TÜRKİYE'DE TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFLERİ: ŞANLIURFA İLİ ÖRNEĞİ

(1)

ĠġLETME EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI

ĠġLETME EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI

TÜRKĠYE’DE TARIMSAL KALKINMA KOOPERATĠFLERĠ: ġANLIURFA ĠLĠ ÖRNEĞĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Hazırlayan

Pervin KARAHOCAGĠL

(2)

(3)

Pervin KARAHOCAGĠL’in Türkiye’de Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri; ġanlıurfa Ġli Örneği baĢlıklı tezi ... tarihinde, jürimiz tarafından ĠĢletme Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.

Adı Soyadı Ġmza

BaĢkan: ... ...

Üye (Tez DanıĢmanı): ... ...

Üye : ... ...

(4)

ÖZET

TÜRKĠYE’DE TARIMSAL KALKINMA KOOPERATĠFLERĠ; ġANLIURFA ĠLĠ ÖRNEĞĠ

KARAHOCAGĠL, Pervin

Yüksek Lisans, ĠĢletme Eğitimi Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. HaĢim ÖZÜDOĞRU

ġubat 2010, 55 Sayfa

Bu çalıĢmada ġanlıurfa ilindeki Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri üyelerinin kooperatifle olan iliĢkileri, kooperatiflerin sağladığı eğitim faaliyetleri, üyelerin karĢılaĢtığı sorunlar ve üyelere ait demografik bilgiler analiz edilmiĢtir. Veriler anket yöntemiyle birebir görüĢme yapılarak elde edilmiĢtir. Analizler frekans tabloları, belirleyici istatistikler, korelasyon katsayıları, t ve F testleri yapılarak gerçekleĢtirilmiĢtir.

Yapılan analizler sonucunda; Tarımsal Kalkınma Kooperatifi üyelerinin çoğunlukla üyelikten memnun oldukları ve kooperatif aracılığı ile yapılan faaliyetlere düzenli olarak katıldıkları görülmüĢtür. Anılan TKK dıĢındaki tarımsal amaçlı kooperatif veya birliklere üye olanların sayısı azımsanmayacak durumdadır. TKK’nin üyelerin girdi temini, üretim, iĢleme, pazarlama vb konularda yardımcı olduğu ve bunun doğal bir sonucu olarak da üyelerin bir çoğunun gelirinde üyelik öncesi yıllara oranla artıĢ olduğu tespit edilmiĢtir.

Üyelerin karĢılaĢtığı sorunların baĢında ürün depolama ve pazarlamada güçlükler gelmektedir. Buna ilaveten TKK’nin eğitim faaliyetlerini artırması gereği ortaya çıkmıĢtır.

(5)

ABSTRACT

In this research a face to face survey was conducted with the agricultural development cooperatives members in Sanliurfa. The members relationship with the cooperatives, the education activities provided by coopertaives, the problem faced by members, and some demographic information were analyzed. The analysis were completed by using frequency tables, deterministic statistics, correlation coefficients, and t and F tests.

According to results, the members were happy to be member of agricultural development cooperatives and attended all activities provided by them. The majority of member were holding membership to some other agricultural based cooperatives and unions. The coopertives’ efford to help the members in input gathering, production, processing marketing and etc. was realized. As a result of that, comparing prior to the membership it has been seen that most of the members have experienced higher income. The main problems faced by members were difficulty in storage and marketing of the product they produce. In addition to that, there s requirement for the cooperatives to increase their education activities.

(6)

ÖNSÖZ

ÇalıĢmamda sağladıkları katkılardan dolayı DanıĢmanım Yrd. Doç. Dr. HaĢim ÖZÜDOĞRU’ya, Yrd. Doç. Dr. Aydın BAġARIR’a, Hilvan Ġlçe Tarım Müdürü Sayın Halit SAĞDIÇOĞLU’na, BaĢbakanlık Güneydoğu Anadolu Bölge Kalkınma Ġdaresi BaĢkanı Sadrettin KARAHOCAGĠL ile çalıĢanlarına ve Türkiye Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği ġanlıurfa Bölge Birliği BaĢkanı ve çalıĢanlarına çok teĢekkür ederim.

(7)

ĠÇĠNDEKĠLER

1. GĠRĠġ ... 1

1.1. Kooperatifçilik ... 1

1.2. Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihsel GeliĢimi ve Genel Durumu ... 2

1.3. Türkiye’de Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin Genel Durumu ... 4

1.4. Problem Durumu ... 6 1.5. AraĢtırmanın Amacı ... 8 1.6. AraĢtırmanın Önemi ... 8 1.7. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 9 1.8. Varsayımlar ... 9 1.9. Kaynak Özetleri ... 10 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 12 3. YÖNTEM ... 13 3.1 AraĢtırma Modeli ... 13 3.2 Evren ve Örnekleme ... 13

3.3 Veri Toplama Teknikleri ... 14

3.4 Verilerin Analizi ... 14 4. BULGULAR VE YORUM ... 15 4.1 Kooperatifle ĠliĢkiler ... 15 4.2 Sorunlar ... 17 4.3 Eğitim ... 21 4.4 KiĢisel Bilgiler ... 25

4.5 Belirleyici Ġstatistikler ve Korelasyon Katsayıları ... 30

4.6 Sadece TKK’ne Üye Olanlarla TKK DıĢında Diğer Kooperatiflere Üye Olanların Gelirlerindeki Ortalama ArtıĢ KarĢılaĢtırılması ... 34

5. SONUÇ VE ÖNERĠLER... 38

5.1 Sonuç ... 38

5.2 Öneriler ... 39

(8)

TABLOLAR LĠSTESĠ

Tablo 1. Türkiye'de Tarımsal Örgütlerin Dağılımı ... 4

Tablo 2. Türkiye'de Tarımsal Kooperatiflerin Dağılımı ... 5

Tablo 3. Tarımsal Amaçlı Kooperatif Merkez Birliklerinin Sayısı ... 6

Tablo 4. Ortakların Kooperatife Üyelik Süreleri ... 15

Tablo 5. Üyelerin Tarımsal Kalkınma Kooperatifi DıĢında Bir Kooperatife Üyelik Durumları ... 15

Tablo 6. Üyelerin Herhangi Bir Birliğe Üyelik Durumları ... 16

Tablo 7. Üyelerin Kooperatif Faaliyetlerine Katılım Durumları ... 16

Tablo 8. Kooperatife Üye Olduktan Sonra Üyelerin Gelir Düzeyindeki DeğiĢim ... 17

Tablo 9. Ankete katılan Üyelerin Kooperatifteki BaĢkanlık Durumları ... 17

Tablo 10. Kooperatif Üyelerinin Temel Sorunları ... 18

Tablo 11. Pazarlama Sorunları ... 18

Tablo 12. Ürünlerin Değerlendirilmesinde KarĢılaĢılan Güçlükler ... 19

Tablo 13. Pazarlama Faaliyetlerinde KarĢılaĢılan Finansal Güçlükler ... 20

Tablo 14. Kooperatif Üyelerine Sağlanan Eğitimler... 21

Tablo 15. Üyelerin Almak Ġstediği Eğitim Konuları ... 21

Tablo 16. Üyelerin Eğitim Faaliyetlerine Katılım Durumu ... 22

Tablo 17. Üyelerin Düzenlenen Eğitimlerle Ġlgili DüĢünceleri ... 22

Tablo 18. Kooperatifin Eğitim Amaçlı Yayın Çıkarma Durumu ... 23

Tablo 19. Kooperatifin Üyeleri Bilgilendirdiği Konular ... 23

Tablo 20. Üyelerin AB’deki Kooperatifler Hakkındaki Bilgi Durumları ... 24

Tablo 21. Üyelerin BirleĢmiĢ Milletler GeliĢim Programı (UNDP) ve AB Fonlarından Yararlanma Durumu ... 24

Tablo 22. Üyelerin Cinsiyet ve Medeni Durumları ... 25

Tablo 23. Üyelerin YaĢ Durumu ... 25

Tablo 24. Üyelerin Eğitim Durumu ... 26

Tablo 25. Üyelerin YaĢadıkları Bölgeler ... 26

Tablo 26. Üyelerin Çiftçilik Yapma Süreleri ... 27

Tablo 27. Üyelerin Ürettikleri Bitkisel Ürün ÇeĢitleri ... 27

Tablo 28. Üyelerin Arazi Varlığı (da) ... 28

Tablo 29. Üye Ailelerinde Çiftçilikle UğraĢan Birey Sayısı ... 28

(9)

Tablo 31. Üyelerin Ailelerindeki Birey Sayısı ve 15 YaĢından Küçük Çocuk Sayısı ... 29 Tablo 32. Üyelerin Yıllık Gelir Miktarı ... 29 Tablo 33. Önemli Bazı DeğiĢkenlerin Belirleyici Ġstatistikleri ... 31 Tablo 34. DeğiĢkenlerin Arasındaki Korrelasyon Katsayıları ... 33 Tablo 35. TKK'ne Üye Olanlarla TKK DıĢında Diğer Kooperatiflere Üye Olanların

Gelirlerindeki Ortalama ArtıĢ Miktarları ve Standart Sapması ... 34

Tablo 36.TKK'ne Üye Olanlarla TKK DıĢında Diğer Kooperatiflere Üye Olanların

Gelirlerindeki Ortalama ArtıĢ Miktarlarındaki Farklılığın Önem Derecesinin Test

Edilmesi ... 35

Tablo 37. Farklı Kooperatiflere Üye Olanların Gelirlerindeki Ortalama ArtıĢ

Miktarlarının ANOVA Tablosuyla Gösterilmesi ... 36

Tablo 38. Farklı Kooperatiflere Üye Olanların Gelirlerindeki Ortalama ArtıĢ

(10)

KISALTMALAR LĠSTESĠ

TKB : Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı

TEDGEM : TeĢkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi

(11)

1. GĠRĠġ

1.1. Kooperatifçilik

Kooperatif kavramı kısaca, birlikte iĢ görmek anlamına gelmektedir. Kooperatiflerin ülke kaynaklarının akılcı bir Ģekilde kullanılması ve genel ekonomi bakımından yararlı kuruluĢlar olduğu bilinen bir gerçektir (Koç, 2001). Kooperatifler, özellikle kırsal alanda yaĢayan ve piyasa ekonomisi koĢullarına ayak uydurmada sıkıntıda olan köylüler için önemli bir kuruluĢ olarak görülmektedir. Bu birliklerin, köylülerin geleneksel yardımlaĢma ve iĢbirliği düzenine uygun olduğu tespiti yapılarak, sosyal ve ekonomik geliĢme için önemli araç olduklarına inanılmaktadır (Sayar, 1966). Kooperatifçilik, kırsal alanda sınırlı, dağınık ve düzensiz olanakları birleĢtirerek geliĢtirebilecektir. Daha az yatırım ile daha çok üretimin kooperatiflerle sağlanabileceği yaygın bir kanıdır. Bir araya gelen küçük aile iĢletmelerinin üretim güçlerini artırarak geliĢmeleri, rekabet gücü kazanmaları, kırsal refahta artıĢ sağlayabilecektir (GümüĢ ve ark., 2002). Kooperatifler sayesinde; insanlarda ortak hareket etme, iĢbirliği, bölüĢüm gibi önemli değerlerin oluĢması ve geliĢmesi de mümkün olacaktır (Demirci, 1998 ).

