Nermin Kırdar KALYONCU
Koca Ragıp Paşa kütüphanesinin içeriden umumi gö- F otoğraflar: Sami GÜNER
rünüşü. - General wiew o f Koca Ragıp Paşa llbrary.
İstanbulun Lâleli semtinde, kapısı caddeden aşağı kalmış, ancak üstündeki kitâbe görüle bilen Koca Ragıp Paşa kütüphanesi, çoğumu zun önünden farketmeksizin geçtiği ve yüzyıl lara dayanan bir yapıdır. Kütüphaneyi yaptıran Koca Ragıp Paşayı eseriyle değil, nükteleri, Fitnat Hanım ve şair Haşmet'le lâtifeleri dola- yısiyle anarız. Şiirlerini topladığı Divan ise, Mı sır’da, Bulak matbaasında güzel bir ta’lik ya zıyla basılmıştır.
Prof. Dr. Sühel Ünver hocam, 1968 de, Lon dra’daki «National Portrait Gallery»de onun da bir resmini bulmuştu. 1738-1742 tarihleri arasında İstanbula gelmiş olan yabancı bir ressam tarafından yapılmış olan portre, başın da kallavi kavukla nisbeten genç bir veziri ts- vir etmekteydi. Paşa, 1763 te vefat etmiş ol duğuna göre, o tarihlerde genç olması tabiiy di. Portrenin altındaki etikette ise şunlar yazı lıydı:
«A Grand Vizir - Jean-Etienne Liotard, 1702- 1789»
Koca Ragıp Paşa kütüphanesinin ahşap ve Ayetlerden oluşan şamdanlarından ikisi: soldakinde «Men emine bi-l kaderi» (Kaderden emin olursun) ve sağdakine «Ya kaadı-y-el-hâcât» (Ey hacetlerimizi yerine getiren) yazılıdır.
Two wooden chandeliers o f Koca Ragıp Paşa library..
Ahşap oyma avizelerden ikisi: Soldakinde «Ni'm-el Mevlâ ve ni’m-er-refik» (Ne iyi dost, ne iyi Tanrı) ve sağdakın- de «İnni-men a'mâlü bi-n-niyyât-ül-hâlisât» (İşlerin değeri niyetlerin iyiliğine göre ölçülür) yazılıdır. - Two wooden
chandeliers of Koca Ragıp Paşa library including a Verse of Quran.
Fransızcada sadrazama başka bir karşılık bulunmadığından Büyük Vezir tabirinin kulla nılması gayet tabiidir.
Ayni zamanda Ragıp Paşa’nın türbesinin de bulunduğu yapı, gayet sade ve güzel bir mi marlık eseridir. Hususiyetini teşkil eden ah şap avizelerin kim tarafından ve ne zaman ya pıldığını tesbit edemedimse de incelemelerim sonucunda tesbit edebildiğime göre avize sa yısı onbirdir. Her avize 6 kanattan meydana geliyor. Her kanatta şebekeli oyma dediğimiz dekupaj tekniğiyle belirgin hale getirilen âyet-i
kerîmeler yazılıdır. Bazı avizelerin altı ka
nadında da ayni âyet oyulmuştur. Bazı avize lerin kanatlarında ise 3, bazılarında da 2 âyet okunuyor.
11 avizenin maalesef bazılarında kopmalar görülmektedir. Tabii, bunlar kütüphaneyi ay dınlatmak için kullanılıyordu. Ama bugün, ay dınlatma düzeni değişrmştir. Avizelerin bir kıs mı da bozuktur.
Ayetlere gelince, bunları sayın hocam Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver'in okuma ve yorumuna göre naklediyorum:
Holün tavanındaki avizelerde 6 kanatta 3 tür lü ibâre bulunmaktadır.
