Tokat ili Niksar ilçesinde süt sığırcılığı yapan tarım işletmelerinin ekonomik analizi ve pazarlama sorunları

TOKAT ĐLĐ NĐKSAR ĐLÇESĐNDE SÜT SIĞIRCIĞILI YAPAN

TARIM ĐŞLETMELERĐNĐN EKONOMĐK ANALĐZĐ VE PAZARLAMA SORUNLARI

Kenan YETEROĞLU Yüksek Lisans Tezi Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Doç. Dr. Murat SAYILI 2010

TARIM EKONOMĐSĐ ANABĐLĐM DALI

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

TOKAT ĐLĐ NĐKSAR ĐLÇESĐNDE SÜT SIĞIRCILIĞI YAPAN TARIM

ĐŞLETMELERĐNĐN EKONOMĐK ANALĐZĐ VE PAZARLAMA

SORUNLARI

Kenan YETEROĞLU

TOKAT 2010

TEZ BEYANI

Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

TOKAT ĐLĐ NĐKSAR ĐLÇESĐNDE SÜT SIĞIRCILIĞI YAPAN TARIM

ĐŞLETMELERĐNĐN EKONOMĐK ANALĐZĐ VE PAZARLAMA

SORUNLARI

Kenan YETEROĞLU

Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Murat SAYILI

Bu araştırma Tokat ili Niksar ilçesinde süt sığırcılığı yapan işletmelerde yapılmıştır. Araştırma verileri 2008-2009 üretim yılına ait olup, büyük baş hayvan varlığına göre, tesadüfi tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak seçilen 80 işletmeden anket yapılarak toplanmıştır. Bu araştırmada, süt sığırcılığı yapan işletmelerin yapısı, pazarlama sorunları, ile mali analizlerinin yapılması amaçlanmıştır. Đncelenen işletmeler 1-10, 10-+ süt sığırı besleyenler olmak üzere iki büyüklük grubuna ayrılmıştır. Sonuç olarak süt sığırcılığı yapan işletmelerin, üretim yaptıkları alanlarda ihtisaslaşamadıkları, düşük kaliteli, yüksek maliyetli üretim gerçekleştirdikleri, tespit edilmiştir. Ayrıca süt pazarlamasında önemli sorunlar tespit edilmiş ve bu sorunların çözümünde ilçedeki süt üreticilerinin yetersiz kaldıkları ortaya çıkmıştır.

2010 , 77 sayfa

Anahtar kelimeler: Ekonomik Analiz, Süt Sığırcılığı, Pazarlama Sorunları

ANALYSIS OF FINANCIAL AND MARKETING PROBLEMS OF

DAIRY CATTLE ENTERPISES IN NĐKSAR DISTRICT OF TOKAT

PROVINCE

Kenan YETEROĞLU

Gaziosmanpaşa University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agriciltural Economics

Supervisor :Assoc. Prof. Dr. Murat SAYILI

This study has been carried out in dairy farm enterprises in Niksar district of Tokat province between 2008-2009. The main goal of the study was to analyse the structural, financial and marketing problems of dairy enterpises. Study has been conducted in 80 dairy Enterpises, which were divided into two groups: Enterpises with less and more than 10 dairy cattles. Study data were collected by performing a survey using random stratified sampling method. As a result, it is determined that dairy cattle Enterpises, were unable to profesionalised in their area and to manage high-quality and low cost production. In addition, they had serious problems with milk marketing and were unable to solve problems associated with marketing issues in general.

2010 , 77 pages

Keywords : Economic Analysis, Dairy Cattle Enterprises, Marketing Problems

TEŞEKKÜR

Çalışmalarım süresince bilgi ve birikimlerini esirgemeyerek, gelişimime katkıda bulunan, takıldığım noktalarda çözüm alternatifi sunularak çalışmamın sağlıklı ilerlemesine katkıda bulunan araştırma alanında bilgi toplama konusunda yardımlarıyla çalışmalarımın aksaklığa uğramamasına olanak sağlayarak iş yükümü bu doğrultuda hafifleten Danışmanım sayın Doç. Dr. Murat SAYILI’ ya çalışmalarım süresince bilgi ve birikimlerini esirgemeyen, sayın Prof. Dr. Kemal ESENGÜN’e ve Prof. Dr. Yaşar AKÇAY hocama, sürekli bana destek olan mesai arkadaşlarıma, gerek maddi gerekse de manevi desteğini benden esirgemeyen başta çok saygı duyduğum babam olmak üzere sevgili eşim ve tüm aileme teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

Kenan YETEROĞLU Eylül/2010

ABSTRACT... ii

TEŞEKKÜR…... iii

SĐMGE ve KISALTMALAR DĐZĐNĐ... vii

ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ... viii 1. GĐRĐŞ………... 1 1.1. Konunun Önemi ... 1 1.2. Konunun Amacı……….…….……… 2 1.3. Çalışmanın Kapsamı ………... 3 2. LĐTERATÜR ÖZETLERĐ ………...……….………... 5 3. MATERYAL ve YÖNTEM……….…………..…... 14 3.1. Materyal……….…... 14 3.2. Yöntem……….………... 14

3.2.1. Verilerin Toplanması Aşamasında Uygulanan Yöntem……….. 14

3.2.2. Verilerin Analizinde Kullanılan Yöntem………...….……….... 16

4. ARAŞTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BĐLGĐLER ………… 24

4.1. Araştırma Bölgesinin Doğal Yapısı……….……….…... 24

4.1.1. Araştırma Alanının Coğrafi Durumu ……….………... 24

4.1.2. Araştırma Bölgesinin Đklimi……….………..…... 25

4.2. Araştırma Bölgesinin Sosyal Yapısı……….………...…… 25

4.2.1. Nüfus Durumu………...….. 25

4.2.2. Ulaşım ve Pazar Durumu……….……… 25

4.3. Araştırma Bölgesinin Tarımsal Yapısı……….... 26

4.3.1. Arazi Varlığı………..……….. 26

4.3.2. Bitkisel Üretim ve Verim ………...….………..……….. 27

4.3.3. Hayvansal Üretim ve Verim ………..………. 28

5. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA ………... 29

5.1.1.1. Nüfusun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı ile Eğitim Durumu ………….. 29

5.1.1.2. Đşgücü Mevcudu ve Kullanım Durumu………..…. 31

5.1.2. Đncelenen Đşletmelerde Arazi Varlığı ve Tasarruf Şekli ………... 32

5.1.2.1. Arazi Nevi’leri ve Dağılımı……….………….. 33

5.1.3. Đncelenen Đşletmelerde Sermaye Miktarı ve Bileşimi ……….……….…. 34

5.1.3.1. Aktif Sermaye ve Dağılımı ……….………….…… 34

5.1.3.2. Pasif Sermaye ve Dağılımı ……….………. 37

5.1.4. Kapital Oranları ………... 38

5.2. Đncelenen Đşletmelerde Hayvan Varlığı ……….. 39

5.3. Đncelenen Đşletmelerde Hayvansal Ürünler Üretimi……….… 41

5.4. Đncelenen Đşletmelerde Hayvansal Ürünlerin Değerlendirilme Durumu 42 5.5. Đncelenen Đşletmelerde Hayvansal Ürünler Üretim Değeri ………. 43

5.6. Đncelenen Đşletmelerde Hayvancılık Üretim Dalının Değişken Masrafları 46 5.7. Đncelenen Đşletmelerde Yıllık Faaliyet Sonuçları……… 49

5.7.1. Üretim Dalları Açısından Yıllık Faaliyet Sonuçları ……….. 49

5.7.1.1. Hayvancılık Üretim Dalının Brüt Üretim Değeri (BÜD), Değişken Masraflar (DM) ve Brüt Marj (BM)………... 50

5.7.1.2. Bitkisel Üretim Şubesi, Đşletme Başına Düşen Brüt Üretim Değeri (BÜD), Değişken Masraflar (DM) ve Brüt Marj (BM)……….... 51

5.7.2. Đşletmelerin Bir Bütün Olarak Yıllık Faaliyet Sonuçları……… 51

5.7.2.1. Brüt Hasıla………... 52

5.7.2.2. Đşletme Masrafları ve Gerçek Masraflar………... 53

5.7.2.3. Net Hasıla………. 55

5.7.2.4. Net Çiftlik Geliri (Tarımsal Gelir)……….. 55

5.8. Đncelenen Đşletmelerde Süt Sığırcılığı Tam Maliyet Analizi……… 56

5.9. Đncelenen Đşletmelerde Yem Dönüşüm Oranı (Parasal Olarak )………… 57

Nedenleri ve Yetiştiricilik Đle Đlgili Sorunlar ………... 58

5.10.2. Đncelenen Đşletmelerin Kültür Irkı Hayvanlarla Süt Üretimine Başlamadan Önce Süt Satma Durumları………. 60

5.10.3. Đncelenen Đşletmelerde Süt Satış Yeri, Üreticilerin Ürünü Satarken Karşılaştığı En Önemli Sorunlar ve Bu Sorunlara Üreticilerin Getirdiği Çözüm Önerileri………..……….……... 60

5.10.4. Đncelenen Đşletmelerde Sözleşmeli Yetiştiricilik ve Kooperatif Kurulması Đle Đlgili Bilgiler………...……….. 61

5.10.5. Đncelenen Đşletmelerin Süt Pazarlamasında Kullandıkları Aracılar 62 5.10.6. Đncelenen Đşletmelerin Hayvancılığın Gelişmesi Đçin Verilen Desteklerden Yararlanma Durumları………..…...…. 63

5.10.7. Đncelenen Đşletmelerin Kültür Irkı Süt Sığırlarını Tercih Etmeme Sebepleri………..…… 63

5.10.8. Đncelenen Đşletmelerin Piyasada Oluşan Süt Fiyatlarına Etki Durumları 64 5.10.9. Đncelenen Đşletmelerin Süt Muhafaza Durumları………..….. 65

5.10.10 Đşletme Sahiplerinin Beklentileri……….…… 65

6. SONUÇ ………..……… 67

KAYNAKLAR………... 74

ÖZGEÇMĐŞ ………..………. 77

KISALTMALAR DĐZĐNĐ

Kısaltmalar Açıklama

BBHB Büyükbaş Hayvan Birimi

BM Brüt Marj

BÜD Brüt Üretim Değeri

DKO Döner Kapital Oranı

DM Değişken Masraflar

EKD Envanter Kıymet Değişimleri

EĐB Erkek Đş Birimi

EiG Erkek Đş Günü

ĐKO Đşletme Kapital Oranı

NKO Net Kapital Oranı

TCZB Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası

TKK Tarım Kredi Kooperatifleri

TL Türk Lirası

Çizelge 4.1. Tokat ĐĐi Niksar Đlçesi Arazı Varlığı Dağılımı (2009 Yılı)……...… 26 Çizelge 4.2. Tokat ĐĐi Niksar Đlçesi Arazı Varlığı Dağılımı (2009 Yılı)…….….. 26 Çizelge 4.3. Tokat Đli Niksar Đlçesinde Yetiştirilen Tarla Alanlarının Ekiliş

Alanları, Üretim Miktarları ve Verimleri (2009 Yılı)………. 27 Çizelge 4.4. Tokat Đli Niksar Đlçesi Hayvan Varlığı (2009 yılı) ……….….….… 28 Çizelge 5.1. Đncelenen Đşletmelerde Nüfusun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı ….. 29 Çizelge 5.2. Đncelenen Đşletmelerde Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (Ortalama

ve % Olarak) ve Faal Nüfus Oranı………...……... 30 Çizelge 5.3. Đncelenen Đşletmelerde Yedi ve Daha Yukarı Yaştaki Nüfusun Okur

Yazarlık Oranı (%)……….. 30 Çizelge 5.4. Đncelenen Đşletmelerde Đşgücü mevcudu ve Kullanım Durumu

(Ortalama Olarak Erkek Đş Günü, EĐG)………... 31 Çizelge 5.5. Đncelenen Đşletmelerde Đşgücü Mevcudu ve Kullanım Durumu

(Oransal Olarak %)……….. 32 Çizelge 5.6. Đncelenen Đşletmelerde Ortalama Arazi Mevcudu (Da) ……….……. 33 Çizelge 5.7. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Arazisinin Sulanabilme Durumu

(Da)……… 33

Çizelge 5.8. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Arazisinin Nevi’lerine Göre

Dağılımı………. 34

Çizelge 5.9. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Başına Düşen Aktif Sermaye (TL)… 35 Çizelge 5.10. Đncelenen Đşletmelerde Aktifin Sermaye Grupları Đtibariyle Oransal.

Dağılımı (%)……… 36 Çizelge5.11. Đncelenen Đşletmelerde Aktifi Oluşturan Unsurların Đşletme

Arazisi Dekarına Düşen Değerleri(TL)………... 36 Çizelge 5.12. Đncelenen Đşletmelerde BBHB’ne Düşen Aktif Sermaye (TL)……… 37 Çizelge 5.13. Đncelenen Đşletmelerde Pasif Sermayeyi Oluşturan Unsurlar

(TL/Đşletme) ve (Oransal Dağılımı %)……….…...……… 37 Çizelge 5.14. Đncelenen işletmelerde Đşletme Büyüklük Gruplarına Göre

Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) Cinsinden Hayvan Sayıları)…... 39 Çizelge 5.15. Đncelenen Đşletmelerde Büyükbaş Haricindeki Hayvan Sayıları

(Adet)………. 40

Çizelge 5.16. Büyükbaş Haricindeki Hayvan Sayıları ………...……….. 40 Çizelge 5.17. Đncelenen Đşletmelerde Hayvansal Ürünler Üretimi……… 41 Çizelge 5.18. Đncelenen Đşletmelerde Üretilen Hayvansal Ürünlerin

Değerlendirilme Durumu.………. 42 Çizelge 5.19. Đşletmede Mamul Hale Getirilen Sütün Ailede Tüketimi 43 Çizelge 5.20. Đncelenen Đşletmelerde Hayvancılık Üretim Dalının Brüt Üretim

Değeri (TL/Đşletme).………..……… 44 Çizelge 5.21. Đncelenen Đşletmelerde Hayvancılık Üretim Dalında Brüt Üretim

Değerinin Hayvan Cinsleri ve Irkları Đtibariyle Oransal Dağılımı (%) 45 Çizelge 5.22. Đncelenen Đşletmelerde Hayvancılık Üretim Dalında Brüt Üretim

Dalına Ait Değişken Masrafların Hayvan Cinsleri ve Irkları

Đtibariyle oransal Dağılımı(%)………... 48 Çizelge 5.25. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Başına Düşen Hayvancılık Üretim

Dalına Ait Değişken Masrafların Masraf Unsurları Đtibariyle Genel

Oransal Dağılımı (%)………... 49 Çizelge 5.26. Đncelenen Đşletmelerde Hayvancılık Üretim Dalının Brüt Üretim

Değeri(BÜD), Değişken Masraflar(DM), ve Brüt Marj(BM) 50 Çizelge 5.27. Bitkisel Üretim Şubesinde Đşletme Başına Düşen Brüt Üretim Değeri

Değişken Masrafları ve Brüt Marj………... 51 Çizelge 5.28. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Başına Düşen Brüt Hasıla (TL).…… 52 Çizelge 5.29. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Masrafları …….……….. 54 Çizelge 5.30. Đşletme Masraflarının Bazı Kriterlere Göre Karşılaştırılması………. 54 Çizelge 5.31. Gerçek Masraflar ve Oluşturan Unsurlar (TL/Đşletme).……….. 55 Çizelge 5.32. Đncelenen Đşletmelerde Net Hasıla (TL/Đşletme).……….. 55 Çizelge 5.33. Đncelenen Đşletmelerde Net Çiftlik Geliri (TL/Đşletme).……….. 56 Çizelge 5.34. Đncelenen Đşletmelerde Đşletmeler Ortalaması Olarak Süt Tam

Maliyet Çizelgesi……… 57 Çizelge 5.35. Kültür Irkı Hayvanlar Đçin Yem Dönüşüm Oranı (Parasal Olarak) … 58 Çizelge 5.36. Melez Irkı Hayvanlar Đçin Yem Dönüşüm Oranı (Parasal Olarak…... 58 Çizelge 5.37. Yerli Irkı Hayvanlar Đçin Yem Dönüşüm Oranı (Parasal Olarak)..….. 58 Çizelge 5.38. Đncelenen Đşletmelerde Kültür Hayvanlar Đle Süt Sığırcılığı

Faaliyetine Başlama Nedenleri (%)……… 59 Çizelge 5.39. Đncelenen Đşletmelerde Yetiştiricilik Đle Đlgili Sorunların Dağılımı(%) 59 Çizelge 5.40. Đncelenen Đşletmelerde Üreticilerin Kültür Hayvanlarına Sahip

Olmadan Önce Süt Satabilme Durumları (%)……….... 60 Çizelge 5.41. Đncelenen Đşletmelerdeki Üreticilerin Ürünü Pazarlarken Karşılaştığı

En Önemli Sorunlar (%)………. 61 Çizelge 5.42. Đncelenen Đşletmelerde Pazarlama Đle Đlgili Karşılaşılan Problemlere

Üreticilerin Çözüm Önerileri (%)………... 61 Çizelge 5.43. Đncelenen Đşletmelerdeki Üreticilerin Birlik veya Kooperatif

Kurulması Đle Đlgili Düşünceleri (%)……… 62 Çizelge 5.44. Đncelenen Đşletmelerdeki Üreticilerin Sütlerini Pazarlamada

Kullandıkları Aracılar (%)……….……… 62 Çizelge 5.45. Đncelenen Đşletmelerin Hayvancılığın Gelişmesi Đçin Verilen

Destekleri Kullanma Durumları(%)………. 63 Çizelge 5.46. Đncelenen Đşletmelerdeki Üreticilerin Kültür Irkı Hayvan Tercih

Etmeme Sebepleri (%)………... 64 Çizelge 5.47. Đncelenen Đşletmelerdeki Üreticilerin Piyasada Oluşan Süt

Fiyatlarına Etki Durumları (%)……….. 64 Çizelge 5.48. Đncelenen Đşletmelerdeki Süt Muhafaza Durumları (%)…………... 65 Çizelge 5.49. Đncelenen Đşletmelerin Beklentileri (%)………. 65

1 GĐRĐŞ

1.1. Konunun Önemi

Süt ve süt ürünleri, canlıların büyümeleri, gelişmeleri ve sağlıklı bir şekilde yaşamalarını devam ettirebilmeleri için, gerekli birçok besin maddelerini içermektedirler. Bu nedenlerden dolayı, insan yaşamının her döneminde süt ve süt ürünleri tüketimi önemli yer tutmaktadır. Đnsan yaşamının sağlıklı bir şekilde devam etmesi için vazgeçilmezlerden olan Süt sığırcılığı, süt ve et ihtiyacına cevap veren ve aynı zamanda ağırlıklı olarak kırsal kesim olmak üzere, emek faktörünün üretime koşulmasını sağlayan çok önemli sosyal role sahip bulunmaktadır. Bundan dolayı da süt sığırcılığı her ülke için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Türkiye’de de tarım sektörü gıda, kozmetik, sağlık, ilaç, tekstil vb sektörlere hammadde kaynağı olması, gerek istihdam ettiği nüfus gerekse milli ekonomiye yaptığı katkı oluşturması bakımından önemini koruyan bir sektördür.

Günümüzde üretmek yeterli olmamaktadır. Ürün kaliteli olmalı, yeterli miktarda, düşük maliyetle üretilerek tüketiciye beklentilerinin üzerinde bir tatmin sağlayacak şekilde, ulaştırılmalıdır. Tarımsal pazarlama; tarımsal ürünün üreticiden tüketiciye ulaştırılmasına kadar olan aşamaların tümünü içine alan bir sistemdir. Türkiye’deki tarımsal üretim pazarlamasını da bu sistem içerisinde değerlendirmek, sorun ve sorunlara çözüm önerilerini bu doğrultuda belirlemek doğru olacaktır.

