Türk Hâriciyesinin Kaybı
m
IIIH(ilJul{}|f!}?ülil 1
'Mıml n
Dış işleri Bakanlığında
Numan Menemencioğlıı
Yazan: Ömer Sami COŞAR
Hdjtfse/er4râ$ınd<
N um an M enem encioğlu, D ış işleri B akanı ta y in e d ild ik ten sonra M ecliste ilk d ış p o litik a k o n u şm asın ı y a p ark e n T ü rk iy e n in b aşın a g aileler
aç-m ak h iç b ir su re tte siyasetiaç-m ize d a h il d eğildir. H içbir tale p te b u lu n m a dım.»
B u sözler, 1943 yılın ın ilk ay ın d a y a p ıla n A d an a m ü lak atın d an sonra C h u rc h ill ta ra fın d a n söylenm işti. O m ü la k a tta , İsm et b ıö n ü n ü n y a n ıb a - şında, D ış İşle ri B ak an ı olarak m e r h u m N u m an M enem encioğlu d a b u lu n m u ş tu . B u, 1942 y ılın ın ağustos a y ın d a D ış İşleri B akanlığına tay in edilen M enem encioğlunun, b u s ıfa t la, iştira k ettiği ilk m ü h im k o n fe - ra n stı.
M enem encioğlu, çok m ü h im ş a r t la r altın d a T ü rk hâriciy esin in b a şı n a g e tiriliy o rd u . D ö rt b ir tarafım ız, İk in ci C ih an H a rb in e sü rü k le n m iş - ti. B u m an zara içinde T ü rk iy e n in ta - rafsızlığ m a devam e ttirm esi icap e t - m ek tey d i. H arb in başın d a, Nazi o r - d u îa rı ile rlem ele r k a y d ed e rk en , b ir ta ra fta n A tlan tik sah illerin e ve diğ er ta ra fta n d a K afk asy ay a u laşırk e n , İn g iltere o lsun, S o v y etler B irliğ i o l su n , T ü rk iy e n in tarafsız kalm asın ı ısra rla tale p ediyor, h a ttâ bizim le b u m ak satla m u ah e d ele r a k te d iy o rla rd ı: (R usya ile T ü rk iy e a rasın d a adem i - tecav ü z d e k la ras y o n u n u n A n k ara ve M oskovada n e şri ta rih i 24 m a rt 1941 d ir). In g ilte re de, T ü rk tarafsızlığ ı n ın , A lm an o rd u la rın a b ü tü n O rta - doğu k a p ıla rın ı k apadığını gö rü y o r ve b u siy asetten ayrılm am am ız için te - şebbüs ü z erin e teşeb b ü s yap ıy o rd u
F a k a t 1943 yılın d a, h a rb in sey ri d e ğişm işti. A rtık A lm an o rd u ların d a b ir gevşem e, b ir g erilem e m üşahede e - diliy o rd u . İn g ilte re ile R u sy an ın bize k arşı ta v ırla rın d a d a teb e d d ü lat o l m uştu. D ün b eğ en d ik leri tarafsızlık siyasetini - m en fa atlerin e u y m u y o r diye - terk etm em izi istiyorlardı. O n lara b ak ılacak o lu rsa h a rb e girm em iz elzem di.
İşte. N u m an M enem encioğlu. T ü r - k iy ey i h a rb e sokm a g a y retle rin in son derece şid d etlen d iğ i g ünlerde iş b a şına gelm işti.
O sen elerd e a rtık açık b ir su re tte an laşılm ıştı ki, S o v y et R usyanın gözii T ü rk iy e d ed ir, arazi tale p le ri v a rd ır, fırsa tın ı b u ld u ğ u ta k d ird e bu h e d eflerin e v arm ak istiyecektir. Bu sebeple, T ü rk iy e n in k u v v e tin i d a ğ ıt m ası, a n av a ta n ü zerin d e b eliren y e n i ve b ü y ü k teh lik ey i defetm ek için h a zır tu tm ası v e ay n ı zam anda, b e y n elm ilel b u h e rcü m erç içinde ik ti - saden çökm em ek için h e r ted b ire baş v u rm ası icap ediyordu.
Bizi h a rb e sü rü k le m e k istiyen dev- İ le tlerin ik tisa d i b askısı karşısın d a m ecb u ren A lm anya ile 19 nisan 1943 te b ir k red i andlaşm ası ak ted ilm iş - ti...
M enem encioğlunun. M oskova kon - feran sm d an d önen İngiliz Dış Ba - kanı Eden ile ay n ı y ılın ikinciteşrin ay ın d a. K alu red e yaptığı m ü lak at ve b u n u m ü te a k ip 4. 5, 6 b irin c ik ân u n 1943 g ü n lerin d e gene R a h n e d e ya - pılan İn ö n ü - R oosevelt - C h u rch ill to plantısı, R usyanın bizim için h er gün daha fazla a rta n b ir teh lik e te ş kil ettiğ in i, ona göre T ü rk iy e n in m ü d afaa k u v v e tin i h a zır b u lu n d u rm a sı g erek tiğ in i te k ra r gösterm işti.
1944 y ılın ın d ah a ilk günlerin d e, N um an M enem encioğlu idaresindeki T ü rk dış p o litik asın a, İııgilizlerin h ü c u m larm a şa h it o lu n m ak tad ır. Tim es gazetesi b ir m akalesinde. T ü rk iy e ile m ü tte fik leri a rasın d a görüş fa rk la rı b u lu n d u ğ u n d an bahseder. İn g ilte re - n in bize silâh verdiğini, 4 sene sa b rettiğ in i, gene d e h a rb e girm eğe y a naşm adığım ızı yazar. O g ü n lerd e Lon d ra basını tara fın d a n yapılan geniş n eşriy at, açık b ir s u re tte gösterm iş - ti ki. C h u rch ill. A dana m ü lak atı so n u n d a k i b e y an a tın d a h a k ik a tle ri giz lem işti. T ü rk iy e n in h a rb e girm esi nıe
ifad e ed en te k m alı d a k ro m d u . A n cak b u n u s a ta ra k ih tiy a çların ı k a r şılıy ab iliy o rd u .
1944 y ılın ın n isan a y m d a krom sev k ıy a tın ın d u rd u ru lm a sı için T ü rk iy e ü z erin d ek i baskı son h a d d in e v arm ış tı. B irleşik A m erika D ış İşleri B a k a n ı m ü tev effa C ordell H u ll da te h - d itk â r b ir n u tu k söylem iş, b ü tü n ta ra fsızlar itham edilm işti. N o talar d a te a ti o lu n m u ştu . B u n u n b ir n eticesi o lara k da, 20 n isan d a A lm anyaya k ro m ih racatı d u rd u ru lm u ş , fa k a t İn g ilte re b u n u da kâfi görm em işti. L o n d ra basını, A lm an y ay a b ü tü n ih ra c a tm d u rd u ru lm a sın ı istiyordu. Esasen, İngilizleş ve m ü tte fik leri b i zim le ticareti, İk tisad î m ü n aseb et - leri asgarî h ad d e d ü şü rm ü şlerd i. B u ş a rtla r altın d a T ü rk iy e n e y apabi - lird i?
D iğer ta ra fta n T ü rk hâriciy esin in o g ü n lerd e sorm ak m ecb u riy etin d e kaldığı b ir su al d e m ev cu ttu :
*— İn g ilte ren in ısra rla bizi h arb e sokm ak istem esi, A lm anyanın b iran evvel çökm esi arzu su p d a n m ı ileri geliy o r, yoksa b u m erk ezî A v ru p a v e bilhassa B a lk a n lara d o ğ ru sa rk - m ağa baslıyan S ovyet n ü fu z u n a k a r şı T ü rk iy e y i sed o larak k u llan m ak d ü şü n cesin d en doğan b ir talep m i - dir?»
İngilizlerin v e d ah a so n ra da Ame rik alıla rm M enem eneioğluna tariz - leri evvelâ bu krom sev k iy atm d an ileri gelm iştir. D aha d o ğrusu, bu b ir vesile ittihaz edilm iştir. B una en g ü zel m isali, C h u rc h ill'in h aziran ayı - ııın ilk h aftasın d a (bir h afta sonra M enem encioğlu istifa etm ek m ecbu riy e tin d e k a lm ıştır! A vam K am ara - stn d a v erm iş o lduğu b ey an attır. B un da. tarafsız kaldığı, h a rb e girm edği için Türki.veye ç atılm ak tad ır. F a k a t ay n ı b e y an a tta C hurchill, tarafsız kal dı diye İsp an y ay a h ü cu m ed en lere k a rş ı b u m em lek eti ve tarafsızlık si
yasetin i m ü d afaa ediyor. (Bu, o n u n bileceği b ir iştir! d iyordu. H albuki İsp an y a da, o g ü n le rd e A lm anyaya stra te jik b ir m adde olan Volfram sev k etm ek tey d i.
G ö rü lü y o rd u k i İngiliz B aşbakanı, esasen k endi savaş sah asın d a b u lu - | nan b îr bölge m ev zu u b ah is olduğun 1 dan İsp an y an ın iştirak in i, İngiliz m en fa atlerin e elverişli b u lm u y o r, fa k a t R usyanın yayılm a sahası yan ın - da T ü rk iy e n in ateşe atılm asını talep ed iy o rd u .
U n u tu lan b ir nokta, T ü rk iy e n in , İngiliz m en fa atlerin e göıe değil, fa k at A n ad o lu n u n m en fa atlerin e göre h a re k e t etm ek m ecb u riy etin d e o ld u ğu idi.
Bu hava içinde T ü rk iy e tara fsızlı ğını k o ru m ay a çalışırken (A lm an g e m ileri! m eselesi o rtay a çıkm ıştı. 1944 y ılın ın h aziran ayında, K aradenizde b u lu n a n bazı A lm an gem ileri T ü rk h âriciy esin in m üsaadesi ile Boğaz - lard a n geçm iş, A kdenize çıkm ıştı!
İşte bu hâdise. N um an M enem en cio ğ lu n u n D ış İşleri B ak an lığ u ıd an istifa etm esin e sebep olm u ştu r.
İn g ilte re ile m ü tte fik leri şöyle di- d iy o rla rd ı: »Bu A lm an gem ileri, B o ğazdan g eçirilm em eli idi. B u n lar ti caret gem ileri d eğildir. S ilâh lıd ır, y ard ım cı h a r p gem isi o lara k vazife görebilir.»
Bu şik â y etlerin d e h a k lı m ı idiler? 1936 ta rih li M ontrö B oğazlar and - laşm ası içinde, şik â y etlerin d e haklı o ld u k la rın ı gösteren hiç b ir m adde m evcut değildi. H u k u k en T ü rk iy e, bu an dlasinaya u y a ra k bu gem ilere Bo ğ azlardan geçiş m ü saadesini verm eğe m ecb u rd u . H ususi b ir görüşm ede ra h m etli N um an M enem encioğlu bu hâdise e tra fın d a şöyle dem iştir:
* M o n trö ’d e yeni B oğazlar m u - k avelenam esi h a z ırla n ırk e n b u n o k ta ü z erin d e d u rm u ştu k . S ilâh lı tic a re t g em ilerin in ta s rih edilm esini, bo selesi 1944 y ılın ın ş u b a t aym da în g i- ' la rm da k o n tro la tâbi tutulm am ın ta-
» »r j_ jı. *«— • lep etm iştik . B u n u isfem iyenler İn -g ilizler olm uştu.»
N e g a rip tir ki. ay n ı İngilizler. 1936 isteniyordu. L o n d ra basını da, ta:af y ılın d a M ontrö'de B oğazlar m uka
-Haffabaşı notları
Varan iki!
Son h a tta y e n i b ir A rap devleti, daha doğrusu, y e n i b ir A rap d e v le t leri birleşiği d a h a k u ru ld u . N âsır'ııt yap tığ ı M ısır - S u riy e b irliğ in e ce vap o larak b ir Ira k - Ü rd ü n fe d era s yonu çatıldı. N asıl (M ısır - S uriye) n in bir C u m lıu rreisi - N asır - olacak ise bu fed eral d e v le tin e de Ira k K ra lı Faysal, h ü k ü m d a r o lacak tır; am a K ral H üseyin d e A m m an’da vâsi sa lah iy etli b ir p ren s o larak y a şıy ac ak - tır.
