71
^0 6
^ ^ - »«O H » U T
---[_ E D E B İY A T S O H B E TL E R İ
j
Semai kahveleri ve Dertli
u acı k a h v e n in h ay a tım ızd a oynadığı m ü him ro lü h an g i m ad d e oynaya b ilm iştir? O, sadece b ir keyif, lezzet m e tal olm ak ta n çıkm ış, tic a re th a n e le re ad olm uş; içtim ai hayatım ızd an edebiyat ve tem aşam ıza k a d a r girm iştir. 1537 de S u riy e d en m em le - k e te sokulan kahve, on sene so n ra ta assu b u n tecav ü zü n e uğram ış, k a h v e gem ileri
durd u ru lu p , batırılm ıştı. Zira, «Yenmesi, içilm esi caiz değil dir. T opluca içilm esi de hi- ristiy a n la ra b enzem ektir, m e şrû değildir. M üsadere ve im hası lâzım dır.» şeklinde b ir fetva çıkarılm ıştı. F a k a t bu n la ra rağ m en ay n ı sene içinde, T ah ta k a le d e ilk k ah v e n in a- çıidığı da g ö rülm üştür. Ve b u ra d a n d a b ü tü n A v ru p ay ı do la şm a ğ a başlam ışta-, 16 ncı asırd a A v ru p a d a d a bizim k a h v e h a n e le r gibi, tü r lü iç tim a i faa liy e tle re sa h n e ol m uş, k a h v e h a n e le r açılm ış - tır. .Bilhassa eski L o n d ra baş ta g elm ektedir.
B
izde ise eski k a h v e h a n e le r b ir e r sa n at m ah- feîi vazifesini uzuıı yıb la r m uhafaza etm iştir- K a ra göz, m eddah, m ü sa h ab ekah-Saz şa irle rin in barınağı, u ğ ra ğı da b u rala rıy d ı. H ele ge çen a s rın so n ların a doğru k a h v e le r saz şa irle ri arasında b ir sın ıfın te şe k k ü lü n e v e
sile olm u şlard ır. oSem ai k a h veleri» denilen k a h v e h a n e le re devam eden saz şa irlerin e de «M eydan şairleri» denirdi.
b u ld a b elirm iş v e kay b o lm u ş l a d ı r . Ü sk ü d ard a, B eşiktaş- ta, T ophanede, Ç eşm em ty d a- nm da, T ah tak aled e , E y ü p te ... S em ai k a h v e le ri b ir değil, b ir çoktu.
Haraba kul olduk bezm-i O) âdemde Bünyâd (2) olsak da bir. olmasak da bir Düştük çare nedir dâme (3}
âlemde Âzâd olsak da bir olmasak
da bir
_ _ ısra la rım n şa iri m e şh u r İ Y İ D ertli, şö h re tin in m ü
h im b ir kısm ım bu k a h v e le rd e yaptı- Ç ocukluğunda
G ered e’de h a y v a n o tla t ırk :n b ir ta h ta ü zerin e a t k u y ru ğ u n d a n te lle r gerip k e n d in e y a p
tığ ı çocukça saza u sta c a söz le r u y d u ra ra k şa irliğ in i te s lim ettirm iş olan D ertli, k ıv r a k ve içli k o şm aların ı, m a n ile rin i İ s ta n b u llu la ra Dizzat su n m u ştu :
S â k iy a (4) c â m m d s n ed ir
b u esrar E tti b ir k a tre s i m estan e (6)
b en i şa râ b -ı lâ - lin d e (7) n e k ey fiy e t v a r S ö y letir efsâne efsâne ben i
D
ö rtlü ğ ü ile b aşlay a n p ı r ıl p ırıl k oşm asını da b u ra d a k im b ilir k aç d e fa söyledi ve çaldı.T an z im a tla b e ra b e r debde b esin i v e k u v v e tin i k a y b e t m iş o lan D iv an ed ebiyatı y a nın d a, h a lk şiiri, âşık taı-zı da, ra k ib i sa h ad a n çek ild iğ i için olacak, zay ıflam ağ a başlam ış, b ir m ü d d e t â ş ık k a h v e le rin de v e çalgılı k a h v e d en ilen y e rle rd e —aslın ı azçok m u h a faza ed e re k — 1919 - 1920 y ıl la rın a . k a d a r d ev a m - edebil - in e k im k ân ım b u lm u ştu r.
D e rtlin in ü sta d lık devri, se m ai k a h v e le rin in ik b a l d ev rin e ra stla r. D aim a b a h tın - d an şik â y e t eden v e b u n u n iç in d ir k i a sıl ad ı İb ra h im ol d u ğ u h a ld e (D ertli) m a h lası a lan şair, İsta n b u ld a saz şa irle rin in başın d a geldiği, şöh r e ti sa ra y a k a d a r a k settiğ i h a ld e m eydan k a h v e le rin d e y in e ta lih in d e n şik â y etçi idi;
Girdab-ı (8) Mihnetle ka pandım kaldım Vermedin bir yandan ses
kara bahtım Anladın gafilim, uykuya
daldım Deli poyraz gibi es kara
bahtım Deriliyâ, çıkar mı bu işin
ucu Şimdi fark eden yok altın
tuncu Evvel beğenmezdin mesi
pabucu Verdirdin çarığa mesh kari
bahtım.
T
alih in d e n b u derece şi k â y e t ed en şa irin b ir m uzip ta ra fı da v a rd ır N ite k im y u k a rık i şiirin in so r u n d a «D im yata p irin ce gi derken..» k a b ilin d e n m es y e rin e çarığa m esh v erd iğ in i (abdest a lırk e n sıvazladığını) ilâ v e ed e re k b e d b in d ü şü n -v e b a n e le rin m alı olm uşt ır.çelerin i yum u şatıy o r. Ş airin softaya verd iğ i m anzum ce v a p d a b u n eviden değ il m i dir? S azı h a ra m sa y an y o b a za «Şeytan b u n u n n ere sin d e? ı d eyip d u ra n D ertli, işte b u D ertlid ir.
B u d ü k k â n la r b ilh a ssa
Istan-[ Yazan:
Enver Naci Gökşsn
J
İs ta n b u l S em ai k a h v e le ri n e sokuluşu b ile g a rip tir o- n u n : T av u k p a za rır.d ak i S e - m ai k ah v e le rin d e n birin d e du v a ra b ir bilm ece ta k ıla ra k y e n i g elm iş â ş ık la r im tih a n a çe k ilm iştir. D ertli d e b ir se y irci gibi b ir k e n a rd a o tu r - m a k tad ır. B iraz sonra d ay a n a m a y a ra k u su lc a b ir saz iste r v e b ird e n te lle rin i titre tm e ğ e b a ş la r v e m u a m m a y ı çözer. Ç özem esıydi îs ta n b u lu te rk v a rd ı sonunda: Y a b u m u a m m ay ı çözmek, y a b u d iy a rd a n g itm e k ... şa rttı. S em ai k a h v e le rin e d a ir söy leyecek lerim izi b aşk a sefere
(Devamı 5 inci sayfada)