Uluslararası Kooperatifler Birliği'nin (ICA) kuruluĢunun 100. yılında (1995) Manchester kentinde yapılan Genel Kurul Toplantısında gözden geçirilerek kabul edilen kooperatifçilik ilkeleri; gönüllü ve herkese açık üyelik, üyeler tarafından gerçekleĢtirilen demokratik denetim, üyelerin ekonomik katılımı, özerklik ve bağımsızlık, eğitim - öğrenim ve bilgilendirme, kooperatifler arasında iĢbirliği ve topluma karĢı sorumlu olmadır.

Kooperatifler; cinsel, sosyal, ırksal, siyasal ve dinsel ayırımcılık olmaksızın, hizmetlerinden yararlanabilecek ve üyeliğin sorumluluklarını kabule razı olan herkese açıkgönüllü kuruluĢlardır.

Kooperatifler, karar alma süreçlerine katılan üyelerince denetlenen demokratik kuruluĢlardır. SeçilmiĢ temsilci olarak hizmet edenler üyelere karĢı sorumludur. Birim kooperatif kuruluĢlarında üyeler eĢit oy hakkına sahiptir (her üyeye bir oy hakkı). Diğer düzeydeki kooperatif kuruluĢlarında ise oy hakkı demokratik bir yaklaĢımla düzenlenir.

(12)

Çoğunlukla üyeler, üyeliğin bir koĢulu olarak taahhüt edildiği üzere (var ise) sermaye üzerinden kısıtlı miktarda gelir elde ederler. Üyeler gelir fazlasını, muhtemelen "en azından bir kısmı taksim olunamaz kaynaklar" oluĢturma yoluyla kooperatiflerini geliĢtirme, kooperatifle yapmıĢ oldukları iĢlemlerle orantılı olarak üyelerine kar sağlama ve üyelerce onaylanan diğer faaliyetlere destek olma gibi amaçların biri ya da tamamı için ayırırlar.

Kooperatifler özerk, kendi kendine yeten ve üyelerince yönetilen kuruluĢlardır. Kooperatifler, hükümetler dahil olmak üzere diğer kuruluĢlarla bir anlaĢmaya girmeleri

ya da dıĢ kaynaklar yoluyla sermayelerini artırmaları durumunda, bunu kooperatiflerin özerkliğini sürdürecek ve üyelerinin demokratik yönetimini koruyacak Ģekilde

gerçekleĢtirirler.

Kooperatifler; üyelerine, seçilmiĢ temsilcilerine, yöneticilerine ve çalıĢanlarına kooperatiflerinin geliĢimine etkin bir Ģekilde katkıda bulunabilmeleri için eğitim ve

öğretim imkanı sağlarlar. Genel kamuoyunu özellikle de gençleri ve kamuoyunu oluĢturanları iĢbirliğinin Ģekli ve yararlanma konusunda bilgilendirirler. Yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası oluĢumlarla birlikte çalıĢarak üyelerine daha etkin bir Ģekilde hizmet eder ve kooperatifçilik hareketini güçlendirirler. Kooperatifler, üyelerince onaylanan politikalar aracılığıyla toplumlarının sürdürülebilir kalkınması için çalıĢırlar.

1.2. Türkiye’de Kooperatifçiliğin Tarihsel GeliĢimi ve Genel Durumu

Türkiye’de imece ve ahi birlikleri kooperatifçilik için uygun alt yapının oluĢmasını sağlamıĢlardır. Türkiye’de çağdaĢ kooperatifçilik hareketinin Memleket Sandıkları ile baĢladığı kabul edilir. 1863 yılında Mithat PaĢa tarafından kurulan Memleket Sandıkları 1883 yılında Menafi Sandıkları ve 1888 yılında ise Ziraat Bankası’na dönüĢmüĢtür (GümüĢ ve ark 2004).

Türkiye’de kooperatifler 24.04.1969 tarihinde kabul edilen 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na göre faaliyet gösterirler. 1163 sayılı Kanun’un 06.10.1988 tarihinde kabul edilen 3476 sayılı Kanun’la bazı maddelerinde değiĢiklik yapılmıĢtır.

Ülkemizdeki Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri 1969 yılında yürürlüğe giren Kooperatifler Kanunu ile kurulmaya baĢlamıĢtır. 1972 yılında, yurt dıĢına iĢçi olarak gideceklerde, kooperatif ortaklarına öncelik verilmesi ve kontenjan tanınması ile birlikte iĢçi gönderebilmek amacıyla bir çok Tarımsal Kalkınma Kooperatifi kurulmuĢtur.

(13)

1961-1966 yılları arasında bu sayı 200.000’in üzerindedir (BaĢkaya ve Birerçin, 1961-1966). Daha sonra bu kooperatifler iĢçi gönderemeyince kurulan kooperatifler kapanmaya baĢlamıĢtır.

1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nda; tüzel kiĢiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karĢılıklı yardım, dayanıĢma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kiĢileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değiĢir ortaklı ve değiĢir sermayeli teĢekküllere kooperatif denir. Üyeler tek baĢlarına yapmakta zorlanacakları iĢleri iĢbirliğinden doğan etkiyle daha kolay ve daha az maliyetle yapabilirler. Kooperatiften beklenen etki de aslında budur. Ülkemizde sayısal olarak artıĢ göstermiĢ olsa da kooperatifler ekonomik ve sosyal alanda beklenen faydayı sağlayamamaktadırlar.

Ortaklar tarafından yönetilen kurumlar olan kooperatifler, yalnızca ortaklarına sağladıkları genel getiri hususunda değil, bunun yanı sıra ulusal ekonomiye sağladıkları katkı açısından da avantajlarını gözler önüne sermiĢtir. Kooperatiflerin piyasalardaki önemi göz ardı edilebilir nitelikte değildir. Kooperatifler kaliteli ürün ve hizmet sağlayan ve istihdam yaratıp iĢ olanaklarını geliĢtiren temel ekonomik kurumlardır. Kooperatifler dünyanın bir çok ülkesinde bireylerin dolayısıyla toplumun daha iyi bir hayat sürdürmelerini sağlamaktadır.

Türkiye’de kooperatifçiliğin çok farklı ve önemli desteklere rağmen istenilen seviyede yaygın ve etkin olduğu söylenemez. Sayı olarak belirli bir artıĢ görülmekle beraber kooperatifler ekonomik ve sosyal yaĢamda çeĢitli sorunları nedeni ile iĢlevlerini tam olarak yerine getirememektedirler. Kooperatiflerin finansman, mevzuat, denetim ve yönetim gibi önemli sorunlarının çözümlenememiĢ olması ekonomik ve sosyal yaĢamda etili olmalarını engellemiĢtir. Bu sorunların çözümlenmesi kooperatifler ve üst birliklerinin baĢarısını artıracak, kooperatiflerden beklenen kooperatif etki oluĢturulabilecektir.

Destekleme kapsamına alınan kooperatifler bu destekten faydalanabilmek için faaliyet gösterirken, destekleme kapsamına alınmayan kooperatifler eğitim dahil hemen hiç bir faaliyet yapmamaktadırlar. Tabela kooperatifi olarak tabir edilen bu tarz kooperatifler olağan kongrelerini dahi yapamayacak duruma düĢmektedirler. Kooperatif

(14)

farklılaĢtırmıĢtır. Desteklemelerin kooperatifler aracılığı ile yapılması kooperatife üye olmayı teĢvik ederken, eğitim boyutu eksik kaldığı için desteğin kesilmesi durumunda kooperatifin faaliyeti de durmaktadır.

Etkili ve etkin örgütlerin uzun dönemde büyümeleri ve geliĢmeleri doğaldır. Etkili, yani bir üretici örgütünde olması gereken (otonomi, bağımsızlık, demokratik yönetim, açık üyelik, ekonomik katılım vb.) üretici örgütleri genelde tarımsal kalkınma kooperatifleridir. Ama bunların çoğu iĢletme sermayesi yetersizliği, devlet desteğinin olmayıĢı, ortakların kooperatiflere bağlılığının yetersiz oluĢu ve yönetim sorunları nedeni ile etkin çalıĢamamaktadırlar. Buna rağmen bu örgütler ekonomik yaĢamlarını sürdürebilirler ve etkin olurlarsa büyüyüp geliĢebilirler (Anonim 2001).

1.3. Türkiye’de Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin Genel Durumu

Kooperatif fikrinin ortaya çıkıĢı bakımından geliĢmiĢ ülkelerle Türkiye arasında önemli bir farklılık olmamasına karĢın, günümüzde kooperatiflerin ülke ekonomisindeki payı ve yerine getirdikleri toplumsal fonksiyonlar yönünden geliĢmiĢ ülkelerin çok gerisinde olduğu görülmektedir. Türkiye’de kooperatiflerin geliĢme potansiyeli için gerekli tüm ekonomik kültürel ve siyasi koĢullar bulunmasına karĢın yılların birikimi ile oluĢan sorunlar,yasal düzenlemelerin zamanında yapılamamıĢ olması bugünkü sorunlu yapının en önemli nedenleri arasında sayılabilir.

