De¤erlendirilmesi
Aylin ÇOLPAN1, Hürrem BODUR1, Ayfle ERBAY1, Esragül AKINCI1, P›nar ÖNGÜRÜ1, Selim EREN1
1Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, 2. ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, ANKARA
ÖZET
Hepatitler tüm dünyada yayg›n olarak görülen karaci¤erin en s›k rastlan›lan hastal›¤›d›r. fiubat 2001- Ocak 2003 ta- rihleri aras›nda takip edilen 73 akut viral hepatitli olgu retrospektif olarak incelendi. Olgular›n 31 (%42.4)’i kad›n 42 erkek (%57.5)’si erkek olup, yafl ortalamas› 26.1 ± 12.7 y›l idi. Olgular›n 40 (%54.8)’› hepatit A virüs (HAV) in- feksiyonu, 29 (%39.8)’u hepatit B virüs (HBV) infeksiyonu, 2 (%2.8)’si hepatit C virüs (HCV) infeksiyonu, 1 (%1.3)’i HBV + hepatit D virüs (HDV) koinfeksiyonu, 1 (%1.3)’i de etyoloji saptanamayan grupta yer ald›. Onbir (%15.1) olguda bulafl için risk faktörü vard›. Olgular›n hastaneye yatt›klar› dönemde semptom ve bulgular› sar›l›k (%98.6), halsizlik (%95.8), idrar renginde koyulaflma (%86.3), ifltahs›zl›k (%84.9), bulant› (%78.0), kusma (%56.1), ikter (%97.4), hepatomegali (%61.4), splenomegali (%13.7) ve atefl (%30.1) idi. AST ortalama de¤eri 1522.2 (140- 10340), ALT ortalama de¤eri 1886.9 (229-5880), total bilirubin ortalama de¤eri 9.02 (1-37) olarak saptand›. Akut hepatit B olgular›n›n birinde subfulminan karaci¤er yetmezli¤i, hepatit A olgular›n›n 3 (%7.5)’ünde atipik klinik se- yir gözlenmifltir. Atipik klinik saptanan üç olgunun birinde fulminan karaci¤er yetmezli¤i, di¤er ikisinde relaps göz- lendi. Akut hepatit B olgular›n›n 2 (%6.8)’sinde ileri izlemde tafl›y›c›l›k, di¤er olgularda serokonversiyon geliflti.
Anahtar Kelimeler: Akut viral hepatit, atipik seyirli hepatit A.
SUMMARY
Evaluation of Cases with Acute Viral Hepatitis
Hepatitis is the most common liver disease worldwide. Seventythree patients with acute viral hepatitis whom fol- lowed up between February 2001-January 2003 examined retrospectively. Mean age was 26.1 ± 12.7 years and 42 (57.5%) of them were male. Forty (54.8%) of the cases were diagnosed as hepatitis A virus (HAV) infection, 29 (39.8%) as hepatitis B virus (HBV) infection, 2 (2.8%) as hepatitis C virus (HCV) infection, 1 (1.3%) as HBV + hepatitis D virus (HDV) coinfection and etiology could not be determined in one of them. In 11 (15.1%) of the ca- ses transmission route were determined. At the hospital course; symptoms and signs were as follows; jaundice (98.6%), fatigue (95.8%), dark urine (86.3%), lack of appetite (84.9%), nausea (78.0%), vomiting (56.1%), hepa- tomegaly (61.4%), splenomegaly (13.7%) and fever (30.1%). Mean AST level was 1522.2 (140-10340) and ALT was 1886.9 (229-5880), total bilirubin was 9.02 (1-37). In one of the acute hepatitis B cases, subfulminan hepatic failu- re was observed. Atypical clinical course was seen in three of the hepatitis A cases; in one of them fulminan hepa- tic failure was developed and in two of them relapse was observed. In 2 (6.8%) of the acute B cases HBsAg carri- er stage was observed, all of the other cases showed serconvertion during follow up.
Key Words: Acute viral hepatitis, atypical course in hepatitis A.
