1. GİRİŞ
Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak, insan emeğinin yoğun kullanıldığı iş alanlarında makineler iş yapmaya başlamış, sonuçta insan emeği hizmetler sektörüne kaymıştır. Üretimdeki standartlaşma, hızlı ve seri üretim toplum yaşam kalitesinde de yükselmeye neden olmuştur. Bu toplumsal gelişme özellikle sanayileşmenin etkisinin yoğun olduğu şehirsel alanlarda görülmüş, insan emeğinin yerini makinelerin alması ile birlikte kırsal kesimden şehirsel alanlara yoğun göç başlamıştır (Yiğiter 1998). Örneğin, makineleşmeden doğan topraktan kopma olayı; tarıma makine girdiği zaman emek açığa çıkmaktadır. Bir traktörün 10 tarım işçisini açığa çıkardığı gözlenmiştir (Yıldız 1999). Bu sayede kentler giderek büyümeye başlamıştır. Kentlerin büyümesi ile birlikte donatı, istihdam, barınma, rekreasyon ve altyapı gibi kentsel ihtiyaçlar artış göstermiştir. Bu noktada söz konusu ihtiyaçların giderilmesi, sağlıklı kentsel çevrelerin oluşturulması, geleceğe yönelik sosyal, iktisadi ve mekansal gelişmelerin planlı olarak sağlanması planlama disiplinin hedeflerini oluşturmaktadır. Bu hedeflerin sağlanması ise ancak kente ilişkin elde edilecek bilgiler ile mümkün olabilmektedir. Bir süreç niteliğinde olan ve farklı aşamaları kapsayan planlama kavramına ilişkin aşamalardan en önemlisi planlamaya altlık oluşturacak kent ve kentliye ait bilgilerin oluşturulmasıdır.
Bilgi teknolojilerinin gelişimi ile birlikte, bilgiye; doğru, standart, hızlı ve sağlıklı bir şekilde erişim imkanı artmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri, bilgiye erişimde bilgi teknolojilerinin bizlere sunduğu bir ürün olarak ortaya çıkmıştır. Coğrafi bilgi sistemleri kapsam olarak mekansal, sosyal, iktisadi ve diğer benzeri bilgileri içermektedir. İlk kez 1963 yılında Kanada’da ulusal arazilerin özelliklerine yönelik tespitlerin elde edilmesi ile başlanan CBS çalışmaları Kanada, Amerika, Hollanda, İngiltere, Japonya gibi gelişmiş ülkelerde gerçekleştirilmiş ve çalışmalara halen devam edilmektedir. E-devlet olma süreci içerisinde ülkemizde de CBS çalışmalarına ulusal anlamda başlanmıştır. Bu süreç içerisinde Başbakanlık Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığınca Ulusal Bilgi Sistemi tasarımı gerçekleştirilmiştir, sonrasında e-devlet uygulamaları ve e-dönüşüm projeleri ile Devlet Planlama Teşkilatı bu faaliyetleri
sürdürmeye devam etmiştir. CBS’nin lokal (kentsel) anlamda çözümü ise Kent Bilgi Sistemi (KBS) olarak karşımıza çıkmaktadır. KBS kentlere özgü olarak tasarlanan CBS’e ait alt bilgi sistemlerinden bir tanesidir. KBS kapsam olarak CBS’nin içerdiği pek çok özellikleri lokal anlamda kendi bünyesinde içermekte olup CBS’nin kent bağlamındaki uygulaması olarak karşımıza çıkmaktadır. 1960’lı yıllarda başlayan bilgi sistemleri akımına günümüz kentsel koşullarına göre hızlı bir şekilde entegre olmak kaçınılmazdır. Bu amaçla sisteme mevcut verilerin girilmesi sürekli gelişim modeli ile desteklenerek sistem kuruluşunun tamamlanması ve sistem bileşenlerinin düzenli olarak güncellenmesi gerekmektedir.
KBS pek çok meslek disiplini ile ilişkili olduğu gibi Şehir Planlama disiplini ile de yakından ilişkilidir. Veri elde etme, bu verileri bilgiye dönüştürme, analiz etme gibi unsurlar bilgi değerlendirme açısından KBS ile şehir planlama disiplininin ortak noktasını oluşturmaktadır. Şehir planlama kavramı süreç olarak üç ana unsurdan oluşmaktadır;
Araştırma (Bilgi Toplama ve Analiz) Plan yapma (Tasarım)
Uygulama
KBS, şehir planlama disiplini açısından kullanılmak istendiğinde planlama süreci açısından iki başlık için etkin olduğu görülmektedir. Bu başlıklar araştırma ve uygulamadır. Araştırma verilerinin iyi bir şekilde analizi tasarım sürecinin ne şekilde olacağını belirleyeceği için kısmen “plan yapma-tasarım” başlığını da etkileyeceğini söyleyebiliriz. Bu açıdan bakıldığında KBS şehir planlama disiplini açısından bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada KBS sistemi olanaklarının araştırma aşamasında ne denli etkili ve verimli olduğu, analiz yöntemleri bakımından planlama disiplinine getirdiği kolaylıklar üzerinde durulmuştur.
1.1. Amaç
Teknolojinin hızla ilerlemesi mesleki disiplinleri yakından etkilemiştir. Şehir planlama disiplini de bu teknolojik gelişme karşısında planlama süreci açısından etkilenme sürecine girmiştir, özellikle de KBS’nin ortaya koyduğu artı değer, KBS’yi planlama süreçleri açısından kaçınılmaz hale gelmiştir. Önceden çok uzun uğraş ve emeklerle planlama çalışmasına altlık teşkil edecek veriler bulunurken artık KBS ile birlikte çok kısa zaman aralığında elde edilir hale gelmiştir. Klasik yöntem diyebileceğimiz geleneksel veri toplama yöntemleri, bu verilerin analizi ve sentez bilgilerinin oluşturulması; maliyet, zaman ve insan gücü açısından kayıba sebep olmaktadır. KBS’nin kurgulandığı ve de gerçekleştirildiği bir yerde planlama çalışmasının yapılması, KBS’ ne sahip olmayan yerlere göre daha kolay, sağlıklı ve hızlı bir şekilde ortaya çıkmaktadır şöyleki; KBS’nin bilgi toplama-analiz-sentez tekniği ile şu sonuçlara ulaşılmaktadır;
1. Plan kararları üretmede zaman kazandırır, 2. İsabetli kararların alınmasını sağlar, 3. İş verimliliğini ve başarısını artırır, 4. İşlem yapabilme etkinliğini artırır, 5. Bilgi akışını hızlandırır,
6. Mevcut veriye ulaşımı çabuklaştırır,
7. Mevcut kaynak ve verilerle etkili ve doğru analiz yapılmasını sağlar, 8. Veri güncelleştirme kolaylıkla yapılabilir,
9. İşletmenin iş performansını artırır,
10. Çalışmayı daha kolay ve zevkli hale getirir,
11. Bürokrasiden kaynaklanan işgücü ve zaman kaybını önler (Ulusal Bilgi Sistemi 2000).
12. Yapılan uygulamaların sonuçlarının izlenmesine olanak sağlar.
Bu çalışma ile amaçlanan ise KBS’nin plan kararları üretmede, mevcut veriye ulaşmada, mevcut veriler ile etkili ve doğru analizler neticesinde doğru sentezler ve işlemler yaparak verimliliği yüksek bir planlama anlayışı ile planlama mesleğine getirdiği kolaylığı ortaya koymaktır.
1.2. Çalışmanın Kapsamı ve İçeriği
Çalışmanın ikinci bölümünde şehir planlama süreci ve KBS ile ilgili tanımlara yer verilmiştir. Bu kapsamda, planlama sürecinin içeriği, sürecin tanımlanması ve ilgili kavramlara yer verilmiştir. Ayrıca, KBS’ye yönelik olarak sistemin tanımlanması, kapsamı ve niteliğine ilişkin kavramlar, dünyada ve ülkemizdeki KBS uygulamaları ve sistemin fayda/maliyet analizine yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde KBS’nin - Planlama disiplini ile ilişkisi, planlama açısından önemi, planlama disiplinine getirdiği kolaylıklar ve KBS oluşturulmadan önce gerçekleştirilecek sistem analizi ve tasarımı konularına değinilmiştir.
Dördüncü bölümde örnek alan çalışması ile KBS’nin şehir planlama süreçlerinden biri olan “Araştırma” sürecine olan katkısı konusunda örnek çalışma hazırlanmıştır. Bu bölümde sistemin sahip olduğu sorgulama imkanları, sistem özellikleri ve farklı sorgulamalarla gerçekleştirilen fiziksel doku analizleri ve demografik analizler yer almıştır.
Son bölüm olan sonuç bölümde ise bu çalışma kapsamında elde edilmek istenen sonuca değinilmiş, KBS’nin gelişen teknolojik koşullar içerisinde ilgili meslek disiplinlerine yönelik gerekliliği üzerinde durulmuştur.
2. TANIMLAR VE KAVRAMLAR
2.1. Kent Planlama Kavramı
“Kent planlaması; arazi kullanış kurallarının geniş kapsamlı düzeninin sınırlandırılması yolu ile belirlenmiş olarak kentsel toplulukların, bunların çevrelerinin, bölgelerin ve ülkenin birleşik hale getirilmiş geliştirilmesidir” (Atalık 1995).
“Kent planlama, planlı gelişmenin ve değişimin sağlanması için yerleşmelere ilişkin sosyal, mekansal, ekonomik ve kültürel etmenlerin birlikte değerlendirildiği ve bu değerlendirme ışığında alternatiflerin oluşturulup uygulandığı bir süreç olarak tanımlanmaktadır” (Meşhur 2002).
“Kentsel tasarlama (Kent Planlama); Bölge, çevre tasarılarıyla ve ulusal kalkınma tasarılarıyla uyumlu olarak, kentin, yalnızca toprak kullanışı bakımından değil, aynı zamanda, ekonomik, toplumsal ve nüfusbilimsel yönden tasara bağlanmasıdır” (Keleş 1998).
“Kent planlama; kavramsal olarak belirlenen bir hedefe ulaşmak amacıyla, harekete geçmeden önce yapılan hazırlıklar, karar verme, seçim yapma ve uygulama sürecidir” (Suher 1996).
2.1.1. Kent planlama sürecinin evreleri
“Kent planlaması sürecini tanımlamaya çalışanlar, bu sürecin 5 evreden oluştuğunu göstermektedirler. Bunlar,
(a) Ereklerin (hedeflerin) belirtilmesi, (b) Araştırma ve çözümleme,
(c) Plan yapma yada karar verme, (d) Planın uygulaması
(e) Değerlendirme ve gözden geçirme evreleridir.
Gerçekte plan ereklerinin belirtilmesi ile araştırma ve çözümleme aşamalarını birbirinden ayırmak olanaksız olduğundan, bunlara tek bir aşama gözü ile bakılabilir. Çünkü erekler, araştırma verilerinin ışığı altında sürekli olarak gözden geçirildiği gibi; ereklerin kendisi de, nelerin araştırılması gerektiğini belirleyici rol oynarlar. Bunun gibi değerlendirme ve gözden geçirme evresi ile uygulama arasındaki karşılıklı ilişkiler, bu iki aşamayı birlikte görmeye olanak verir. Bu durumda planlama sürecinin evreleri;
1. Araştırma, 2. Plan yapma 3. Uygulama
gibi üç evreye indirgenmiş olur” (Keleş 1997).
“Planlama süreci; sorunun tanımlanması, amaç ve hedeflerin belirlenmesi, verilerin ve değerlerin sistemsel analizi, değerlendirme-sentez, seçeneklerin üretilmesi, geriye dönüş ve kontrol, projelendirme ve uygulama aşamalarını içerir” (Yiğiter 1998).
Kent planlama süreci; verilerin elde edilmesi, bu verilerin analizi, sorunların, ihtiyaçların ve hedeflerin belirlenmesi, tasarım oluşturulması, gerektiğinde geriye dönüşlerin yapılması (Feed Back) ve bunların uygulanması aşamalarından oluşmaktadır;
Çizelge 2.1.1.1. Kent Planlama Süreci
(Ruşen KELEŞ “Kentleşme Politikası” isimli eserinden faydalanılmıştır.)
Planlama süreci üç genel başlık halinde incelendiğinde araştırma (veri toplama), plan yapma ve uygulama başlıkları ön plana çıkmaktadır. Bu başlıkların alt unsurları ve sürecin KBS ile olan ilişkisi Çizelge 2.1.1.2 deki Planlama süreci ile kent bilgi sistemi ilişki diyagramında görülmektedir.
KENT PLANLAMA SÜRECİ
ARAŞTIRMA
PLAN YAPMA
UYGULAMA1
2
3
Çizelge 2.1.1.2. Planlama sürecine detay yaklaşım; KBS ile ilişki diyagramı
(Reyhan YİĞİTER’in “Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Şehir Planlama Sürecinde Kullanımı: Burgazada Örnek Alanında Koruma Amaçlı İmar Planı Bilgi Sistemi Tasarımı” isimli doktora tezinden faydalanılmıştır.) VERİ TOPLAMA VERİLERİ PLANLAMAYA ALTLIK OLUŞTURACAK BİLGİ HALİNE DÖNÜŞTÜRME UYGULAMA YÖNETİM VERİ GİRİŞİ SENTEZ ANALİZ P L A N L A M A S Ü R E C İ K B S ’N E P L A N L A M A D İS İP L İN İ A Ç IS IN D A N A L T L IK O L U Ş T U R A B İL E C E K B A Ş L IK L A R FEEDBACK 3 2 1 İHTİYAÇLAR ve HEDEFLER PLANLAMA
2.1.1.1. Araştırma
“Şehir planlamasının ilk safhası bilgi toplama (araştırma) olmaktadır. Ulaşılmak istenen hedeflerin iyi tayini için mevcut durumun eksiksiz bilinmesi gerekir. Diğer bir deyimle planlamanın başarısı, bilgi toplama safhasında, şehirle ilgili fiziki, sosyal, ekonomik ve mekanla ilgili problemlerin doğru şekilde tespit edilmesidir” (İsbir 1991).
“Kent planlaması için yapılan araştırmalar, kentin bölgesi ve ülke içindeki coğrafi durumunu, iklimini, jeolojik yapısını, toprak kaynaklarını, tarihsel gelişimini, eski yapıtlarını, yürürlükteki kent planını, kent nüfus yapısını, konu ve gecekondu alanlarıyla, bunların özelliklerini, kentin ekonomik yapısını, istihdam, gelir ve gelişme özelliklerini, eğitim, sağlık, yeşil alan, kültür, eğlence, turizm kuruluşları gibi toplumsal donanım ile, elektrik, su, havagazı ve kanalizasyon gibi teknik donanımını, ulaşım ve iletişim durumunu, belediye bütçesi, toprak iyeliği ve değerlerine ilişkin parasal bilgileri sürekli olarak saptamak, değişiklikleri izlemek, eksiklerini tamamlamak, bu alandaki gelişmelere uyarak, iletişim sistemleri, bilgi bankaları (data bank), kurmak zorundadırlar. Bilgisayardan, artan oranda yararlanma ve öteki teknolojik gelişmeler, plancılara, bu alanda geniş ufuklar açmaktadır” (Keleş 1997).
Kent planlama sürecinin temelini teşkil eden ve planlama sürecinin büyük bir kısmını oluşturan araştırma evresi; içerik olarak kente ait;
Topografik, demografik, jeolojik, klimatolojik, mülkiyet, imar, ekonomik, sosyo-kültürel, mekansal, estetik, tarihi, hukuksal, sosyal durum, tarımsal toprak kabiliyeti v.b. bilgilerin yazılı ve çizili olarak elde edilmesinden oluşmaktadır.
Bu veriler ile;
Kentsel mekanların ve ulaşım akslarının nasıl bir topografik ve jeolojik yapıya göre kurulacağı,
Demografik yapıya göre yerleşim, istihdam ve dinlenme alanlarının nasıl bir yoğunluk kazanacağı,
Klimatolojik veriler ışığında iklime duyarlı planlama anlayışının nasıl meydana geleceği,
Mülkiyet durumu varsa eski imar planı dahilinde; yeni planlama anlayışının ne şekilde olacağı,
Sosyo-kültürel ve ekonomik ihtiyaçlara nasıl çözüm getirileceği,
Kentsel tarihi mekan verileri dahilinde ne tür fonksiyonların yükleneceği,
Kentsel estetik unsuru olabilecek mekanların ne şekilde tarifleneceği ve tüm verilerin toplamında ideal bir planlama anlayışının nasıl bir çerçevede meydana geleceği hakkında detaylı bilgiye sahip olunabilir (Ruşen KELEŞ “Kentleşme Politikası” isimli eserinden faydalanılmıştır).
Özetle kent planlamaya yönelik araştırma evresi; kentte fiziki anlamda fonksiyon taşıyan, kenti kullananlara yönelik verileri kapsayan ve geleceğe yönelik sosyal, kültürel, idari ve mekansal anlamda politikaları geliştirmeye açık verileri içeren planlama aşaması olarak tariflenebilir.
Araştırma evresinde elde edilecek bilgilerin niteliği ise şu şekilde sınıflandırılır:
Standart olması Tek olması Güncel olması Doğru olması
Konumsal hassasiyete sahip olması
(Tahsin YOMRALIOĞLU’nun “Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar isimli eserinden faydalanılmıştır.)
2.1.1.2. Plan yapma
“Plan yapma yada karar verme evresi, hedeflere varmak için önerilen çeşitli eylem biçimlerinin ve yollarının kararlaştırılıp değerlendirilmesi ve aralarından birinin seçilmesi evresidir” (Keleş 1997).
“Plan yapma süreci; Kentsel-kırsal arazi kullanımlarının yer seçimi, yoğunluk, yapılaşma v.b. kararların belirlenmesi, gelişme ve koruma dengesinin kurulması v.b. ve uygulamaya ilişkin ilkelerin belirlenmesini kapsamaktadır” (Meslekte Uzmanlık Ayrımı Komisyonu 1995).
Plan yapma süreci; araştırma evresine dayalı olarak gelişmektedir. Bu süreçte araştırma verilerine dayalı olarak tasarım kararları ve hedefleri geliştirilmekte uygulama öncesi geri dönüşler (Feed Back) ile kente ait planın ne şekilde olacağı ortaya konulmaktadır.
2.1.1.3. Uygulama
Araştırma aşamasında elde dilen veriler çeşitli analiz sürecine tabi tutulmakta, bu analizler neticesinde sentez kararları üretilmekte, sentez kararları ile birlikte ihtiyaçlar dahilinde; plan hedefleri, mevcut duruma ilişkin kararlar ve yaklaşımlar ile plan tasarımı gerçekleştirilmektedir. Plan tasarımın ortaya çıkması ve geçerliliğinin belirlenmesi neticesi ile uygulama aşamasına geçilmektedir. (Reyhan YİĞİTER’in “Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Şehir Planlama Sürecinde Kullanımı: Burgazada Örnek Alanında Koruma Amaçlı İmar Planı Bilgi Sistemi Tasarımı” isimli doktora tezinden faydalanılmıştır.)
Görüldüğü kadarıyla, KBS destekli bir araştırma aşaması, KBS veri toplama ve depolama aşaması olarak ortaya çıkmaktadır. Planlama aşamasında ise KBS ile araştırma aşamasında toplanan ve depolanan verileri kullanan bir karar destek sistemi olarak çalışılmakta, uygulama aşaması ise KBS’nin ürün aşaması olarak belirmektedir.
2.2. Kent Bilgi Sistemi
“Bilgi Sistemi kapsam olarak; araştırma, planlama ve yönetimdeki karar verme yeteneklerini artırmak amacıyla çeşitli kaynaklardan gelen verileri işleyerek çeşitli üniteler için bilgi biçimine çeviren ve sunan sistem, diğer bir tanımla; konumsal olmayan bilgi sistemleri ve konumsal bilgi sistemleri olmak üzere ikiye ayrılan enformasyon teknolojisi olarak tanımlanmaktadır” (HGK 2004) (Çizelge 2.2.3).
“Kent Bilgi Sistemi; Kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum kararlar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler, yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacıyla oluşturulan, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin kent bazında bir uygulaması olan konumsal bilgi sistemlerinden birisidir” (Yomralıoğlu 2000).
Çizelge 2.2.1. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Alt Sistemleri
(Tahsin YOMRALIOĞLU’nun “Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar isimli eserinden faydalanılmıştır.)