Tablo 1. Türkiye'de Tarımsal Örgütlerin Dağılımı

Örgütün Adı Tabi Olduğu Kanun Adet Ortak

Sayısı

Tarımsal Kooperatifler 3476 S.K. değiĢik 1163 S.K. 10.936 2.764.660

Tarım Kredi Kooperatifleri 5330 S.K. değiĢik 1581 ve 3223 S.K. ( ve 553 S.KHK.). 1.800 1.113.827 Tarım SatıĢ Kooperatifleri 4572 S.K. 332 670.493

Ziraat Odaları 5184 S.K. değiĢik 6964 S.K 720 4.950.043

Üretici Birlikleri 5200 S.K. 588 118.318

Islah Amaçlı YetiĢtirici

Birlikleri 4631S.K. 231 239.222

Sulama Birlikleri 5355 S.K. 362 611.000

Çiftçi Dernekleri 5253 S.K. 539 230.000

Tarımsal Vakıflar 2762 S.K. 14 2.500

Genel Toplam 15.156 10.700.063

(15)

Türkiye’de tarımsal amaçlı üretici organizasyonları içinde 2010 yılı Mart ayı itibari ile, 4.9 milyon üye ile Türkiye Ziraat Odaları Birliği ilk sırada yer almaktadır. Tarımsal Kooperatifler 2.7 milyon üye ile ikinci sırada yer alırken, 1.7 milyon üye ile Tarım Kredi Kooperatifleri üçüncü sırada yer alır. Türkiye genelinde toplam 15.156 adet tarımsal üretici organizasyonuna 10.700.063 kiĢi üyedir (Tablo 1). Üye sayısı değerlendirilirken bir kiĢinin birden fazla organizasyona üye olabileceği göz önüne alınmalıdır. 10.936 adet tarımsal kooperatifin konularına göre dağılımı Tablo 2’de gösterilmiĢtir.

Tablo 2. Türkiye'de Tarımsal Kooperatiflerin Dağılımı

Kooperatifin Türü Adet Adet

%

Ortak Sayısı Ortak

sayısı % Tarımsal Kalkınma 7.883 72,08 797.218 28,84 Sulama 2.480 22,68 286.989 10,38 Su Ürünleri 542 4,96 28.670 1,04 Pancar Ekicileri 31 0,28 1.651.783 59,75 TOPLAM 10.936 100 2.764.660 100

Kaynak: TEDGEM, 31 Mart 2010

Tarımsal kalkınma kooperatifleri sayı olarak tarımsal kooperatifler içinde %72 ile ilk sırada yer alırken pancar ekicileri kooperatifleri üye sayısı bakımından %60 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 2). Tarımsal kalkınma kooperatifleri tüm Türkiye’de yaygın olarak kurulmuĢken pancar ekicileri kooperatifleri pancar üretiminin yapıldığı bölgelerde faaliyet göstermektedirler. Bu nedenler Ģube sayısı az, üretici sayıları yüksektir. Ayrıca özellikle tek bir konuda çalıĢtıkları için üyelerin kooperatif faaliyetlerine katılımı ve üreticilerin kooperatifi benimseme oranı yüksektir.

Tarımsal amaçlı kooperatifler bir araya gelerek konularında kooperatif bölge birliklerini oluĢtururlar. Kooperatif bölge birlikleri de bir araya gelerek; hayvancılık, ormancılık, köy kalkınma ve diğer tarımsal amaçlı, sulama, su ürünleri, tarım kredi ve çay konularında kooperatif merkez birliklerini oluĢturmuĢlardır (Tablo 3). Türkiye genelinde toplam 7 adet Merkez Birliği bulunmaktadır.

(16)

Tablo 3. Tarımsal Amaçlı Kooperatif Merkez Birliklerinin Sayısı

Kaynak: TEDGEM 31 Mart 2010

1.4. Problem Durumu

Demokrasi kültürünün oluĢmasına ve hukukun üstünlüğüne inancın yerleĢmesinde, sivil toplum örgütlerinin önemli bir yeri vardır. Bu nedenle örgütlenme hakkı modern dünyada temel insan hakları arasında yer bulmaktadır. Türkiye’de de örgütlenmeye iliĢkin mevzuat çalıĢmaları devam etmektedir. Uygulamada yaĢanan sorunlar ve AB müktesebatına uyum çalıĢmaları kapsamında kanuni düzenlemeler yapılmaktadır. Örgütlenme faaliyeti kırsal alanda daha da büyük önem taĢımaktadır. Bu konuda Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin önemli bir yeri vardır.

Tarımla ilgili olarak 1965 yılında özellikle Köy ĠĢleri Bakanlığının özendirmesi ile kurulmaya baĢlayan tarımsal kalkınma kooperatifleri 1965 yılında dıĢ ülkelere iĢgücü sevkinde kooperatif kuran köylülere öncelik tanınması, kooperatif sayısını artırmıĢtır. Kooperatifler 1971 yılında Köy- Koop Merkez Birliğini kurmuĢlardır. 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile Köy-Koop Merkez Birliği Yönetim Kurulu üyeleri siyasi nedenlerle tutuklanmıĢ, Genel BaĢkan dahil yöneticilerin önemli bir bölümü tutuklu kalmıĢtır. 1984 yılında Köy-Koop Merkez Birliği’nin feshedilmesine gidilmiĢtir (Mülâyim, 2003). 1999 yılında Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Kastamonu, Burdur,

Merkez Birliğinin Adı Merkez

Birliği Sayısı Ortak Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı KÖY-KOOP.(Eski Çok amaçlı) 1 1.933 239.556

Hay-Koop Merkez Birliği 1 1.623 175.996

Ormancılık Koop. Merkez

Birliği 1 930 117.960

Çay Koop.Merkez Birliği 1 50 71.617

Sulama Koop.Birliği 1 686 105.005

Su Ürünleri Koop Birliği 1 174 10.720

T.Kredi Koop.Merk.Birliği 1 1.800 1.113.827

(17)

Malatya ve Kütahya Köy-Koop Birlikleri bir araya gelerek Köy-Koop Merkez Birliği’nin kurulmasını gerçekleĢtirmiĢlerdir (Köy-Koop, 2010).

Türkiye’de tarımsal kalkınma kooperatiflerinin projeli yatırımları desteklenmektedir. Ortakların mülkiyetinde bulunan üretim üniteleri (ahır, süt ve besi sığırı, koyun, aracılık gibi) ile ilgili çeĢitli projeleri kooperatifler uygulamakta ve devlet bu projeleri desteklemektedir (Hazar, vd. 1997: 24). 1999-2002 döneminde 287 adet kooperatifin uyguladıkları projelere 87,4 Milyon TL, 2003-2010 yılları arasında 1710 kooperatife toplam 1.206 Milyon TL kredi tahsis edilmiĢtir (TEDGEM Mayıs 2010).

Türkiye’de faaliyet gösteren kooperatifler 24.04.1964 tarihli ve 1163 Sayılı Kooperatif Kanunu’na bağlı olarak kurulurlar. Bu kanun 16.10.1988 tarih ve 3476 Sayılı Kanun’la değiĢtirilmiĢtir. Türkiye’de 31.03.2010 tarihi itibari ile tarımsal kalkınma kooperatifi sayısı 7.883 ve üye sayıları ise 797.218’dir (Tablo 3).

Kooperatiflere yapılan destekler Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin kurulmasını teĢvik etmiĢtir. Türkiye’de kooperatif bilincinin eksikliği ve bu konudaki eğitimin yetersiz olması kooperatiflerin etkinliklerini sınırlayan en önemli unsur olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bu nedenle kooperatifçilik bilincin geliĢmesi ve yaygınlaĢtırılması için eğitim ve yayım çalıĢmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Kooperatif bilinci geliĢip yerleĢmeden kooperatiflerin istenen düzeyde etkin olarak faaliyetlerini gerçekleĢtirmeleri mümkün olamaz. Bu nedenle kooperatif Ģeklindeki oluĢumların yayılması ve etkinliklerinin artırılabilmesi için orta öğretim düzeyindeki okullarda kooperatifçilik derslerinin verilmesi gerekir. Bu derslerde geliĢen dünyada örgütlenmenin önem ve gerekliliği kavratılırsa gençler ileriki hayatlarında yalnız kooperatifleĢmeye değil sendikalılaĢmaya da daha sıcak bakacaklardır. Unutulmamalıdır ki örgütlü toplum geliĢmiĢ toplumdur. Avrupa’da 30 kiĢiye 1 STK (Sivil Toplum KuruluĢu) düĢerken Türkiye’de bu rakam 1.000 kiĢiye 1 STK Ģeklindedir. Önemli bir kısmının da Cami Yaptırma Derneği Ģeklinde kurulduğunu düĢünecek olursak, sayının çok düĢük olduğunu söyleyebiliriz. KooperatifleĢmedeki çekincelerin en önemlisi daha önce yaĢanan baĢarısız kooperatifleĢme örnekleridir. Üyelerin denetimine açık olmayan, maddi destek alamayan, yeterli üye sayısına ulaĢamayan kooperatifler üye beklentilerini karĢılamada da yeterli olamamakta ve bu da hedef kitleyi kooperatiften daha çok uzaklaĢtırmaktadır.

(18)

Kooperatiflerin faaliyet konuları ile ilgili üyelerine eğitim vermeleri, yeni oluĢturulmaya çalıĢılan tarım danıĢmanlığı sistemi çerçevesinde uzman tarım danıĢmanı istihdam edip üyelerini faydalandırmaları, sadece üyelerin değil kooperatif yönetimindeki kiĢilerin de belirli aralıklarla eğitime alınmaları kooperatifçiğin geliĢmesi ve yayılması açısından çok büyük önem arz etmektedir. Bu konuda TEDGEM tarafından zaman zaman özellikle kooperatif yöneticilerine yönelik eğitimler düzenlenmektedir. 2009 ve 2010 yılı eğitim programı kapsamında TEDGEM tarafından destek alan kooperatiflerin yöneticilerine ve birer üyesine kooperatifçilik eğitimi verilmiĢtir.