D oğrusunu söylem ek lâzım gelirse teşkil ve teşk ilât b a k ım ın d an M ısır - S u riy e birliği d ah a m ütecanis, fak at jeo p o litik ve siyasi z aru re t b a k ım ın dan Ira k - Ü rd ü n re alite ve tarih in icap ların a daha u y g u n d u r. E m ir A b - duİlahııı ta s av v u r ettiğ i H âşim î K ral lığı bu vesile ile kısm en ta h a k k u k etm iş oluyor. B u ra y a S u u d î A rab is tan g ire r m i? Bilm em .. Ç iinki V ehabî olan S u u d iler, H âşim î b ir k ra lın em ri a ltın a girm ezler. H ele K ıa l S u u d b u n a hiç razı olmaz. O halde?.. O da Hicaz y a rım ad asın d ak i K u v ey t, B ah rey n , M askat, U m m an şe y h lik le ri gibi e m irleri e tra fın a to p lar, bir A rabistan İm p ara to rlu ğ u k u r a r. Y arnı ö b ü r gün T u n u sla Fas, b ir M agrip A ran birliği y ap ar.
Böyiece h ay al edilen A rap b irliği de v ü c u t b u lm u ş olur!
İ k i
çıplak bir hamamda
S trip - T ease denilen «karı soy • ma» eğlencesinin İstan b u l V alisi ta - rafın d an yasak edilişine m em nun o l dum dersem b en i softalıkla itham etm eyin! Ben n e g ü n a h k ârlığ ı bir m eziyet sayarım , n e taassubu!. F a k a t ŞU «karı soyma» n in bizdeki şeklini T ü rk le rin zev k in e k a rş ı gösterilm iş b ir itim atsızlık o lara k tefs ir etm ek le idim . N eden?E fendim , gezip g ö rd ü ğ ü m ü z Balı eğlence y e rle rin d e bu çeşit şe y ler «tam am en h u su si v e ender» şe k ild e d ir ve o ralara polisin kısm en m ü - sam ah a, kısm en k o n tro lü altu ıd a m u ay y e n ş a rtla r d a h ilin d e gidilir. U m um a kapısı açık değildir. B u n la rın apaçık m ak sad ı h a lk ın şeh v et h is le rin e h ita p e tm e k te n ib a re ttir. G ü zel sanat, bediî h areket!. B u n la r lâ f tan ib are ttir. H alb u k i d ü n y a d a ne en teresan , n e sa ııa tk âra n e, n e k a d a r da nezih eğ len celer v ar.
B öyle eğlence y e rle ri y a ln ız h alk a v a k it g eçirtm ek le kalm az, o n ların zevklerini de te rb iy e eder. B u «Strip Tease» tm k ç e si «karı soyma» bizde o derece İleri gitm işti k i şu k ü ç ü k eğlence piyasam ızda a ltı y erd e b i r den m ü te a d d it k a d ın la r so y u n u y o r - du... E bu n a n e lüzum v a r canım ? B aşka eğlence k alm ad ı m ı? Ş a r k ıc ı lar. sözcüler, m ed d ah lar, h o k k a b a z lar, isp irtizm acılar, cam bazlar, p e - rendcbazlar..
K ıra n mı girdi b u n lara ? Şu B ario M orenu ııtııı 8-19 sen e evvel B eledi y e gazinosunda 7 lira y a şa rk ı söyle diğini d ü şü n ü n ! D em ek bizde, de a r tist yetişiy o r. E lv e rir ki: b iraz r a ğ bet.. b iraz istid a d ı teşvik!
İkramiyeler
Bu sene de m em u rlara beş ikra - m iye.. » e m e k a ltın cı ik rn m iv e ü m i di suya dü ştü .. Bu suya düşm e tâ b irin i de hiç sevm em .. Ç iinki a rtık üm it k alm ad ı m ân asın a gelir. Dem ek bizim m em lek ette su y a d ü şen i k u r ta rm a k kabiı olam azm ış. Y üzm e mİ b ilm iyorm uşuz? Z annetm em .. Hazan öyle y ü z en ler v a r kİ... D îv iç e k şud u ı kı ¡k ram iv eler eskisi gibi beş., yani m em u rlara İkram iye yolile yapıl - m akta olan zam y ü z d e 42 dir, elliye çıkm ıyor. B una d a şü k iir! Ş u s ıra lard a esm ek te olaıı «sıkıntı k alk ın - m anın p e şrev id ir, kaidesi ik ram iy e lere de tatb ik edilseydi: pek keyifli olm azdı..