Coğrafi bilgi sistemi; bilgisayar donanımlarının, yazılımlarının, coğrafi olan ve olmayan verilerin, sistemde görev alacak personel tasarımının organize olmuş bir bütündür. Coğrafi bilgi sistemleri; verilere hızlı bir şekilde egemen olma, stoklama, güncelleme, gelişmiş teknikler ile yönetme, analiz etme ve gösterilebilecek bütün şekillerde sunmayı temel alan bir sistemdir (ESRI 1988).
Aynı durum ve açıklama kent bilgi sistemi içinde söz konusudur. 2.2.1. Kent bilgi sisteminin amacı
“Kent bilgi sisteminin amacı; milyarlarca grafik ve grafik olmayan bilginin, bir veritabanı sistemi içerisinde organize edilerek, el ile yapıldığında, aylarca sürecek analizlerin, bilgisayarın hızından yararlanarak çok kısa bir sürede
Coğrafi
Bilgi
Sistemleri
Kent Bilgi Sistemi Deprem Bilgi Sistemi Sağlık Bilgi Sistemi Orman BilgiSistemi Nüfus Bilgi Sistemi
Toprak Bilgi Sistemi
Vergi Bilgi Sistemi
Ulaşım Bilgi
Sistemi Turizm Bilgi Sistemi
Hukuk Bilgi Sistemi Gümrük Bilgi Sistemi Tarım Bilgi Sistemi Maden Bilgi Sistemi Afet Bilgi Sistemi Vatandaşlık Bilgi Sistemi Altyapı Bilgi Sistemi
yapılmasını sağlayarak, bu analiz sonuçları ile karar verme mekanizmalarını desteklemektir” (Maraş 2002).
“KBS; özellikle planlama ve hizmet amaçlı yatırım çalışmalarında yerel yönetimlerin optimum kararlara ulaşabilmesi için doğru-karar verme kapasitesini arttırmak, bu yatırımlara kentlilerin top yekun katılımını sağlamak, kentliye çağdaş anlamda etkin hizmetler sunulmasına yardımcı olmak, yerel yönetimler kapsamında elde edilecek ve halihazırda bulunan bilgiyi en etkin ve sistematik şekilde sunmaktır. Dolayısıyla KBS, bilhassa kentsel hizmetlerinin yerine getirilmesinde yerel yöneticiler için önemli bir karar-destek sistemidir” (Haşal 1999).
Kent bilgi sistemi sadece kent yöneticileri açısından bir amaç taşımamakta aynı zamanda o kentin ana sektörlerine yani tarım, sanayi ve hizmetler sektörüne ve kent sakinlerine yönelik olarak ihtiyaçlar dahilinde çözümler sunmaktadır.
KBS nin amacı;
1. Kent insanlarının gereksinimlerini ele almak, sorunları çözücü, etkin, akilci mekansal planlama için gerekli tüm kent verilerine hızlı ve etkin olarak ulaşabilmek,
2. Kentte yasayan insanlara ilişkin demografik, sosyal ve ekonomik bilgileri depolayarak mekansal planlamanın yanında sosyal, kültürel ve ekonomik planlamayı da hedeflemek,
3. Altyapı, ulaşım, sağlık, güvenlik, denetim gibi hizmetlerin daha verimli, güvenilir, zamanında ve doğru işletilmesini sağlamak,
4. Belediye birimleri ve kentle ilgili çalışmalar yapan diğer kuruluşların çalışmalarındaki verimliliğin artırılması;
Bilgi ve çalışmaların gereksiz tekrarlarının
Birbirleriyle çelişen doğrultuda etkinliklerde bulunmanın
önüne geçmek ve bu sebeple kuruluşların etkinliklerinin ortak paydasını oluşturmak (Gürpınar 2001).
Bir diğer açıdan KBS nin amacı; İş verimliliğini ve başarısını artırmak, İşlem yapabilme etkinliğini artırmak,
Bilgi akışını hızlandırmak,
Mevcut veriye ulaşımı çabuklaştırmak,
Mevcut kaynak ve verilerle etkili ve doğru analiz yapılmasını sağlamak, Veri güncelleştirmeyi kolaylıkla yapabilmek,
İşletmenin iş performansını artırmak,
Çalışmayı daha kolay ve zevkli hale getirmek,
Bürokrasiden kaynaklanan işgücü ve zaman kaybını önlemek (Ulusal Bilgi Sistemi, 2000).
Kent için bilgi sisteminin amacı şu şekilde özetlenebilir; kentte var olan verilerin dijital kayıt altına alınması ve organizesi ile bunlar kullanılarak yapılacak işlerdeki işlem adımlarını sistematize etmektir. Böylece ihtiyaçlara yönelik var olan veya yeni oluşturulan verilerden yola çıkarak en uygun çözüm yollarını üretmektir.
2.2.2. Kent bilgi sistemi’nin kapsamı
Kent Bilgi Sisteminin iki temel öğesi bulunmaktadır;
1) Belediye sınırları içerisinde yaşayan kentlilerin sahip olduğu ; nüfus, mülkiyet, meslek, sosyal durum, vergi v.b. bilgilerinin toplandığı sözel veritabanı,
2) Kentin topoğrafik özelliklerini belirten; halihazır haritaları, mülkiyet durumunu belirten; kadastro haritaları, jeolojik özelliklerini belirten; jeolojik haritaları, şehir planlamasını temsil eden; imar ve kentsel tasarım haritaları, kentsel altyapı haritaları v.b. bilgilerin yer aldığı grafik veritabanıdır (Haşal 1999).
Bu öğelerin tümleşik ve güncel şekilde kullanılması başta imar hizmetleri olmak üzere, şehir planlama hizmetlerinin, sosyal hizmetlerin ve vergi yükümlülükleri ile ilgili diğer çalışmaların, turizm faaliyetlerinin, sanayi
faaliyetlerinin, altyapı hizmetlerinin daha hızlı ve çağdaş bir biçimde yerine getirilmesini sağlayacaktır.
Kent bilgi sistemine ilişkin başlıca veri girdilerinin sınıflandırılması şu şekildedir;
(Bu veriler standart veriler olup çeşitlendirmek ve çoğaltmak mümkündür.)
Çizelge 2.2.2.1. Kent Bilgi Sistemi veri çeşitleri
(Tahsin YOMRALIOĞLU’nun “Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar isimli eserinden faydalanılmıştır.)
2.2.3. Kent Bilgi Sistemi İle Yapılabilecekler
KBS ile; Mülkiyet, planlama, halihazır haritalar gibi grafik gösterimler ile kente ve kentliye ait tanımsal nitelikteki tablosal verileri ilişkisel veri tabanlarında
KENT BİLGİ SİSTEMİ
TEKNİK DONANIM VERİLERİ SU-KANALİZASYON DOĞALGAZ
TELEKOMİNİKASYON ENERJİ
ULAŞIM (HAVA, DENİZ, KARA)
KENTSEL ALAN KULLANIM VERİLERİ KONUT TİCARET EĞİTİM SAĞLIK ULAŞIM SANAYİ REKREASYON DİĞER KULLANIMLAR KİRLİLİK VERİLERİ KATI-SIVI ATIKLAR GÜRÜLTÜ HAVA KİRLİLİĞİ GÖRÜNTÜ KİRLİLİĞİ KİRLETİCİ DİĞER UNSURLAR
SOSYALVE EKONOMİK VERİLER DEMOGRAFİK YAPI
GELİR DAĞILIMI SOSYAL DOKU
İSTİHDAM ALANLARININ DAĞILIMI KENTSEL EKONOMİNİN DAĞILIMI DİĞER SOSYAL-EKONOMİK VERİLER HARİTA TABANLI VERİLER
HALİHAZIR HARİTALARI JEOLOJİK HARİTALAR MÜLKİYET HARİTALARI İMAR HARİTALARI
TEKNİK ALTYAPI HARİTALARI TOPRAK NİTELİĞİ HARİTALARI
DOĞAL KAYNAK VERİLERİ AĞAÇLAR İKLİM SU KAYNAKLARI BİTKİ ÖRTÜSÜ MADEN DURUMU
ilişkilendirerek iki yönlü sorgulamak mümkündür. Örnek olarak bilgisayarda grafik harita üzerinde bina imleci seçildiğinde; binada oturan kişilerin kim olduğu, aylık kazançlarının ne olduğu, binada ticarete yönelik hizmet veren dükkanların olup olmadığı, yapı planının ne şekilde olduğu, binada cinsiyet ve yaş dağılımının ne şekilde olduğu, vergi mükelleflerinin borç durumunun sorgulanması v.b. detay bilgilere ulaşmak mümkün olabilmektedir. Sistem kent geneline hitab etmekte ve her türlü kentsel kullanımlar için çeşitli sorgulama teknikleri bulunmaktadır. (Tahsin YOMRALIOGLU ve Mehmet ÇETE’nin “Kent Bilgi Sistemleri: Çağdaş Yerel Yönetim Aracı” isimli makalesinden faydalanılmıştır.)
Kent Bilgi Sistemi’nin sağladığı katkılar;
Kent Yöneticileri Kente Hakim Olur ve Daha Doğru Kararlar Verilir
Zaman ve Emekten Tasarruf Sağlanır Hizmet Kalitesi Artar
Ekonomik Kazanç Artar
Kent İmar Dokusunun Düzenlenmesi ve Yönlendirilmesi Sağlanır
Daha Güvenli ve Huzurlu Bir Kent Hayatı Sağlanır.
(Tahsin YOMRALIOGLU ve Mehmet ÇETE’nin “Kent Bilgi Sistemleri: Çağdaş Yerel Yönetim Aracı” isimli makalesinden faydalanılmıştır.)
2.2.4. Kent bilgi sistemlerinde karşılaşılan temel sorunlar
Yöneticilerin hazır olmaması Standardizasyon Eksikliği Numarataj Bilgilerinin Eksikliği Kurumsal veri paylaşımının olmayışı Teknik altyapı yetersizliği
(Tahsin YOMRALIOGLU ve Mehmet ÇETE’nin “Kent Bilgi Sistemleri: Çağdaş Yerel Yönetim Aracı” isimli makalesinden faydalanılmıştır.)