Đnsan gelişimi için çok önemli olduğunu söylediğimiz süt ve süt ürünlerinin normal şartlarda talebin fiyat esnekliği tarım ürünlerinin talebinde olduğu gibi katı değildir. Aynı kategoride bulunmamalarının en önemli sebebi, süt ve sağlık ilişkisinin tüketicilerce yeterince bilinmemesinin yanında, süt ve süt ürünlerinin çabuk bozulabilir karakterde oluşu, hane halkında sağlık ve hijyen konuları karşısındaki duyarlılığın yüksek olması, süt ve süt ürünlerinin lüks mallar gibi algılanması sebebi ile talebin esnek olmasına neden olmaktadır. Bu sebeple pazarlama hizmetlerinin daha etkin ve değişik yapıda olmasını gerektirmektedir. Halkının dengeli ve sağlıklı beslenmesini isteyen her ülke gibi Türkiye de, hem hane halkını hem de üreticileri düşünerek, gerek

sağlık ve hijyen konularında gerekse de düşük girdi sağlama konusunda üreticilere mali destek ve konu ile ilgili çeşitli eğitim programları sunarak, bu önemli sektörü korumak ve konuyla ilgili kaynakları etkin bir biçimde kullanmak zorundadır.

Her sektörde dünya ile rekabet edebilmenin için ön koşulu kaliteli ürün üretmektir. Bunun için tarımsal ürünlerde kaliteye ekstra prim verilmesi gerekmektedir. Süt sığırcılığının bu günkü durumda bulunmasının temel sebebi, yanlış ırkla, düşük verimli, az karla çalışan süt sığırcılığı yapan işletmelerdir. Modern Aile Đşletmelerinin kurulması desteklenerek, hem sektör canlandırılabileceği gibi, hem de sosyal yaşam daha kaliteli bir duruma getirilebilir.

Türkiye tarımı ve süt sığırcılığı, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal yönden gelişmesine büyük ölçüde katkıda bulanabilecek kaynağa sahiptir. Bu kaynakların yüksek kapasitede ve etkin kullanılması gerekmektedir.

Ülkelerin gelişmişlik düzeylerini belirlemede kullanılabilecek göstergelerden birisi de, hayvansal ürünler üretimi ve bu üretimden fert başına düşen tüketim seviyesidir (Şapdeniz, 1993).

Hayvansal üretimde, verim üzerine hayvanın genetik yapısı ve hayvanın içinde bulunduğu çevre koşulları olmak üzere iki önemli faktör etki etmektedir. Bu nedenle hayvancılıkta verimi artırmak için yüksek verimli hayvanların uygun çevre koşullarında barındırılmaları gerekmektedir (Kutlu ve ark, 2003).

1.2. Konunun Amacı

Hızla artan dünya nüfusu, insan beslenmesinde kullanılan kaynakların, daha verimli bir düzeye yükseltilmesi ve bunların daha iyi bir şekilde değerlendirilmesi zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Artan nüfusun süt ihtiyacının karşılanabilmesi açısından, süt üretiminin, ortalama yıllık artış hızının, nüfus artış hızının üzerinde olması gerekmektedir. Süt üretiminin artırılmasında, süt sığırlarının yüksek verimli ırklardan oluşması gerekmektedir.

Tokat ili Niksar ilçesindeki süt sığırcılığı işletmelerini konu alan bu çalışmanın esas amacı; Niksar ilçesinin genelini temsil edebilecek nitelikte olan ve köylerde ve ilçe çevresinde bulunan süt sığırcılığı işletmelerin sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koymak ve pazarlama ile ilgili sorunlarını ortaya çıkarmak sureti ile bölgede yapılacak bilimsel araştırmalara veri sunmak ve tespit edilebilecek sorunlara öneriler getirilmesidir.

Bu çalışmada Tokat ili Niksar ilçesinde faaliyet gösteren süt sığırcılığı işletmeleri araştırma alanını oluşturmuştur. Bu bölgedeki süt sığırcılığı yapan işletmelerin faaliyetleri sosyo-ekonomik yönleri ile araştırılmıştır. Đşletmelerin nüfus, işgücü, sermaye yapısı, gibi temel sosyo-ekonomik özellikleri belirlendikten sonra faaliyet sonuçları mali başarı ölçütleri ile incelenmiştir.

1.3. Çalışmanın Kapsamı

Çalışma altı kısımdan oluşmuştur.

- Birinci kısım giriş kısmı olup, burada çalışmanın önemi ve amacı kısaca açıklanmıştır.

- Đkinci kısımda literatür bildirişleri verilmiştir. - Materyal ve yöntem üçüncü kısımda açıklanmıştır.

- Dördüncü kısımda araştırma yöresi hakkında kısaca bilgi verilmiştir.

- Beşinci kısımda araştırma bulguları ortaya konulmuştur. Bu bölümde işletmelerin genel ve ekonomik yapıları ortaya konulurken nüfus ve işgücü durumu, sermaye miktarı ve bileşimi, hayvan varlığı belirlenerek daha sonra işletme faaliyetleri sonucu elde edilen gelir ve gider durumu, Brüt Üretim Değeri, Değişken Masraflar, Brüt Marj belirlenmiştir. Đşletmelerin bir bütün olarak yıllık faaliyet sonuçları ortaya konulurken Brüt Hâsıla, Đşletme Masrafları, Net Hâsıla, Net Çiftlik Geliri hesaplanmıştır. Ayrıca süt sığırcılığı işletmelerinin mevcut teknik organizasyonlarının üretim üzerinde ve kaynak kullanımında meydana getirdiği etkiler incelenerek yem dönüşüm oranı hesaplanmıştır. Diğer taraftan işletmelerin süt sığırcılığı tam maliyet analizi yapılmıştır.

değerlendirmesi yapılmış ve araştırmanın amacı doğrultusunda çözüm önerileri sunulduğu sonuç bölümünden oluşmaktadır.

2. LĐTERATÜR ÖZETLERĐ

Süt sığırcılığı ile ilgili olarak yapılan bazı çalışmalar aşağıda kısaca özetlenmiştir.

Brown ve Heady (1956), 255 çiftliğin hayvancılık verilerine göre yem masrafı, işgücü, bina değeri ve diğer giderleri dört grup altında inceleyerek, üretim kaynakları arasındaki fonksiyonel ilişkiyi incelemişlerdir.

Aras ve Đzmirli (1976), Đzmir Merkez, Bornova ve Karşıyaka ilçelerinde tabakalı tesadüfî örnekleme yöntemi ile belirledikleri 34 ihtisaslaşmış süt işletmesinin ekonomik analizini yaptıkları çalışmalarında, brüt hâsılanın yarısından fazlasının (%54,2) süt satışından elde edildiği ve işletme masraflarının yarısından fazlasının da (%51,1) yem masraflarından oluştuğu belirtilmiştir.