Problem Cümlesi: Bu çalıĢmada Türkiye’de Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin

mevcut durumu, kuruluĢ amaçları ve faaliyetleri genel olarak incelendikten sonra ġanlıurfa ilinde faaliyet gösteren Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri baĢkan ve üyelerinden tesadüfi olarak seçilenlerle görüĢülerek TKK ile olan iliĢkileri, yaĢadıkları sorunlar, ve kooperatifin sağlamıĢ olduğu eğitimler araĢtırılacaktır. Buna ilaveten ankete katılan üyelere bazı demografik sorular da sorulmuĢtur.

1.5. AraĢtırmanın Amacı

Bu araĢtırmanın temel amacı ġanlıurfa ilindeki TKK’nin sağlamıĢ olduğu faydaları araĢtırmak ve analiz etmektir. Buna yönelik olarak araĢtırılacak olan spesifik amaçlar ise;

1. TKK ile üyeler arasındaki iliĢkileri belirlemek

2. TKK’nin üyelerinin sorunlarını çözmedeki rollerini irdelemek 3. TKK’nin üyelerinin eğitimindeki rolünü belirlemek,

4. TKK üyelerinin demografik özelliklerini araĢtırmak

5. TKK üyesi olduktan sonra çiftçilerin gelirlerinde bir artıĢ olup olmadığını diğer kooperatif üyelikleriyle karĢılaĢtırmalı olarak analiz etmektir.

1.6. AraĢtırmanın Önemi

Her sektörde olduğu gibi tarım sektöründe de geliĢmenin en önemli ayağı olan örgütlenmenin önemli bir Ģekli olan Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri sayı olarak artıĢ göstermiĢ olsalar da fonksiyon olarak yeterli düzeye gelememiĢlerdir. ġanlıurfa ili

(19)

örneği bu açıdan incelenerek mevcut durum ile hedefler arasındaki fark ortaya konarak kooperatiflerin etkinliğinin artırılma yolları araĢtırılacaktır.

1.7. AraĢtırmanın Sınırlılıkları

AraĢtırma sonuçlarına göre elde edilecek bulgu ve yorumlar, örneklemde yer alan belirli sayıdaki üyelerden elde edilen verilerle sınırlı olacaktır. Ayrıca sayısal verilerin güvenilirliği, anket sorularını cevaplayan üyelerin verdiği cevaplarla sınırlıdır.

AraĢtırmada istatistiki örnekleme yöntemleri kullanılarak örnek sayısı belirlenmiĢtir. ġanlıurfa Ġlinde faaliyet gösteren 69 adet tarımsal kalkınma kooperatifinin 4097 üyesi bulunmaktadır. Bu üyeler içinden örnek hacmine göre tesadüfi olarak belirlenmiĢ 127 kiĢi ile birebir görüĢülmüĢ ve bilgi toplama formları doldurulmuĢtur.

1.8. Varsayımlar

ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine üyelik çiftçilerin gelir seviyelerini artırmaktadır.

ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ortaklarının eğitim düzeyi ile kooperatifteki faaliyetlere katılmaları arasında anlamlı bir iliĢki vardır

ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin hizmetleri ile üyelerin kooperatife olan bağlılık düzeyleri arasında anlamlı bir iliĢki var mıdır?

ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin uyguladığı eğitim faaliyeti ile üyelerin gelir seviyesi arasında anlamlı bir iliĢki vardır.

(20)

1.9. Kaynak Özetleri

Ülkemizde kooperatifçilik alanında yapılan araĢtırma ve çalıĢmalarda; ortak kooperatif iliĢkileri, kooperatif yönetimlerinin baĢarısızlık nedenleri, kooperatif iĢletmelerde etkinlik ve verimlilik kavramı üzerinde durulmuĢtur.

Aras ve Çıkın (1976), Ġzmir ilini kapsayan araĢtırmalarında kooperatif- ortak iliĢkilerini anket yapılarak elde edilen bilgilerle çeĢitli açılardan inceleyerek, ortakların kooperatiften yararlanma durumlarını kooperatifçilik eğilimlerini belirlemiĢlerdir.

Demirci (1984), “Kooperatiflerde ĠĢletmecilik ve ĠĢletme Tipleri” konulu çalıĢmasında iĢletmecinin baĢarıyı nasıl sağlayabileceğine iliĢkin hususlara değinmiĢ ve iĢletmecinin baĢarısı için ekonomik destek yanında teknolojik bilgi ve donanım varlığının da önemli olduğunu vurgulamıĢtır. Ayrıca kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda ve iĢletmecilik prensipleri çerçevesinde çalıĢmanın gerekliliğinin altı çizilerek kooperatif etki kavramına da değinilmiĢtir.

Duymaz (1985), “Türkiye’de Kooperatiflerin Verimli ÇalıĢmaları Açısından Yatay ve Dikey BütünleĢme Hareketleri” adlı eserinde, kooperatiflerde büyüme stratejileri konularını ele almıĢ ve bazı seçilmiĢ tarım satıĢ kooperatiflerinden örnekler vermiĢtir.

Kıvanç (1982), “Türkiye Ekonomisinde Tarımsal Amaçlı Kooperatif ĠĢletmeleri” adlı çalıĢmasında, tarım kesiminin sanayiye ve ekonomik geliĢmeye katkısını ve Türkiye’deki arz ve talep dengesizliklerinin nedenlerini kooperatifçilik açısından incelemiĢtir. ÇalıĢmada ayrıca modern kooperatifçiliğe geçiĢ için durum tespiti, incelemeler ve öneriler sunulmuĢtur. Tarımsal sanayiye geçiĢte kooperatiflerin rolleri belirtilmiĢ, iĢbirliği kavramının ekonominin sanayileĢmesinde hangi ölçüde katkılarda bulunabileceği belirtilmeye çalıĢılmıĢtır.

Özdemir (1996), “Tekirdağ Ġlinde Tarım Kooperatiflerinde Kooperatif Ortak ĠliĢkisi” konulu çalıĢmasında, tarımsal kooperatiflerde kooperatif ortak iliĢkisini incelemiĢtir. Bu kapsamda tarım kredi, tarım satıĢ ve tarımsal kalkınma kooperatifleri olmak üzere 3 tür kooperatifi kooperatif ortak iliĢkileri ve ortakların kooperatifle olan ekonomik iliĢkileri bakımından karĢılaĢtırmıĢtır. KarĢılaĢtırma sonucu, ortakların sosyal

(21)

iliĢkileri itibari ile tarımsal kalkınma kooperatiflerinin, diğer iki kooperatif türüne göre hemen hemen iki kat daha iyi iliĢki içinde olduğu tespit edilmiĢtir.

Özüdoğru (2004), “Köy-Koop Kırklareli Birliği’nin Ekonomik Analizi ve Yöneticilerinin ve Kooperatif ĠĢletmelerinin BaĢarısına Etkilerinin Değerlendirilmesi” isimli çalıĢmasında Trakya Bölgesinde süt pazarlaması açısından önemli bir iĢleve sahip olan Köy-Koop Kırklareli Birliği’nin ekonomik ve mali analizleri yapılmıĢ, ortak-kooperatif iliĢkileri irdelenmiĢ ve yöneticilerin ortak-kooperatif iĢletmelerin baĢarısı üzerine olabilecek etkileri değerlendirilmiĢtir.

Price ve Peters (1985), ÇalıĢmalarında kooperatif ortaklığı ve ortakların yönetime katılımı konusunu 400 Gallerli çiftçiden topladıkları bilgilerle analiz etmiĢler ve çalıĢmada kooperatifleri, çiftçiye girdi sağlayan ve ürün alım satımı ile uğraĢan pazarlama konuları olarak ikiye ayırarak incelemiĢlerdir. ÇalıĢma sonucunda, pazarlama kooperatiflerine ortaklığın avantajlarını, ürünlerin daha iyi fiyata alınması ve zamandan tasarruf olarak, girdi kooperatiflerine katılan çiftçilerin bu kooperatiften sağladıkları faydaları ise, azalan girdi maliyeti ve güvenilirlik olarak özetlemiĢlerdir.

ġehirlioğlu (1983), çalıĢmasında Türkiye’de köylerde eğitim düzeyinin düĢüklüğü ve sermaye birikiminin azlığı varsayımından hareket ederek kooperatif yönetimlerinin baĢarısızlık nedenlerini incelemiĢ ve bunlara iliĢkin çözüm önerileri sunmuĢtur.

Yercan (1996), “Ġzmir Yöresinde SeçilmiĢ Bazı Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerde Kaynak Kullanımı ve Kooperatif ĠĢletmelerde Etkinliğin Ölçülmesi Üzerine Bir AraĢtırma” adlı çalıĢmasında, kooperatif iĢletmelerde etkinlik kavramı ve verimlilik kavramı çeĢitli konularla test edilmiĢ ve kooperatif iĢletmenin organizasyonu ve temel hedefleri, kaynak kullanımı verimlilik ve etkinlikleri ile ortakların kooperatifle olan iliĢkileri ortaya konmuĢtur.

Anılan bu ve benzeri çalıĢmalar kooperatifleri değiĢik yönlerden analiz etmekle beraber kanımızca; özellikle de Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) hayata geçirilmesi ile hem üretim girdilerinin etkin bir Ģekilde kullanılması ve hem de iĢleme ve pazarlama faaliyetlerine olan gereksinim sebebiyle bölgedeki TKK’nin detaylı bir Ģekilde incelenmesi gerekmektedir. Bu çalıĢma literatüre eksik veya yetersiz kalmıĢ

(22)

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Kooperatiflerin kuruluĢ gayelerinin baĢında çiftçilerin örgütlenmelerine yardımcı olmak gelmektedir. Daha etkin olacağı düĢüncesiyle devlet yardımlarının çoğunluğu kooperatif ve birlikler vasıtasıyla çiftçilere ulaĢtırılmaktadır.