G‹R‹fi
Viral hepatit karaci¤erin nekro-inflamatuvar ya- n›tla karakterize kendini s›n›rlayan bir hastal›¤›- d›r. Bilinen A, B, C, D, E tipi viral hepatit etkenle- rin yan›nda son y›llarda G ve TTV gibi viral hepa- tit etkenlerinin varl›¤›ndan da söz edilmektedir (1). A ve E hepatiti etkenleri fekal-oral yolla bula- flarak özellikle geliflmekte olan ülkelerde epidemi- lere neden olur. B, C ve D tipi hepatitler ise kara- ci¤er yetmezli¤i ve hepatoselüler kanserleflme riskleri nedeniyle ciddi bir sa¤l›k problemi olufl- turmaktad›r. Ayr›ca, özellikle yetiflkin yafl grubun- da akut hepatit A olgular›n›n %20’sinde atipik kli- nik seyir gözlenmektedir. Bunlar; kolestatik hepa- tit, relaps veya uzam›fl sar›l›k ve fulminan karaci-
¤er yetmezli¤idir (2-4).
Bu çal›flmada, klini¤imizde izledi¤imiz akut viral hepatitli 73 olgu epidemiyolojik, klinik ve labora- tuvar özellikleri ile de¤erlendirildi.
MATERYAL ve METOD
Nisan 2001-Ocak 2003 tarihleri aras›nda akut viral hepatit tan›s›yla izledi¤imiz 73 hasta; yafl, cins, mevsimsel da¤›l›m, risk faktörleri, bulafl yollar›, semptomlar›, klinik özellikleri, laboratuvar bulgu- lar› ve prognozlar› aç›s›ndan retrospektif olarak in- celendi. Akut hepatit tan›s›; akut hepatitle uyumlu semptom ve bulgular›n varl›¤›, serum aminotrans- feraz seviyelerinde normale göre sekiz-on kat art›fl ve uygun viral belirleyiciler ile kondu.
Akut hepatit semptom ve bulgular› olan hastalar- da viral hepatit belirleyicileri olarak; anti-HAV IgM, HBsAg, anti-HBc IgM, anti-HCV, anti-HDV ve anti-HEV IgM, ELISA (Abbott®) yöntemiyle çal›fl›l- d›. Akut hepatitli olgularda önce HAV belirleyici- leri, bu negatif ise B tipi hepatit virüsü belirleyici- leri, o da negatif ise C ve E’ye ait belirleyiciler ça- l›fl›ld›. Anti-HAV IgM pozitif olgular akut hepatit A, anti-HBc IgM pozitif olgular akut hepatit B, anti- HCV ve HCV RNA pozitif olgular akut hepatit C, HBsAg, anti-HBc IgM ve anti-HDV pozitif olgular delta koinfeksiyonu kabul edildi. Hepatit A infek- siyonunda, birincil infeksiyonun klinik ve biyo- kimyasal belirtilerinin k›smen ya da tamamen dü- zelmesinden 10 ile 90 gün sonra tekrar transami- naz ve bilirubin de¤erlerindeki akut hepatit dü- flündürecek kadar olan art›fl (baflka bir etken ol- mad›¤› gösterilmek kayd› ile) relaps olarak kabul edildi (2,3).
‹statistiksel analizler Stata istatistik program› (Sta- ta Corporation, Texas, USA, version 7.0) ile logistic
regresyon, student’s t-test ve Ki-kare testleri kulla- n›larak yap›ld›.
BULGULAR
Çal›flma kapsam›ndaki 73 olgunun 31 (%42.4)’i ka- d›n, 42 (%57.5)’si erkek olup, yafl ortalamas› 26.1 ± 12.7 y›l idi. Hepatit A olgular›nda yafl ortalamas›
20.4 ± 6.1 y›l, hepatit B olgular›nda yafl ortalamas›
ise 30.9 ± 12.5 y›l idi. Her iki grubun yafllara göre da¤›l›m›nda istatistiksel olarak anlaml› fark sap- tand› (OR= 0.8 p= 0.001). Olgular›n 40 (%54.8)’›
HAV infeksiyonu, 29 (%39.8)’u HBV infeksiyonu, 2 (%2.8)’si HCV infeksiyonu, 1 (%1.3)’i HBV + HDV koinfeksiyonu, 1 (%1.3)’i etyolojisi saptanamayan grupta yer ald›. Etkenlere göre da¤›l›m gruplar›
Tablo 1’de özetlenmifltir.
Mevsimsel da¤›l›m incelendi¤inde HAV, HBV in- feksiyonlar›n›n sonbahar aylar›nda daha s›k gö- rüldü¤ü saptand› (fiekil 1).
