Haşan Âli Yücelin
eğitim ve bilim
tarihimizdeki yeri
Osman Bahadır
A
ydınlanm a kavramını çeşitli biçimler de tanımlayabiliriz. Örneğin, aydın lanm a kul toplum undan yurttaş top- lum una geçiştir. Ya da her türlü dogm atik ve geleneksel düşüncelerin egemenliğinin, yerini aklın ve bilimin egemenliğine bırakmasıdır. Ay dınlanma, kendiliğinden ya şa yan insan top- lumlarının doğa yasalarını kavram aya başla ması olarak da tanımlanabilir.Aydınlanm a sürecinin uzun bir evrimi vardır. Ancak bazı dönemlerde bu süreç yüksek bir hızda seyredebilir. H aşan Âli Y ü cd 'in Milli Eğitim Bakanlığı yaptığı 1 9 3 8 -1 9 4 6 yılları işte böyle bir dönemdir.
Yaklaşık sekiz yıllık bakanlığı süresince H aşan Âli Yücel, etkileri gü n ü m ü ze dek güçlü bir biçimde yansıyan büyük kültürel dönüşüm lere dam gasını vurmuştur. O 'nun , 5 0 0 'e yakın Batı ve D o ğ u klasik eserini Türkçe'ye kazandır mış olması, sadece bu olgu bile, gerçek bir a y dınlanm a öncüsü olarak tarihteki yerini alması için yeterlidir. Cumhuriyet Türkiyesi'nde d o ğ m uş olan tüm eğitimli insanlar, 6 0 Tı yıllara ka dar temel olarak bu eserlerle düşüncelerini bi çimlendirdiler. A m a YüceTin Türkiye'nin kültü rüne ve aydınlanm asına katkıları bu eserlerle sınırlı değildir. Savaş yıllarının zor koşullarında çeşitli konularda, mesleki ve edebi dergiler ve ansiklopediler O 'n u n öncülüğünde yayımlandı. 12 Eylül hareketiyle yok edilen üniversite özerk liği, ilk kez O 'n u n çabalarıyla gerçekleşmişti. Köylü gençleri iş ve yaşam içinde eğitme ilkesi ne bağlı olarak bütün yurtta Köy Enstitülerinin kurulması da Tonguç'la birlikte O 'n u n eseridir.
Öte yandan, resim, heykelcilik, müzik g i bi sanatların desteklenmesi ve teşvik edilmesi, genel olarak sanatın, halkın kültür düzeyinin yükseltilmesinde bir araç olarak görülm esi Yü cel çizgisinin temel bir özelliğidir. A nkara D ev let Konservatuvarı kuruluş yasası Yücel tarafın d a n 19 4 0 'ta çıkarıldı. Dilin sadeleştirilmesi, ders kitaplarının standartlaştırılması, mesleki ve teknik okulların yurt düzeyinde yaygınlaştı rılması, eski eserlerin korunm asının ve müzeci liğin teşvik edilmesi O 'n u n diğer çalışm alann- dan bazılarıdır.
H aşan Âli Yücel, bir eğitim bakanı olarak bu alanlardaki öncülüğünün yanı sıra çeşitli konulardaki 6 0 'a yakın eseriyle kişisel çalışma larıyla da Türkiye'nin aydınlanm asına katkıda bulunmuştur. O 'n u n bütün eserlerinin iki temel özelliği vardır; birincisi, gerçek yol gösterici olarak m üsbet bilimi temel almak, İkincisi ise tam anlam ıyla bir yurttaşlık bilinci yaratmak.
1946'da, aydınlık düşm anı Reşat Şem settin Sirer ve ekibinin H aşan Âli Yücel'i tasfiye etmesiyle, Türkiye hâlâ üstesinden gelemediği bir karanlığın içine sürüklenmiştir. Her karanlık ortamda görüldüğü gibi, burada da, H aşan Âli YüceTin hem izleri, hem de aydın kimliği karar tılmak istenmiş ve bunda da ne yazık ki, büyük ölçüde başarılı olunmuştur. Bu nedenle doğum un un 100. yılında H aşan Âli Yücel'i a n mak, on dan ışık almış olan kuşakların, sadece vefa borcuyla sınırlı olm ayan bir yurttaşlık görevidir.
Gene! aydınlanm a mücadelemizi daha ileri noktalara götürm e hedefine hizmet eden bir çabadır. H a şa n Âli Yücel, 20. Yüzyıl Türkiye si'nde, yüzyılın ikinci yarısını en çok etkilemiş bir birinci yarı eğitimcisidir.
Taha Toros Arşivi