ġanlıurfa’nın da içerisinde yer aldığı GAP projesi, öncelikle sulama projesi olarak ortaya çıkmıĢ olup, projenin hedefi bitirildiği taktirde 1.7 milyon hektarı sulamaktı. Ancak Avrupa Birliğine üyelik sürecinde, GAP bir sulama projesinden daha çok bölgesel kalkınma planına dönüĢtürülmüĢtür. Böylece sulama projeleri halen önemini korumakla beraber çok yönlü bir kalkınma modeli söz konusu olmuĢtur. Özellikle kadın ve çocukların eğitimine öncelikle önem verilerek bu konuda pek çok proje uygulamaya konulmuĢtur.

Gerek bölge kaynaklarının etkin kullanımında ve gerekse bu etkinlik sonucu meydana gelebilecek üretim artıĢlarını değerlendirebilecek nitelikte bilgili ve tecrübeli üreticilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle diğer sivil toplum kuruluĢlarının yanında tarımsal kalkınma kooperatifleri de üreticilerin bilgilendirilmesi ve sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilir tarım için önemli roller üstlenmelidirler.

Bu çalıĢmada, TKK’nin çiftçileri anılan koĢullara hazırlamada ne gibi faaliyetlerde bulunduğu ve ortaya çıkacak olan sorunları çözmede nasıl yardımcı olduğu irdelenecektir.

ÇalıĢmanın birinci bölümünde Türkiye’de kooperatifçiliğin tarihçesi, tarımsal kalkınma kooperatiflerinin kuruluĢları ve mevcut durumları ortaya konmuĢ çalıĢmanın önemi ve amacı belirlenmiĢtir. Sonraki bölümlerde ise araĢtırmanın yöntemi açıklandıktan sonra analizler sonucu elde dilen bulgular yorumlanacak ve sonuç kısmında bazı öneriler sıralanacaktır.

(23)

3. YÖNTEM

3.1 AraĢtırma Modeli

AraĢtırmada uygulanacak model olarak tarama modeli seçilmiĢtir. AraĢtırma ankete dayanan verilerle yürütülmüĢtür. TKB, TEDGEM kayıtlarından elde edilen verilerin yanı sıra görüĢme tekniği de kullanılmıĢtır.

3.2 Evren ve Örnekleme

Evren; ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri üyelerinden oluĢmaktadır. Evreni temsilen istatistiki metodlarla tesadüfi örnekleme yöntemleri ile örnek hacmi belirlenmiĢtir.

Sonlu Anakitle Formülü (Miran, 2007).

)

1 (

)

1 (

)

1 (

2

p

N

p

N

n

x p (1) Formülde: n= örnek hacmi

p = üzerinde çalıĢılan özelliğin anakitledeki oranı

2

x

p = Oranın Varyansı

N= Populasyon sayısı

%95 güven aralığı 0,10 hata payı için 1.96 p = 0,10 p = 0,05102

94 )

5 ,

0

1 (

5 ,

0 05102

,

0 )

1 4500

(

)

5 ,

0

1 (

5 ,

0 4500

2

n

(24)

Formüle göre 94 üye ile görüĢülmesi gerektiği ortaya çıkmıĢ olmasına rağmen popülasyonun gerçek verilerine daha da yaklaĢmak için 127 üye ile anket yapılmıĢtır.

3.3 Veri Toplama Teknikleri

ÇalıĢmanın teorik bölümünde literatür taraması yapılmıĢ, kurum kuruluĢ ve

üniversite kütüphanelerinden bu alanda yayınlanmıĢ yerli ve yabancı kitap ve makaleler, web siteleri ve konuyla ilgili diğer yayınlar incelenmiĢtir. ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri’nin mevcut durumunu ortaya koymak için yapılan bu alan araĢtırmasında anket yöntemi kullanılmıĢtır. AraĢtırma gözlem ve görüĢme metotlarıyla ve TEDGEM’in kayıtlarından elde edilen bilgilerle desteklenmiĢtir. Ankette ġanlıurfa Ġli Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri üyelerinin, beklentileri, öneri ve Ģikayetleri belirlenip ölçülmeye çalıĢılmıĢtır.

3.4 Verilerin Analizi

TKK üyeleri ile yapılan anketlerdeki bilgiler tek tek kodlanarak Microsoft Excel sayfalarına aktarılmıĢtır. Daha sonra bu verilerin analizi için SPSS istatistiksel ve ekonometrik programının 18. versiyonu kullanılmıĢtır. Öncelikle anketlerdeki soruların frekans tabloları çıkartılmıĢ daha sonra bazı önemli değiĢkenlerin birbirleriyle iliĢkili olup olmadığını araĢtırmak için Pearson Korelasyon Katsayıları hesaplanmıĢ ve her bir katsayının anlamlılık dereceleri belirlenmiĢtir.

Bilindiği üzere çok farklı amaca hizmet eden tarıma dayalı kooperatifler söz konusudur. Tarımsal Kredi Kooperatifleri, Tarımsal SatıĢ Kooperatifleri, Süt Toplama Kooperatifleri vb bunların baĢlıcalarıdır. Bu çalıĢmada TKK’ne üye olduktan sonra üyelerin gelirlerinde artıĢ olup olmadığı araĢtırılmıĢtır. Eğer artıĢ olmuĢsa bu artıĢın ne tür kooperatife üye olunduğundan dolayı olduğu karĢılaĢtırmalı olarak test edilmiĢtir.

(25)

4. BULGULAR VE YORUM 4.1 Kooperatifle ĠliĢkiler

Ortaklara kaç yıldır kooperatife üye oldukları sorulduğunda %55’i 3 ile 5 yıl arasında üye olduklarını belirtmiĢlerdir. Üyelerin %2.4’ü ise 6 yıl ve daha fazla süredir üye olduklarını ifade etmiĢlerdir (Tablo 4).

Tablo 4. Ortakların Kooperatife Üyelik Süreleri

Bölgedeki kooperatiflerin kuruluĢ tarihi ile 3 ile 5 yıllık kooperatif oldukları göz önüne alındığında üyelerin büyük bir kısmının kurucu üye olarak kooperatif faaliyetine dahil olduklarını söyleyebiliriz. Üyelere mevcut üyeliğinizi devam ettirmeyi düĢünüyor musunuz Ģeklinde soru sorulduğunda da % 89.9’u üyeliğe devam etmeyi düĢündüklerini ifade etmiĢlerdir.

Ankete katılan 127 tane üyeden sadece 33 tanesinin baĢka kooperatiflere de üye oldukları gözlenmiĢtir. Anılan 33 kiĢiden 10 tanesi sulama kooperatifi, 16 tanesi tarım kredi kooperatifi 5 tanesi süt toplama kooperatifi ve 2 tanesi de su ürünleri kooperatifine üye olduklarını belirtmiĢlerdir (Tablo 5).

Tablo 5. Üyelerin Tarımsal Kalkınma Kooperatifi DıĢında Bir Kooperatife Üyelik Durumları

Kooperatif Türü Frekans Oran (%)

Tarım Kredi Kooperatifi 16 12.6

Sulama Kooperatifi 10 7.9

Süt Toplama Kooperatifi 5 3.9

Su Ürünleri Kooperatifi 2 1.6

Yapılan ankette kiĢilerin herhangi bir birliğe üye olup olmadıkları sorgulanmıĢtır. Yüz yirmi yedi kiĢiden 84’ünün bir birliğe üye oldukları gözlenmiĢtir.

Üyelik Süresi (yıl) Frekans Oran (%) 2 ve daha az 41 32.3 3 -5 83 55.4 6 ve daha fazla 3 2.4

(26)

tanesinin ıslah amaçlı yetiĢtirici birliği ve 3 tanesi ise diğer tarımsal amaçlı birliklere üye olduklarını belirtmiĢlerdir (Tablo 6).

Tablo 6. Üyelerin Herhangi Bir Birliğe Üyelik Durumları

Frekans Oran

(%) Herhangi Bir Birliğe Üye misiniz?

Evet 84 66.1

Hayır 43 33.9

Hangi birlik veya birliklere üyesiniz?

Islah Amaçlı YetiĢtirici Birliği 45 35.4

Ziraat Odaları Birliği 35 27.6

Sulama Birliği 10 7.9

Diğerleri 3 2.4

Türkiye Hayvancılık Kooperatifleri ġanlıurfa Bölge Birliğinde yapılan görüĢmede ankete katılan üyelerin hepsinin Hay-Koop’a üye oldukları belirtilmiĢtir. Ancak üyeler kendilerine hangi birliğe üyesiniz diye sorulduğunda 127 kiĢiden sadece 45 kiĢi ıslah amaçlı yetiĢtirici birliğine üye olduklarını ifade etmiĢlerdir.

Kooperatif tarafından yürütülmekte olan çeĢitli faaliyetlere katılım oranı %75’tir. Katılım oranının en yüksek olduğu faaliyetlerin baĢında kooperatif üyelerine yönelik devlet yardımlarından faydalandırma, kredi temininde kolaylık sağlama ve üyelerine yönelik eğitim çalıĢmaları gelmektedir.

Tablo 7. Üyelerin Kooperatif Faaliyetlerine Katılım Durumları

(%) Kooperatifinizin faaliyetlerine düzenli olarak katılıyor musunuz?

Evet 95 74.8

Hayır 32 25.2

Kooperatif aracılığıyla ne gibi faaliyetleriniz oluyor?

Kooperatif üyelerine yönelik devlet yardımlarından faydalanmamızı sağlıyor

68 53.5

Kredi temininde kolaylık sağlıyor 62 48.8

Üyelerine yönelik eğitim çalıĢmaları düzenliyor 56 44.1

Üretim girdisi temininde yardımcı oluyor 39 30.7

Ürün iĢlemesinde yardımcı oluyor 35 27.6

Ürün pazarlamasında yardımcı oluyor 31 24.4

Üretim aĢamasında yardımcı oluyor 29 22.8

(27)

Kooperatife üye olduktan sonra önceki yıllarla karĢılaĢtırıldığında toplam örneklemeden 56 kiĢinin gelir düzeyinde artıĢ olduğu ifade edilmiĢtir. Gelirdeki artıĢ oranının yüzde 20 ve daha az olduğunu belirtenler en yüksek grubu oluĢturmuĢlardır. Buna karĢılık 9 kiĢinin gelirinde yüzde 60-80’lik bir artıĢ olduğu görülmüĢtür.