Açıl ve Đnan (1977), Eskişehir Merkez ilçesi ve Alpu Ovası tarım işletmelerini ekonomik açıdan inceledikleri işletmelerde, işletme büyüklüğü arttıkça, birim hayvan başına işletme masraflarının azaldığı ve işgücünün daha etkin bir şekilde değerlendirilebildiği belirtilmiştir.

Yurdakul (1978), Adana Merkez ilçede süt sığırcılığı faaliyet koluna yer veren 57 işletmeyi faktör analizi ve grup analizi yöntemleriyle incelenmiştir. Brüt hâsılanın %67,17’sinin süt üretiminden elde edildiği belirtilen çalışmada, işletme masraflarının yarısından fazlasının (%55,60) yem masraflarından oluştuğu ifade edilmiştir. Süt maliyetlerinin başarısız işletmelerde başarılı işletmelere göre %95,6 oranında daha yüksek olduğu belirtilen çalışmada, girdi fiyatları, süt satış fiyatları ve işgücünün değerlendirilmesi karlılığı etkileyen başlıca faktörler arasında sayılmıştır.

Erkuş ve ark. (1986), Eskişehir ve Burdur illerinde yaptıkları araştırmada, süt sığırcılığı ve sığır besiciliği işletmelerinde üretimin optimize edilmesine çalışmışlardır.

Đnan (1986), Tekirdağ ili süt sığırcılığı işletmelerinde uygun işletme planlarının saptaması üzerine yaptığı araştırmada, optimum işletme planlarındaki brüt karın mevcut planlardaki

brüt kardan %57,4 ile %107,8 arasında daha yüksek olduğunu saptamıştır. Çalışmada, işletmelerde daha etkin bir kaynak kullanımı sonucu karın artırılabileceği vurgulanmıştır.

Erkuş ve ark., (1987), Eskişehir ve Burdur illeri tarım işletmelerinde, bünyesinde süt sığırcılığı ve besi sığırcılığı üretim faaliyetlerine yer veren işletmelerde verimlilik durumu incelenmiştir. Süt inekçiliği ve besi sığırcılığını en fazla belirleyen faktörün kaba yem olduğu belirtilen çalışmada, süt ve canlı ağırlık fiyatları arasındaki mevcut olan 1/6’lık oranın 1/5 yapılması durumunda tüm planlarda süt inekçiliğinin yer alacağı hesaplanmıştır.

Ayyıldız ve Yavuz (1988), Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi süt inekçiliği işletmesinde elde edilen toplam brüt hâsılanın %89,6’sının süt satışlarından elde edildiğini hesaplamışlardır.

Lalwani (1989), süt sığırcılığı işletmelerindeki teknolojik değişimin, üretime etkisini Cobb-Douglas üretim fonksiyonu ile açıklamaya çalışmıştır

Çetin ve Koyuncu (1991), Bursa ili merkez ilçesinde entansif süt sığırcılığı yapan işletmelerde işgücü kullanım düzeyini saptamışlardır. Çalışmada, süt inekçiliği üretim faaliyeti ile ilgili olarak üretim birimi başına 45,51 dakika/gün erkek işgücü kullandığını belirtmişlerdir.

Fidan (1992), Kültür ırkı süt inekçiliğinde yem masraflarının toplam işletme masraflarının yarısından fazlasının (%51,60) oluşturduğunu, bunu %23,92 ile işçilik masraflarının izlediğini belirtmişlerdir.

Gündoğmuş (1993), Çubuk ilçesinde besi sığırcılığı yapan işletmeleri incelemiştir. Kültür ırkı melezi hayvanlarla besi yapan işletmelerin yerli ırklarla besi yapanlara oranla tarımsal gelir ve rantabilite açısından daha yüksek değere sahip olduğunu belirlemiştir.

Kıral (1993), Ankara Đlinde T.Şeker Fabrikaları Besi Bölge Şefliği tarafından desteklenen sığır besiciliği işletmelerinde yaptığı araştırmasında, ortalama besi süresini 223 gün ve ortalama canlı ağırlık artışını 730 g/gün olarak bulmuştur

Saner (1993), Đzmir yöresinde pazara yönelik süt sığırcılığı yapan 109 işletmenin ekonomik yapısının incelediği çalışmasında, değişik başarı ölçütleri kullanılarak yapılan gurup analizinde, başarılı işletmelerde işgücü prodüktivitesinin göreli olarak yüksek olduğu ve büyük baş hayvan birimi (BBHB) başına daha düşük işgücü kullanıldığı belirtilmiştir.

Şahin (1993), Adana ili Seyhan ve Yüreğir ilçelerinde Tarım Đl Müdürlüğü kontrolünde bulunan 31 saf kültür süt sığırcılığı işletmelerinin ekonomik analizini yaptığı çalışmasında, sağılan hayvan başına bir laktasyon döneminde 4,036 kg süt veriminin olduğu, toplam işletme masraflarının yarısına yakınının (%49,9) yem masraflarından oluştuğu belirtilmiştir.

Şapdeniz (1993), Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi süt ineçliliği ünitesinin 1991/1992 üretim yılı faaliyetinin ekonomik analizinin yaptığı çalışmasında, süt inekçiliği ünitesinin brüt karını pozitif bulmuş ve ekonomik rantabilite oranını %17,72 olarak hesaplamıştır.

Bülbül ve Fidan (1994), Türk- Alman işbirliği ile uygulanan Samsun Sığırcılık projesi işletmelerinde inek sütü maliyeti ve üretiminin fonksiyonel analizi konulu çalışmalarında, gayeli örnekleme ile çekilen 14 adet işletmede 1kg süt maliyetine 1,072 TL ve 1kg süt de kar marjını 248 TL olarak hesaplamışlardır.

Özçelik (1995), Ankara ilinde açıkta ve kapalı barınaklarda yapılan sığır besiciliği üretim faaliyetinin sonuçlarını karşılaştırdığı araştırmasında açıkta yapılan besiciliğin kapalı barınaklarda yapılana oranla rantabilitesinin daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.

damızlık süt sığırcılığı yapan 27 işletme ve kültür melezi süt sığırcılığı yapan 46 işletmeye karşılaştırmalı olarak inceledikleri çalışmalarında, hayvan başına ortalama süt veriminin kültür melezi süt sığırcılığı işletmelerinde 4,360 kg ve ithal damızlık süt sığırcılığı işletmelerinde 5,729 kg olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmada ithal damızlık süt sığırcılığı işletmelerinde birim hayvan başına gayri safi üretim değerinin, kültür ırkı süt sığırcılığı işletmelerine göre %27,47 oranında daha yüksek olarak hesaplanmış. Fakat ithal damızlık süt sığırcılığı işletmelerinde süt hayvanı başına düşen net kar, saf hâsıla ve rantabilite oranları kültür ırkı süt sığırcılığı işletmelerine göre daha düşük olarak bulunmuştur.

Turan (1997), Çerkeş ilçesinde süt sığırcılığı yapan işletmelerde kooperatifleşmenin etkilerini kooperatife ortak olanlar ve olmayanlar açısından karşılaştırmalı olarak incelemiştir. Çalışmada, 1 kg sütün maliyeti, kooperatife ortak olan süt sığırcılığı işletmelerinde 19,482 TL olarak hesaplanmış, bu rakamın kooperatife üye olmayan işletmelere göre %11,61 oranında daha düşük olduğu belirtilmiştir.

Talim ve ark., (1998), Türk-Anafi Projesi kapsamında, Balıkesir, Đzmir ve Manisa illerinde kültür ırkı süt sığırcılığı yapan 68 işletmenin prodüktivite ve rantabilite durumlarını incelemişlerdir. Bir laktasyon döneminde inek başına ortalama süt veriminin 6,090 kg olduğu belirtilen çalışmada, yem masraflarının toplam işletme masrafları içindeki payının%50,26 olduğu ifade edilmiştir. Çalışmada 1 kg süte karşılık, ineklere ortalama olarak 0,967 kg kesif yem, 1,073 kg kaba yem olmak üzere toplam olarak 2,040 kg yem verildiği belirtilmiştir.

Gül (1998), Adana ilinde Tarım Đl Müdürlüğü kontrolünde bulunan projeli ve projesiz süt sığırcılığı yapan işletmelerin ekonomik analizini yaptığı çalışmasında, projesiz işletmelerde işletme başına brüt karı 2,005 milyon TL olarak hesaplamış, bu rakamın projeli işletmelerde 2,5 kat daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Projeli işletmelerde işletme başına net karın projesiz işletmelere göre 3,36 kat daha yüksek olduğu belirtilen çalışmada, projeli işletmelerde 1 TL’lik üretim masraflarına düşen gayri safi üretim değerinin 1,75 TL, buna karşılık projesiz işletmelerde bu rakamın 1,5 TL olduğu ifade edilmiştir.

Bal (1999), Van Đli Merkez Đlçesi Tarım Đl Müdürlüğü kontrolünde süt sığırcılığı yapan 40 işletmeyi ekonomik açıdan değerlendirdiği çalışmasında, brüt üretim değerinin, %52, 21’inin süt üretim değerinden oluştuğu ve brüt karın pozitif olduğunu belirtmiştir. Çalışmada ayrıca, yem masraflarının değişken masraflar içindeki payı %72,88 olarak hesaplanmıştır.

Kıral ve ark. (1999), Tarımsal Ürünler Đçin Maliyet Hesaplama ve Veri Tabanı Rehberinde, hayvansal üretim masraflarını değişken ve sabit masraflar olmak üzere iki ayrı başlık altında değerlendirmiştir. Değişken masrafları, hayvan alım masrafı, kaba ve kesif yem masrafları, ilaç masrafı, veteriner ücreti, pazarlama masrafları ve döner sermaye faizi oluştururken, sabit masrafları ise, sabit sermaye unsurlarının faizi, sabit sermaye unsurlarının aşınma payını oluşturmaktadır.

Knut ve ark., (2000), Norveç’te süt sığırcılığı yapan işletmelerin 1972-1996 yılları arasında ölçek ekonomileri ile elde edecekleri ekonomik kazançları tahmin ettikleri çalışmalarında, ölçek ekonomileri ile 1972 yılında işletmelerde maliyetlerin %40azalacağı ve işletme sayısının %85 düşeceğini hesaplamıştır. Çalışmada, 1996 yılı için bu rakamları sırasıyla %30 ve %70 olarak tahmin etmişlerdir.

Kumlu (2000), Türkiye’de yapılan sığır eti üretiminin yerli ırk, kültür yerli ırk melezleri ve damızlık dışı tutulan kültür ırkı sığırlardan sağlandığını, yerli sığır ırklarının beside günlük ortalama 600–900 g canlı ağırlık kazanarak 200-400 kg canlı ağırlığa ulaştığını, kültür ırklarında ise günlük ortalama 1.000 g’ın üzerinde bir canlı ağırlık artışı sağlayarak 400-500 kg canlı ağırlığa ulaşabildiklerini belirtmiştir.

Đlgü ve Güneş (2000), Siyah-alaca erkek sığırların besi performansını inceledikleri çalışmada, maliyeti oluşturan masraf unsurlarından hayvan alım bedelinin en yüksek paya sahip olduğunu belirlemişlerdir.

Yıldırım (2000), Van Đli Merkez ilçesinde yürüttüğü çalışmasında, sığır besiciliği yapan işletmelerin ekonomik yapılarını ortaya koymuş, elde edilen bilgiler doğrultusunda

kültür ırkı melezi hayvanlarla yapılan sığır besiciliğinin yerli ırk hayvanlarla yapılan sığır besiciliğine oranla daha karlı olduğunu belirlemiştir.

Tauer (2001), New York’ta (Amerika Birleşik Devletleri) küçük ölçekli süt sığırcılığı işletmelerinin etkinliğini ve rekabet durumunu incelediği çalışmasında, 314 işletmenin 1999 yılı verilerini kullanmış, küçük ölçekli işletmelerin genel olarak gözlenen yüksek maliyetlerin, kaynakların etkin kullanılamamasından kaynaklandığını belirtmiştir. Bu nedenle kaynaklarını etkin olarak kullanan küçük ölçekli işletmelerin birim süt maliyetleri açısından, daha büyük işletmelerle rekabet edebileceği belirtilmiştir. 50 baş süt ineğine sahip küçük ölçekli işletmelerde 1 kg süt üretim maliyetinin 0.299 dolar olduğu belirtilen çalışmada, bu rakamın 500 baş’tan büyük ölçekli süt sığırı işletmelerinde 0,287 dolar olduğu ifade edilmiştir.

Köse (2002), Türkiye’de hayvancılığın durumunu ve sorunlarını ortaya koyduğu çalışmasında, mevcut sorunlar arasında hayvansal ürünler ile hayvan yemleri fiyatları arasındaki dengesizliğin yer aldığını vurgulamıştır.

Ola (2002), Norveç’te süt sığırcılığı işletmelerinde ölçek ekonomilerinden yeterince yararlanılmadığı, ölçek ekonomilerinden yeterince yararlanabilmesi halinde önemli maliyet tasarruflarının sağlanabileceği ve kırsal istihdamın artırılabileceğini ifade emiştir. Çalışmada, ölçek ekonomileri ile sağlanan maliyet tasarruflarının yaklaşık %60’ının düşük işgücü maliyetlerinden kaynaklandığı, ancak, bu durumun istihdamda azalmalara neden olduğu, istihdam azalmalarının ise özellikle şehir merkezinden uzak ve işletme dışından ücretli işgücünün sağlanması olanaklarının az olduğu işletmeler üzerinde olumsuz etkiler yaptığı belirtilmiştir.