2.2.5. Dünyada ve Ülkemizde KBS
“Tarihsel süreç açısından incelendiğinde haritasal altyapının başlangıç tarihi 1955 yılı olarak kabul edilir. ABD’de bulunan Massachusetts Institute Of Technology-MIT’de uçuş simulatörleri için Whilwind-I isimli bilgisayarda bazı grafiklerin üretimi ile başlanmakta, Coğrafi Bilgi Sistemleri açısından ise kavramsal olarak ilk ortaya çıkışı, 1963 yılında Roger TOMLINSON liderliğinde başlatılan ve Kanada’nın ulusal arazilerinin özelliklerine göre tespitine yönelik olarak geliştirilen Kanada CBS projesiyle olmuştur” (Maraş 2002, Yomralıoğlu 2000).
Çizelge 2.2.5.1. Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin Tarihsel Gelişimi (Kopar 1995)
BİLGİSAYAR GRAFİKLERİ BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİTACILIK COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ VERİTABANI SİSTEMLERİ BİLGİSAYAR KULLANIMI YIL GELİŞME 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Gelişmiş ülkelerde özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde coğrafi/kent bilgi sistem kullanımı; bölge özellikleri, kaynakları, ulaşım, ekonomik ve kültürel dağılım, gerçek zamanlı deprem verilerinin erişimi, gerçek zamanlı hava verilerinin erişimi gibi uydu bağlantılı verilerden elde edilen bilgilere ulaşım konularında detaylı veritabanları ile kullanıcılara açılmaktadır. Örneğin, bir kent plancısı eğer kentine ait bir proje gerçekleştirilecekse, kente ait detay bilgilerine veya mevcut proje örneklerine internet üzerinden kolayca erişilebilmektedir. Kentle ilgili ekonomik, kültürel, ulaşım-taşımacılık, kentsel alan kullanımı, nüfus yoğunluk hareketleri, konut sayısı ve iş imkanı oranı gibi kentsel tasarıma yön veren bilgiler değerlendirilerek bölgenin bir analizi yapılır, ihtiyaçlar dahilinde analiz durumunun sonucunda ortaya çıkan sentez durumuna göre tasarımcılar söz konusu bölgenin planını oluştururlar. Plan, çok kullanımlı kent merkezi olarak bölgeyi göstererek, kentsel dokunun tasarımında dikkate alınacak planlama bilgilerini kullanıcıya sunar. Ayrıca bölgenin üç boyutlu bilgisayar modelleri ve detaylı görsel simülasyonları mevcut çevre verileri ile yeni dokunun ne derece uyumlu olacağını da gösterir. Verilerin sanal ortamda ve paylaşıma açık olması büyük ve karmaşık bir tasarım sisteminin daha kısa sürede ve hatasız tamamlanmasına olanak tanımaktadır (Yomralıoğlu ve Çete 2002).
Kent bilgi sistemi bir kentin yönetim anlamında bir çok unsurunu değiştirebilecek yapıya sahiptir. Kent yöneticileri kent için optimum kararı KBS aracılığıyla verebilmekte; kent kullanıcıları ise, kentlerinde meydana gelen değişiklikleri ve sistemden maksimum beklentilerini karşılayabilmektedir. Gelişen toplumlarda GIS/KBS projeleri bir kentin hedef politikalarını etkiler duruma gelmiştir; örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nin California eyaletinde yer alan Watsonville kentinde, kent yöneticisi tarafından ağustos 2002 tarihinde hazırlatılan “Watsonville Kenti’nin Bilgi Teknolojisi Master Planı” na göre kentin gelecek yıllar içerisinde bütünü ile fiber optik kablolar ile iletişim ağının genişletileceği, bu doğrultuda bilgi sistemi teknolojine hızlı bir şekilde entegre olunacağı, şehirlilerin nerede olurlarsa olsunlar bu altyapı ile kente yönelik çeşitli işlemlerini gerçekleştirebileceği, bu entegrasyon süreci ile finansal kaynakların tekrardan
yenileceği hedefleri alınmıştır (Technology Commıttee & Kerry Consultıng Group 2002).
Kent Bilgi Sistemine yönelik yabancı uygulamalar şu şekildedir;
ALMANYA / Reutlingen Kenti;
Reutlingen, Almanya'nın güney batısında Baten-Württemberg eyaletine bağlı 108.000 nüfuslu bir kenttir.
Gerçekleştirilen kent bilgi sistemi uygulaması ile kullanıcılar; parsel, mülkiyet bilgisi, ruhsat numarası, mahalle ve bölge verilerine ulaşabilmektedir. Ayrıca ağaçlar, yeşil alanlar, altyapı hatları gibi konularda sorgulamalar yapabilmektedir. Projenin daha sonraki aşamalarında sisteme tarihi binalar ve anıtlar, yeşil alanlar ve ağaçları içeren verilerin de eklenmesi hedeflenmektedir (Sanal Gazete 2001).
HOLLANDA / Huizen Kenti
Huizen, 45.000 nüfuslu, yeşil alanları ve su kaynaklarının zenginliği ile ünlü bir Hollanda kentidir.
1976 yılında sayısal coğrafi veri tabanını oluşturmaya başlayan belediye GIS projesi ile farklı birimler kendi verilerini oluşturup yönetimini yapabilmekte ve tüm bu veriler belirlenen standartlar ile tüm birimler tarafından kullanılmaktadır.
Kurulan sistem yeşil alanlar, yollar ve kanalizasyon altyapısının yönetimini sağlamaktadır. 1996 yılında hava fotoğrafları ile harita güncelleme işlerine başlayan belediye, tüm birimlerindeki bilgileri (vergi, imar bölümleri gibi) bu sisteme dahil etmiştir (Sanal Gazete 2001).
FRANSA / Grand Rodez Bölgesi
Grand Rodez, 52.000 nüfusu ile Fransa'nın güneyinde yer alan ve Rodez kentini de içeren 8 belediyeden oluşan bir bölgedir. 1993 yılında tüm bölgedeki yerleşimleri kapsayan bir GIS çözümüne geçilmiştir. 1993 yılından bu yana coğrafi veriler aksamadan güncellenmekte ve paylaşılmaktadır. Coğrafi verilerin paylaşımı sadece kurum içinde değil, kurumlar arasında ve hizmet veren kuruluşlar arasında da sağlanmaktadır (Sanal Gazete 2001).
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ / Fremont Kenti
California eyaletine bağlı Fremont Kenti, kritik bilgilerin çalışanlara, halka ve diğer kurum ve kuruluşlara iletilmesinde dört yıldır KBS teknolojisini kullanmaktadır. Oakland, Santa Rosa ve Foster City'i içeren San Fransisco kıyı bölgesi de KBS ile belediyecilik hizmetlerini sürdürmektedir.
Fremont Belediyesi kent bilgi sistemini kullanarak Internet üzerinden demografi, mülkiyet gibi birçok veriye ulaşım sağlayabilmektedir. KBS teknolojisi ile kurum çalışanları artık kağıt haritalarla çalışmamakta, bina, mühendislik, planlama ve kamu güvenliği gibi birçok veri ve haritaya en doğru ve güncel biçimiyle ulaşılabilmektedir (Sanal Gazete 2003).
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ / Los Angeles Kenti
Los Angeles kenti altyapı ağının yönetimi, bakımı ve verilerin paylaşımını sağlamak amacıyla internet üzerinden kullanılabilecek bir sistem kurmuş ve siteme “Navigate Los Angles-NavigateLA” ismini vermiştir. NavigateLA'ın kullanımı ile kurum çalışanları, müteahhitler ve halk Los Angeles'ın altyapısı ile ilgili harita tabanlı bilgilere anlık (online) ulaşım sağlayabilmektedir.
Tüm Amerika kentlerinde olduğu gibi Los Angeles'da da müteahhitler, inşaat sürecinde sıkı bir denetimden geçmekteler proje ve inşaat sürecinde birçok izin almaları gerekmektedir. Müteahhitler gerekli izinleri almadan önce, yeni tesislerin inşası ile birlikte artacak trafiği oluşturacağı altyapı gereksinimlerinin planlarını hazırlamak zorundadırlar. Projeye göre bu değişiklikler; caddelerin genişletilmesi, yeni sokak lambalarının eklenmesi, trafik ışıkları, kanalizasyon ve temiz su altyapısının düzenlenmesi ve ağaç dikimi gibi birçok konuda olabilmektedir.
1980'lerin ortalarında kurumda KBS projesinin başlamasıyla birlikte haritalar sayısallaştırılarak kentin KBS veritabanına girilmiştir. Müteahhitler ve kurum çalışanları kentin altyapısı ile ilgili 250'den fazla katmana anında ulaşım sağlayabilmektedir. Örneğin, kanalizasyon ağı ile ilgili herhangi bir değişiklik yapılacaksa, mevcut altyapı ağının tüm detayları (derinlik, boru çapı, eğim, malzeme ve yapım tarihi gibi) görüntülenebilmekte ve izinleri anlık alınabilmektedir (Sanal Gazete 2003).
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ / Kuzey Dakota
Kuzey Dakota’da KBS uygulamaları web üzerinden yayınlanır boyuta ulaşmış, bu doğrultuda kadastral paftaların, halihazır durumunun ve kent planına ilişkin verilerin internet üzerinden indirilebilmesini sağlayan bir sistem kurulmuştur. İnternet sitesi aracılığı ile dünyaya açılan Kuzey Dakota KBS hem Kuzey Dakota’nın genel tanıtımını hem de harita verileri açısından teknik tanıtımını sağlamaktadır (North Dakota State Government 2005).
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ / Greenwood Kenti
Carolina eyaletinin güneyinde yer alan Greenwood kentinde yapılan kent bilgi sistemi çalışması ile kente yönelik; elektrik hatları, gaz hatları, su hatları, yangın muslukları, yangın bölgeleri, parsel durumu, yerleşim isimleri, raylı sistem ve taşıt yolu ulaşımları, okullar, adresler, konutlar v.b. bilgiler detay öznitelikleri ve özellikleri sorgulanabilmektir. Oluşturulmuş olan kent bilgi sistemi çalışması internet ortamında hava fotoğrafı desteği ile kullanıma sunulmuştur. Tasarlanan sistemden amaca yönelik veri indirmek ücretli üyelik karşılığı mümkün olabilmektedir. Sistem güçlü sorgulama teknikleri ve veri çeşitliliği açısından dikkat çekmektedir (Greenwood County-South Carolina 2005).