Bu sene ik ram iy elerin ta rih le ri e v velden fesbit edilm iş. Bu ta rih le re göre ik ra m iy e le r m üsavi a ralık la rla dağıtılm ıyacak.. B akınız nasıl:
1 inci ik ram iy e: 1 m a rt - 90 gün fasıla.
2 nei ikram iye: 18 nisan - 49 gön fasıla.
3 ü n c ü ikram iye: giiıı fasıla.
4 ö*»cn ikram iye: 1 ekim - 96 gün
fasıla.
5 m ci ik ram iy e: 1 aralık fasıla.
26 haziran - 69
61 giîn
liz A vam K am arasında dahi m üza k ere k o n u su oluyor, orada da, İk in ci C ihan H arb in e bilfiil katılm am ız sız kald ığ ım ızd an ö tü rü İn g ilterelin bize silâh y a rd ım ın ı d u rd u rd u ğ u n u , lıa ttâ v erm iş o lduğu silâhları d ah i geri istem eğe h azırlan d ığ ın ı y a zıy o r du...
E vvelâ İn g ilte ren in bize yolladığı silâh lar, v erm iş o lduğu sözle m u k a yese edilem iyecek k a d a r azdı. S an ı • yen bu silâh la rın m ü h im b ir kısm ı, k e n d isin e a it değildi. B irleşik A m e - rik ad an a lın ıp bize devredilm işti.
O g ü n lerd e T ü ık ord u su , İk in ci C ihan H a rb in in savaş a la n ların d a m ev cu t y en i silâh larla m u k ay ese e - dilem iyecek k a d a r zayıf silâh la rla teç hiz edilm iş v aziy ette idi. Bu savaş g ü cü n ü de B a lk a n lard a y ıp ratm ak ve bu şekilde gün geçtikçe a rta n S ov yet teh lik esin e k arşı zay ıf d u ru m a düşm ek n e derece T ü rk m illî m en - faalleri ile bağ d aşab ilird i?
Hem y arı se ferb e r b ir h ald e b e k lem ek ve h em de ik tisaden ç ö k m e m ek m ec b u riy e tin d e b u lu n a n T ü rk i ye. ken d isin i h a rb e sü rü k lem ek is - (¡yenlerin ik tisad i bask ıları k a rşısın da m ecb m en A lm anya ile ticaretin e devam ed iy o rd u . O g ü n lerd e k ıym et
v elen am esin e ısra rla k o y d u rd u k la rı b ir h u su su n . 1944 ytlm da' a y n en ta t - bık inden şik ây etçi olu y o rlard ı. Bu defa da, B oğazlardan geçecek ticaret gem ilerin in ftic a re t gem isi olup o l m ad ık ların ın tesb iti için! sıkı b ir şe k ild e m u ay en ey e tâb i tu tu lm a s ın ı is- tiy o ria rd ı. M oskova da b u m evzu da İn g ilterey i destek liy o rd u . H a lb u k i b u tale p le rin i h ak lı gösterecek M ontrö B oğazlar m ukavelenam esinde hic b ir m adde m ev cu t değildi.
B öyle olm akla b e rab e r o n ların ta lep lerin e u y u ld u v e 15 h a ziran 1944 te Saraçoğlu b a şk a n lığ ın d ak i h ü k r ıet. A lm an g em ilerin in B oğazlardan ge - çirilm esi ile a lâ k alı h âriciy en in k a
ra rın ın tasvip edilm ediğini açıkladı, N um an M enem encioğlu da o gün isti fasını verdi.
N um an M enem encioğlunun bu şart la r altında istifa etm esin in , 29 ay i - d are ettiği D ıs İsteri B akım lığında m uvaffak olam adığı şek lin d e tefsir edilm esine im kân yo k tu r. L ozandan sonra T ü rk dış politikası, en tehli - keli v e en ciddî im tih an ın ı 1942 ile 1944 arasın d a verm iştir.