Özkan (2002), Bayburt ilinde sığır besiciliği üretim faaliyetine yer veren tarım işletmelerinin ekonomik analizini ortaya koyduğu çalışmasına göre, gayrisafi üretim değerinin %60’ı sığır besiciliği üretim faaliyetinden sağlanmaktadır.

Akman (2003), Türkiye’de sığır besiciliğinin gelişimini ve sığır besisinin genel ilkelerini ortaya koyduktan sonra, beside karlılığı etkileyen unsurlardan hayvan materyalinin ve ırkının etkisine vurgu yapmıştır.

Köse (2003), Ankara Đli Kalecik Đlçesi Tarım Đşletmelerinde yürüttüğü çalışmasında, incelenen işletmelerin sosyo-ekonomik yapıları ve yıllık faaliyet sonuçlarını ortaya koymuş, işletmelerde aktif sermayenin işletme büyüklüğünün artışına bağlı olarak arttığını belirtmiş, yeterli ve dengeli beslenmede büyük öneme sahip süt ve et üretiminin talebi karşılamaktan uzak olduğunu saptamıştır.

Yıldırım ve Şahin (2003), Van Đli Merkez Đlçede süt sığırcılığının yoğun olarak yapıldığı üç mahalle ve sekiz köyden tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilen kültür ırkı ve melezi 40 işletme ve yerli ırk süt sığırcılığı yapan 16 işletmeyi ekonomik açıdan incelemişler, çalışmada, brüt üretim değerinin kültür ve kültür melez ırkı süt sığırcılığı yapan işletmelerde %46,92’si, yerli ırk süt sığırcılığı yapan işletmelerde %36,49’u süt ve süt ürünlerinden oluştuğunu tespit etmişlerdir. Brüt kar hem kültür ırk ve melezi süt sığırcılığı yapan işletmelerde ve hem de yerli ırk süt sığırcılığı yapan işletmelerde pozitiftir. Çalışmada ayrıca, toplam değişken masrafların kültür ırkı ve melezi süt sığırcılığı yapan işletmelerde %94,37’si ve yerli ırk süt sığırcılığı yapan işletmelerde ise %83,38’ini yem masraflarından oluştuğunu belirlemişlerdir.

Altuntaş ve Arpacık (2004), tarafından yapılan çalışmada, farklı yaşlarda besiye alınan Simental tosunlarda besi performansı ve uygun kesim ağırlıkları incelenmiş, besi başlangıcı için en uygun yaş ve canlı ağırlığın sırasıyla 6 ay ve 135 kg olduğu belirlenmiştir.

Kan ve Direk (2004), Konya Đlindeki kırmızı et fiyatlarındaki gelişmeleri değerlendirdikleri çalışmada, et fiyatlarındaki mevsimsel dalgalanmalar ele alınmış ve en yüksek fiyatların sırasıyla Temmuz, Ağustos, Eylül ve Haziran aylarında, en düşük fiyatların ise Nisan, Mayıs ve Şubat aylarında görüldüğünü tespit etmişlerdir.

Çiçek ve Sakarya (2006), Afyon Đli sığır besi işletmelerinde fiyat ve ağırlık marjlarının işletme geliri üzerine etkisini incelemiştir. Araştırma sonucunda ele alınan işletmelerde elde edilen gelirin önemli bir bölümünün canlı ağırlık artışından sağlandığı, alış ve satış fiyatları arasındaki farkın ise düşük bir düzeyde gelire etkisinin olduğunu tespit etmişlerdir.

Anonim (2006b), DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007–2013) Hayvancılık Özel Đhtisas Komisyonu Raporunda, kişi başına günlük hayvansal kökenli protein üretimi Avrupa Birliği (15) ülkelerinde 1995, 2000 ve 2002 yıllarında sırasıyla 62,00, 64,20 ve 65,50 g/kişi/gün olarak gerçekleşmiş olup artan bir eğilim gösterdiği belirtilmektedir. Türkiye de ise, 1995, 2000 ve 2002 yıllarında sırasıyla 25,90, 24,10 ve 21,30 g/kişi/gün olarak gerçekleşmekte olup, yıllar itibariyle meydana gelen gerileme dikkat çekicidir.

Uzunöz ve ark. (2008), “Cost of Milk and Marketing Margins in Dairy Farmsof Turkey” başlıklı çalışmalarında, Tokat ilindeki süt sığırcılığı işletmelerinde süt maliyeti ve pazar paylarını incelemişlerdir. Çalışmada, süt üretimi yerli (1,34),kültür-melezi (1,29) ve kültür ırkı (1,58) ineklerde nispeten karlı bulunmuştur. Sütün pazar payı ise %183,33 olarak bulunmuştur. Sonuç olarak, süt sığırcılığı işletmelerinde yüksek girdi fiyatları olsa da, üreticiler arasında örgütlenme eksikliği ve üreticiler ile perakendeciler arasındaki uzun pazar zinciri gibi bazı yapısal problemler olsa da süt işletmeciliğinin Tokat ili tarımsal işletmeleri için en önemli gelir kaynakları’ndan bir tanesi olduğu vurgulanmıştır.

Dağıstan ve ark. (2009), “ Identifying Technical Efficiency of Dairy Cattle Management in Rural Areas Through a Non-Parametric Method: A Case Study for the East Mediterranean in Turkey” başlıklı çalışmalarında, Türkiye’nin Doğu Akdeniz bölgesinde küçük ölçekli süt sığırcılığı işletmelerinin teknik etkinliğinin belirlenmesi için yem miktarı ve çeşidi, veteriner masrafları, sürü büyüklüğü, işgücü ve sermaye kullanmışlardır. Non-parametrik etkinlik analizinde, 100 küçük ölçekli işletmelerde yüz yüze görüşme yoluyla elde edilen veriler kullanılmıştır. Ayrıca işletmelerin üretim performansını etkileyen olası faktörlerin etkinliğini belirlemek için Tobit regresyon analizi kullanılmıştır. Sonuçlara göre, işletmelerin sadece %46’sının etkin olduğu ve

işletmelerin %10-22 arası oranında fazla girdi kullanımına sahip olduğu belirlenmiştir. Çalışmada etkinliği artırmak için, üreticilerin fazla girdi kullanımlarını ve maliyetlerini azaltıcı yeni yöntemlere adapte olmaları gerektiği çözüm olarak sunmuşlardır.

Koçtürk (2009), “A Case Study of Increasing Income of Dairy Cattle in Rural Area in Western Part of Turkey” başlıklı çalışmasında, Đzmir’in Kiraz bölgesindeki Yağlar köyündeki süt sığırcılığı işletmelerinde desteklemelerin sonuçlarını incelemişlerdir Çalışmada, kooperatifler tarafından uygulanan süt sığırcılığı projesinin bölgede gelir artışı ve köylülerin yaşam standardı bakımından pozitif etkiye sahip olduğu ancak arazi tahsisinin dengeli ve yeterli olmadığı sonucuna varılmıştır.