Yetmiflüç olgunun 11 (%15.1)’inde bulafl için risk saptan›rken, 62 (%84.9)’sinde bulafl için herhangi bir risk faktörü tespit edilemedi. Olgular›n
%54.8’ini oluflturan A tipi akut hepatit olgular›nda bulafl yolu araflt›r›l›rken, kontaminasyon aç›s›n-
fiekil 1. HAV ve HBV infeksiyonlar›n›n mevsimsel da-
¤›l›mlar›.
Hepatit B Hepatit A
1 3 5 7 9 11
Ay 16
14 12 10 8 6 4 2 0
Hasta sayısı
Aylara göre dağılım
Tablo 1. Olgular›n hepatit tiplerine göre da¤›l›m›.
Hepatit tipi Sayı %
HAV 40 54.8
HBV 29 39.8
HCV 2 2.8
HBV + HDV 1 1.3
Etyoloji saptanmayan 1 1.3
Toplam 73 100
dan flüpheli g›da al›m›, çevrede akut infeksiyon geçirenlerin varl›¤› sorgulanmas›na ra¤men ye- terli bilgi elde edilemedi. Difl tedavisi, flüpheli cin- sel temas ve yak›n çevrede akut infeksiyon geçi- renlerin görülmesi bulafl aç›s›ndan saptanabilen risk faktörleri idi (Tablo 2).
Akut viral hepatitli olgular›n hastaneye yatt›klar›
dönemdeki semptomlar› s›kl›k s›ras›yla; sar›l›k (%98.6), halsizlik (%95.8), idrar renginde koyulafl- ma (%86.3), ifltahs›zl›k (%84.9), bulant› (%78.0), kusma (%56.1) ve daha az s›kl›kla da kar›nda a¤- r›, kafl›nt›, eklemlerde a¤r›, kab›zl›k ve ishaldi. En s›k saptanan bulgular ise; cilt ve skleralarda sar›- l›k (%97.4), hepatomegali (%61.4), splenomegali (%13.7) ve atefl (%30.1) idi (Tablo 3).
Akut hepatitli olgular›n hastaneye yat›fl ortala- ma AST de¤eri 1522.2 (140-10340), ALT de¤eri 1886.9 (229-5880), total bilirubin ortalama de¤e- ri 9.02 (1-37) olarak saptand› (Tablo 4).
Hepatit A ve hepatit B olgular› aras›nda AST de-
¤erleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmazken (p> 0.05), ALT de¤erleri aras›ndaki fark anlaml› idi (p= 0.039) (Tablo 5).
Akut hepatit B olgular›n›n birinde subfulminan karaci¤er yetmezli¤i, hepatit A olgular›n›n 3 (%7.5)’ünde ise atipik klinik seyir gözlendi. Atipik
klinik seyir saptanan üç hepatit A olgusunun bi- rinde fulminan karaci¤er yetmezli¤i geliflti. Di¤er iki olguda ise s›ras›yla birincil infeksiyondan dört ve befl hafta sonra relaps gözlendi. Fulminan yet- mezlik geliflen her iki olgu da medikal tedavi ile iyileflti. Akut hepatit B olgular›n›n 2 (%6.8)’sinde ileri izlemde HBsAg tafl›y›c›l›¤›, di¤erlerinde ise serokonversiyon geliflti.
TARTIfiMA
Akut viral hepatitler tüm dünyada yayg›n, karaci-
¤erin en s›k rastlan›lan hastal›¤›d›r. Ülkelerin sosyoekonomik ve co¤rafi özelliklerine göre pre- valanslar› de¤ifliklik göstermektedir. Akut hepa- tit A infeksiyonu geliflmekte olan ülkelerde s›kl›k- la çocukluk ça¤›nda görülürken, geliflmifl ülkeler- de daha ileri yafllarda geçirilmekte ve bu yafl gru- bunda atipik seyir daha s›k görülmektedir (1). Bi- zim akut hepatit A’l› olgular›m›zda yafl ortalama- s› 20.4 ± 6.1 y›l iken, hepatit B’lilerde daha yük- sek (30.9 ± 12.5 y›l) saptanm›flt›r. Her iki grubun yafllara göre da¤›l›m›ndaki fark istatistiksel ola- rak anlaml› idi (OR= 0.8, p= 0.001). Bu sonuç bili- nen verilere uymaktad›r.
Tablo 2. Olgularda saptanan bulafl için risk fak- törleri.
Bulaş yolu Sayı %
Saptanamayan 62 84.9
Diş tedavisi 3 4.1
Cinsel temas 2 2.7
Yakın çevrede infeksiyon 2 2.7
Cerrahi operasyon 1 1.3
Ailede taşıyıcılık 1 1.3
Perkütan yaralanma 1 1.3
Tablo 3. Olgular›n semptom ve bulgular›.
