Ahmed Refik Altınay'ın
olumunun yıl donumu
Bugün, müverrih Ahmed Refik Altm- ayın ölümünün yıldönümüne müsadiftir. Ahmed Refik 1880 de Beşiktaşta Valide Çeşmesinde Aktar sokağında 9 numaraü hanede doğdu, ilk tahsilini Beşiktaşta Vişnezade mektebinde yaptı. Beşiktaş as- keriyesinden Kuleli askeri idadisine geçti. Fransızcaya çalıştığından talim heyeti tarafından koluna bir sarı ipek şerid tak tırıldı. Harbiye mektebinde talebe iken ilk yazılarını haftalık mecmualara Ahmed Refik imzasile gönderdi. Bu yazılar mek- teb Nazırı sanisi Rıza paşanın nazarı dik katini celbettiğinden Ahmed Refiğe ba dema mecmualarda yazılar yazmaması tenbih edildi. Ahmed Refik mecmualara yazılar yazıp Refik Ali imzasile gönder miştir.
Mektebi harbiyeden 1898 de birincilikle piyade mülâzimisani çıktı, eniştesi ibriktar başı Hüseyin bey tarafından Toptaşı as keri rüşdiyesi coğrafya muallimliğine ta yin ettirildi. 1902 de Mektebi harbiye fran- sızca muallimliğine terfien naklolundu ve
1907 de yüzbaşı oldu. 1908 de Harbiye mek tebi talim heyeti arasında en mühim bir kürsü tevdi edilerek tarih muallimi oldu.
1909 da irade ile teşekkül eden tarihi | Osamanî encümeni daimî azalığına tayin olundu. 1910 da Parise gitti, Amest Lavis vasıtasile Senyobosla hazinei evraka aid görüştü. Ahmed Refiğin tarihe ilk mera kı Senyobosun meşhur medeniyet tarihini okuduktan sonra başladı. Meşrutiyeti mii- teakib üç cildi hemen tercüme ve neşretti.
1912 de askeri sansür müfettişliğine ta yin olundu, vazifesini yapmakta iken har biye nazın İzzet askerin siyasetle iştigali memnudur, diye kendisine gönderilen tez kere üzerine derhal askerlikten istifa etti, kabul edilmediğinden muayenesini taleb etti. Gözlerinde zaafı basar olduğuna dair heyeti sıhhiye raporile 505 kuruş maaşla tekaüd oldu.
1913 de harbi umumînin ilânı üzerine tekrar yüzbaşılıkla aluııp sansür umumi müfettişliğine tayin olundu. Bir taraftan Istanbulda çıkan bilûmum gazetelerle posta ve telgrafhaneleri kontrol, diğer taraftan erkânı harbiyei umumîyenin em- frile Türkiye - Rusya münasebetlerine dair makaleler yazmağa memur edildi. Bu ma kaleler arasında Mısır meselesine temas etmek mecburiyetinde kalan Ahmed Refik Kavalalı Mehmed Alinin Türkiyeye ihane- tkıi yazdı. Bu yazı sadrâzam Mısırlı Said Halim paşanın gazabını intaç etti. Zavallı müverrih Ulukışlaya gönderildi ve bir alaylı yüzbaşının emrine verildi. Bilâhara Eskişehir sevk komisyon riyasetine tayin olundu, hastalandığından 1915 de İstan- bula getirildi, Harbiye Nazırı Enver paşa nın tavassutile Said Halim paşanın gaza bı teskin edildiğinden İstanbulda kaldı, harbin sonuna kadar çalıştı.
1917 de Mehmed Arif beyden inhilâl eden Darülfünün OsmanlI tarihi muallim liğine tayin olundu ve az bir müddet son ra Türk tarihi müderrisi oldu. 1924 de vakanüvis Abdurrahman Şerefin vefatı üzerine Tarihi Osmanî encümeni riyase tine geçti. Ahmed Refik, Akşam gazetesi nin tarih muharriri idi. Kütüphaneleri dolaşıp hazinei evrakta hafriyat yaparak tedkikatla meşguldü ve çalışmalarından mühim faydalar hasıl oldu. Bu tedkikler mahsulü olarak bir çok eserler neşret- miştir. Bu eserler bir kütüphane teşkil eder. Bundan başka gazetelerde yazdığı makaleler de bir kaç cild teşkil edecek kadar çoktur. Bunlar muhtelif devirlere ve muhtelif şahıslara dair beşerin belki Istinadgâhlan olarak kalacaktır. İsveçliler Demirbaş Şarla dair yazdığı eserden do layı nişan verdiler, Bulgar akademileri ta rafından takdir edilerek kral Boris tara fından Komandor rütbesi verilmiştir.
Ahmed Refik, tarihi, vicdanı kanaat et mezse tek satır bile yazmazdı. Halk için yazdığı eserlerde daima doğruyu vesika lara istinaden yazmıştır. OsmanlI tarihi ni Ahmed Refik kadar bilen yoktu. Ken disi bir kaç lisan bilir, çok zeki ve çok za rif bir zattı. Neşredilmemiş bir çok eser leri de vardır. Kendisini tanıyanlar bü tün sevmişlerdir, zira gayet rind neşeli bir insandı. Gençliğinde yakışıklı bir za bit olarak tanınmıştır.
Maziyi sevdiği kadar hali de severdi. Ahmed Refik eski bir muhacirdi. Günlük, haftalık ve aylık mecmualara kâmilen yazılar yazardı. İkdam gazetesi heyeti tahririye müdürlüğünde, Tercümanı Ha kikat ve Millet gazetleri başmuharrirli ğinde bulunmuştu. Darülfünunda en son konferansını ecnebi hükümdarlarının Türk'lere ilticası hakkuıda vermiştir. Ahmed Refik Siirpagop mezarlığına dair vesaiki ortaya çıkardığından İstanbul şehrine bir kaç milyon lira kazandırmıştır. Ahmed Refiğin geçen sene vefat ettiği gün, doğum tarihi muhtelif gazetelerde 1881. kimi 1882, kimi de 1876, diye yazıl mıştır. Ahmed Refik 1880 talihinde doğ du ve 57 yaşrnda vefat etti. Vasiyeti üze rine en mesud ve en elemli günlerini ya şadığı Büyükada toprağında ebediyen is- tirahatine kavuştu.
Ömer Hilmi Altınay
Ta ha Toros Arşivi