Tablo 8. Kooperatife Üye Olduktan Sonra Üyelerin Gelir Düzeyindeki DeğiĢim

Ankete katılan üyelerden 33 tanesi kooperatiflerde çeĢitli zamanlarda baĢkanlık yapmıĢlardır. BaĢkanlık yapan 33 kiĢinin %40’ı 1 ile 3 yıl arasında, % 33’ü 3 ile 4 yıl arasında ve %27’si 5 ile 6 yıl arasında kooperatifte baĢkanlık yapmıĢlardır.

Tablo 9. Ankete katılan Üyelerin Kooperatifteki BaĢkanlık Durumları

Frekans Oran (%)

Kooperatifte Ģu anda baĢkanlık yapıyor musunuz?

Hayır 94 74.0

Evet 33 26.0

Cevabınız “Evet” ise, bu görevi kaç yıldan beri yürütüyorsunuz?

1 – 2 13 39.4

3 – 4 11 33.3

5 – 6 9 27.3

4.2 Sorunlar

Kooperatif üyelerinin temel sorunları anket formunun ikinci kısmında sorulmuĢ ve analizi ayrı ayrı tablolarda gösterilmiĢtir. Tablo 10’da görüldüğü gibi yazılan bütün sorunlar belirli derecede sorun olmasına rağmen deneklerin çoğunlukla seçtiği sorunların baĢında teknik bilgi eksikliği, finansal sorunlar, eğitim sorunu, kooperatif

Kooperatife üye olduktan sonra gelir düzeyinizdeki artıĢ oldu mu?

Hayır 71 55.9

Evet 56 44.1

Cevabınız evet ise artıĢ oranı yaklaĢık ne kadar oldu? (%)

20 ve daha az 33 58.9

21- 40 10 17.9

41- 60 3 5.4

61- 80 9 16.1

(28)

Tablo 10. Kooperatif Üyelerinin Temel Sorunları

Üyelerin bilgi eksikliğini sorun olarak görmeleri çok önemlidir. Bu eğitim ihtiyacının farkında olunduğunu ve yapılacak olan eğitimlere de üyelerin önyargısız olarak katılacaklarını gösterir. Bilgi eksikliğinin farkında olmaları aynı zamanda bilgiyi talep ettiklerini düĢünmemizi sağlar. Anketin ileriki bölümlerinde eğitim ile ilgili sorulan sorularla bu düĢüncenin desteklendiği görülmüĢtür.

Pazarlama, ürün ve toprak analizi yaptırmada güçlükle karĢılaĢma temel sorunlar içinde görülmemiĢtir. Toprak analizi yaptırmanın gerekliliği tam olarak bilinmediği için sorun olarak da belirtilmemiĢtir.

Tablo 11. Pazarlama Sorunları

SatıĢlarınızda karĢılaĢtığınız en önemli pazarlama sorunları nelerdir?

Depolama imkanlarının yetersizliği 64 50.4

Özel sektörle rekabette güçlükler 45 35.4

Ürünün tüketiciye ulaĢtırılmasında zorluklar 42 33.1

Ürünlerimizin yeterince tanınmaması 40 31.5

Tüketici isteklerine yönelik üretim yapılmaması 12 9.4

Standardizasyon ve kalite sorunu 11 8.7

Diğer...(Lütfen belirtiniz) 2 1.6

Üyelerin ürün satıĢlarında karĢılaĢtıkları en önemli pazarlama sorunlarının baĢında depolama imkanlarının yetersizliği sorunu gelmektedir.

Sizce kooperatif üyelerinin temel sorunları nelerdir? Frekans Oran

(%)

Teknik bilgi eksikliği 77 60.6

Finansal sorunlar 71 55.9

Eğitim sorunu 67 52.8

Kooperatifçilik bilincinin yetersiz oluĢu 60 47.2

Girdi temini sorunları 55 43.3

Alet ekipman teminindeki güçlükler 46 36.2

Ürün iĢleme, değerlendirme ve depolama sorunları 36 28.3 Ürün, toprak ve kalite analizi yaptırmadaki güçlükler 27 21.3

(29)

Üretimin tüketici talebine göre yapılmaması ile standardizasyon ve kalite sorunu en az karĢılaĢılan sorun olarak karĢımıza çıkmaktadır. Üreticiye göre; ürettiği ürünün kalitesinde sorun yok, üretim pazar talebine göre yapılıyor. Bu nedenle de ürün çeĢitlendirme ve kaliteyi artırıcı tedbirler alma gereği duyulmuyor. Tedbir almak hem masraf hem emek istediği için sorunu görmezden gelmek geçici bir çözüm olarak görülmekte ve sorun çözülmeden sürekli devam etmektedir. En büyük sorun eğitim olarak çıkıyor karĢımıza. AraĢtırma alanında üreticilerin eğitime karĢı yaklaĢımları olumlu olduğu için bu yörede etkili tarımsal yayım çalıĢmaları yapılması durumunda yeniliklerin benimsenmesi ve yayılması daha kolay olacaktır.

Tablo 12. Ürünlerin Değerlendirilmesinde KarĢılaĢılan Güçlükler Kesinlikle

Katılıyorum Katılıyorum

Fikrim yok Katılmıyorum Kesinlikle

Katılmıyorum Frekans Oran % Frekans Oran % Frekans Oran % Frekans Oran % Frekans Oran % Kooperatifin ürünün tamamını almaması 66 52.0 30 23.6 11 8.7 1 0.8 19 14.9 Depoların olmaması 50 39.4 34 26.8 4 3.1 2 1.6 37 29.1 Varolan depoların yetersizliği 69 54.3 29 22.8 6 4.7 1 0.8 22 16.3 Ürün iĢleme tesislerinin olmaması 54 42.5 29 22.8 7 5.5 0 0 37 29.1 Varolan ürün iĢleme tesislerinin yetersizliği 63 49.6 24 18.9 13 10.2 2 1.6 25 19.7 Pazarlama güçlüklerle karĢılaĢılması 78 61.4 23 18.1 9 7.1 0 0 17 13.4 Finansal sorunlar 13 10.2 24 18.9 14 11.0 4 3.1 72 56.7 Üretilen ürünlerde istenilen standardın olmaması 4 3.1 16 12.6 15 11.8 4 3.1 88 69.3 Üretilen ürünlerde istenilen ₀ ₀ ₂ _1.6 ₀ ₀ ₀ ₀ ₁₂₅ _98.4

(30)

Üyenin ürünlerini değerlendirmede karĢılaĢtığı temel sorunlar Tablo 12’de verilmiĢtir. Tablodan da görüleceği gibi finansal sorunlar ve üretilen ürünlerde istenilen standardın olmaması en düĢük sorun olarak görülürken, üretilen ürünlerde istenilen kalitenin olmaması burada da sorun olarak görülmemektedir. Üretici kendi üretimine sahip çıkmıĢ ve ürettiği ürünlerin kalite ve standardının düĢük olmadığını kesin olarak beyan etmiĢtir. Ürünlerin pazarlanamaması sorunu beklendiği üzere çiftçinin ürün değerlendirme aĢamasında karĢılaĢtığı en büyük sorun olarak ifade edilmektedir. Bu sorunun kaynağı da üreticiye göre tamamen dıĢ faktörlerdir. Üreticiler pazarlama ve depolama sorunlarının çözümünde kooperatiften destek beklemektedirler.

Üyenin pazarlama faaliyetlerinde karĢılaĢtığı finansal güçlükler Tablo 13’te verilmiĢtir. Tablodan da görüleceği gibi üretici genellikle ürününü depolamada finansal güçlük çekmektedir. Bunu sırasıyla ürün iĢlemede ve nakliyede finansal güçlük takip etmektedir. En az finansal güçlük çekilen pazarlama faaliyeti tanıtım çalıĢmalarında görülmektedir. Bunun nedeni de tanıtım çalıĢmasının öneminin farkında olunmamasıdır.

Tablo 13. Pazarlama Faaliyetlerinde KarĢılaĢılan Finansal Güçlükler Kesinlikle

Katılıyorum Katılıyorum Fikrim yok Katılmıyorum

Kesinlikle Katılmıyorum Frekans Oran % Frekans Oran % Frekans Oran % Frekans Oran % Frekans Oran % Depolamada finansal güçlük çekiyorum 87 68.5 19 15.0 5 3.9 2 1.6 14 11.0 Nakliyede finansal güçlük çekiyorum 85 66.9 16 12.6 5 3.9 3 2.4 18 14.2 ĠĢlemede finansal güçlük çekiyorum 86 67.7 14 11.0 9 7.1 2 1.6 16 12.6 Ar-Ge’de finansal güçlük çekiyorum 62 48.8 19 15.0 13 10.2 2 1.6 31 24.4 Teknik destek/ eğitimde finansal güçlük çekiyorum 53 41.7 42 33.1 17 13.4 1 0.8 14 11 Tanıtım çalıĢmalarında finansal güçlük çekiyorum 36 28.3 39 30.7 16 12.6 2 1.6 34 26.7

(31)

4.3 Eğitim

Türkiye'nin diğer illerinde olduğu gibi ġanlıurfa ilindeki tarımsal kalkınma kooperatiflerinde de kooperatifin üyelerine sağladığı çeĢitli eğitimler söz konusu olmaktadır. Kooperatifin üyelerine sağlamıĢ olduğu eğitimle ilgili sorular analiz edilmiĢ ve Tablo 14’te özetlenmiĢtir.

Tablo 14. Kooperatif Üyelerine Sağlanan Eğitimler

Frekans Oran _(%)

Kooperatifiniz sizin için eğitim faaliyetleri düzenliyor mu?

Evet 95 74.8

Hayır 32 25.2

Evet ise ne tür eğitimler düzenliyor?