1) Biismillâh-Maşâallah (Allah adıyla - Allah korusun)
2) Ve-mâ tevfikî illâ billâh (Başarı ancak Al lahın yardımiyledir)
3) Lâ kuvvete illâ billâh (Allahtan gayri kuv vet yoktur)
Çekme kattaki avize, diğerlerinin yarı bo yundadır, 6 kanatta da ayni âyet vardır:
Yâ Hû (Ya Allah)
Okuma salonundaki avizeler de 6 kanattır ve ayni âyet oyulmuştur:
El’abdü yüdebbir vallahü yukaddir (Kul ted
bir alır, Allahı takdir eder)
Bu avizede tek bir âyet (tabii karşılıklı) ya zılı :
Ni’m-el Mevlâ ve ni'm-er-refik (Ne mübarek
Allah, ne güzel arkadaş)
Bu avizede de bir türlü âyet yazılmıştır:
Men emine bil-kederi emine minel-kaderi
(Kederden uzak kalmak kadere boyun eğmekle olur)
Altıncı avizede, altı kanatta da ayni âyet vardır:
Elhamdülillah ale-t-tevfik (Başarıdan dolayı
Allaha şükür)
Bu avizede de her kanatta tek âyet:
Yâ kaadı-yei-hâcât (Ey hâcetlerimizi yerine
getiren)
Bunda da altı kanatta sıfâtı ilâhiyeden üçü:
Ya hâfız Ya muin Ya Allah (Ey koruyucu, yar
dımcı, ey Allah)
Ayni şekilde altı kanatta da ayni âyet:
İnni min-el a’mâlü bi-nniyyâtü-l hâlisât (İşin
değeri niyetin hâlisi iğiyle ölçülür)
Onbirinci âvizede ise, yine altı kanatta Bes mele! şerife oyulmuştur. Bu avizelerin şüphe siz çok sanatkârane oyulduğu muhakkaktır. Harflerin bazılarında (avizenin en şişkin köşe lerine rastlamak şartiyle )ayrıca hatta ilâve olarak uzun püsküller de sallandınImıştır. Çek me kattaki avizede görüldüğü gibi, yazı tama- miyle süsleyici bir unsur şeklinde kullanıldık tan başka «Hû»nun, daha doğrusu «vav»ın (V' nin) kuyruğu kenger otu yaprağı biçimi verile rek bükülüp uzatılmak suretiyle avizenin bütü nüne bir kandil profili kazandırılmıştır. İşçiliğe gelince, bilhassa kavisler tek kelimeyle mü kemmeldir. İstif ise, harflerin başı dış deko rasyondaki hareketliliği, e lf’ler ve keş:deier ise avize gövdesini teşkil edecek şekilde dü zenlenmiştir.
Ragıp Paşa kütüphanesindeki avizelerden bir başkası. Bunda «Yâ kâfi-yel mühimmât-allah» (Ey bütün mühim şeylere yeten Allah) yazılıdır. - Another chandelier of
Ahşap âvizelerde «Besmeie-i Şerife». - The «Besmele»
on wooden chandelier.
WOODEN
CHANDELIERS
IN THE
KODJA RAC IP PASHA
LIBRARY
Nermin Kirdar KALYONCU
The gate leading into the Ragip Pasha Library used to lie well below the level of the street with only the inscription over it clearly visible. As a result most of us passed this centuries’ old building by every day without really notic ing it. The founder of the library was less famous for his architectural works than for his witty sayings, and for his humorous ex changes with Fitnat Hamm and the poet Has- met. The Divan in which his poems were col lected was published in Egypt in beautiful
Ta’liq script.
Prof. Dr. Siiheyl Llnver came across a picture of Ragip Pasha in the National Portrait Gallery in London. This had been painted by the French artist Jean-Etienne Liotard (1702-1789), who visited Turkey in the years 1738-1742. Here Ragip Pasha is portrayed as quite a young man (he died in 1763) wearing the ceremonial tur ban of a vizier.
The library building, which also included the Pasha's tomb, is a work of great beauty and simplicity. One of its special features consists of the eleven wooden chandeliers. Unfortuna tely I have been unable to discover when or by whom these were made. Each chandelier is composed of six sides with sacred verses from the Qur’an carved in open lattice work on each. In some of the chandeliers the same verse is carved on all six sides, while in others there are two verses on each side and in oth ers as many as three.
These were used to illuminate the library, but now that other means of illumination are em ployed, the chandeliers have fallen into neg lect and some of the sides are broken or missing.
47
Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi
