TuNç
ÇA~I'NDA ORTA KARADEN~Z BÖLGESI VE
KELK~T HAV'ZASI YERT.E~MFI.ER~~
~EVKET DÖNMEZ'
Bu makalede konu edilen co~rafi alan, bat~da Samsun ilinden do~uda Bayburt iline kadar uzanan bölgenin kara kesimini kapsamaktad~r. Kabaca Do~u Karadeniz Bölgesi hinterland~~ olarak da adland~r~labilecek bu bölgeyi konu olarak seçmemizin nedeni, s~n~rl~~ da olsa ~imdiye de~in yap~lan arke-olojik çal~~malar~~ bir araya getirmek ve bunlar~n sonucunda bir yerle~me ar-keolojisi de~erlendirme çal~~mas~~ yapmakt~r. Konu edindi~imiz bölgenin en önemli akarsuyu olan Kelkit Çay~~ (Lykos), vadisinin co~rafi elveri~lifi~i ne-deniyle ayn~~ zamanda Orta Karadeniz Bölgesi ile Kafkasya ve Bat~~ kan aras~nda bir ticaret yolu olarak da kullan~lm~~~ olmal~d~r. Ye~il~rmak'm (his) ana kollar~nda!' biri olan Kelkit Çay~lnm uzunlu~u 320 lun.'dir. Gümü~hane ili s~n~rlar~~ içinden do~an Kelkit Çay~, Giresun dinin güneyinden geçerek Tokat ilinin Re~adiye, Niksar ve Erbaa ilçeleri üze~inden Amasya ilinin Ta~ova ilçesi yak~nlar~nda Ye~il~rmakla birle~ir. Kelkit Çay~~ Havzas~'mn bat~~ bölümünü (bkz. Harita I) Ta~ova ile Sivas dinin Koyulhisar ilçeleri aras~ndaki bölge olu~turur (Res.1). Bugüne de~in arkeolojik aç~dan iyi ara~t~r~lm~~~ olan bu bölgede pek çok Tunç Ça~~~ yerle~mesi saptanm~~t~r. Si-vas ilinin Su~ehri, Giresun dinin ~ebinkarahisar, ~iran ve Kelkit ilçele~inin olu~turdu~u Kelkit Çay~~ havzas~n~n do~u bölümündeki (bkz. Harita 2) ara~t~rmalar henüz çok yetersiz olmas~na kar~~n, Bayburt ilindeki ara~t~rmalar söz konusu bu yöreye az da olsa ~~~k tutmaktad~r.
Samsun
Samsun dinde' Protohisto~ik Ça~'da en yo~un yerle~me Alaçam-Bafi-a-19 May~s yöresindedir. Buradaki merkezler ~lk Tunç Ça~~~ ile Orta Tunç
Doç.Dr. ~evket Dönmez, ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Protohistorya ve tinasya Arkeolojisi Anabilim Dal~, Fen FIT 34459-~stanbul, Türkiye.
Samsun ilindeki ara~t~rmalar için bkz. Alk~m I972a: 422-426; Allurn 1972b: 56; Alk~m 1973a: 435-438; Alk~m 1973b: 62-65; Alk~m 1973c: 5-16; Alk~n> 1974a: 23-28; Alk~m 1974b: 553-556; Alk~m I974c: 50-53; Alk~m 1975: 5-12; Alk~m I976a: 717-719; Alk~m 1976b: 42-44; Mum 1978a: 542-547; Alk~m 1978b: 23-27; Alk~m 1982: 3-9; Allum/Alkun/Bilgi 1988; Alk~m/Alk~m/Bilgi 2003; Bilgi 1990a: 211-220; Bilgi 1990b: 25-28; Bilgi 2000: 109-127; Bilgi
Ça~~~ I ve ilde yerle~im görmü~lerdir. Bu yerle~im yerleri ikiztepe, Tedigün (Tödü~i.~n) Tepe, Kel(e)be~~ Tepe, Azay Tepe, Tepe Tarla, Elmack Tepe, Tepecik, Kara~eyh Tepesi, Ömer Usta Çiftli~i (Evren U~a~~), Pa~a~eyh Tepesi (Res.2), Kat~rdam~-Tepecik, A~a~~~ Tepe, K~zkayas~~ (Gelinkayas~), Kolay-Tepecik, Hac~baba Tepesi ve Kirmencik-Tepedk'tir. Bafra Ovas~~ çevresinde saptanan baz~~ yerle~melerde ise yaln~zca ilk Tunç Ça~~~ iskân~~ oldu~u gözlenmi~tir. Bu yerle~meler ~unlard~r; Bak~rdere Tepesi ve Kocakaya. Bafra Ovas~'n~n do~u k~sm~nda kalan Yi~ider Tepesi'nde ise Geç Kalkolitik Ça~'dan sonra ~lk Tunç Ça~~'nda iskân olmam~~, sonraki yerle~im Orta Tunç Ça~~'nda gerçekle~mi~tir.
Kolay yak~nlar~nda yer alan ve ~imdi çok büyük bir k~sm~~ Alt~nkaya Ba-raj~'mn alt~nda kalan Bengü Köyü, K~z~l~nnak'a (Halys) bakan son teraslar üzerinde konumlanm~~t~. Burada yer alan düz yerle~im yerinde U.B. Allum'~n ara~t~rmalar~ndan önce J.A. Dengate taraf~ndan yüzey ara~t~rmas~~ yap~lm~~~ ve tarla sürülürken ele geçti~i bildirilen birkaç tunç baka ile bir çift tunç çalpara ara~t~rmac~~ taraf~ndan Son Tunç Ça~fna tarihlendirilmi~tir2. Baha ile Alaçam aras~nda komunlanm~~~ olan Sivritepe, Gökçebo~az Tepe (Ali Osman Tepesi), Dedetepe ve ~irlek Tepe (Cirlek Tepe/Ku~çular Höyü~ü/Ho~kadem Tepesi) (Res.3) gibi pek çok önemli yerle~mede de ilk ve Orta Tunç ça~lar~~ yerle~imlerine i~aret eden çanak-çömlek parçalar~~ ele geçmi~tir. Ayn~~ yörede C. Burney 1955 y~l~nda bir yüzey ara~t~rmas~~ yapm~~~ ve Gökçebo~az Tepe ile ~irlek Tepe'yi arkeoloji dünyas~na tan~tm~~t~r3. C. Burney, ~irlek Tepe'de ele geçen çanak-çömlek parçalar~n~n Dündartepe (Res.4), Tekkeköy ve ikiztepe ile tam bir benzerlik içinde oldu~unu be-lirtmi~tir. C. Burney, Gökçebo~az Höyü~ü'nde ise ilk Tunç Ça~~~ ve Orta 200Ia; Bilgi 2001b: 1-35; Bilgi/Atasoy/Dönmez/Summerer 2002: 279-296; Bilgi/Atasoy/ Gökçe/Dönmez 2003: 41-50; Bilgi/Atasoy/Dönmez/Ulugergerli 2004: 87-96; Burney 1956: 179-203; DinçoI/Yakar 1974: 563-582; Dönmez 1999: 513-536; Dönmez 2000a: 229-244; Dönmez 2000b: 330-334; Dönmez 2001: 302-307; Dönmez 2002a: 873-903; Dönmez 2002b: 243-293; Göko~lu 1952; Inan 1947: 119-132; K~z~ltan 1992: 213-241; Kökten 1941: 121-124; Kökten 1944b: 659-689; Kökten/Özgüç 1940a: 413-419; Kökten/özgüç 1940b: 25-28; K~5kten/Özgüç 1940e: 13-16; Kökten/özgilS/02139Ç 1945: 361-400; özgüç 1941: 637; 0286S 1948: 393-419; Özsait 1988: 239-256; Özsait 1990b: 124-130; Özsait I999b: 89-107; Özsait 2000b: 335-341; Özsait 2001: 307-312; Özsait 2003: 127-140; Özsait 2004: 273-284; Yakar/Dinçol 1974: 85-99; Çevik 1995: 52-55.
2 Dcngate 1971: 199; Dengate 1978: 258. 3 Burney 1956: 182.
KELKIT HAVZASI YERLE~NIELF_R~~ 415 Tunç Ça~~~ yerie~imlerine i~aret eden çanak-çömlek panalan buldu~unu be-lirtmi~tir.
Samsun il merkezinde saptanan yerle~meler Dündartepe
(Res.4),
Kara-samsun Hörii~ü (Res.5), Ba~~ Tepesi, Dedeüstü Tepesi, Akalan4, Göktepe,(Res. 6),
Diklim Tepe ve Kaleyeri Tepesi'dir. Bu yerle~melerin tümüne ilk ve Orta Tunç ça~la~~nda yerle~ilmi~~ oldu~u belirlenmi~tir.. Yaln~zca Büyük Oyumca Teperde ~lk Tunç Ça~fr~dan sonra herhangi bir yerle~im ol-mam~~ur.Samsun'un do~usunda yer alan Ye~il~rmak Havzas~~ ve yak~n çevresinde bugüne de~in yo~un bir yerle~im dokusima ras .• ~~ A ~~ur.. Yalmaca„ Tek-keköy ile Çar~amba'run güneyinde Tepecik (Rn~.6) ve Kilise Tepe, Ayvac~k-Tünbü Tepe ve Asarc~k-Koyuncuo~iu Höyük yerle~meleri saptanm~~t~r. Tekkeköy hariç, di~er yerle~meler do~al tepeler üzerine konumlar~m~~-lard~r. Tekkeköy'ün (Res.7) hem ~lk ve hem de Orta Tu~liç ça~lar~n& iskan edildi~i bilinmektedir. Tepecik, Kilise Tepe ve Tünbü ise yaln~zca ~lk Tunç Ça~~'nda yerle~im gördükleri anla~~lmt~ur.
Vezirköprü ilçesinin hem M.. 3.. biny~lda ve hem de M.Ö. 2. biny~lda yo~un olarak yerle~im gördü~ü anla~~lmaktad~r'. Vezirköprü yöresinde saptanan ~lk Tunç Ça~~~ yede~melt~ri Çörlen Tepe,. Keltepe, Do~an Tepe, Kurudere, Ya~~nözü-Çakmak, Küçükkaile, Oymaa~aç Höyük (Höyük Tepe)
(Res.8), Yeltepesi ve Sivri Tepe'dir.. Bunlar~n içinde yaln~zca Gyzeraa~aç Höyü~'ü, Keltepe, Küçükkale ve Sivri Tepe'de Orta Tunç Ça~~~ yerk~imi saptanm~~t~r. Vezirköprü yerle~meleri içinde Oy~rsaa~aq Höyük (Res.8) çok önemli bir yer tutmaktad~r. J.A. Derigate burada buldu~u bir m~zrakucu ile bir hançeri M.Ö. 3. biny~bin ikinci yar~s~na tarihlemi~tir:. Vezirköprü ~ehir merkezinin ku~~ uçumu 7 km. kuzeydn~usunda ve Oymaa~aç Köyü'nün 500 m kadar bat~s~nda konumianzar~~ olan Ornaa~aç 1-löyü~ia'nde (Res,9-11) yasad~~~~ kaz~larla aç~~a ç~ka~rttl~n~~~ bulunan bir yer alt~~ yap~s~n~n kal~nt~lar~~ saptanm~~t~r6. Bu mimari bulgular ve yerle~me yüzeyinde ele geçmi~~ olan baz~~ çanak-çömlek parçalar~,. Oymaa~aç. Höyü~ü'nün M.Ö. 2. biny~lda yani Orta ve Son Tunç ça~lar~nda savunma alt~na al~nm~~~ büyük ve önemli bir yerle~me oldu~una i~aret etmektedir.
4 Dönmez 2004: 67-91; Dönmez .2006: 26-29. 5 Çevik 1995: 54.
Havza yöresinde saptanan höyüklerin yedi tanesine ~lk Tunç Ça~~'ndan sonra Orta Tunç Ça~~'nda da yerle~ildi~i anla~~lm~~t~r. Bu yerle~meler Tepecik, Çe~tepe, Patlanguç Tepe, Dökme Tepe I, Hakim Tepe I ve Cin Tepe I'dir. Bu yörede yer alan ~lk Tunç Ça~~'ndan sonra terk edilmi~~ bulunan di~er höyüklere ise ya bir daha hiç yerle~ilmemi~~ ya da Orta Demir Ça~~'nda yerle~ilmi~tir7. Söz konusu bu ~lk Tunç Ça~~~ yerle~meleri düz bir yerle~me olan Manevra Tepe, Cin Tepe II, Hakim Tepe II (Bekdi~in Tepe), Cevizba~~~ Tepesi, Çam Tepe, Bacas Tepe, Kayal~~ Tepe, Garco Tepe, Ören Tepe, ~eyh Safi Tepesi', Kömürlük Höyü~ü, Muhlis Tepe ve Boyal~'d~r.
Ladik ilçesinde yer alan yerle~melerin yaln~zca birkaç~~ ~lk Tunç Ça~~'ndan sonra terkedilmi~~ ve yeniden iskan edilmemi~tir'. Bunlar A~c~tepe, A~a~~~ Belenaca Tepe, ~nkaya, Kurban Tepe, Dolma Tepe, Kireçlik, Çak~r Höyük, Aç~kl~~ E~me Höyük, ~nboynu Höyük, Dök~ne Tepe, Kahpe Tepe, Destimen Tepe, ~bi, Alaba~~ Tepe, Do~anka~~ ve Kemalyeri'dir. Ladik yöresindeki di~er höyüklere ~lk Tunç Ça~~'ndan Orta Tunç Ça~~'na kadar kesintisiz olarak yerle~ilmi~tir. Bu yerle~meler ~unlard~r; Dedealt~~ Tepesi, Tombul Tepe, Kaletepe, Kümbet Tepe, Kilise Tepe, Dev~erkaya Tepesi, Sar~gazel, Köyiçi Tepesi//kizari' (Res.12), Salur-Yüktepe, Budakdere-Köyyeri Höyük ve M~hl~~ Tepe. Ayr~ca, M.Ö. 2. Biny~lda surla çevrili olan Sab~r Höyük'ün Son Tunç Ça~~'nda yani Hitit imparatorluk Ça~~'nda da iskân edildi~i dü~ünülmektedir".
Kavak ilçesinde ise, Güney Tepesi, Tepesidelik Tepe ve Kaletepe olmak üzere 3 yerle~me ~lk Tunç Ça~~~ sonunda terk edilmi~~ ve bunlar bir daha iskan edilmemi~tir. Di~er yerle~melere hem ~lk Tunç hem de Orta Tunç Ça~~'nda yerle~ildi~i saptanm~~t~r. Bunlar Kaledoru~u (Res.I3), Dingilkalecik Tepe, Danabasan Tepe, Hac~baba Tepesi ve Aytepe'dir
(Res.14). Ço~u Samsun-Kavak yolu üzerinde ya da yak~n~nda yer alan bu
yerle~meler, olas~l~kla Orta Karadeniz ile Orta Anadolu bölgeleri aras~ndaki bu ana yolu kontrol alt~nda tutuyorlard112.
Çevik 1995: 54-35. K~z~ltan 1992: 230. 9 Çevik 1995: 55. I° Dönmez 2005: 65-109. ~ l Yakar/Dinwl 1974: 92. 12 Çevik 1995: 55.
KELKIT IlAWASI YERLE~MELER' 417
Amasya
Yak~n y~llara de~in Amasya" ili s~n~rlar~~ içinde bilinen M.Ö. 3. biny~l~~ ve M.Ö. 2. biny~l~~ yer le~melerinin say~s~~ çok s~n~rhyd~. Bunlardan üçü Suluova'da bulunan ve ~.K. Kökten taraf~ndan rapor edilmi~~ olan Kümbet Tepe (Alevi Tepe), Kilise Tepe ve Kurnaz Tepe'dirm. Di~eri de Amasya'n~n güneyinde yer alan Mahmadar'd~r". Bu yerle~melerin ortak özelli~i hepsinde güçlü bir ~lk Tunç Ça~~~ iskân~n~n olmas~d~r. Ancak, önce M. Özsait daha sonralar~~ da taraf~mdan geli~tirilen yüzey ara~t~rmalar~~ so-nucunda, ~lk, Orta ve Son Tunç ça~lar~nda yani M.Ö. 2. biny~l~n Demir Ça~~~ ba~lang~c~~ olan M.Ö. 1200 y~llar~na de~in Amasya'n~n yo~un olarak iskân edilmi~~ oldu~u anla~~lm~~ur. Kelkit Nehri'nin bat~dan gelen Ye~il~rmakla birle~ti~i ve gerçek Ye~il~rmak'~~ olu~turdu~u yer olan Amasya'n~n Ta~ova ilçesi ile Tokat'~n Erbaa ilçesi aras~ndaki alan~n bat~s~nda, Amasya'n~n Gümü~haaköy, Hamamözü, Merzifon ve Göynücek ilçeleri ile Merkez ilçe bulunur. Söz konusu bu ilçelerde saptanan yerle~melerin önemli bir bölümüne Tunç Ça~~'nda yaln~zca ~lk Tunç Ça~~'nda yerle~ilmitir. Bu yerle~meler ~unlard~r; Gümü~hac~köy ~lçesi'nde Hac~pmar~~ (Karacaören II), Demirci Tepe I, Demirci Tepe II, Ç~kr~kç~n~n Tepe, Niyazbaba Tepesi, Asarak-Çaltepe, Kartalkaya, Akkaya, Fatma P~nar~, Gaffar Dede I, Gaffar Dede II, K~zlarkayas~, Sultançay~r~, Çömezler ve Salim- Höyük; Hamamözü ~lçesi'nde Tekke Tepesi, Yeniköy, Çittirin Bay~r, Paral~~ Tepe II, Karata~~ Tepe II, Tereba~~~ ve Ekinalan~; Merzifon ~lçesi'nde Haabayram~n Tepe, Bel Höyük, Mercan Suyu, Yukar~bük Yayla Höyük, H~d~rl~k-Akkaya, Kara Mustafa Pa~a Höyük, Maltepesi, Göletüstü-Kelitba~~, Çobanören, Bakacaklar Mevkii, Kayadüzü Yayla Höyük, Civek Tepe, Üçta~~ Höyük, Kötüköy Yayla Höyük, Kurt Siv~-isi, Ortaova Höyük, Tavuk Tepesi, Çipil ve Çay~rba~~; Suluova ~lçesi'nde O~ulba~~, Kanatp~nar (Devret), A~~tepe Kalesi, Türkmenlik, Bekçi Tepesi, Göllüba~lar, E~rektepe, Sar~kaya, Ahlatl~k Mevki ve S~rt Mevki; Merkez ~lçe'de Dökme Tepe; Göynücek ~lçesi'nde Çaylak De~irmeni, Yaln~ztepe, Kavançay~r ve Ayval~p~nar II; Kelkit Nehri'nin Ye~il~rmakla birle~ti~i bölge olan Ta~ova
13
Amasya ilindeki ara~t~rmalar için bluz. Bilgi 20011>: 1-35; Çevik 1995: 55-60; Dönmez 1999: 513-536; Dönmez 2000a: 229-244; Dönmez 2000b: 330-334; Dönmez 2001: 302-307; Dönmez 2002a: 873-903; Dönmez 2002b: 243-293; Kökten/özgüç/Özgüç 1945: 361-400; özsait 1989: 287-300; özsait 1990a: 367-380; Özsait 19901>: 124-130; <5zsait 1991: 45-54; Özsait 1998: 143-162; Özsait 20001): 335-341; özsait 2001: 307-312; özsait 2003: 127-140; Özsait 2004: 273-284; özsait/Dündar 1997: 171-192; Özsait/Koçak 1996: 273-292; özsait/özsait 1998: 457-468; Özsait/özsait 2002: 527-552.
Kokten/Ozguç/Ozguç 1945: 396; Çevik 1995: 55-56.
IS
Ko~ay/Akok 1950: 481-485; Çevik 1995: 56.
~lçesi'nde ise Ilg~ncak I, B~dak, Korama P~nar', Çambükü, Çömleklik,
Akyaz~~ Tepesi, Umutlu Höyük ve Belevi-~kiztepe I'dir. Genye kalan yerle~melere hem ~lk Tunç Ça~~~ hem de M.Ö. 2. biny~lda yerle~ildi~i anla~~lmaktad~r. Bunlar Gümü~haaköy ~lçesi'nde Karacaören I, Ka-dimpman, Selçuk, Gevron, Kalecik Tepe, ~smail P~nan, Kabalak Deresi, At A~~l~, Susuz Tarla, Kayaba~~~ I, Kayaba~~~ II ve Bekçi Tepesi; Hamamözü
~lçesi'nde Kale Tepe, Paral~~ Tepe I ve Karata~~ Tepe I; Merzifon ~lçesi'nde
Al~ak Höyük, Onhoroz Tepe, Büyük Küllük Tepe, Küçük Küllük Tepe,
On-horoz P~nar', Alia~a P~nar', Karatepe-Büyüktepe, Alacap~nar Tepe
(Hayrettin I), Delicik Tepe (Hayrettin II), Samadolu Höyük, Mercimekli Tepe, Kocatepe, Aksungur Höyük, Tilki Tepesi, Kavakp~nan, Hamam Te-pesi, Küçük Tepe, Alt~ntepe ve Körceviz; Suluova ~lçesi'nde, Yo~urtçubaba
ve Derea~~l Tepesi (Res.15); Merkez ~lçe'de Oluz Höyük (Yass~~ Höyük)
(Res.16), Do~an Tepe, Türkmenlik Tepe (Res.I7), Sanme~e Tepesi ve
Gökhöyük; Göynücek ~lçesi'nde Gediksaray Höyü~ü, Kocamantepe, Toklu-tepe, Cinlitepe ve Ayval~p~nar I ile Ta~ova ~lçesi'nde Sonusa-Kabayar Höyük, Mülkbükü, Ekiztepe, Ku~~ Tepesi, Ansal- Kalesi, Yenip~nar, Kütüklük
ve Kale-H~zarönü Tepe'dir (Res.18). Amasya ~li yerle~meleri içinde özellikle
taraf~mdan saptanan 3 yerle~me olan Merzifon-Alacap~nar Tepe (Hayrettin
Merkez ~lçe-Oluz Höyük (Yass~~ Höyük) (Res.16)" ve
Göynücek-Gediksaray Höyü~ü' hem boyutlar~~ bak~m~ndan ve hem de ~lk Tunç Ça~~~ ba~~ndan Roma Ça~~~ içlerine de~in uzanan tabakala~malanyla dikkati çelunektedir. Yakla~~k olarak 200 m. çaplan ve 10-15 ~n. civar~ndaki yükseklikleriyle çok yo~un M.Ö. 2. biny~l iskanlarma sahip bu büyük yerle~meler, büyük olas~l~kla Hititler'in Ka~kalar'a kar~~~ askeri amaçlarla kurmu~~ olduklar~~ ileri karakollard119.
Tokat
Tokat ilinde Kelkit Vadisi'ndeki en önemli yerle~me Horoztepe'dir'.
Horoztepe düz bir ~lk Tunç Ça~~~ yerle~mesi ile ayn~~ döneme ait yak~n~ndaki yerle~im d~~~~ bir mezarl~ktan olu~maktad~r. Buradaki kaz~~ 1956 y~l~nda T.
16
Do-nmez 2000a: 235; Dönmez 2000b: 331; Dönmez 2001: 303; Dönmez 2002a: 882-883, Res.17; Dönmez 2002b: 263, Fig.17.
17 Dönmez 2000a: 234; Dönmez 2000b: 331, Fig.4; Dönmez 2001: 303, Fig.4; Dönmez 2002a: 88, Res.24; Dönmez 20021): 270-271, Fig.24.
18 Dönmez 2000a: 234; Dönmez 2000b: 331, Fig.6; Dönmez 2001: 303, Fig.6; Dönmez 2002a: 886, Res.26; Dönmez 20021>: 272, Fig.26.
19 Dönmez 2002a: 888; Dönmez 20021>: 276.
2() I-loroztepe için bluz. Özgilç 1957: 26-27; Özgüç 1966: 1-25; Özgüç/Akok 1957: 201-219; Özgilç/Akok 1958; Tezcan 1960: 13-46.
KELKIT 11AVZASI YERLE~MELER' 419 Özgüç taraf~ndan yap~lm~~t~r. Yaln~zca iki küçük sondaj çukurunda (H ve I) çal~~malar~n yap~ld~~~~ düz yerle~menin üzeri modern mezarlarla kaphd~r. Yap~lan kaz~~ çal~~malar~nda herhangi bir mimari kal~nnya rastlanmam~~t~r. Horoztepe'nin M.Ö. 2. biny~lda da önemli bir merkez oldu~u ~lk Tunç Ça~~~ Mezarl~~~'mn 400 m. kuzeyinde yer alan bir höyükten anla~~lmaktad~r. Höyük üzerinde Hitit imparatorluk Ça~~' na tarihlenen çok say~da çatlak-çömlek parçalar~~ bulundu~u bildhilmi~tir2I. Tokat ilinden bugüne de~in gerçekle~tirilmi~~ olan yüzey ara~t~rmalar~~ ile Horoztepe kaz~s~~ de~efiendi-rildi~inde, ~lk, Orta ve Son Tunç ça~lar~~ yerle~melerinin daha çok Kelkit havzas~~ üzerinde yer alan Erbaa Ovas~'nda konumlanm~~~ olduklar~~ ortaya ç~kmaktad~r. Niksar'dan Re~adiye'ye kadar uzanan dar vadi boyunca ise söz konusu dönemlere ait yerle~melere bugüne de~in rastlanmam~~t~r. C. Burney'in Erbaa ve yak~n çevresinde gerçekle~tirmi~~ oldu~u yüzey ara~t~rmalar~~ s~ras~nda toplad~~~~ çanak-çömlek parçalar~n~n yaln~zca Demir Ça~~'na ait olanlar~n' yay~nlam~~~ olan G.E.S. Durbin, C. Burney'in söz ko-nusu kesimde 11 adet M.Ö. 2. biny~l yerle~mesi saptad~~~n~~ ve söz koko-nusu bu yerle~melerden 9 adedinin ~lk Tunç Ça~~'nda da iskan edilmi~~ bulundu~unu belirtmektedirn. Tokat ili s~n~rlar~~ içinde Kelkit Vadisi civar~nda yerle~melerden önemli bir lusmina ~lk Tunç Ça~~'ndan sonra yerle~ilmemi~tir. Bu yerle~meler ~unlard~r; Erbaa ~lçesi'nde Kabatepe, Kom~utepesi, Kömü~lük, Çernik (Bölücek), Teveri (Koçak), Tepecik, Untepe, Bo~azkesen; Niksar ~lçesi'nde Niksar Höyük ve Re~adiye ~lçesi'nde ise Ça~~ak, Tilkitepe, Doln~atepe, Köyiçi Höyü~ü ve Kömü~armudu. Hem ~lk Tunç Ça~~~ ve hem de M.Ö. 2. biny~l~~ iskanlar~na sahip yerle~meler yaln~zca Erbaa ~lçesi'nde saptanm~~t~r. Bunlar; Hüseyingazi-Kaletepe, Çobantepe, ve Köyönü'dür.
Ordu
Kelkit Nehri Ordu ili s~n~rlar~~ içinden geçmemekle birlikte, Mesudiye ilçesinin güney k~sm~nda yer alan yerle~meler Kelkit Çay~'na co~rafi yalunl~klan nedeniyle Kelkit Havzas~~ içinde de~erlendirilebilirler. Bu
21 özgiiç 1966: 23.
22 Tokat ilindeki ara~t~rmalar için bkz. Burney 1956: 179-203; Çevik 1995: 60-63; Dönmez 2000b: 330-334; Dönmez 2001: 302-307; Durbin 1971: 91-124; özsait 19941>: 113-117; özsait 1999a: 89-107; özsait 2000a: 73-88; özsait 2000b: 335-341; özsait 2001: 307-312; özsait/Özsait 2001: 541-556.
bölgede Mehmet Özsait yüzey ara~t~rmalar~~ gerçelde~tirmi~tir". M. Özsait taraf~ndan Mesudiye'de saptanan ~lk Tunç Ça~~~ yerle~n~elerinin hiçbirinin M.Ö. 2. biny~lda yeniden iskân edilmedi~i gözlenmektedir. M. Özsait konumu ve isimlerini vermeksizin Mesudiye yöresinde Hitit Ça~~~ buluntular~n' veren yerle~im yerlerinin de bulundu~unu belirtmektedir". ~lk Tunç Ça~~~ yede~melerinin 2/3'ünden fazlas~~ M.Ö. 3. biny~l sonunda terk edilmi~~ ve Demir Ça~fna de~in tekrar iskân edilmemi~tir'. Özellikle Mesudiye'nin güney ve güneybat~s~nda bulunan yerle~melerin Geç Kalkoli-tik Ça~'dan sonra yo~un bir nüfusla iskan edildi~i ancak ~lk Tunç Ça~~~ sonunda terk edildi~i sonucu ç~kmaktad~r". Bu yerle~meler ~unlard~r; Harmanc~k, K~r~klar, Körüktepesi, Karga Tepesi, Meydandüzü, Çamaras~~ I, Çamaras~~ II, Güleyan~~ Tepesi, Ça~layankaya, Bekta~~ Tepesi, Esmahan P~nar', Ziyaret Tepesi, Naltepesi, Tepedibi, Karap~nar I, Karap~nar II, Tepetarla, Maltepesi, Sö~ütözü, Ziraat Tepesi, Yaz~tarla, Çukurçay~r, Hohurdan Tepesi, Kuzuluk Bo~az~, Çiftlik Sar~ca, Pilav Tepesi, Yayla Höyük, Harmanyeri Tepesi, Çama~luo~lu Tepesi, Sayaca Tepesi, Il~~ar I, Il~~ar II, Il~~ar III, Atyolu, D~~~lkaya, F~r~~l~k, Abdili Yayla Höyük, Azmikale, Ya~-dere-Bahçeler (Uzunkavak), Çöplük Bostan~, Üçyol, Sahanl~, A~a~~~ Güngörmez I, A~a~~~ Güngörmez II, Yukar~~ Güngörmez I, Yukar~~ Güngörmez II, Yukar~~ Güngörmez III, K~yan, Karababa, Küllüce, Evliya Tepesi ve Buzluk.
Sivas
Kelkit Çay~~ Sivas ilinin kuzeyinde yer alan Koyulhisar ve Su~ehri ilçerinin yak~nlar~ndan geçer (Res.1). Özellikle Koyulhisar ilçesi s~n~ rlar~~ içinde" daha yo~un yerle~meler oldu~unu M. Özsait'in ara~t~rmalar~~ sonucu bilmekteyiz. Yaln~zca ~lk Tunç Ça~~~ iskânlar~~ saptanm~~~ olan bu yerle~meler ~unlard~r; Yeniaslan I, Yeniaslan II, Yeniaslan III, E~riçimen Yayla Höyük, Kuruseki, Kalacuk I, Kalacuk II ve Kalacuk III.
67.
24
Özsaii. 1992: 357-376; Özsail 1993: 311-330; Özsait 1994a: 285-300; Çevik 1995: 63-
25 •• (»sal~~ 1993: 316. • 26 Çevik 1995: 63. 27
Özsait 1993: 312-315; Çevik 1995: 63.
KELKIT 11AVZASI YERLE~MELER' 421
Giresun
Kelkit Çay~~ Giresun ilinin güneyinden ~ebinkarahisar ve Çamoluk ilçeleri yak~ndan geçmektedir. Ancak bu bölgelerde bugüne de~in herhangi bir ara~t~rma yap~lmam~~~ olmas~~ nedeniyle, yörenin yerle~meleri hakk~nda bilgi sahibi de~iliz.
Erzincan
Kelkit Çay~~ Erzincan dinin Refahiye ilçesinin kuzeyinde Koymat ve Seme dereleri ile birle~mektedir. Bu alanda bugüne de~in sadece iki yerle~me saptanm~~t~r; Cengerli ve Tombultepe. Söz konusu bu yerle~melerin yaln~zca ~lk Tunç Ça~~'nda iskan edildi~i anla~~lm~~t~r.
Gümü~hane
Gümü~hane ili s~n~rlar~~ içinden kaynaklanan Kelkit Çay~, nehire ad~n~~ veren Kelkit ve ~iran ilçeleri yak~nlar~ndan geçer. Ancak bu yörelerde de kayda de~er ara~t~rmalar yap~lmad~~~ndan dolay~, bölge yerle~meleri hakk~nda bilgi sahibi de~iliz.
Bayburt
Bu yaz~n~n konusu d~~~nda olmas~na kar~~n, Kelkit Vadisi'nin do~usunda yer alan Bayburt ili, Çoruh Vadisinin bat~~ bölümünü kapsamaktad~r. Hiç ara~t~r~lmam~~~ olan Giresun ve Gümü~hane Metine kar~~n, önce ~.K. Kökten ve daha sonra A. Sagona taraf~ndan ara~t~r~lan Bayburt ili' co~rafi yak~nl~~~~ nedeniyle Giresun ve özellikle Gümü~hane kültürleri hakk~nda bilgi vermeye oldukça rnüsaittir. ~.K. Kökten ve A. Sagona'n~n gerçelde~tirmi~~ oldu~u yüzey ara~t~rmalar~na dayanarak genelde ~lk Tunç Ça~~'ndan sonra Demir Ça~~'na kadar yörede bir yerle~im kopuklu~u oldu~u gözlenmekte, Orta ve Son Tunç ça~larmda yöreye s~k olarak yefle~ilmedi~i anla~~lmaktad~r'. Özellikle A. Sagona'n~n gerçekle~tirdi~i yüzey ara~t~rmalar~~ sonucunda Bayburt ilinin ~lk Tunç Ça~~'nda Erken Transkafkasya olarak bilinen kültürün yay~l~m alan~~ içinde yer ald~~~~ anla~~lm~~t~r. Bölgede ele geçen çanak-çömle~in hem Transkafkasya ve Kuzeybat~~ ~ran, hem de Do~u Anadolu Bölgesi ~lk Tunç Ça~~~ yerle~melerinde bulunan örneklerle benzer oldu~u belirlenmi~tir'. A.
29
Bayburt ili ara~t~rmalar~~ için bkz. Kökten 1944a: 465484; Kökten 19441): 659-689; Sagona/Sagona 2004.
30 Sagona 1993: 262.
31 Sagona 1990: 428; Sagona/Pemberton/McPhee 1992: 30; Sagona/Pemberton/McPhee 1993: 71.
Sagona taraf~ndan kaz~lan ve Bayburt ili s~n~rlar~~ içindeki Büyüktepe Höyük'ün ~lk Tunç Ça~~~ tabakalar~nda çad~r mimarisinin uyguland~~~na i~aret eden mimari izlerin bulunmu~~ olmas~, Erken Transkafkasya Kültürü'nü meydana getiren insanlar için önerilen "Göçebe Halklar" görü~ünü destekler görünümdedir".
Sonuç
Bu çal~~mada konu edindi~imiz ve bugünkü bilgilerimizin ~~~~~nda ilk olarak Geç Kalkolitik Ça~'da iskân gördü~ünü bildi~imiz bölgenin baus~n~~ olu~turan Samsun ili s~n~rlar~~ içinde yap~lm~~~ olan yüzey ara~t~rmalar~~ sonucunda Samsun'un özellikle K~z~l~rmak Vadisi ve yak~n çevresinin hemn ~lk Tunç ve biraz azalarak hem de Orta Tunç ça~lar~nda yo~un olarak yerle~im gördü~ü anla~~lm~~t~r. Samsun'un do~usunda yer alan Ye~il~rmak Vadisine do~ru yerle~imlerin oldukça azald~~~, var olanlar~n da yaln~zca ~lk Tunç Ça~~'nda iskan gördü~ü gözlenmektedir. Samsun ilinde M.Ö. 2. biny~lda görülen en önemli de~i~im, yerle~im yerlerinin say~s~n~n ~lk Tunç Ça~~'na oranla belirgin bir ~ekilde azalm~~~ olmas~d~r. Bunu da yöredeki yo~un ~lk Tunç Ça~~~ yerle~melerinin bir k~sm~na Orta Tunç Ça~~'nda yeniden yerle~ilmemesinden anlamaktay~z. Orta Tunç Ça~~'n~n or-talar~ndan itibaren ise çok büyük oranda yerle~im yeri azalmas~~ ve buna ba~l~~ olarak da önemli bir nüfus kayb~n~n gerçekle~ti~i anla~~lmaktad~r. Buna neden olarak da bugüne de~in arkeolojik bulgularla saptanamam~~~ ol~nakla birlikte, Hitit yaz~l~~ belgelerinden Anadolu'nun kuzeyinde ya~ad~klar~~ anla~~lan göçebe ve yar~-göçebe Ka~ka halk~~ gösterilmektedir. Zaten A. Dinçol ile J. Yakar, Ka~ka ülkesi olarak Amasya-Merzifon hatt~n~n kuzeyini, yani Sinop-Samsun-Ordu illerinin kapsad~~~~ alan~~ i~aret etmi~lerdir". Hatta J. Yakar konuyla ilgili son yaz~s~nda bu hatt~~ daha da geni~leterek Karg~~ - Merzifon - Ta~ova ya da Ta~köpril - Boyabat - Dura~an - Vezirköprü ~eklinde belirlemi~~ ve söz konusu bu hatlarm Hitit krallar! taraf~ndan Ka~kalar'~n sald~r~lar~na kar~~~ bir tampon bölge olarak kullan~lm~~~ olabilece~ini vurgulam~~t~r:". Bunlara ek olarak ara~t~rmalarmuz sonucunda tampon bölge olarak gözlemledi~imiz Vezirköprü - Merzifon - Suluova - Amasya - Ta~ova hatt~n~n güneyinde kalan yerle~melerde, M.Ö. 2. biny~l~~ Orta Anadolu Bölgesi'nde oldu~u gibi tüm dönemleriyle kar~~m~za ç~kmaktad~r. Bu ba~lamda Hititlerle büyük bir mücadele içinde olduklar~~
32 Burney 1977: 129; Çevik 1995: 91.
33 Dinçoi/Yakar 1974: 564, harita 2. 34 Yakar 2000: 296.
KELK~T 1 lAWAS1 YERLE~MELER~~ 423 bilinen Ka~kalar'a kar~~~ Hititlerin Orta Karadeniz Bölgesi'nin Kara Kesimini Eski Hitit Ça~~'ndan itibaren bir tampon bölge olarak kullanm~~~ olduklar~~ özellikle Vezirköprü Oymaa~aç Höyük, Merzifon Onhoroz Tepe ve Alacap~nar Tepe (Hayrettin I) ile Amasya Oluz Höyük (Yass~~ Höyük)
(Res.I6) ve Do~antepe gibi önemli oldu~u gözlenen yerle~melerden
anla~~lmaktad~r. Söz konusu bu yerle~melerin Hitit imparatorluk Ça~~ nda da yerle~im görmü~~ oldu~u göz önünde tutulursa, ayn~~ politikan~n Son Tunç Ça~~'nda da (M.Ö. 1450-1190) sürdürülmü~~ oldu~u dü~ünülebilir.
Amasya ve Tokat illerinde de Samsun ilinde oldu~u gibi ~lk Tunç Ça~~'nda yo~un bir iskan oldu~u gözlenmektedir. Ancak, bu ~lk Tunç Ça~~~ yerle~melerinde izleyen dönem olan M.Ö. 2. biny~l~~ iskânlar~~ hakk~nda çok fazla bilgiye sahip olmamakla birlikte, bu yörelerin ve özellikle Amasya'n~n Hititlere olan co~rafi yak~nl~~~~ nedeniyle Orta ve Son Tunç ça~lar~nda Sam-sun iline oranla biraz daha fazla yerle~im gördü~ünü söyleyebiliriz.
M. Özsait'in Ordu'nun Mesudiye ilçesinde çok say~da ~lk Tunç Ça~~~ yerle~mesi saptad~~~n~, bunun yan~s~ra Hitit Ça~~~ buluntular~~ veren merkez-ler de görmü~~ oldu~unu, ancak bu merkezmerkez-lerin konum ve isimmerkez-lerinin ara~t~rmac~~ taraf~ndan belirtilmemi~~ oldu~unu yukar~da belirtmi~tik. Bu ne-denle Mesudiye yöresinin ve hatta Sivas-Koyulhisar yöresinin M.Ö. 2. biny~lda da iskan edildi~i ya da Hitiderin Ordu dinin güneyi ve Sivas ilinin kuzeydo~usu kadar do~uda da yerle~meler kurmu~~ olduklar~~ gibi bir varsaynn~~ öne sürmek için elimizde henüz yeterli kan~t bulunmad~~~n~~ belirtmek isteriz. Di~er taraftan daha do~uda Büyüktepe Höyük d~~~nda Bayburt yöresinde de Orta ya da Son Tunç ça~lar~na tarihlenen buluntular ve yerle~im yerleri bulunamad~~~~ bildirilmektedir'. Bayburt ilinin M.Ö. 2. biny~ldaki yerle~im azl~~~, henüz tam olarak ara~t~r~lamam~~~ olmakla birlikte Kelkit Nehri'nin geçti~i Sivas ilinin kuzeyindeki Koyulhisar ve Su~ehri, Giresun ilinin güneyindeki ~ebinkarahisar ve Çamoluk ile Gümü~hane ilinin ~iran ve Kelkit ilçeleri içinde geçerli olabilir. Nedeni tam olarak çözülememi~~ olmakla birlikte, zay~f bir olas~l~k da olsa, bu durum Trialeti Kültürü'nü olu~turan halklara ba~lanabilir. Erzurum-Pulur'un M.Ö. geç 2. biny~l mezarlar~nda ele geçen madeni eserler (Res.19) ile Ordu (Res.20) ve Artvin buluntular~~ (Res.21-22) aras~nda yer alan t~~nç silahlar~n, Trialeti M.Ö. 2. biny~l mezarlar~nda bulunan örnelderle ko~utl~~k göstermesi zay~f da olsa bu varsay~ma bir kan~t olarak de~erlendirilebilir'.
35 Sagona 1990: 425.
KAYNAKÇA
Alk~m 1972a : U.B. Alk~m. "~slahiye ve Samsun Bölgesinde 1971 Çal~~malar~", Belleten XXXVI/143: 422-426.
Alk~m 1972b : U.B. Alk~m. "Recent Archaeological in Turkey- Samsun Province", Anatolian Studies XXII: 56. Alk~m 1973a : U.B. Alk~m. "~slahiye ve Samsun Bölgesinde 1972
Dönemi Çal~~malar~", Belleten XXXVII/147: 435-438.
Alk~m 1973b : U.B. Alk~~~~. "Tilmen Höyük and Samsun Region",
Anatolian Studies XXIII: 62-65.
Alk~n' 1973c : U.B. Alk~m. "Tiln~en Höyük ve Samsun Bölgesi Çal~~malar~~ (1971)", Türk Arkeoloji Dogisi XX-2: 5-16.
Alk~m 1974a : U.B. Alk~~~~. "Tilmen Höyük Kaz~s~~ ve Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~~ (1972)", Türk Arkeoloji
Dergisi XXI-2: 23-28.
Alk~m 1974b : U.B. Alk~m. "Samsun Bölgesinde 1973
Çal~~malar~", Belleten XXXVIII/151: 553-556. Alk~m 1974c : U.B. Alk~m. "Samsun Region, 1973", Anatolian
Studies XXIV: 50-53.
Alk~m 1975 : U.B. Alk~m. "Samsun Bölgesi Çal~~malar~~ (1973)",
Türk Arkeoloji Dei gisi XXII-I: 5-12.
Alk~m 1976a : U.B. Alk~m. "1975 Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~~ ve ~kinci Dönem ~kiztepe Kaz~s~", Belleten X1./160: 717-719.
Alk~m 1976b : U.B. Alk~m. "~kiztepe and Samsun Survey",
Anatolian Studies XXVI: 42-44.
Alk~m 1978a : U.B. Alk~m. "1977 Dönemi ~kiztepe Kaz~s~~ ve Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~", Belleten XLII/167: 542-547.
Alk~m 1978b : U.B. Alk~m. "~kiztepe and Samsun Region, 1977",
Anatolian Studies XXVIII: 23-27.
Alk~~~~~ 1982 : U.B. Alk~m."Ikiztepe Kaz~s~~ ve Samsun Bölgesi Ara~t~rmalar~~ (1977)", Türk Arkeoloji Dergisi
XXV-2: 3-9.
Alk~m/Alk~m/Bilgi 1988 : U.B. Alk~m, H. Alk~m ve Ö. Bilgi. ~kiztepe t.
Birinci ve ~kinci Dönem Kazzlart/The First and Second
KELK~TIIAWASI YERLE~MELER~~ 425 Alk~~n/Alk~ n~/Bilgi 2003: U.B. Alk~m, H. Alk~m ve Ö. Bilgi. ~kiztepe
Üçüncü Dördüncü,Be~inci, Alt~nc~, Yedinci Dönem Kaz~lan (197 6-1980). TTKY Ankara.
Bilgi 1990a : Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~larm~n 1988 Dönemi
Sonuçlar~~ ve Çevre Ara~t~rmalar~", XL Kaz~~
Sonuçlar~~ Toplant~s~-I. Ankara: 211-220.
Bilgi 19901) : Ö. Bilgi. "~kiztepe Kaz~lar~= 1988 Dönemi Sonuçlar~~ ve Çevre Ara~t~rmalar~", Höyük I: 25-28. Bilgi 2000 : Ö. Bilgi. "Metal Workers of the Black Sea Region
of Turkey in the Early Bronze Age: A New Perspective on the Question of the Indo-Europe-ans Original Homeland", F' International Congress
on the Archaeology of the Ancient Near East, Roma:
109-127.