Hayvan yetiĢtirme 80 63.0

Genel Kooperatifçilik 46 36.2

Bitkisel Üretim 32 25.2

Sulama 30 23.6

Pazarlama 24 18.9

Yeni üretim teknikleri 23 18.1

Ürün iĢleme 17 13.4

Diğer (belirtiniz) 5 3.9

Ankete katılan üyelerin yüzde 74,8’i üye oldukları kooperatiflerin kendilerine çeĢitli konularda eğitim hizmeti sağladığını ifade etmiĢlerdir. Düzenlenen eğitimlerin çoğunluğunu hayvan yetiĢtirme konusu oluĢturmaktadır. Bunu sırasıyla genel kooperatifçilik konuları, bitkisel üretim ve sulama konularındaki eğitimler izlemektedir.

Tablo 15. Üyelerin Almak Ġstediği Eğitim Konuları

(%) AĢağıdaki konulardan hangisinde eğitim almak istersiniz?

Hayvan yetiĢtirme 99 78.0

Genel Kooperatifçilik 64 50.4

Sulama 56 44.1

Bitkisel Üretim 53 41.7

Yeni üretim teknikleri 50 39.4

(32)

bitkisel üretim ve yeni üretim teknikleri izlemektedir. Bu eğitimlerin talep edilmesi kooperatifler tarafından zaten uygulanmakta olan bu hizmetlerin yetersiz olduğunu göstermektedir. Bu sebeple yapılmakta olan eğitim hizmetlerinin daha da yoğunlaĢtırılması gereği ortaya çıkmaktadır.

Tablo 16. Üyelerin Eğitim Faaliyetlerine Katılım Durumu

Üyelerin yüzde 74’ü kooperatifleri tarafından düzenlenen eğitim faaliyetlerine katıldıklarını ifade etmektedirler (Tablo 16).

Tablo 17. Üyelerin Düzenlenen Eğitimlerle Ġlgili DüĢünceleri

Ankete katılanların yüzde 94,5’i sunulan eğitim faaliyetlerin faydalı olduğunu ifade etmiĢlerdir. Üyelerin bir kısmı eğitim süresi ve zamanından Ģikayet etmektedirler. Eğitim zamanının doğru seçilmediği (%10.2) ve süresinin yetersiz olduğu (%7.1) vurgulanmaktadır. Seçilen eğitim konularının ihtiyaçlarına cevap verdiği bu soruya verilen cevaplarla da pekiĢtirilmiĢtir. Kooperatif eğitim konularının belirlenmesinde en önemli role sahip olan kooperatif baĢkanlarının aynı zamanda üretici olmaları eğitim konularının tespitinde isabetli karar almalarını sağlamıĢtır.

“Kooperatifinizin eğitim amaçlı çıkardığı yayınlar var mı?” Ģeklindeki soruya sadece 8 kiĢi evet demiĢtir. Çıkan yayınların da tanıtım broĢürü olduğu, sirküler mektup ve süreli yayın (dergi, bülten) olduğunu ise yalnızca bir üye belirtmiĢtir. Bu durum,

(%) Kooperatifinizin düzenlediği eğitim faaliyetlerine katılıyor musunuz?

Evet 94 74.0

Hayır 33 26.0

(%) Kooperatif tarafından düzenlenen eğitimler hakkında fikriniz nedir?

Faydalı oluyor 120 94.5

Eğitimlerin süresi iyi ayarlanmıyor 13 10.2

Eğitimin zamanı iyi ayarlanmıyor 9 7.1

Diğer (belirtiniz) 6 4.7

Fikrim yok 5 3.9

(33)

kooperatiflerin eğitim amaçlı yayınlar konusuna da ağırlık vermeleri gerektiğini göstermektedir.

Tablo 18. Kooperatifin Eğitim Amaçlı Yayın Çıkarma Durumu

Kooperatifinizin eğitim amaçlı çıkardığı yayınlar var mı?

Hayır 119 93.7

Evet 8 6.3

Evet ise hangi yayınları çıkarmaktadır?

Tanıtım broĢürü 6 4.7

Süreli yayın (dergi bülten) 1 .8

Sirküler mektup 1 .8

Eğitimle ilgili basılı materyal hazırlamak hem bilgi hem de ekstra maliyet gerektireceği için kooperatifler bu konuda çalıĢma yapmaktan kaçınmaktadırlar.

Tablo 19. Kooperatifin Üyeleri Bilgilendirdiği Konular

Kooperatiflerin genellikle yapılan devlet yardımları konusunda üyelerini bilgilendirdikleri görülmüĢtür. Zaten kooperatife üye olma nedenleri devlet yardımlarından yararlanmak olduğu için bu konuya hem yönetim hem de üyeler önem vermektedirler. Bunun yanında iyi tarım uygulamaları, organik tarım, gıda güvenliği vb konularda da eğitim verildiği görülmektedir.

Kooperatifiniz aĢağıda belirtilen konularda sizi bilgilendirilmekte midir?

Kooperatiflere yapılan devlet yardımları 90 70.9

Ġyi tarım uygulamaları 53 41.7

Organik tarım 38 29.9

Gıda güvenliği 32 25.2

Avrupa Birliği 31 24.4

Tüketici hakları 26 20.5

Genetiği değiĢtirilmiĢ ürünler 8 6.3

(34)

Tablo 20. Üyelerin AB’deki Kooperatifler Hakkındaki Bilgi Durumları

Ankete katılan üyelerin sadece yüzde 11’inin Avrupa Birliğindeki kooperatifler hakkında bilgi sahibi oldukları görülmüĢtür. Avrupa Birliği ile üyelik müzakerelerinin yapılmakta olduğu bu zamanda Birlikteki kooperatifler ve faaliyetleri hakkında Türkiye’deki kooperatif üyelerinin haberdar olması gerekir. Dolayısıyla bu konuda bilgilendirme eğitimlerinin verilmesi gerekmektedir.

Tablo 21. Üyelerin BirleĢmiĢ Milletler GeliĢim Programı (UNDP) ve AB Fonlarından Yararlanma Durumu

Bu bölümün son kısmında üyelerin BirleĢmiĢ Milletler GeliĢim Programı (UNDP) ve Avrupa Birliği fonlarından yararlanıp yararlanmadığı sorgulanmıĢtır. Sadece küçük bir kısmı programlardan haberdar olduklarını ve programlardan ya yararlandıkları ya da yararlanmak için proje hazırlığında olduklarını belirtmiĢlerdir. Büyük çoğunluğu ise programlardan haberdar olmadıklarını ifade etmiĢlerdir.

Kooperatif ortaklarının kooperatifçilik ve kooperatif iĢletmeciliği konularında aydınlatılmaları gerekmektedir. Ortaklara kooperatifçilik bilinci verildikten sonra, kooperatifleri ile daha yakından ilgilenmeleri için, kooperatifin yönetim kurullarına ve genel kurullarına daha fazla katılmaları sağlanmalıdır. Kooperatifin faaliyetini yakından

(%) Avrupa Birliğindeki kooperatifler hakkında bilginiz var mı?

Hayır 113 89.0

Evet 14 11.0

(%) BirleĢmiĢ Milletler GeliĢim Programı (UNDP) ve AB fonlarından yararlandınız mı?

Duyduk ama proje yapmayı bilmiyoruz 58 45.7

Hayır, konudan haberdarız ancak bu konuya yönelik bir hazırlığımız yok

40 31.5

Bu konudan haberdar değiliz 37 29.1

Yararlanmak için proje hazırlıkları yapıyoruz 12 9.4

(35)

takip etmeli ve kooperatifin yıllık faaliyet sonuçları ile yakından alakadar olmalıdırlar (Özüdoğru H. 2004)

4.4 KiĢisel Bilgiler

Üyelere ait kiĢisel bilgiler anketin son kısmında sorulmuĢ ve analizleri tablolara

aktarılmıĢtır.

Tablo 22. Üyelerin Cinsiyet ve Medeni Durumları

Anket çoğunlukla erkek üyeler tarafından doldurulmuĢtur. Bunun temel sebebi bölgede tarımsal üretimin genellikle erkekler tarafından yapılması kadınların karar alma mekanizmalarında yer alamamaları ve kooperatif üyesi olmamasıdır. Üyelerin %85’i evli, %18’i bekardır (Tablo 22).

Tablo 23. Üyelerin YaĢ Durumu

Cinsiyetiniz nedir?

Erkek 124 97.6

Kadın 3 2.4

Medeni durumunuz nedir?

Evli 108 85.0 Bekar 18 14.2 Dul 1 .8 Frekans Oran (%) Kaç yaĢındasınız? 25 ve altı 12 9.4 26 – 30 13 10.2 31 – 35 15 11.8 36 – 40 24 18.9 41 – 45 26 20.5 46 – 50 17 13.4 51 – 55 8 6.3 56 – 60 7 5.5

(36)

Üyeler yaĢ gruplarına göre incelendiğinde en fazla üyenin 41/45 yaĢ aralığında olduğu görülmektedir. 50 yaĢ ve üzeri ile 25 yaĢ ve altında fazla üye olmadığı yoğunluğun 25/50 yaĢ aralığında olduğu görülmektedir (Tablo 23).

Tablo 24. Üyelerin Eğitim Durumu

Tablo 24’de üyelerin eğitim durumu gösterilmiĢtir. Üyelerin büyük çoğunluğu (%65) ilkokul mezunu iken, hiç okula gitmeyenler ile yüksek öğretim mezunu olan üye sayısı sadece 6’dır. Ortaokul ve lise mezunu olan üye oranı da azımsanmayacak kadar fazladır.

Tablo 25. Üyelerin YaĢadıkları Bölgeler

Anket çalıĢması 3 merkezde toplantı Ģeklinde düzenlenmiĢtir. ġanlıurfa Merkez, Hilvan ve Siverek’te toplantı yapılarak anket formları doldurulmuĢtur. Bu merkezlerin seçimi yapılırken Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerin yoğun olarak faaliyet gösterdiği

(%) Eğitim durumunuz nedir?

