M E K T U P L A R D A N Osman Senemoğlu
s ı , m
Rıza Tevfik’ten E dw ard Browne’a
Yeniköy,28 Ekim 1321(1903) • M uallim-i Faziletmend Profesör( 1 )
Edward Browne Cenaplarına
Üstad-ı M uh teremim Efendim Hazretleri
Tarih-i Edebivat-ı Osmaniye’nin beşinci cildine giriş olmak üzere bendenize lütfen göndermiş
bul unduğunuz gözlemlerinizi aldım ve büyük birdikkatle okudum, böyle önemli bir görevin erdemli ellerinize verilmiş olması gerçekten çok yerinde bir seçimdir. Zat-ı âlilerinize bu konuda küçük bir hizmet edebilirsem bendeniz için şereftir. Buna dayanarak bir eleştiri yazısı hazırladım. Bilgilerinize sunuyorum.
Biraz geciktimse bağışlamanızı dilerim. Bazı şair ve yazarlara ilişkin olmak üzere özetlediğim düşünceleri güçlendirme zorunluluğundan yine o zatların yapıtlarından bazı belgeleri ortaya çıkarmak gerekti. Acizane mektubumun gecikmesine bundan başka bir neden yoktur.
İncelemenizin genel yapısına ve temel bölümlenmesine hiçbir önemli kusur bulunamaz, şimdiki durumuçok iyidir. Yalnızbiriki noktasuhakkındabirikisözsöyledim.Ondanbaşka,Akif,Reşid, Cevdet, M ünifve Ahmet Vefik paşalar için bazı eleştirileryazarak yapıtlarından örnekler
gösterdim ki bunlar ancak ayrıntı bölümünde yer alabilir. Eğer bu maruzatım tarafınızdan dikkate alınacak kadardeğer taşırsa bundan övünçduyarım. Üstün saygılarımın kabul buyrulmasını ve teveccühlerinizin sürmesini istirham ederim efendim. •
(1) Yaklaşık anlamım güncelTürkçeye aktardığımız bu mektubun özgün metni şöyle: “Muallim-ifaziİetmend profesör Edward Browne cenaplarına.
Üstad-ı muhteremim efendim hazretleri, • p
Tarih-iEdebiyat-ı Osmaniye’nin 5. cildine mukaddime olmak üzere-lütfen bendenize- irsal buyurmuş olduğunuz mütalaatı aldım ve kemal-i dikkatletetebbu ettim. Böyle bir hizmet-i mühimme ve meşkûrenin uhde-i fazilanelerine tefviz edilmişolması hakikaten bir tevcih-ivecihtir.Zat-ı âlilerine bu hususta cüzi bir hizmet edebi lirsem bendeniz için şereftir. Binaen aleyh bir mülahaza-itenkidiyetertib ettim. N azargâh-ıfâzilanelerlne arz ediyorum. Biraz geciktimse atfınızı istirham ederim. Bazı şuarâ ve muharririne ait olmak üzere bast ettiğim mülahazatı tahkim etmek mecburiyetiyle yine o zatların eserlerinden bazı vesaik-im u'tebere (documents) irad etmek lazım geldi. Mektub-u acizaneminteehhurunebundan başka birsebebyoktur.
Mukaddimenizin heyeti umumiye ve taksimat-ıesasiyesine hiç bir mühim ta’riz ikame edilemez, vukuu hale pek mutabıktır. Yalnızbiriki noktası hakkında bir iki söz söyledim. Ondan maada Akif, Reşit, Cevdet, Münif ve Ahmet Vefjk paşalar için bazı mütalaat-ıtenkidiyye beyan ederek eserlerinden numune gösterdim ki, bunların ancak tafsilat-ı bahse teallukı olabilir. Eğer bu maruzatım zat-ı fazilanelerine şayan-ı nazar görülecek kadar kıymeti haizolursa iftihar ederim. Baki ihtiramat-ıfaikamın kabul buyrulmasını ve teveccühatınızın devamını istirhamederimefendim. Muhlisiniz” Dr. ReezaTowfeek İskoç kökenli Türkolog Elias John Wilkinson Gibb’in dev çalışması The History o f Ottoman Poetry’nin, Rıza Tevfik 'in deyişiyle “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”nin, gerek hazırlanmasında, gerekse Gibb öldükten sonra yapıtın bitirilmesinde büyük katkısıolan EdwardG. Browne,kimi bölümlerin denetlenmesi için Rıza Tevfik'in yardımını istemiştir. Bıı mektubu, E.G. Browne 'un kızı aracılığıyla 1970’te ' Cambridge’te Yavuz Senemoğlu’ya iletilen ve Rıza Tevfik 'in İngilizlerle çalışmalarını daha yakından tanıma olanağı verecek bir dizi mektup arasından seçtik.
Rıza Tevfik (Bölükbaşı, 1869-1949), tıp öğrenimi görmesine karşın, siyasal etkinlikleri ve yazınsal çalışmalarıyla
tanınmıştır.
II. Meşrutiyet ’te Edirne milletvekili seçilen Rıza Tevfik, Damat Ferit Paşa ’nin m aarif nazırı (eğitim bakanı) oldu. İstanbul’daki Milli Mücadele yanlılarım işgal kuvvetlerine ihbar etmesi, Sevr Antlaşması ’nı imzalayan heyette görev almasınedeniyle 1922yılında, Türkiye Büyük Millet Meclisince yurtdışına sürgüne yollandı. Yirmi yılı aşan sürgünün büyük bölümünü Ürdün’de geçiren Rıza Tevfik, özellikle İstanbul’un işgali sırasında Ingilizlere duyduğu yakınlıkla bağımsızlık yanlılarının eleştirilerine hedefolmuştur.
Yazınsalçalışmalarındaönceleri Tevfik Fikret ve Abdülhak Hâmid’in etkisinde kalan Rıza Tevfik, aruz kurallarına uygun şiirler yazmış ancak sonradan halk şiiriyle tekke şiiri
geleneklerine yakınlık duymuştur. Bukaynaklardan esinlenerek yazdığı koşma ve nefesler, içten anlatımıyla kimi çevrelerde beğenikazanmıştır. Bektaşi etkisinde yazdığı şiirlerindeyse zevk ve içkinin sevincini anlatmış, ancak bu şiir türlerine bir yenilik katmayı başaramamıştır. Şiirlerini Serab-ı Ömrüm başlığı altında toplayan Rıza Tevfik, felsefe, yazın ve yazın tarihi üstüne de kitaplar yazmıştır. “Ermeden gülşenin
devr-imatemi/ Dedik şadedelim köhne âlemi/ Serbaz âşıkların
yari, hemdemi / Bezm-i muhabbete sela okundu / A sude canları
hep uyandırdık I Umman-t vahdeti dalgalandırdık I Aşkın çerağını yaktık yandırdık / Pervane gönüller nura meftundu. ”