Semptomlar % Bulgular %
Sarılık 98.6 İkter 97.4
Halsizlik 95.8 Hepatomegali 38.3
Koyu idrar 86.3 Ateş 30.1
Bulantı 78.0 Splenomegali 13.7 Kusma 56.1 Lenfadenopati 12.3 Karın ağrısı 23.2
Kaşıntı 20.0
Eklemlerde ağrı 19.1
Kabızlık 15.0
İshal 8.2
Tablo 4. Tüm olgular›n laboratuvar sonuçlar›.
Test Ortalama Standart sapma Minimum Maksimum
AST 1522.2 1538.8 140 10340
ALT 1886.9 1210.8 229 5880
Total bilirubin 9.02 7.1 1 37
AST: Aspartat aminotransferaz, ALT: Alanin aminotransferaz.
Yetmiflüç olgunun 40 (%54.8)’›n› hepatit A, 29 (%39.8)’unu hepatit B, 2 (%2.8)’sini hepatit C olufl- turdu. Bir olgu hepatit D koinfeksiyonu ve di¤er bir olgu ise non-A-E hepatit olarak de¤erlendirildi. Ül- kemizden bildirilen çal›flmalarda eriflkin akut he- patitleri aras›nda en s›k hepatit B’nin görüldü¤ü bildirilmektedir (5-9). Bu çal›flmalar›n aksine bizim çal›flmam›zda A tipi hepatite daha s›k rastlan›lm›fl- t›r. Tüm akut hepatitli olgular›n yafl ortalamas›n›
düflük (26.13 ± 12.7 y›l) bulmam›z›n nedeninin, he- patit A s›kl›¤› ile iliflkili olaca¤›n› düflündük.
Birçok bildiride etkeni saptanamayan akut he- patit olgular› bildirilmifltir (8,10). Yamazhan ve arkadafllar›n›n bildirdi¤i 246 olgunun alt›s›nda, Özkurt ve arkadafllar›n›n bildirdi¤i 241 olgunun alt›s›nda etken tespit edilememifltir (6,7). Çal›fl- mam›zda bir olguda etken tespit edilemeyip, bu olgu Epstein-Barr virüs (EBV), sitomegalovirüs (CMV), rubella, herpes virüs ve noninfeksiyöz nedenler araflt›r›ld›ktan sonra non-A-E akut he- patit olarak kabul edildi.
HBV infeksiyonunda mevsimsel farkl›l›k görül- mezken, hepatit A’n›n daha çok sonbahar ve k›fl aylar›nda görüldü¤ü bildirilmektedir (11). Biz hem hepatit A hem de hepatit B’nin daha çok sonbahar aylar›nda pik yapt›¤›n› gördük.
Olgular bulafl için risk faktörleri aç›s›ndan de¤er- lendirildi¤inde %84.9’unda hiçbir risk faktörü tes- pit edilememifl olup, tespit edilen risk faktörleri ise s›kl›k s›ras›yla; difl tedavisi (%4.1), cinsel te- mas (%2.7) ve yak›n çevrede sar›l›k geçirme (%2.7) olarak saptanm›flt›r. Difl tedavisi çal›flma- m›zda oldu¤u gibi ülkemizde yap›lan di¤er bildiri- lerde de hepatit B bulafl› aç›s›ndan s›k saptanan önemli bir risk faktörüdür.
Semptom ve bulgular aras›nda hepatomegali ve splenomegali di¤er çal›flmalara göre daha düflük oranlarda saptan›rken, di¤erleri literatürle uyum- luydu (7,8,10). Hepatit A ve B’li olgular›n AST de-
¤erleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmad›, buna karfl›n ALT de¤erleri aras›ndaki fark anlaml› idi (p= 0.039). Hepatit A olgular›nda ALT de¤erleri daha yüksek saptanmakla birlikte, prognoz ile bir iliflki saptanmam›flt›r.
Akut hepatit C tan›s›; hepatit semptomlar›n›n varl›-
¤›, karaci¤er enzimlerinde sekiz-on kat art›fl, anti- HCV ve HCV RNA pozitifli¤i ile konuldu. Akut hepa- tit C’li her iki olguda da bulafl için risk faktörü yok- tu. Akut hepatitler aras›nda hepatit C oran› %2.8 olup, bu oran ülkemizde yap›lan di¤er çal›flmalarda
%1.9-7.5 aras›nda bildirilmektedir (6,7,9,10,12,13).
