60 KOAH olgusunda üç ay kontrollü solunum ve gö¤üs fizyote-rapisi, üç ay günlük gözetimli egzersiz ve alt› ay haftal›k gözetim-li solunum egzersizinden oluflan program ile kontrol grubuna gö-re, 6 dakika yürüme mesafesi, egzersiz dispnesi ve yaflam kalite-sinde anlaml› geliflmeler saptam›fllard›r. Geliflmeler üçüncü
ay-dan itibaren istatistiksel olarak anlaml› bulunmufl ve iki y›l bo-yunca geliflmelerde azalma olmas›na ra¤men devam etmifltir. Ferrari ve ark. (7), ›l›ml› KOAH olgular›nda fizyoterapistin direkt gözetimi olmaks›z›n evde bisiklet ergometrisi kullan›larak yap›lan alt ekstremite egzersizi ve üst ekstremite güçlendirme egzersiz-lerini içeren 12 haftal›k ev egzersiz program›n›n, yaflam kalitesi ve egzersiz tolerans›n› gelifltirdi¤i, solunum fonksiyon testlerin-de ise anlaml› testlerin-de¤ifliklik yapmad›¤› sonucuna varm›fllard›r. Wij-kastra ve ark. (18) ise 43 a¤›r KOAH olgusunda 12 haftal›k ev eg-zersiz program›n›n yaflam kalitesi ve egeg-zersiz tolerans›n› gelifltir-di¤ini saptam›fllard›r. Çal›flmam›zda bu çal›flmalardan farkl› ola-rak minimal gözetimli ve bisiklet ergometrisi gibi herhangi bir alet gereksinimi olmadan düflük yo¤unluklu kalistenik tip perife-rik kaslara yönelik ev egzersiz program› uygulanm›flt›r. Pulmoner rehabilitasyondaki etkinli¤i kan›tlanm›fl olan bu tip egzersizlerin en önemli avantaj› uygulanmas›n›n kolay olmas› ve özel bir alet gerektirmemesidir (9). Bu nedenle bu tip egzersizlere hastan›n uyumu daha uzun süreli olabilir. Normandin ve ark. (19), düflük yo¤unluklu kalistenik tip egzersizlerin KOAH'l› hastalarda dispne, fonksiyonel performans ve yaflam kalitesi üzerine etkili oldu¤u-nu belirtmifllerdir. Bu çal›flmada hastalar çal›flmam›zdan farkl› olarak egzersizlerini hastanede ve gözetimli olarak yapm›fllard›r.
Çal›flmam›zda hasta e¤itimi, kontrollü solunum teknikleri ve düflük yo¤unluklu üst ve alt ekstremite egzersizlerini içeren mi-nimal gözetimli ev rehabilitasyon program› ile ilk kontrolden iti-baren hastalar›n anksiyete ve depresyon skorlar›nda anlaml› dü-zelme saptanm›flt›r. Literatürde ev rehabilitasyon programlar›n›n psikolojik durum üzerine etkisi ile ilgili yap›lan klinik çal›flmaya rastlanmam›flt›r. Pulmoner rehabilitasyon programlar›n›n psiko-lojik durum üzerine etkisini de¤erlendiren çal›flmalarda genellik-le hastanede gözetimli olarak yap›lan egzersiz, e¤itim ve psiko-sosyal destek tedavisini kapsayan rehabilitasyon programlar› kullan›lm›flt›r. Kozora ve ark. (20) KOAH'l› 30 hastada, hastanede yap›lan üç haftal›k rehabilitasyon program›n›n etkinli¤ini de¤er-lendirdikleri çal›flmalar›nda, rehabilitasyon ile 6 dakika yürüme mesafesi ve BDÖ skorlar›nda düzelme oldu¤unu bildirmifllerdir. A¤›r düzeyde KOAH'l› hastalarda fizyoterapist, klinik psikolog ve
n
n== 2200 BBaaflflllaanngg››çç 11.. KKoonnttrrooll 22.. KKoonnttrrooll 33.. KKoonnttrrooll O
Orrttaallaammaa±±SSSS OOrrttaallaammaa±±SSSS pp11 OOrrttaallaamma
a±±SSSS pp22 OOrrttaallaamma
a±±SSSS pp33
BDÖ 13,45±5,47 11,05±5,58 0,019 9,95±4,97 0,001 8,20±4,26 0,000 HAD Anksiyete 6,40±2,47 4,50±3,17 0,002 4,00±3,00 0,000 3,10±2,46 0,000 HAD Depresyon 7,65±4,09 5,95±3,33 0,012 4,60±2,68 0,001 4,00±2,49 0,001
BDÖ: Beck Depresyon Ölçe¤i, HAD: Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçe¤i, p1
= Birinci kontrol bafllang›ç aras›, p2
= ‹kinci kontrol bafllang›ç aras›, p3= Üçüncü kontrol bafllang›ç aras› de¤iflimin istatistiksel anlam›
TTaabblloo 33:: HHaassttaallaarr››nn BBDDÖÖ vvee HHAADD sskkoorrllaarr›› T
Taabblloo 11:: HHaassttaallaarr››nn ddeemmooggrraaffiikk vvee bbaazz›› kklliinniikk öözzeelllliikklleerrii n
n== 2200 ((EE:: 1188,, KK:: 22 )) OrOrttaallaammaa±±SSSS Yafl (y›l) 62,60±10,61 Boy (cm) 169,80±8,49 Kilo (kg) 78,82±17,24 VK‹ (kg/m2) 27,40±7,05 FEV1 (%) 47,68±24,36 FEV1/FVC (%) 85,04±19,93 PaO2(mmHg) 69,88±16,27
VK‹: Vücut kitle indeksi, FEV1: Birinci saniye zorlu ekspirasyon hacmi, FVC: Zorlu vital kapasite, PaO2: Parsiyel O2bas›nc›
n
n== 2200 BBaaflflllaanngg››çç 11.. KKoonnttrrooll 22.. KKoonnttrrooll 33.. KKoonnttrrooll O
Orrttaallaammaa±±SSSS OOrrttaallaammaa±±SSSS pp11 OOrrttaallaamma
a±±SSSS pp22 OOrrttaallaamma
a±±SSSS pp33
6 dakika yürüme mesafesi (m) 338,75±100,46 351,28±108,72 0,036 364,93±69,72 0,003 383,80±69,29 0,000 Egzersiz dispne fliddeti 3,65±2,23 3,65±2,23 0,861 3,25±1,83 0,064 2,95±1,66 0,012 ‹stirahat dispne fliddeti 1,67±1,56 1,65±1,55 0,547 1,25±1,25 0,017 1,15±1,13 0,01 Egzersiz bacak yorgunlu¤u 4,10±1,58 3,85±1,63 0,393 3,50±1,39 0,005 3,25±1,29 0,001 ‹stirahat bacak yorgunlu¤u 2,25±1,80 2,07±1,60 0,22 1,90±1,68 0,035 1,55±1,43 0,005
p1
= Birinci kontrol bafllang›ç aras›, p2
= ‹kinci kontrol bafllang›ç aras›, p3
= Üçüncü kontrol bafllang›ç aras› de¤iflimin istatistiksel anlam›
TTaabblloo 22:: HHaassttaallaarr››nn 66 ddaakkiikkaa yyüürrüümmee mmeessaaffeessii,, BBoorrgg SSkkaallaass›› iillee ddee¤¤eerrlleennddiirriilleenn ddiissppnnee sskkoorrllaarr›› vvee bbaaccaakk yyoorrgguunnlluukk sskkoorrllaarr››
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(2):51-54 Turk J Phys Med Rehab 2006;52(2):51-54
Alkan ve ark. Pulmoner Rehabilitasyon
53
hekim gözetiminde hastanede haftada iki kez yap›lan pulmoner rehabilitasyon program›n› takiben HAD anksiyete ve depresyon skorlar›nda üçüncü ve alt›nc› ayda anlaml› düzelme kaydedilmifl-tir (21).
Sonuç olarak, çal›flmam›z orta ve a¤›r düzeyde KOAH olgula-r›nda düflük yo¤unluklu ve minimal gözetimli ev egzersiz prog-ramlar›n›n egzersiz tolerans›nda art›fl, dispne ve bacak yorgun-luk fliddetinde azalma ve hastalar›n duygu durumlar›nda düzel-me sa¤lad›¤›n› ortaya koymufltur. Pulmoner rehabilitasyonla ilgi-li uygulamalar belilgi-li bir zaman diilgi-limi içerisinde düflünülmemeilgi-lidir. Hastanede belli bir program› tamamlad›ktan sonra ya da hasta-nede rehabilitasyon program›na kat›lamayan hastalarda ev reha-bilitasyon programlar› önem kazanmaktad›r. Özellikle ev rehabi-litasyon programlar›n›n kapsam› ve etkinli¤i konusunda daha fazla say›da hastay› kapsayan, kontrollü çal›flmalara gereksinim oldu¤u görüflündeyiz.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
ar
r
1. American Thoracic Society. Standards for the diagnosis and care of patients with chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 1995;152:77-121.