Bilgi 2001a : Ö. Bilgi. Protohistorik Çafda Orta Karadeniz Bölgesi
Madencileri; Hind-Avrupal~lar~n Anavatan~~
Sorununa Yeni Bir Yakla~~m/ Protohistoric Age Metallurgists of the Central Black Sea Region.
~stanbul.
Bilgi 2001b : Ö. Bilgi. "Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Ça~~ Maden Sanat~n~n Kökeni ve Geli~imi",
Belleten LXV/242, 1-35.
Bilgi/Atasoy/Dönmez/Summerer 2002: Ö. Bilgi, S. Atasoy, ~. Dönmez ve L. Summerer. "Samsun (Amisos) Bölgesi'nin Kültürel Geli~imi Projesi ile ilgili Yüzey Ara~t~rmas~", 19. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-1. Ankara: 279-296.
Bilgi/Atasoy/Gökçe/Dönmez 2003: Ö. Bilgi, S. Atasoy, F. Gökçe ve ~. Dönmez. "2001 Y~l~~ Samsun ~li Yüzey Ara~t~rmas~", 20. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-2. Ankara: 41-50.
Bilgi/Atasoy/Dönmez/Ulugergerli 2004: Ö. Bilgi, S. Atasoy, ~. Dönmez ve E. Ulugergerli. "2002 Y~l~~ Samsun ~li Yüzey Ara~t~rmas~", 21. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-1. Ankara: 87-96.
Burney 1956 : C.A. Burney. "Northern Anatolia Before Classical Times", Anatolian Studies VI: 179-203.
Burney 1977 : C.A. Burney. From Village to Empire. London.
Çevik 1995 : Ö. Çevik. Tunç Ça~larda Do~u Karadeniz Bölgesi
Dengate 1971 : J.A. Dengate. "Some New Pontic Weapons and Tool of Bronze Age", American Jourr~al of
Archaeology 75: 199.
Dengate 1978 : J.A. Dengate. "A Site Survey Along the South Shore of Black Sea", The Proceedings of the Xth
International Congress of Classical Archaeology, Vol I,
Ankara: 245-258.
Dinçol/Yakar 1974 : A.M. Dinçol ve J. Yakar. "Nerik ~ehrinin Yeri Hakk~nda/ The Theories on the Localization of Nerik Reconsidered", Belleten XXXVIII/152: 563-582.
Dönmez 1999 : ~. Dönmez. "Sinop-Samsun-Amasya illeri Yüzey Ara~t~rmas~, 1997", XVL Ara~t~rma Sonuçlar~~
Toplant~s~-IL Ankara: 513-536.
Dönmez 2000a : ~. Dönmez."Sinop-Samsun-Amasya illeri 1998
Yüzey Ara~t~rmas~", /7. Ara~t~rma Sonuçlar~~
Toplant~s~-2. Ankara: 229-244.
Dönmez 2000b : ~. Dönmez. "Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey
Ara~t~rmas~", Türkiye Arkeolojisi ve ~stanbul
Üniversitesi (Ed. O. Belli), Ankara: 330-334.
Dönmez 2001 : ~. Dönmez. 'The Central Black Sea Region
Survey", ~stanbul University's Contiibutions to
Archaeology in Turkey (1932-2000). (Ed. 0.Belli),
~stanbul: 302-307.
Dönmez 2002a : ~. Dönmez. "1997-1999 Y~llar~~ Yüzey
Ara~t~rmalar~nda incelenen Samsun-Amasya illeri ~.Ö. 2. Biny~l~~ Yerle~meleri", Belleten LXV/244: 873-903.
Dönmez 2002b : ~. Dönmez. "The 2"d Millennium BC Settlements in Samsun and Amasya Provinces, Central Black Sea Region, Turkey", Ancient West f.9' East 1/2: 243-293.
Dönmez 2004 : ~. Dönmez. "Akalan Hakk~nda Yeni Gözlemler",
Anadolu Ara~t~rmalar~lahrbuch für Kleinasiatische Forschung XVII/1: 67-91
Dönmez 2005 : ~. Dönmez. "Orta Karadeniz Bölgesi'nde Önemli Bir Demir Ça~~~ Yerle~mesi: Ladik-Köyiçi Tepesi//kizari", Anadolu Ara~t~rmalar~/ fahrbuch für
KELKIT HAV7,ASI YERLE~MELER' 427 : ~. Dönmez. "Some Observations on the
Socio-Economic Structure and Ethnic Make-Up of the Black Sea Region during the Iron Age in the Light of New Evidence", Ancient West & East
5/1-2: 13-43
: G.E.S. Durbin. "Iron Age Potte~y from •the Provinces of Tokat and Sivas", Anatolian St~~dies
XXI: 91-124.
: A. Göko~lu. Paphlagania -Pajlagonya- (Kastamonu,
Sinop, Çank~r~, Safranbolu, Bart~n, Bolu, Gerede,
Mudurr~u, iskilip, Bafra, Alaçam ve Çank~r~). Gayri
Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi. Cilt I.
Kastamonu.
: A. ~nan. "Ankara-Samsun Aras~nda Tarih Gezisi",
Dil ve Tarih Co~raha Fakültesi Dergisi V/1: 119-132. : Z. K~z~ltan. "Samsun Bölgesi Yüzey Ara~t~rmalar~",
Belleten LVI/215: 213-241.
: H.Z. Ko~ay ve M. Akok. "Amasya Mahmatlar Köyü Definesi", Belleten XIV/31: 481-485.
: ~.K. Kökten. "Samsun Vilayeti Tekeköy Civar~nda Prehistorik Ara~t~rmalar", Ülkü XVII/98: 121-124. : "Kuzey-Do~u Anadolu Anadolu Prehistoryas~nda
Bayburt Çevresinin Yeri", Dil ve Tarih-Co~rafia
Fakültesi Dergisi III/5: 465-484.
: ~.K. Kökten. "Orta-Do~u ve Kuzey Anadolu'da Yap~lan Tarih Öncesi Ara~t~rmalar", Belleten
VIII/32: 659-689.
: ~.K. Kökten ve T. Özgüç. "Sa~nsun'da Prehistorik Ara~t~rmalar (1)", Ülkü XV/89: 413-419.
: ~.K. Kökten ve T. Özgüç. "Samsun'da Prehistorik Ara~t~rmalar", 19 May~s V/50: 25-28.
~.K. Kökten ve T. Özgüç. "Sa~nsun'da Prehistorik Ara~t~rmalar", 19 May~s V/51: 13-16.
1945: ~.K. Kökten, N. Özgüç ve T. Özgüç. "1940 ve 1941 Y~l~nda Türk Tarih Kurumu Ad~na Yap~lan Samsun Bölgesi Hakk~nda ~lk K~sa Rapor",
Belleten IX/35: 361-400.
: T. Özgüç. "Haberler-Dündartepe Hafriyat~~ ve Samsun Civar~~ ~stik~afiar~-1940", Belleten V/20: 637. Dönmez 2006 Durbin 1971 Göko~lu 1952 ~nan 1947 K~z~ltan 1992 Ko~ay/Akok 1950 Kökten 1941 Kökten 1944a Kökten I944b Kökten/Özgüç 1940a Kökten/Özgüç 1940b Kökten/Özgüç 1940c: Kökten/Özgüç/Özgüç Özgüç 1941
Özgüç 1957 : T. Özgüç."Kültepe ve Horoztepe Kaz~lar~", Türk
Arkeoloji Dergisi VII-1: 26-27.
Özgüç 1966 : T. Özgüç. "New Finds from Horoztepe/Yeni Horoztepe Eserleri", Anadolu/Anatolia VIII: 1-25. Özgüç/Akok 1957 : T. Özgüç ve M. Akok. "Horoztepe
Eserleri/Objects from Horoztepe", Belleten
XXI/82: 201-219.