Hiç okula gitmedim 3 2.4

Ġlkokul 83 65.4 Ortaokul 24 18.9 Lise 14 11.0 Yükseköğretim 2 1.6 Lisansüstü 1 .8 Frekans Oran (%) Nerede yaĢıyorsunuz? Hilvan 61 48.0 Merkez 29 22.8 Siverek 17 13.4 Bozova 8 6.3 Harran 4 3.1 Ceylanpınar 4 3.1 ViranĢehir 2 1.6 Akçakale 2 1.6

(37)

alanlar olmasına ve ayrıca toplantı imkanı oluĢturulabilmesine, ulaĢım koĢullarına dikkat edilmiĢtir. ġanlıurfa Merkez’de yapılan toplantıya farklı ilçelerden üyelerin de katılımı sağlanmıĢtır. Hilvan Ġlçe merkezinde gerçekleĢtirilen toplantıya kooperatif üyelerinin katılımı yoğun bir Ģekilde gerçekleĢtiği için Tablo 25’te de görüleceği üzere deneklerin %48’i Hilvan ve köylerinde ikamet etmektedirler.

Tablo 26. Üyelerin Çiftçilik Yapma Süreleri

(%) Kaç yıldır çiftçilik yapıyorsunuz?

10 ve daha az 31 24.4

11 - 20 40 31.7

21 - 30 35 27.6

31 - 40 15 11.8

41 ve ustu 6 4.8

Üyelerin kaç yıldır çiftçilik yaptıkları sorulmuĢ yoğunlaĢma 11720 yıl arasında görülmüĢtür. 41 ve üstü yıl %4.8’de kalmıĢtır. Yörede özellikle 50 yaĢından sonra aktif olarak çiftçilik yapmayı bırakmaktadırlar. Bu yaĢtan sonra iĢleri ailenin gençleri devralmakta çalıĢma devam etse de devletle, kooperatifle, çiftlik dıĢı iĢlerle gençler ilgilenmektedirler.

Tablo 27. Üyelerin Ürettikleri Bitkisel Ürün ÇeĢitleri

Eğer bitkisel üretim yapıyorsanız genel olarak en çok hangi ürünü yetiĢtiriyorsunuz? Buğday 53 41.7 Arpa 49 38.6 Pamuk 11 8.7 Mercimek 7 5.5 Yem bitkileri 2 1.6 Mısır 2 1.6 Sebze 1 .8 Meyve 1 .8

(38)

Üyelere bitkisel üretim yapıyorlarsa hangi ürünü en fazla yetiĢtirdikleri sorulmuĢtur. Tablo 27’den de görüleceği gibi ilk sırayı %41.7 ile buğday alırken, %38.6 ile arpa ikinci sırada gelmektedir. Pamuk ve mercimek üretimi az miktarda yapılırken sebze ve meyve üretimi yok denecek kadar azdır.

Tablo 28. Üyelerin Arazi Varlığı (da)

Üyelerin arazi varlığı incelenirken dikkat çeken arazi varlığının ya 50 dekar ve altında (%45) ya da 201 dekar ve üzerinde (%25.4) olduğu görülmüĢtür. Bu da üreticiler arasındaki mal varlığı faklılığını ortaya koymaktadır. Özellikle yeterli arazi varlığına sahip olmayan üreticiler sadece kendi arazilerinde değil, kiracılık ve ortakçılık Ģeklinde de üretim yapmaktadırlar.

Tablo 29. Üye Ailelerinde Çiftçilikle UğraĢan Birey Sayısı

“Ailenizde sizden baĢka çiftçilikte tam gün çalıĢan kaç kiĢi vardır?” ġeklindeki bir soruya 65 kiĢi 2 ve daha az; 42 kiĢi 3-5 kiĢi; 18 kiĢi de 6-8 kiĢinin ailelerinde tam gün çiftçilikle uğraĢtığını belirtmiĢlerdir.

Arazi varlığınız yaklaĢık ne kadardır?

25 da ve altı 34 26.8 26 - 50 23 18.2 51 - 75 12 9.5 76 - 100 12 9.5 101 125 1 0.8 126 - 150 4 3.1 151 - 175 1 0.8 176 - 200 8 6.3 201 da ve üstü 32 25.4 Frekans Oran (%)

Ailenizde sizin dıĢında çiftçilikle tam gün çalıĢan kaç kiĢi vardır?

2 ve az 65 51.1

3 - 5 42 33.1

6 - 8 18 14.1

(39)

Tablo 30. Üyelerin Çiftçilik DıĢında Gelir Getirici ĠĢ Yapma Durumları

Ankete katılan üyelerin yüzde 23,6’sı tarımsal üretim dıĢında gelir getirici baĢka bir iĢinin olduğunu belirtmiĢtir. %76’sının ise tarım dıĢında herhangi bir iĢi yoktur.

Tablo 31. Üyelerin Ailelerindeki Birey Sayısı ve 15 YaĢından Küçük Çocuk Sayısı

Evinizde kaç kiĢi yaĢamaktadır?

5 ve az 43 33.8

6 - 10 73 57.4

11- 15 9 7.1

16 ve ustu 2 1.6

15 yaĢından küçük kaç çocuğunuz vardır?

2 ve daha az 76 59.8

3 - 5 41 32.3

6 - 8 10 7.9

Üyelerin büyük çoğunluğunun (%57.4) aile büyüklüğünün 6-10 kiĢi arasında olduğu görülmüĢtür. On beĢ yaĢından küçük 2 ve daha az çocuğa sahip olanların oranı %59,8, on beĢ yaĢından küçük 3-5 tane çocuğu olanların oranı %32,3 ve on beĢ yaĢından küçük 6-8 tane çocuğu olanların oranı ise %7,9’dur.

Tablo 32. Üyelerin Yıllık Gelir Miktarı

Çiftçilik dıĢında yaptığınız gelir getirici bir iĢiniz var mı?

Hayır 97 76.4

Evet 30 23.6

Yıllık Geliriniz ne kadardır?

10.000 TL den az 71 55.9 10.000 - 19.999 34 26.8 20.000 - 29.999 13 10.2 30.000 - 39.999 3 2.4 40.000 - 49.999 1 .8 50.000 - 59.999 2 1.6

(40)

Üyelerin yüzde 55,9’u gelir seviyelerinin yıllık 10.000 TL den az olduğunu belirtmiĢlerdir. Yıllık 30.000 TL’ye kadar olan ilk üç gelir grubu toplamda üyelerin %92.9’unu kapsamaktadır. Bunun yanında yılık geliri 60.000 TL ve üzerinde olan üreticilerin de bulunduğu görülmektedir.

4.5 Belirleyici Ġstatistikler ve Korelasyon Katsayıları

DeğiĢkenlerin bir çoğu grup veya likert ölçeğine göre verildiğinden bundan önceki bölümde belirleyici istatistikler yerine verilerin frekans dağılımları verilmiĢtir. Bu bölümde ise minimum, maksimum, ortalama değer ve standart sapmaları doğru bir Ģekilde verilebilecek olan veriler analiz edilmiĢtir.

Tablo 9’da verilerin minimum, maksimum, ortalama değer ve standart sapmalarını veren belirleyici istatistikler yer almaktadır. Buna göre üyelerin TKK’ya üyeliklerinin ortalaması 3,5 olmakla beraber en az 1 ve en fazla 6 yıllık üyelik söz konusu olmaktadır. Diğer taraftan üyelerin %24’ü TKK dıĢındaki tarımsal amaçlı diğer kooperatiflere üye olmuĢlardır.

Türkiye’nin hemen hemen bütün illerinde olduğu gibi ġanlıurfa ili içerisinde de çiftçilere yardım amaçlı bazı birliklerin kurulmuĢ olduğu ve hizmette bulunduğu görülmüĢtür. Bunların baĢlıcaları; sulama birlikleri, üretici birlikleri, ziraat odaları birlikleri, ıslah amaçlı yetiĢtirici birlikleri ve benzerleridir. Ankete katılan TKK üyelerinin %66’sının anılan bu birliklere üye oldukları saptanmıĢtır.

Üyelerin %75’inin TKK tarafından düzenlenen eğitim ve diğer tarım amaçlı faaliyetlere katıldıkları görülmüĢtür. TKK’ne üye olduktan sonra gelirlerinde artıĢ olduğunu belirtenlerin oranı %44 civarında olmuĢtur. Üye olduktan sonra gelirimde artıĢ oldu diyenlerin gelir artıĢlarına bakıldığında bir önceki yıllara oranla ortalama %12,8 civarında bir artıĢ olduğu gözlenmiĢtir. Bunun yanında geliri %90 artıĢ gösteren üyelere de rastlanmıĢtır.

TKK’ya üye olanların azımsanmayacak bir kısmının belirli sürelerle kooperatife baĢkanlık yaptıkları görülmüĢtür. Anılan baĢkanların bir kısmı TKK kurulduğundan beri baĢkanlık görevini sürdürmektedir. Kurucu baĢkanlar ile kooperatif faaliyetine devam etmektedir.

Ankete katılan TKK üyelerinin büyük çoğunluğunun erkek ve evli olduğu ve ortalama 40,5 yaĢlarında oldukları görülmüĢtür. Üyelerin %23’ünün kent merkezinde oturduğu geri kalanların ise Siverek baĢta olmak üzere ilçe merkezlerinde ikamet ettikleri görülmüĢtür.

(41)

Tablo 33. Önemli Bazı DeğiĢkenlerin Belirleyici Ġstatistikleri

Min. Max. Ort. Std.

Sapma.

ÜSÜRESĠ: TKK’deki üyelik süresi 1 6 3.50 1.374

DKOOPÜ:TKK dıĢındaki kooperatiflere

üyelik durumu (üye ise 1; değilse 0) 0 1 0.24 0.426 BĠRÜYE: Herhangi bir birliğe üyelik

durumu (üye ise 1; değilse 0) 0 1 0.66 0.475

FAALKAT: TKK faaliyetlerine düzenli olarak katılma durumu (Katılıyorsa 1;

katılmıyorsa 0) 0 1 0.75 0.436

GARTIġTKK üye olduktan sonra

gelirindeki artıĢ durumu (artıĢ olmuĢsa 1; olmamıĢsa 0)