Ülkemizde, KBS uygulamaları geç kalmış olmakla birlikte, son zamanlarda özellikle bazı Büyükşehir Belediyeleri, il ve ilçelerde bazı uygulamalar başlatılmıştır. Bunlar arasında İstanbul, Bursa, Ankara, Aydın, Alanya ilkler olarak adlandırılabilir. Örnekleri şu şekilde ifadelendirmek mümkündür;
BURSA / Bursa Büyükşehir Belediyesi
Bursa Büyükşehir Belediyesi 1994-1996 yılları arasında tamamlanan fizibilite ile Bursa Kent Bilgi Sistemi çalışmalarına başlamış olup 2004 yılı itibariyle çalışmalar devam etmektedir. Söz konusu çalışma BUSKİ bünyesinde başlatılmış zaman içerisinde Büyükşehir Belediyesi’nin de içerisinde yer aldığı bir yapıya kavuşmuştur. Çalışma kapsamında kentin kadastral durumu, imar durumu ve halihazır durumu işlenerek bilgisayar ortamına aktarılmış, güncel uydu görüntüleri ile sistem desteklenmiştir. Bu çalışma ile Bursa kenti genelinde su-kanalizasyon altyapısı ve yapılaşma izlenir hale gelmiştir. (Karaçar 2005)
BURSA / Osmangazi Belediyesi
Osmangazi Belediyesi kent bilgi sistemi çalışmalarıdır. Temel olarak BUSKİ verilerini taban alan sistemde; imar durumu, ruhsat durumu, vatandaşın belediyeye ödemek ile yükümlü olduğu vergi çeşitleri izlenir hale gelmiştir.
İSTANBUL / İstanbul Büyükşehir Belediyesi
1991 yılında kent bilgi sistemi çalışmalarına başlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde özellikle 1995-1996 yıllarında önemli çalışmalar gerçekleştirilerek birimlerin kendi içerisinde çeşitli uygulamalara gidilmiştir (Cinal 2001).
Bu uygulamaların organize edilip kent bilgi sistemi ortamı için düzenlendiği bir birim kurulmuş olup çalışmalar halen bu birim üzerinden yürütülmektedir. Birimde gerçekleştirilen çalışmalar; imar planlarının güncellenmesi, halihazırın güncellenmesi, kentsel kullanımların veritabanına işlenmesi, ruhsatlı yapıların takibi, kaçak yapılaşmanın takibi şeklindedir (Cinal 2005).
Kullanım alanı giderek artan ve sınırsız uygulamaları olan CBS, ülkemizde de özel ya da resmi bir çok kuruluşta değişik amaçlara yönelik olarak etkin bir biçimde kullanılmaktadır. CBS’nin sağladığı olanaklar nedeniyle bir çok kurum ve kuruluş hızla bu konudaki alt yapıyı oluşturmuş, yakın bir geçmişte geleneksel yöntemlerle sürdürdükleri çalışmalarda CBS donanım ve yazılımlarından yararlanmaya başlamışlardır. Ancak bu konuda yapılan tüm çalışmalar birbirinden bağımsız bir organizasyon yapısı içerisinde sürdürülmekte, mevcut donanım, yazılım, personel temini ve eğitimi, bunlar için gerekli finans kaynağı faaliyeti sürdüren kurumların kendi olanakları ile çözümlenmeye çalışılmaktadır. Bunun sonucunda bu teknolojiyi benimseyen ve kullanan kurumlar uygulamada bazı sorunlarla karşılaşmaktadır (DPT 2001).
Ülkemizde uygulanan coğrafi/kent bilgi sistemlerinde karşılaşılan problemler üç ana başlık altında toplanmaktadır;
1. Bilgi sistemi ile ilgili karmaşa
2. Oluşturma faaliyetleri ile ilgili karmaşa
Aynı tarz bilginin farklı kurumlarda tekrar üretilmesi, gerekli standartizasyon eksikliği, bilgilerin tekrarı ve kurumların kendi bilgi sistemlerini kendi bünyelerinde birbirinden habersiz kurmak istemesi KBS uygulamalarında ülkemiz açısından bir sorun teşkil etmektedir.
2.2.6. KBS’ne yönelik fayda/maliyet analizi
KBS uygulamaları öncesinde yapılacak ilk işlem fayda maliyet analizinin belirlenmesidir. Bu sayede projenin işlerliği ve ekonomik boyutu kent yöneticilerine karşı somut bir şekilde ortaya konulmuş olur. KBS çalışmalarında maliyetin hangi hususlarda olacağı belirtilmelidir. Buna yönelik olarak aşağıdaki tabloda ortaya çıkacak maliyetlerin zaman sürecine göre neler olabileceği belirtilmiştir; (Yomralıoğlu 2000)
İŞ ADIMLARI BAŞLANGIÇTA SÜRERKEN GÜNCELLEME
VERİ TOPLAMA PAHALI UCUZ UCUZ
VERİ GİRİŞİ UCUZ UCUZ UCUZ
VERİ İŞLEME PAHALI UCUZ PAHALI
VERİ ÇIKIŞI PAHALI UCUZ PAHALI
EĞİTİM PAHALI UCUZ UCUZ
MALZEME PAHALI UCUZ PAHALI
Tablo 2.2.6.1. Kent Bilgi Sistemi’ne yönelik maliyet tablosu
KBS’ne yönelik olarak genel olarak belirlenecek maliyet/fayda etkileri doğrudan ve dolaylı olarak şu şekilde özetlenebilir;
DOĞRUDAN MALİYET DOĞRUDAN FAYDA 1. YAZILIM-DONANIM 1. TASARRUFLAR PERSONEL TASSARUFU MEKAN TASARRUFU İŞ ZAMANINDA TASARRUF 2. İŞ VERİMİ DONANIM YAZILIM YAZILIM GELİŞTİRME ARA-YÜZ GELİŞTİRME ÇIKTI ÜRETİM ARAÇLARI YAZILIM GÜNCELLEME İLAVE BAKIM ANLAŞMALARI İLETİŞİM AĞI
DAHA HIZLI BİLGİ EDİNME
BİLGİ SUNMA HİZMETLERİNDE GELİŞME
BİLGİ DAHA HAZIR HALDE GÜNCEL BİLGİ HAZIR
2. VERİ 3. YENİ ÜRÜNLER
VERİ TABANI OLUŞTURMA VERİ AKTARIMI
VERİ TABANI KORUMA VERİ GÜNCELLEME 3. YÖNETİM SİGORTA İDARİ YÖNETİM EĞİTİM KİRA
4. SİSTEM İÇİN METOT SEÇİMİ PİLOT PROJE
BENCHMARKİNG
MALİYET/FAYDA ANALİZİ DANIŞMANLIK
ÇEŞİTLİ ÇIKTI ÜRÜNLERİ DAHA KALİTELİ ÇIKTI SUNUMU AMACA YÖNELİK ÜRÜNLER (Kent
Rehberi, Turizm amaçlı tanıtım ürünleri, ulaşım ürünleri, v.s.)
DOLAYLI MALİYET DOLAYLI FAYDA
BİLGİSAYARLARA OLAN GÜVEN ARTAR
DÜŞÜK KALİTELİ ÇALIŞMA ÇEVRESİ
YÜKSEK YETENEKLİ İŞ DESTEĞİ
BİLGİ AKIŞI VE PAYLAŞIMI ARTAR DAHA ETKİN KARAR VERME
OLANAĞI OLUR
İŞ MOTİVASYONU ARTAR DAHA ADİL KARARLAR VERİLİR VERİ GÖRÜNTÜSÜNDE GELİŞİM
SAĞLANIR
SORUNLAR DAHA İYİ ANLAŞILIR VE ANALİZ EDİLİR
İLGİLİ YAN SEKTÖRLERİN GELİŞİMİ SAĞLANIR
Tablo 2.2.6.2. KBS’nin doğrudan ve dolayı katkılarına göre maliyet-fayda durumu (Yomralıoğlu 2000)
3. KENT BİLGİ SİSTEMİNİN PLANLAMA SÜRECİ İLE İLİŞKİSİ
Teknolojinin gelişimi beraberinde bilgi teknolojilerinin gelişimini sağlamış ve kısa zamanda; tek, doğru ve standart bilgiye erişimi çok daha rahat hale getirmiştir. Bunların bir sonucu olarak da kent bilgi sisteminin oluşturulması gündeme gelmiştir. Kent bilgi sistemi; verinin niteliği ve planlama sürecine kazandırdığı zaman bakımından önemli bir araç olmaktadır.
“GIS, yapılan analizler ve edinilen görsel bilgi verileri arasında bağlantılar kurarak doğru stratejilerin belirlenmesinde yardımcı bir rol oynamaktadır. Bu sistem, aynı zamanda mevcut çevreye en uygun yerleşim kararının alınmasında da şehir planlamacılara yardımcı olduğundan yönlendirici ve zaman kazandırıcı olmaktadır” (Tokman 1999).
3.1. Kent Bilgi Sisteminin Kent Planlama Sürecine Katkısı
Kent bilgi sistemi yapısal olarak geniş bir içeriğe sahiptir. E-Devlet süreci içerisinde Ulusal Bilgi Sistemi’nin içerdiği altyapının büyük çoğunluğunu, kent bilgi sistemi kentsel manada içermektedir. Bu durumu ile kent bilgi sistemi ele alındığında planlama açısından sadece arazi kullanım bilgilerinin istenilen şekilde elde edilmesi değil, uygulama ve yönetme alanında da şehir planlama disiplinine büyük katkıda bulunmaktadır. Şehir planları niteliksel olarak yaşayan planlardır; insanlar için mevcutta ve gelecekte yaşanabilir çevrelerin oluşturulması, sektörler açısından gelişmişliğin sağlanması ve bu etkilerin düzenli kontrolü ana hedefler olarak belirlenir. Bu bağlamda KBS’nin kent planlama sürecine katkısı şu şekilde ortaya çıkmaktadır;
Planlamaya katkısı bulunacak ve altlık teşkil edecek bilgilerin doğru, standart, güncel ve kısa zaman aralığında elde edilmesini sağlamaktadır, Bilgilerin sentezi ve kendi arasında analizi ile tasarım sürecine katkıda
bulunmaktadır,
Kent kullanıcılarının planlama sürecinde yer almasını sağlamaktadır,
İmar faaliyetleri, kentsel ekonomi ve çevresel faktörleri ile ilgili kontrolü sağlamaktadır,
Kent yöneticileri açısından; planlama hedefleri doğrultusunda karar verme etkinliğini arttırmaktadır.