Özgüç/Akok 1958 : T. Özgüç ve M. Akok. Horoztepe. Eski Tunç Devri
Mezarl~~~~ ve iskan Yeri/An Early B1M1.7.e Age Settlement and Cemetery. TTKY Ankara.
Özsait 1988 : M. Özsait."1986 Y~l~~ Amasya-Ladik Çevresi
Tarihöncesi Ara~t~rmalar~", V. Ara~t~rma Sonuçlar~~
Toplant~s~-Il. Ankara: 239-256.
Özsait 1989 : M. Özsait. "1987 Y~l~~ Amasya-Suluova Tarihöncesi Ara~t~rmalar~", VI. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 287-300.
Özsait 1990a : M. Özsait. "1988 Y~l~~ Gümü~hac~köy Çevresi
Tarihöncesi Ara~t~rmalar~", VII. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 367-380.
Özsait 1990b : M. Özsait. "Orta Karadeniz Bölgesi'nde Yeni
Prehistorik Yerle~meler", Tarih Boyunca Karadeniz
Kongresi Bildirilen II-1. Samsun: 124-130.
Özsait 1991 : M. Özsait. "1989 Y~l~~ Göynücek Çevresi
Tarihöncesi Ara~t~rmalar~", VIII. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 45-54.
Özsait 1992 : M. Özsait. "1990 Y~l~~ Ordu-Mesudiye Çevresinde Yap~lan Yüzey Ara~t~rmalar~", IX. Ara~t~rma
Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 357-376.
Özsait 1993 : M. Özsait. "1991 Y~l~~ Ordu-Mesudiye Yüzey
Ara~t~rmalar~", X. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 311-330.
Özsait 1994a : M. Özsait. "1992 Ord~~-Mesudiye Yüzey
Ara~t~rmalar~", XL Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 285-300.
Özsait 1994b : M. Özsait. "1988 Y~l~~ Tokat-Erbaa Çevresi
TarlIv;; Ara~t~rmalar~", XL Türk Tarih
KELKIT HAVZASI YERLE~MELERI 429
o~sait 1995 : M. Özsait. "1993 Y~l~~ 01 clu-Mesudiye ve Sivas-
Koyulhisar Yüzey Ara~t~rmalar~", XII. Ara~tnma Sonuçlara Toplant~s~. Ankara: 459-482.
Özsait 1998 : M. Özsait. "1995 ve 1996 Y~llar~nda Amasya
Merzifon ve Gümü~haaköy Yüzey Ara~t~rmalar~", XV. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~~ -II. Ankara:
143-162.
Özsait 1999a : M. Özsait. "1997 Y~l~~ Tokat ve Çevresi Yüzey
Ara~t~rmalar~", XVL Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~~ - IL Ankara: 89-107.
Özsait 199913 : M. Özsait. "1986-1993 Y~llar~~ Aras~nda Samsun-
Ladik Çevresi Yüzey Ara~t~rmalar~", XIL Türk Tarih Kongresi, Cilt I. Ankara: 89-107.
Özsait 2000a : M. Özsait. "1997 ve 1998 Y~l~~ Tokat-Zile ve Çevresi Yüzey Ara~t~rmalar~", XVIL Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-2. Ankara 73-88.
Özsait 2000b : M. Özsait. "Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey
Ara~t~rmalar~", Türkiye Arkeolojisi ve ~stanbul Üniversitesi (Ed. O. Belli). Ankara: 335-341.
Özsait 2001 : M. Özsait. "Surveys in the Central Black Sea
Region", ~stanbul University's Contributiom to Archaeology in Turkey (1932-2000) (Ed. O. Belli). Ankara: 307-312.
Özsait 2003 : M. Özsait. "2001 Y~l~~ Samsun ve Amasya Yüzey
Ara~t~rmalar~", XX. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-2. Ankara: 127-140.
Özsait 2004 : M. Özsait. "2002 Y~l~~ Samsun-Amasya Yüzey
Ara~t~rmalar~= ~lk Sonuçlar~", XXL Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-2. Ankara: 273-284.
Özsait/Dündar 1997 : M. Özsait ve A. Dündar. "1995 Y~l~~ Amasya-
Gümü~hac~köy ve Hamamözü Yüzey Ara~t~rmalar~", XIV Ara~t~rma Sonuçlara Toplant~s~-II. Ankara: 171-192.
Özsait/Koçak 1996 : M. Özsait ve Ö. Koçak. "1994 Y~l~~ Amasya-Ta~ova
Yüzey Ara~t~rmalar~", XIIL Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~-II. Ankara: 273-292.
Özsait/Özsait 1998 : M. Özsait ve N. Özsait. "Amasya'da M.Ö. II. Bin
Y~l~~ Yerle~meleri", II L Uluslararas~~ Hititoloji Kongresi. Ankara: 457-468.
Özsait/Özsait 2001 : M. Özsait ve N. Özsait. "Les sites arch&:.logiques du
ir
milMnarie avant J.-C. â Tokat", Akten desIV. Interr~ationalen Kongresses fiir Hethitologie.
Herausgegeben von Gernot Wilhelm. Wiesbaden:
541-556.
Özsait/Özsait 2002 : M. Özsait ve N. Özsait. "Amasya-Merzifon Ara~t~rmalar~", Anadolu Ara~t~nnalart XVI: 527-552.
Sagona 1990 : A.G. Sagona. "An Archaeological Survey of the Bayburt and Kelkit Regions. North Eastern Anatolia: The Pre-Classical Period", VIL Ara~t~rma
Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 425-433.
Sagona 1993 : A.G. Sagona. "Bayburt Survey 1991", X. Ara~t~rma
Sonuçlar~~ Toplant~s~. Ankara: 261-268.
Sagona/Pemberton/McPhee 1992: A.G. Sagona, E. Pemberton ve I Mcphee. "Excavations at Büyüktepe Höyük 1991, Second Preliminary Report", Anatolian Studies 42: 29-46.
Sagona/Pemberton/McPhee 1993: A.G. Sagona, E. Pemberton ve I Mcphee. "Excavations at Büyüktepe Höyük 1992, Third Prelimina~y Report", Anatolian Studies 43: 69-83. Sagona/Sagona 2004: A.G. Sagona ve C. Sagona. Archaeology at the
North-East Anatolian Frontier, L An Historical Geography and A Field Survey of the of the Bayburt Province.
Ancient Near Eastern Studies Supp. 14. Leuven.
Tezcan 1960 : B. Tezcan. "New Finds from Horoztepe/Yeni
Horoztepe Buluntular~", Anadolu/Anatolia V: 13-46.
Yakar 2000 : J. Yakar. Ethnoarchaeology of Anatolia. Rural Socio-
Economy in the Bronze and Iron Ages. Jemsalern.
Yakar/Dinçol 1974 : J. Yakar ve A.M. Dinçol. "Remarks on the Historical Geography of North-Central Anatolia during the Pre-Hittite and Hittite Periods", Tel
~evket Dönmez Ha rita 1 - Ke lkit Ha v zas ~'m
~evket Dönmez
Y
Resim 3 - Bafra-~irlek Tepe.
~evket Dönmez
Resim 5 - Samsun-Karasamsun Höyü~ü.
ReS~~~ .
~evket Dönmez
Resim 9 - Vezirköprü-Oymaa~aç Höyü~ü yüzeyindeki bazalt bir blok.
Resim 11 - Vezirköpril-Oymaagaç Höyti~ü yüzeyindeki bazalt bir blok.
~evket Dönmez
Resim 13 - Kavak-Kaledorugu.
WIP
Resim 15 - Suluoya-Dereag~l Tepesi.
~evket Dönmez
Resim 17 - Amasya-Türlunenlik Tepe.
3
~evket Dönmez
Resim 21 - Tunç Balta, Artvin, M.Ö. 2. biny~ l~ .