2. Köseo¤lu F, Ordu NK. Pulmoner rehabilitasyon. In: O¤uz H, Dursun E, Dursun N, editör. T›bbi Rehabilitasyon. 2. Bask›. ‹stanbul: Nobel T›p Kitapevi; 2004. s. 1239-52.
3. American Thoracic Society. Pulmonary rehabilitation-1999. Am J Respir Crit Care Med 1999;159:1666-82.
4. Murray E. Anyone for pulmonary rehabilitation? Physiother 1993;79:705-10.
5. Wijkstra PJ. Pulmonary rehabilitation at home. Thorax 1996; 51:117-8.
6. Hernandez MT, Rubio TM, Ruiz FO, Riera HS, Gil RS, Gomez JC. Re-sults of a home-based training program for patients with COPD. Chest 2000;118:106-14.
7. Ferrari M, Vangelista A, Vedovi E, Falso M, Segattini C, Brotto E, et al. Minimally supervised home rehabilitation improves exercise ca-pacity and health status in patients with COPD. Am J Phys Med Re-habil 2004;83(5):337-43.
8. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of COPD. NHLBI/WHO Workshop Report April 2001.
9. Clark CJ, Cochrane L, Mackay E. Low intensity peripheral muscle conditioning improves exercise tolerance and breathlessness in COPD. Eur Respir J 1996;9:2590-6.
10. Weisman IM, Zeballos RJ. Clinical exercise testing. Clin Chest Med 2001;22:679-701.
11. Wilson RC, Jones PWA. Comparison of the visual analogue scale and modified Borg scale for the measurement of dyspnea during exercise. Clin Sci 1989;76:277-82.
12. Beck AT, Steer RA, Garbin MG. Psychometric properties of the beck depression inventory: 25 years of evaluation. Clin Psychol Rev 1988;8:77-100.
13. Hisli N. Beck depresyon envanterinin üniversite ö¤rencileri için ge-çerli¤i ve güvenirli¤i. Türk Psikoloji Dergisi 1989;7:3-13.
14. Zigmond AS, Snaith PR. The hospital anxiety and depression scale. Acta Psychiatr Scand 1983;67:361-70.
15. Aydemir Ö, Güvenir T, Küey L, Kültür S. Hastane anksiyete depres-yon ölçe¤i Türkçe formunun geçerlilik ve güvenirlili¤i. Türk Psikiyat-ri Dergisi 1997;8:280-7.
16. Strijbos JH, Postma DS, Van Altena R, Gimeno F, Koeter GH. A com-parison between an outpatient pulmonary rehabilitation program and a home-care pulmonary rehabilitation program in patients with COPD. A follow-up 18 months. Chest 1996;109(2):366-72.
17. Güell R, Cason P, Belda J, Sangenis M, Morante F, Guyatt G, et al. Long term effects of outpatient rehabilitation of COPD. Chest 2000;117:976-83.
18. Wijkastra PJ, Ten Vergert EM, Altena R, Otten V, Kraan J, Postma DS, et al. Long term benefits of rehabilitation at home on quality of life and exercise tolerance in patients with chronic obstructive pul-monary disease. Thorax 1995;50(8):824-8.
19. Normandin EA, McCusker C, Connors M, Vale F, Gerardi D, Zuwallack RL. An evaluation of two approaches to exercise conditioning in pul-monary rehabilitation. Chest 2002;121:1085-91.
20. Kozora E, Tran ZV, Make B. Neurobehavioral improvement after brief rehabilitation in patients with chronic obstructive pulmonary disease. J Cardiopulm Rehabil 2002;22:426-30.
21. Withers NJ, Rudkin ST, White RJ. Anxiety and depression in severe chronic obstructive pulmonary disease: The effects of pulmonary rehabilitation. J Cardiopulm Rehabil 1999;19(6):362-5.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(2):51-54 Turk J Phys Med Rehab 2006;52(2):51-54 Alkan ve ark.
Pulmoner Rehabilitasyon