Planlama doğrultusunda kentsel hareketliliğin kontrol altına alınması ve planın hedeflerine ulaşılması açısından katkı sağlamaktadır.
3.2. Şehir Planlama Disiplininde KBS’nin Önemi
Günümüzde zaman ve insan gücünün doğru kullanımı beraberinde gelişmeyi getirmektedir. Teknolojinin günlük yaşantımızı kolaylaştırması ve çoğu karmaşık işi, teknolojik olanaklar ile çözmek zaman ve insan gücünden tasarrufu getirmekte, söz konusu insan gücü ihtiyaç duyulan başka faktörler için kullanılmaktadır.
Temelde şehir planları incelendiğinde iki türlü ana başlık ile karşılmaktadır; a. Grafik veriler
a.1.Haritalar (Mevcut imar planları, halihazır haritalar, kadastro haritaları, tarım haritaları, v.s.)
a.2.Fotoğraflar (Mimari ölçekte fotoğraflar, genel ölçekte fotoğraflar, geçmiş ve güncel fotoğraflar, v.s.)
a.3.Medya Görüntüleri (Video görüntüleri, kent için oluşturulmuş medya unsurları)
a.4.Hava fotoğrafları ve uydu görüntüleri b. Sözel Veriler
b.1.Kentte yaşayanlara yönelik demografik veriler (Genel nüfus durumu, cinsiyet oranları, yaş gruplarının dağılımı, okur-yazarlık durumu, v.s)
b.2.Kültür ve tabiat envanterleri (Tarihsel nitelik taşıyan mekanların detay bilgileri, tescilli yapılar-yerler ve nitelikleri, adetler, gelenek ve görenekler)
b.3.Çevresel faktörler (Kent geneli kirlilik araştırmaları, kentsel atıklar, su yönetimi, v.b. konularla ilintili tablosal veriler)
b.4.Sektörel durum verileri (Tarım, sanayi ve hizmetler sektörüne yönelik yapılan çalışmalar ve envanterler)
b.5.Kentte yaşayanlara yönelik ekonomik ve sosyal veriler (çalışan durumu, çalışanların sektörel dağılımı, gelir durumu dağılımı, v.s.)
Planlama çalışması yapılacak yerlerin özelliklerine göre bu veriler genişletilebilir.
Planlamada hedeflere ulaşılması, araştırma aşamasında elde edilen verilerin yeterli, doğru ve iyi analiz edilmesiyle sıkı bir ilişki içerisindedir. Şehir planlamasında temel teşkil edecek grafik ve sözel verilerin doğru ve net bir şekilde elde edilmesi, planlama sürecini daha hızlı ve sağlıklı kılacaktır. Planlama evresinin “Araştırma” aşamasında araştırılan verilerin toplanması analiz edilmesi ve sentezi uzun zaman, emek ve maliyet isteyen bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. KBS ile bu unsurlar asgari seviyeye indirilmekte; veritabanına aralarında ilişki kurabilecek verilerin girilmesi ile istenilen sentez ve analiz çalışmalarına bir ortam hazırlanmış olmaktadır. Bu durum ise bilgi sistemi altyapısına sahip yerleşim bölgeleri için geçerlidir.
Planlama açısından; ilk başta bir araç olarak kabul edilen KBS, sadece veri toplama ve analiz aşamasında kullanılmamakta, plan tasarımını biçimlendirici faktör olarak planlamanın araziye uygulaması ve planın yönetimi adına da kullanılmaktadır. Planlama süreci tamamlandıktan sonra KBS’nin önemi daha da artmakta; plan hedeflerine aykırı yapılaşma, tadilat planları ile şehir planının kentsel mekan ile uyumu, kentin yönetimi, plan hedeflerinin tutarlılığı ve plan gelişiminin
sosyo-ekonomik etkisi net olarak tespit edilmektedir. Hatta uygulama aşamasından sonra oluşan yeni durumunun ve plan uygulamalarının geri beslemesi alınarak sonuçların izlenmesi ve planların ileri aşamalarının isabetle yönlendirilmesi sağlanabilmektedir. Bu noktada yer destekli verilerin yanı sıra havadan ve uydudan çekilen sayısal görüntülerinde ayrı bir katkısı olacaktır.
3.3. KBS’nin Şehir Planlama Disiplinine Getirdiği Kolaylıklar
Planlamaya temel teşkil edecek bilgilerin doğru, net ve hızlı bir şekilde elde edilmesini sağlar,
Sistemin sahip olduğu sorgulama teknikleri ile bu verilere ilişkin zengin içerikli analizlerin ortaya çıkmasını sağlar,
Plan tasarısına yönelik gerekli analizlere sahip altlık oluşturmayı sağlar,
Planın uygulanabilir olup olmadığını sorgular,
Planların isabetli ve etkin bir şekilde uygulamalarına katkıda bulunur, Uygulama sonrası planın kontrollü yönetilmesini sağlar,
Kent yöneticileri açısından kente ait gerçekçi kararların alınmasını sağlar,
Kentlinin planlamaya etkin katılımını sağlar,
Sistemin sahip olduğu veriler ile bunların analiz olanağı, kentsel tasarım ölçeğinde yaşanabilir mekanların çok daha etkin bir şekilde oluşturulmasını sağlar,
Kentsel nüfus hareketlerinin dijital ortamda izlenmesi ve hızla kontrol altına alınmasını sağlar,
Kentsel ulaşım ağları ve yoğunluğunun kontrol altında bulundurulmasını sağlar,
Kentsel kaynakların daha etkin kullanımını sağlar,
Acil durumlara yönelik tedbirlere ilişkin öncesinden gerekli senaryoların oluşturulmasını sağlar,
İklimsel faktörlerin planlamada etkinliğini arttırarak iklime duyarlı planlama anlayışını aktif olmasını sağlar.
KBS’nin planlama mesleği açısından sağlamış olduğu katkılar sayılan maddelerle sınırlı kalmamaktadır. Kent bilgi sistemine sahip olan yer ile olmayan yer arasında ortak bir nokta bulunmaktadır; her ikisinde de insan faktörü önemli ve işlevsel açıdan kaçınılmazdır.
3.4. Araştırma Verilerinin KBS Dahilinde Ele Alınması
Bir planlama çalışmasında en önemli noktalardan birisi araştırma aşamasıdır. Araştırma aşamasında elde edilecek verilerin; doğruluğu, niteliği, analizi ve beraberinde sentezi; planlama çalışmasını büyük ölçüde yönlendirecektir. Bilgi teknolojisinin ilerlemesi, doğru ve nitelikli bilgiye kısa zaman aralığında erişimi de beraberinde getirmiştir. Planlama açısından bakıldığında bilgi teknolojisinin kullanımıyla ortaya çıkan çağdaş bir ürün olan Kent Bilgi Sistemi; bir yönüyle doğru ve nitelikli bilgiye kısa zaman aralığında ulaşmak adına önemli bir araç niteliğindedir. Bu bağlamda, söz konusu aracın planlama mesleği adına kullanım alanlarını kısmi olarak belirli bir çerçevede göstermek ve sistemin planlama mesleğine kazandırdıklarını uygulamalı bir şekilde ortaya koymak adına yapılan örnek bir alan çalışması bu çalışmanın devamında verilmiştir.
3.5. Yapısal Sistem Analizi ve Tasarımı
KBS uygulamalarında başlangıç aşamasında “Yapısal Sistem Analiz ve Tasarımı” ön plana çıkmaktadır. Kurulacak sistemin yapısal analizi ve tasarımı; kent bilgi sistemi için gerekli olabilecek bütün ihtiyaçları ve amaçları ortaya koyan sistem bileşenlerinin ilişkisel bütünlüğüdür. Yapısal sistem analiz ve tasarımı ile bir bilgi sisteminin ne şekilde kurulacağı ve işletmeye yönelik hangi politikalara sahip olması gerektiği belirlenirken gelecekte sisteme eklenecek bileşenlerin de ortaya konulmasını sağlamaktadır.
Bir aracın imal edilmesi, bir binanın, bir köprünün yapılması ve benzeri mühendislik sistemlerinin geliştirilmesinde kullanılan sistem geliştirme işlemleri genel olarak beş ana evreden ve alt başlıklardan oluşmaktadır;
1. Planlama
A. Sistem ihtiyacının belirlenmesi B. İlk araştırma
C. Olabilirlik etüdü 2. Sistem Analizi (Çözümleme)
A. Problemin tanımlanması B. Proje kapsamının anlaşılması
C. Yeni sistemdeki kısıtların ve gereksinimlerin belirlenmesi D. Önerilen çözümün mantıksal modeli
(Kavramsal Ve Mantıksal Tasarım) 3. Fiziksel Tasarım (Sentez)
A. Sistem tasarımı (Genel Tasarım) B. Ayrıntılı tasarım
4. Sistem Gerçekleştirme
A. Sistemin oluşturulması B. Sistemin testi
C. Sistemin çalıştırılması D. Sistem ayarlarının yapılması 5. Sistem İşletimi ve Bakımı (Maraş 1999).
“Bilgi sistemi geliştirmede bilinen sistem geliştirme adımlarının izlenmesi başarıya ulaşmak için yine de yeterli olmamaktadır. Araştırmacılar sistem geliştirme adımlarında kullanılmak üzere yapısallaştırılmış yaklaşımlar adı altında bazı araçlar ve yöntemler geliştirmişlerdir. Bu yöntemler sistem analizcisine, klasik yaklaşımlardaki işlem adımlarına ilave olarak bazı geliştirme araçları ve teknikleri sunmaktadır. Yapısallaştırılmış yaklaşımlarda, klasik sistem geliştirmenin özellikle analiz ve tasarım evrelerinde yapısallaştırılmış teknikler kullanılmaktadır ve klasik yaklaşımlarda uygulanan sistem yaşam döngüsünde herhangi bir değişiklik olmamaktadır. Klasik yaklaşımlarda sistemin gerçekleştirilmesi ve çalıştırılması evrelerinde daha çok zaman ve para harcanması gerekirken yapısallaştırılmış yaklaşımlarda, tasarım evresinde maliyet artmakta ve daha çok zaman gerekmektedir” (Maraş 1999).