Akut hepatit C’li olgular›n interferon tedavisine iyi yan›t verdi¤i, bu nedenle akut dönemde tedavi edil- mesi gerekti¤i vurgulanmaktad›r (14,15). Ancak bi- zim akut hepatit C ile izledi¤imiz iki olgudan biri di- yabetli, di¤eri de 65 yafl üstünde olmas› nedeniyle interferon tedavisi uygulanmad›.
Ülkemizdeki çal›flmalarda HDV prevalans› akut HBV infeksiyonlar›nda %2.5-21.8 oranlar›nda bil- dirilmektedir (16). Bir olguda (%1.3) delta koin- feksiyonu saptand›. Gebe olan bu olgunun klinik izleminde komplikasyon geliflmedi.
Akut hepatit B olgular›n›n birinde subfulminan karaci¤er yetmezli¤i geliflti ve bu olgu destek te- davisi ile iyileflti. Akut hepatit B’li olgular›n izlem- lerinde 2 (%6.8) olguda HBsAg tafl›y›c›l›¤› geliflti.
Bu olgular kronik hepatit geliflimi aç›s›ndan taki- be al›nd›.
Hepatit A’da atipik seyir; kolestatik hepatit, re- laps, uzam›fl sar›l›k ve fulminan yetmezlik fleklin- de görülebilir ve bazen bu formlar›n birden fazla- s› bir arada olabilir (3). Yetiflkin olgularda atipik seyrin daha s›k görüldü¤ü bildirilmektedir. Olgu- lar›m›z›n 3 (%7.5)’ünde atipik klinik seyir gözlen- di ve bunlar›n yafllar› s›ras›yla 17, 18 ve 24 idi. Ati- pik seyir iki olguda relaps, bir olguda da fulminan karaci¤er yetmezli¤i fleklinde idi. Relaps genellik- le birincil infeksiyondan on gün ile üç ay sonra ve ilk infeksiyondan daha hafif klinik seyir gösterir.
Transaminaz ve bilirubin de¤erlerinin düfltü¤ü ancak normale inmedi¤i remisyon dönemi genel- likle üç haftadan az sürmektedir (2,3). ‹ki olguda birincil infeksiyondan dört-befl hafta sonra relaps gözlendi. Relaps faz›nda klini¤in daha hafif, baz›
olgularda asemptomatik ve anikterik dahi olabile- ce¤i belirtilmektedir. Buna karfl›n literatürde bi- rincil infeksiyondan daha a¤›r kolestatik seyirli olgular da bildirilmifltir (3,17). ‹ki olgumuzda da relaps s›ras›ndaki klinik tablo birincil infeksiyon- dan daha hafifti. Transaminaz de¤erleri relaps s›- Tablo 5. Hepatit tiplerine göre AST ve ALT de¤er-
leri.
AST ALT
Hepatit tipi ortalama ortalama
A 1799 ± 1905 2189 ± 1334
B 1273 ± 847 1581 ± 896
p değeri p> 0.05 p= 0.039 AST: Aspartat aminotransferaz, ALT: Alanin aminotransfe- raz.
ras›nda daha düflük veya yüksek saptanabilir. ‹ki olgunun birinde relaps s›ras›nda birincil infeksi- yona göre transaminaz de¤erlerinin daha düflük, di¤erinde ise daha yüksek de¤erlere ulaflt›¤› gö- rüldü. Birçok çal›flmada relaps s›ras›nda d›flk›da HAV’nin at›l›m›n›n devam etmesi sonucu bulaflt›- r›c›l›¤›n devam etti¤i vurgulanmaktad›r (18,19).
Bu nedenle bu olgular relaps döneminde de bu- laflt›r›c› kabul edilmelidir. Hepatit A’ya ba¤l› ful- minan karaci¤er yetmezli¤i geliflen atipik seyirli üçüncü olgumuz da medikal tedavi ile iyileflti.
Olgular›n hiçbirinde mortalite gözlenmezken, akut hepatit B’li hastalar›n 2 (%6.8)’sinde tafl›y›c›- l›k geliflti.
Sonuç olarak; akut viral hepatit tan›s›yla izledi¤i- miz olgular›n ço¤unu hepatit A oluflturmufltur.