Türk
Dış
işleri
Bakanları
1920 — 1944B ek ir S am i — (3 m ayıs 1920 - 14 m ayıs 1921) Y usuf K em al — (16 mayı* 1921 - 25 ekim 1922)
İsm et P aşa — (26 ekim 1922 - 30 ekim 1923) «yalnız H ariciye» (30 ek im 1923-22 k a sım 1924! «B aşbakan ve H ariciye V. Ş ü k rü K aya — <22 ekim 1924 - 3 m a rt 1925)
Dr. T evfik R ü ştü — (4 m a rt İli 25 - 11 kasım 1938! Ş ü k rü S araçoğlu — (11 kasım 1938 - A ğustos 1942)
N um an M enem encioğlu — <13 ağustos 1942 - 15 h aziran 1944)
Has_an S a k a —y(13 eylül 1944!
N e hesap ü zerin e böyle yapm ışlar, an lıy am ad ım . K a rak ış olan a ralık , n- cak, şııbat a y la rın d a ik ram iy e yok,. B ahara girerk en de bir h uçıık ayda b ir ikram iye.. Yaz. soım ııda k ışlık h a z ırlık lar. m ektep m asrafları ve tak - Şifleri falâıı olan ay lard a tam 96 giin ik ram iy e yok., da son b ah ard a iki avda b ir ik ram iy e.. Ben içinden ç ı kam adım .. S u n u n sayısını altıya çı - k a rıp , iki avda b ir verm ek -varken., ne diye böyle zihin y o ra rla r anla - m am ki!.
Cezaevlerinde gelişine
C.H.P. b unda da geri kald ı. 1959 senesine n azaran cezaevleriııdeki -y a ni h ap ish an elerd ek i m ah k û m ların sa yısı^ 5783 teıı 25423 e çıkm ış.. A yrıca 17.456 da m ev k u f v arm ış. Y ekûn 42879. H alb u k i cezaev lerin d e an cak 26,750 kişilik y e r v ar. Bu n e rağ b et canım ! B azıların ın id d ia ların a göre b u n u n sebebi u m u m î atlarm ış.. D oğru m u, değil m i öğrenm esi kolay.. " İçeride k aç t e k r a r a suçlu v a r? A raştırm alı.. Bana sorarsanız eczacılar, bu işin istatistiğ in e göre a rtış sebeıılerini o r tay a a tsın lar.. İk tisad î m i? İçtim aî m i?.. K a n u n la rın sıkılığı, y en i yeııi su ç la r icadı ıııı?.. N e ise belirtm eli.. Ç ünki g erçek ten d ik k ate d eğ er bir a rtış v ar.A caba B atıda olduğu gibi bazı sııç ve su ç lu la ra v erilen m uvakkat h ü r riy e t gibi te d b irle rle bu kalabalığa ç are b u lu n am az mı?.
Am a o zam an da siyasî m ü cıim le- rin d u ru m la rın d a acaip lîk ler olur.
G aliba um u m î a f sadece İçtim aî de- SİÎ. bir de iktısadî-.siyasî z aru re t h a lini a la rak .. Bana öv*? çeliyor.
T.oııdraya muhalif {»demiyor
In g iltere p arlâm en to su n u n davetlisi olarak bizim M eclisten 6 kişilik bir hey etin L oııdrava gitm esi k a ra rla ş - mış. seçim yanılm ış.. Mensi D. I*. m ebusu. M u h alifler k alkıp itiraz e t m işler:
— Bizden de b ir tek m ebus alıııa - lıydınız!.
A nlam ıyorum .. Ben değil, nıııha - lifler anlam ıyorlar.. D ışarı gideıı v e ya gönderilen hiç m u h alif v a r ıııı ki; bu sefer olsıııı. M adem Ki i« seçim le.. E lb ette h e r p a rti ken d in i seçer.. H erkes n ed en m u h alif olm aktan çe kiniyor. k o rk u y o r? M uhalifle tem as tan k açm ıy o r? B o şu n a ıııı?,, H îikû - ‘ m etin y aptığı resm î ziyafetlere, res-
i m ikalm llere çağırılm ıyaııiarı dışarı ! Çıkacak h e y etlere seçerler m i? ; Böyle b ir şey «millî birlik» İddia
ve em eline a y k ırı olur. T iirk iy ed e m u h alefet b ir dem okrasi z aru re tid ir: z a ru re tle r de kendi m ik tarların ca j tah d it o lu n u r. M uhalefetin M eclis dışına, m em leket dışına çıkm asına ne
! lü zu m ?
■ B. FE L EK