Şekil 3.5.1. Sistem-maliyet ilişkisi (Maraş 1999)
Yapısal sistem analizi ve tasarımından amaç; sistemin hangi bileşenlerin, hangi öncelikler dahilinde, yani nasıl bir altyapı çerçevesinde kurgulanacağının ortaya konulmasıyla birlikte oluşabilecek problemlerinde maksimum ölçüde ortaya konularak çözüm politikalarının önceden belirlenmesi ve böylece sistem tasarımının gerçekleştirilmesidir. Söz konusu sistem bileşenleri; yazılım, donanım, veri, insan ve yöntem başlıklarından oluşmaktadır (UBS 2000).
Örneğin veri bileşeni için; Veri toplama
Veri entegrasyonunun hangi önceliklerle yapılacağının belirlenmesi Sorgulama kriterlerini belirleme
Güncelleştirme politikalarını belirleme
Yapısal açıdan sisteme müdahalelerin belirlenmesi
Sisteme yönelik etki eden niteliksel faktörlerin geliştirilmesi, örnek olarak gösterilebilir.
Sistem Geliştirme Evreleri Maliyet Planlama Analiz Tasarım Gerçekleştirme İşletim Klasik Yaklaşım Yapısal Yaklaşım
KBS kurulduktan sonra her ne kadar maliyet, insan gücü ve zaman açısından kazanımlara açık olsa da, başlangıç aşamasında iyi kurgulanmayan bir KBS yapısı, başlangıç ve ileri aşamalarda aynı açılardan önemli kayıplara sebep olabilir. Tüm bu unsurlar göz önünde bulundurularak elde edilmek istenen amaç, geliştirilmek istenen modelin önü açık, müdahale edilebilir bir sonuç yapısına sahip olması, sistemin baştan planlı kurgulanması ve belirlenen stratejiler içerisinde sistem tasarımının gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Sistemin kurulumu ancak oluşturulan tasarım çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.
Çizelge 3.5.2. Sistem Kurgulama Şeması
(Reyhan YİĞİTER’in “Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Şehir Planlama Sürecinde Kullanımı: Burgazada Örnek Alanında Koruma Amaçlı İmar Planı Bilgi Sistemi Tasarımı” isimli doktora tezinden faydalanılmıştır.) VERİLERİN ELDE EDİLMESİ SİSTEME GİRİLECEK VERİLERİN TESPİTİ ÖNCELİKLERİN TESPİT EDİLMESİ SORGULAMA KRİTELERİNİN TESPİTİ GÜNCELLEŞTİRME POLİTİKALARININ TESPİTİ YAPISAL SİSTEM MÜDAHALELERİ SİSTEME ETKİ EDEN FAKTÖRLERİN GELİŞTİRİLMESİ AMAÇLAR BEKLENTİLER VERİLERİN ORTAK KULLANIMLARININ VE SORGULANACAK VERİ TÜRLERİNİN TESPİTİ VERİLERİN SINIFLANDIRILMASI YAZILIMLAR VE DONANIMLARIN TESPİTİ GÖREV ALACAK PERSONEL NİTELİKLERİNİN TESPİTİ KBS KURULUMU GÜNCELLEME FAKTÖRÜ
4. SİLLE YERLEŞİM BÖLGESİNDE KENT BİLGİ SİSTEMİ ÇALIŞMASI
Kent Bilgi Sistemi kavramsal olarak çok geniş bir tanım aralığını içerdiğinden ve bu tür uygulamalarda uzun zaman aldığından sistemin tam olarak anlaşılabilmesi için bir “Örnek Alan”da uygulanmasına karar verilmiştir. Bundan amaç ise, “sistem öncesinde kurulmuş olsa idi; planlama açısından ne gibi veriler alabilir ve ne tarz sorgulamalar ile analiz politikaları üretilebilir ve sistemi planlama mesleği açısından nasıl kullanabilirdik?” gibi sorulara cevap bulmak olacaktır. Bu çalışma içerik olarak sınırlı sayıda veri yapısına sahip olmasından ve özellikle planlamaya dönük olmasından ötürü tam olarak KBS olarak adlandırılmamalıdır. O nedenle çalışma ile, şehir planlamaya yönelik bir KBS modelinin nasıl olabileceği ortaya konmaya çalışılmaktadır.
4.1. Örnek Alan Tespiti
Konya genelinde örnek alan seçimi yapılırken veri çeşitliliğine sahip ve çeşitli potansiyelleri bünyesinde barındıran bir yerleşim yeri seçilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda turistik potansiyeli, doğal güzelliği, tarihsel zenginliği, Konya Metropolü’ne yakınlığı açısından içerdiği potansiyeller gözönüne alınarak “Sille Yerleşim Merkezi” örnek alan olarak seçilmiştir.
4.2. Sistem Analiz ve Tasarımı
Örnek alan içerisinde KBS çalışmasının gerçekleştirilmesi için yerleşim bölgesinin sahip olduğu nitelikler ve KBS’de sorgulanması amaçlanan veriler doğrultusunda sistem analiz ve tasarımı çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma kapsamında örnek alanın sahip olduğu mevcut envanterler üzerinden hareketle sistem bütünlüğü değerlendirilmiş ve sonuçta ulaşılmak istenen hedefler üzerine tasarım gerçekleştirilmiştir.
Çizelge 4.2.1. Örnek Alan İçin Kurgulanan Sistem Analiz Şeması
Örnek alan için kurgulanan sistem analiz ve tasarım çalışması sınırlı bir veri çerçevesi içerisinde oluşturulmuştur. Bu sebeple hazırlanan sistem çalışması sınırlı sayıda sorgulama kriterlerini içermektedir.
VERİLERİN ELDE EDİLMESİ VERİLERİN TESPİTİ KAİP YÖNELİK KBS ÇALIŞMASI SORGULAMA KRİTELERİNİN TESPİTİ AMAÇ: PLANLAMA FAALİYETLERİ İÇİN KBS KURULUMU BEKLENTİLER: AKILLI HARİTA MANTIĞI İLE PLANLAMA ÇALIŞAMLARINI GERÇEKLEŞTİRME KAİP YÖNELİK SORGULANACAK VERİLERİN SEÇİLMESİ VERİLERİN SINIFLANDIRILMASI YAZILIMLAR VE DONANIMLARIN TESPİTİ KBS KURULUMU KAİP YÖNELİK SORGULAMA KRİTERLERİ ANKET VERİLERİNE GÖRE SİSTEME GİRECEK GRAFİK TABANLI MATERYALLERİN SINIFLAMASI VERİLERİN ÖZNİTELİKLERİNE GÖRE TABAKALANDIRILMASI ARAZİ VERİLERİ VE SÖZEL VERİLER ANKET VERİLERİ
4.3. Veri Toplama
Sille’ye yönelik veriler; Selçuk Üniversitesi Müh.-Mim.Fak. Döner Sermaye İşletmesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Meram Elektrik Dağıtım A.Ş, Konya Milli Emlak Müdürlüğü, Sille Mahalle Muhtarlıkları, Selçuklu Belediyesi, Konya Büyükşehir Belediyesi ve saha araştırmalarından temin edilmiştir.
Araştırma aşamasında elde edilen bilgiler ise şu şekildedir; a. Grafik Olan Veriler
Yapılar
Resmi kurumlar ve nitelikleri Tarihi eserler ve nitelikleri Elektrik direkleri ve hatları Dini tesisler ve nitelikleri Eğitim tesisleri ve nitelikleri Kentsel alan kullanımları Saha arazi kullanımı Görsel veriler
b. Grafik Olmayan Veriler Nüfus verileri
Mülkiyet durumu
Yapıların öznitelik bilgileri Sosyal ve ekonomik veriler Yapı sahipliliği ve nüfus kayıtları Mahalle ikamet durumları
Sille Numarataj verileri (Cadde, Sokak İsimleri, kapı numaraları) Maliye Bakanlığı Gelirler Dairesi verileri
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu verileri Anket verileri
4.3.1. Veri analizi ve işleme
Elde edilen veriler niteliklerine göre ve ileride sorgulanması düşünülen amaçlara göre kategorize edilerek bilgi haline getirilmiştir. Oluşturulan bilgiler sınıflandırma neticesinde veritabanında ne şekilde yer alacağı belirlenmiştir. Bu bağlamda veritabanında yer alacak bilgi sınıflandırması şu şekilde ortaya çıkmıştır:
1) Noktasal Yapıdaki Veriler Çeşmeler, elektrik direkleri, trafolar 2) Çizgisel Yapıdaki Veriler
Elektrik Hatları Tabakası 3) Alansal Yapıdaki Veriler
Yapılar, resmi kurumlar, dini tesisler, eğitim tesisi, sağlık tesisi, rekreasyon alanları, kentsel boş alanlar, kadastral durum, harabe durumdaki alanlar, dere ve yollar.
Tez çalışması kapsamında alansal yapıdaki verilerin bu derece çok olmasının nedeni ölçekten kaynaklanmaktır. Bilgi sistemi çalışmalarında ölçeğe göre veri yapısı değişmektedir örneğin 1/25000 ölçekli çalışmalarda yollar çizgisel (yol orta çizgisi veya hattı gibi) olarak tariflenmektedir, söz konusu ölçekte yolların alansal veri statüsünde kullanılmasının bir zorunluluğu yoktur, ancak 1/1000 ve daha alt ölçeklerde (1/500,1/200, gibi) yol adaları alansal hesap ve sorgulama gerektiğinden yol orta çizgisi ile birlikte kullanılmaktadır. Bu örnekten hareketle çalışmada pek çok detay alansal olarak ifadelendirilmiştir. Ayrıca örnek olarak seçilen alanda, geleneksel doku söz konusu olduğundan yol tabakası için yol orta çizgisinin oluşturulması yerine, yollar alansal olarak ifadelendirilmiştir. Özetle KBS çalışmalarında projenin gerektirdiği ölçeğe göre veri sınıflaması yapılmakta, ölçek farklılığı durumuna göre grafik objeler; nokta, çizgi veya alan veya hepsi ile ifadelendirilebilmektedir yani genelleştirmeye gidilebilmektedir.