Özellikle hepatit A infeksiyonunun yetiflkinlerde daha s›k atipik seyir göstermesi nedeniyle yak›n- dan izlenmesi gerekir. Olgular›n büyük k›sm›nda bulafl için risk faktörlerinin saptanamamas›, afl›
ile önlenebilir olmas› nedeni ile hepatit A ve B’ye karfl› afl›laman›n önemini bir kez daha ortaya koy- maktad›r.
KAYNAKLAR
1. Kawai H, Feinstone SM. Acute viral hepatitis. In:
Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5thed. Phila- delphia: Churchill Livingstone, 2000: 1279-97.
2. Koff RS. Viral hepatitis. In: Schiff L, Schiff ER (eds). Diseases of the Liver. 7thed. Philadelphia:
JB Lippincott, 1993: 440-560.
3. Glikson M, Galun E, Oren R, Tur-Kapsa R, Sho- uval D. Relapsing hepatitis A: Review of 14 cases and literature survey. Medicine (Baltimore) 1992; 7: 4-23.
4. Forbes A, Williams R. Changing epidemiology and clinical aspects of hepatitis A. Br Med Bull 1990; 46: 303-18.
5. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. K›lçturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 10-56.
6. Yamazhan T, Arda B, Tunçel M ve ark. Akut hepa- titli olgular›m›z›n değerlendirilmesi: Retrospektif bir inceleme. Viral Hepatit Dergisi 2001; 7: 294-7.
7. Özkurt Z, Erol S, Ertek M, Taşyaran MA. Akut vi- ral hepatit olgular›n›n değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2001; 7: 379-82.
8. Mert A, Dumankar A, Tabak F ve ark. Akut viral hepatit olgular›n›n değerlendirilmesi. III. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu Program ve Kongre Kitab›. Ankara, 1996: 2.
9. Göktaş P, Özsoy G, Dağ Z, Ertem SA, Özyürek S, Karagül E. Akut viral hepatitli olgularda etyolo- jik dağ›l›m. III. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu Program ve Kongre Kitab›. Ankara, 1996: 1.
10. Taşova Y, Saltoğlu N, İnal AS, Y›lmaz G, Dündar İH. Akut viral hepatit: 66 olgunun değerlendiril- mesi. III. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu Prog- ram ve Kongre Kitab›. 7-9 Kas›m, Ankara, 1996: 5.
11. Akbulut A. HAV enfeksiyonu. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 1998: 41-64.
12. Kurultay N, Ural S, Alicoşkun N, Türker M, Kap- tan F, Gülfidan G. İzmir Atatürk Eğitim Hastane- si’nde 1993-1996 y›llar› aras›nda intaniye klini- ğine yat›r›lan 230 akut viral hepatit olgusunun tiplendirilmesi. III. Ulusal Viral Hepatit Simpoz- yumu Program ve Kongre Kitab›. 1996: 3.
13. Geyik MF, Demirel M, Ayaz C, Kökoğlu ÖF, Ho- şoğlu S. Akut viral hepatitlerin klinik ve labora- tuvar yönünden değerlendirilmesi. IV. Ulusal Vi- ral Hepatit Simpozyumu Program ve Kongre Ki- tab›. 4-6 Kas›m, Ankara, 1998: 9.
14. Leblebicioğlu H, Bay›rl› D, Esen S, Sunbul M, Eroğlu C. Treatment of acute hepatitis C virus in- fection with interferon-2αand ribavirin: Case re- port and review of the literature. Ann Clin Micro- biol Antimicrobials 2002; 1: 3.
15. Jaeckel E, Cornberg M, Wedemeyer H, et al. Tre- atment of acute hepatitis C with interferon alfa- 2b. N Engl Med 2001; 345: 1452-7.
16. Eroğlu C. Hepatit D epidemiyolojisi. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›.
İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001:
237-9.
17. Bornstein JD, Byrd ED, Troter JF. Relapsing he- patitis A: A case report and review of the literatu- re. J Clin Gastroenterol 1999; 28: 355-9.
18. Tanno H, Fay OH, Rojman JA, Palazzi J. Bipha- sic form of hepatitis A virus infections: A frequent variant in Argentina. Liver 1988; 8: 53-7.
19. Sjögren MH, Tanno H, Fay O, et al. Hepatitis A virus in stool during clinical relaps. Ann Intern Med 1987; 106: 221-6.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Aylin ÇOLPAN Atayolu Sokak No: 5/15 06450, Dikmen, ANKARA e-mail: aylincolpan@yahoo.com