4.4. Veri Tabanının Oluşumu
Sille Koruma Planı araştırma verileri ve sayısal halihazır altlığın sahip olduğu niteliklerin sentezi beraberinde bilgi sisteminin temelini teşkil eden “veritabanı” oluşumunu getirmiştir. Bu aşamada veriler konumsal olan ve olmayan veriler olmak üzere iki kategoride değerlendirilmiştir.
4.4.1. Halihazıra yönelik konumsal verilerin oluşturulması
Sayısal halihazır altlığın sahip olduğu objelerden hareketle konumsal nitelikteki veriler sisteme işlenmiştir. Bu işlem esnasında sistem; grafik objelere veritabanı üzerinde bir kimlik numarası (ID) ataması yapmıştır. Sahip olunan veritabanı kimlik numarası; etkileşimli ortamda grafik objenin tanımlanmasını ve bu objeye yönelik konumsal olmayan veriler arasındaki veritabanı ilişkisinin kurulmasını sağlamakta ve bu verilerinde konumsal verilerle ilişkili olarak veritabanına girişine imkan vermektedir.
Halihazıra yönelik oluşturulan konumsal veriler şu şekildedir;
Binalar, elektrik direkleri, telefon direkleri, çeşmeler, resmi kurumlar, sosyal tesisler, kültürel tesisler, yollar, harabeler, avlu-bahçeler, kentsel boş alanlar, dini tesisler, dere, rekreaktif faaliyetlerin bulunduğu alanlar, trafolar KBS ortamında sisteme işlenerek grafik kökenli veritabanı oluşturulmuştur.
4.4.2. Halihazıra yönelik konumsal olmayan verilerin oluşturulması
Sille yerleşim merkezine yönelik oluşturulan Bilgi Sistemi altyapısı dahilinde elde edilen grafik değere sahip olmayan veriler; konumsal olmayan veriler
kapsamında değerlendirilmiş ve böylece anket soru başlıkları, yapılar, çeşmeler, yollar, kentsel alanlar, mülkiyet dokusu, trafolar, elektrik direkleri, elektrik hatları, sağlık tesisi, eğitim tesisi, resmi kurum ve dini tesisler için öznitelik bilgileri sorgulanması düşünülen amaca yönelik olarak sisteme işlenmiştir. Ayrıca numarataj verileri, arazilerin metrekare birim fiyat değerleri, tescil durumuna ilişkin verilerde konumsal olmayan veri kapsamında sisteme işlenmiştir.
4.4.3. Halihazıra yönelik konumsal olan ve konumsal olmayan verilerin sentezi
Konumsal olan ve olmayan veriler KBS ortamında birbirleri ile ilişkilendirilerek etkileşimli ve sorgulanabilir hale getirilmiştir. Bu ilişkilendirmede veriler üç kategoride değerlendirilmiştir bunlar; noktasal yapıdaki veriler, çizgisel yapıdaki veriler ve alansal yapıdaki verilerdir. (Tahsin YOMRALIOĞLU’nun “Çevresel Bilgi Sistemleri İçin Model-Altlık Tasarımı: Trabzon-Değirmendere Havzası Örneği” isimli sempozyum bildirisinden faydalanılmıştır.)
Bu doğrultuda veri tabanından aşağıdaki başlıklara ilişkin sorgulama yapılabilmektedir;
1) Noktasal Yapıdaki Veriler Çeşme Tabakası
VERİ TABANI KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
PAFTA_NO PAFTA NUMARASI YAZI+SAYI TABANLI
PARSEL PARSEL SAYI TABANLI
DURUMU DURUMU YAZI TABANLI
KULLANIMI KULLANIMI YAZI TABANLI
TESCIL_DUR TESCİL DURUMU YAZI TABANLI
KKK KORUMA KURULU KARARI SAYI TABANLI
REST_TAR RESTORASYON TARİHİ SAYI TABANLI
TESCIL_TUR TESCİL TÜRÜ YAZI TABANLI
YAPI_ADI YAPI ADI YAZI TABANLI
YAPI_MALZE YAPI MALZEMESİ YAZI TABANLI
MULKIYET MÜLKİYET YAZI TABANLI
Elektrik Direkleri Tabakası
VERİ TABANI KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
PAFTA_NO PAFTA NUMARASI YAZI+SAYI TABANLI
YUKSEKLIK YÜKSEKLİK YAZI+SAYI TABANLI
DIREK_TURU DİREK TÜRÜ YAZI TABANLI
Tablo 4.4.3.2. Elektrik Direkleri Tabakası Trafolar Tabakası
VERİ TABANI KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
TRAFO_TURU TRAFO TÜRÜ YAZI TABANLI
TRAFO_GERI TRAFO GERİLİMİ YAZI+SAYI TABANLI
Tablo 4.4.3.3. Trafolar Tabakası 2) Çizgisel Yapıdaki Veriler Elektrik Hatları Tabakası
VERİ TABANI KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
T_KESIDI TEL KESİDİ YAZI+SAYI TABANLI
U_FIRMA ÜRETİCİ FİRMA YAZI TABANLI
AKIM AKIM MİKTARI YAZI+SAYI TABANLI
GERILIM_TU GERİLİM TÜRÜ YAZI TABANLI
HAT_TIPI HAT TİPİ YAZI TABANLI
UZUNLUK UZUNLUK SAYI TABANLI
Tablo 4.4.3.4. Elektrik Hatları Tabakası 3) Alansal Yapıdaki Veriler Yapı Tabakası
VERİ TABANI
KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
YAPI_ID YAPI KİMLİK NUMARASI SAYI TABANLI PAFTA_NO PAFTA NUMARASI(*) YAZI+SAYI TABANLI
YAPI_YASI YAPININ YAŞI SAYI+İŞARET TABANLI
MULKIYETI YAPININ MÜLKİYETİ YAZI TABANLI
KAT_ADEDİ YAPININ KAT ADEDİ SAYI TABANLI
DURUMU YAPININ DURUMU(**) YAZI TABANLI
TESCİL_DU YAPININ TESCİL DURUMU YAZI TABANLI GELISMISLIK YAPININ GELISMISLIK DURUMU YAZI TABANLI
KULLANIMI YAPININ KULLANIMI YAZI TABANLI
YAPI_ADI YAPININ ADI YAZI TABANLI
YAPI_TURU YAPI MALZEMESİNİN TÜRÜ YAZI TABANLI TESCİL_TU YAPININ TESCİL TÜRÜ YAZI TABANLI
YAPI_NO YAPI KAPI NUMARASI YAZI+SAYI TABANLI PARSEL_NO YAPI PARSEL NUMARASI SAYI TABANLI
YAPI_MALZE YAPI İNŞA TÜRÜ YAZI TABANLI
YAPI_DIS_C YAPI DIŞ CEPHE TÜRÜ YAZI TABANLI
YAPI_CATI YAPININ ÇATI TÜRÜ YAZI TABANLI
YAPI_ODA_S YAPI ODA SAYISI(X) SAYI TABANLI
YAPI_ISITM YAPI ISITMA TÜRÜ YAZI TABANLI
YAPI_Z_K_K YAPI ZEMİN KAT KULLANIMI YAZI TABANLI
AİLE_BUYUK AİLE BÜYÜKLÜĞÜ(*) (X) SAYI+İŞARET TABANLI ERKEK YAPIDA OTURAN ERKEK SAYISI(X) YAZI TABANLI
KADIN YAPIDA OTURAN KADIN SAYISI(X) YAZI TABANLI 0-10 0-10 YAŞ ARALIĞI(*) (X) SAYI TABANLI 11-20 11-20 YAŞ ARALIĞI(*)(X) SAYI TABANLI 21-30 21-30 YAŞ ARALIĞI(*)(X) SAYI TABANLI 31-40 31-40 YAŞ ARALIĞI(*)(X) SAYI TABANLI 41-50 41-50 YAŞ ARALIĞI(*)(X) SAYI TABANLI 51-60 51-60 YAŞ ARALIĞI(*)(X) SAYI TABANLI 61-70 61-70 YAŞ ARALIĞI(*)(X) SAYI TABANLI
71+ 71 VE ÜSTÜ YAŞ GRUBU(X) SAYI TABANLI
AILE_R_MES AİLE REİSİNİN MESLEĞİ(X) YAZI TABANLI AILE_R_C_Y AİLE RESİNİN ÇALIŞTIĞI YER(X) YAZI TABANLI
AILE_R_GEL AİLE REİSİNİN GELİR DURUMU(*) SAYI+İŞARET TABANLI HAYVANCILIK HAYVANCILIK YAPILIYORMU? (X) YAZI TABANLI
BUYUKBAS BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK VARMI? (X) YAZI TABANLI KÜÇÜKBAŞ KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK VARMI? (X) YAZI TABANLI TASIT_SAHIP TAŞIT SAHİPLİLİĞİ(X) YAZI TABANLI MULK_SAHIP MÜLK SAHİPLİLİĞİ(X) YAZI TABANLI
B_Y_O_S BULUNDUĞU YERDE OTURMA SÜRESİ(*)(X) SAYI+İŞARET TABANLI
E_O_A EVİ ONARIM ARZUSU(X) YAZI TABANLI
ALAN YAPININ ALANSAL DEĞERİ(X) SAYI TABANLI CEVRE YAPININ ÇEVRE UZUNLUK DEĞERİ(X) SAYI TABANLI
Tablo 4.4.3.5. Yapı Tabakası Resmi Kurum Tabakası
VERİ TABANI KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
PAFTA_NO PAFTA NUMARASI YAZI+SAYI TABANLI
PARSEL PARSEL NUMARASI SAYI TABANLI
ALAN ALAN MİKTARI SAYI TABANLI
MÜLKİYETI MÜLKİYETİ YAZI TABANLI
KURUM_ADI KURUM ADI YAZI TABANLI
CEVRE CEVRE UZUNLUK MİKTARI SAYI TABANLI
Tablo 4.4.3.6. Resmi Kurum Tabakası Dini Tesis Tabakası
VERİ TABANI KISALTMASI VERİ ADI VERİ YAPISI
MAHALLE MAHALLE YAZI TABANLI
SOKAK SOKAK YAZI TABANLI
PAFTA_NO PAFTA NUMARASI YAZI+SAYI TABANLI
PARSEL_NO PARSEL NUMARASI SAYI TABANLI
MÜLKİYETI MÜLKİYETİ YAZI TABANLI