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Tokat ili Niksar ilçesinde süt sığırcılığı yapan işletmelerin ekonomik analizi ve pazarlama sorunlarının ortaya konulmaya çalışıldığı bu araştırmada, araştırmanın ana materyalini belirlenen köylerde yer alan süt besiciliği işletmelerinden anket yoluyla toplanan orijinal nitelikli veriler oluşturmuştur. Anket formları, hedeflenen bilgilerin elde edilmesine olanak sağlayacak şekilde hazırlanmış, ön uygulamadan sonra gerekli düzenlemeler yapılarak son haline ulaştırılmıştır.

Anket yapılarak toplanan bilgilerin yanında, konu ile ilgili araştırma ve incelemeler, il ve ilçe tarım müdürlüğü kaynakları, Niksar Süt Üreticileri Birliği kaynakları ve istatistikî yayınlardan da faydalanılmıştır.

Süt sığırcılığı faaliyeti kesintisiz yılın her zamanında devam etmektedir. Bu nedenle üretim dönemi diğer üretim faaliyetlerinden ayrılık gösterir. Araştırmada üretim dönemi olarak 2008 / 2009 tarımsal üretim dönemi alınmıştır. Anket çalışması 1–28 Temmuz 2009 tarihleri arasında bizzat araştırmacı tarafından yapılmıştır.

3.2. Yöntem

3.2.1. Verilerin Toplanması Aşamasında Uygulanan Yöntem

Araştırma alanın seçiminde, tarım ilçe müdürlüğü hayvan sağlığı şube teknik elemanlarının görüşleri ve Niksar Süt Üreticileri Birliği Başkanlığı, kayıtları dikkate alınarak, Tokat ili Niksar ilçesin de süt sığırcılığının yoğun olarak yapıldığı işletmelerin yer aldığı Buzköy, Gökçeli, Gürçeşme, Haydarbey, Korulu, Mahmudiye, Merkez, Şahinli ve Yolkonak köyleri olmak üzere dokuz köy gayeli olarak seçilmiştir. Toplam süt hayvanı sayıları her köy ve işletme için baş olarak belirlendikten sonra hayvan sayıları dikkate alınarak örnekleme yapılmıştır. Đlçe Tarım Müdürlüğünün kayıtlarına göre söz konusu köylerde süt sığırcılığı ile uğraşan 630 işletme bulunduğu tespit

edilmiştir. Bu 630 işletme araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Örnekleme çerçevesinde belirlenen süt sığırcılığı işletmeleri ile anket yapılarak araştırma verilerine ulaşılmıştır.

Hayvan sayısı örnekleme birimi olarak ele alınarak evreni oluşturan işletmeler büyük baş süt hayvanı sayıları bakımından incelenmiş ve böylece örnekleme çerçevesi oluşturulmuştur. Örnekleme çerçevesi incelendiğinde, işletmelerin sahip olduğu süt hayvanı sayılarında önemli miktarda farklılık gözüktüğünden dolayı (örnekleme çerçevesine ait değişkenlik katsayısının %75’ten yüksek olması ve dolayıyla popülasyonun heterojen olması), popülasyonu homojen duruma getirmek için işletmelerin tabakalara ayrılarak incelenmesi gerektiğine karar verilmiş ve sonuçta incelenen işletmeler iki tabakaya ayrılmıştır. Sığır sayısı bakımından işletmeler; 1–10 adet ve 11–+ adet hayvan ile süt sığırcılığı yapan işletmeler olmak üzere iki büyüklük grubuna ayrılmıştır. Evrenden kaç adet örnek çekileceği hususunda Neyman Yöntemi kullanılmıştır. Örnek hacmi belirlenirken %90 güven sınırları ve ortalamadan %10 sapma ile çalışılmıştır.

Neyman Formülü;

(

)

∑

∑

N: Evrendeki işletme sayısı N_{h: h. tabakadaki işletme sayısı} S_{h: h. tabakanın standart sapması} n: Örnek işletme sayısı

Z: Belirlenen hata oranına göre standart normal dağılım d: X için kabul edilen hata payını ifade eder.

Neyman yöntemi kullanılmak suretiyle örnek işletme sayısı 80 olarak tespit edilmiştir. Yapılan hesaplamalar sonucunda birinci tabakanın (1–10 baş) örnek işletme sayısı 33 ve ikinci tabakanın (11–+) örnek işletme sayısı 47 olarak bulunmuş tesadüfî sayılar cetveli kullanılarak örneğe çekilmiştir.

3.2.2. Verilerin Analizinde Kullanılan Yöntem

Süt sığırcılığı yapan ve incelemeye alınan işletmeler 1–10 baş (1.grup), 11–+ baş (2.grup) olmak üzere iki büyüklük grubuna ayrılmış, yapılan anket sonucu elde edilen bilgiler incelenerek gerekli hesaplamalar yapılmış ve daha sonra Çizelgelere dökülmüştür. Yapılan ekonomik ve teknik analizler hem işletme büyüklük grupları hem de tüm işletmeler ortalaması için ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

Đşletmelerin sermaye yapısı, yıllık faaliyet sonuçları ve pazarlama sorunları ele alınmak sureti ile ekonomik analiz iki kısımdan oluşmaktadır.

Đncelenen işletmeler nüfus; yaş grupları, cinsiyet ve eğitim durumları itibariyle değerlendirilmiştir. Nüfus miktarının belirlenmesinde, işletmeci ailesiyle birlikte yaşayan fert sayısı dikkate alınmış ve bunların cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı ortaya konulmuştur.

Nüfusun eğitim düzeyi belirlenirken, yedi yaş altı aile fertleri dikkate alınmamıştır.

Aile işgücü potansiyeli erkek işgücü birimi cinsinden hesaplanmıştır. Bu amaçla, işletmelerin çeşitli yaş ve cinsiyetteki nüfusu bölgede fiilen çalışabilir gün sayısı ile çarpılmış ve bu değerden sürekli hastalık, askerlik ve eğitim gibi fiilen çalışmanın mümkün olmadığı günler çıkarılmıştır (Aras ve Çakır, 1975). Elde edilen rakamlar aşağıdaki katsayılarla çarpılarak erkek işgücü birimine (EĐB) çevrilmiştir (Çizelge 3.1).

Çizelge 3.1. Erkek Đşgücü Birimine Çevirmede Kullanılan Katsayılar Katsayılar Yaş Grupları Erkek Kadın 0-6 7-14 15-49 50-64 65- + --- 0,50 1,00 0,75 --- --- 0,50 1,00 0,75 --- Kaynak: A. ARAS, 1988. Tarım Muhasebesi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 486, Ege Üniversitesi Basımevi, Đzmir, s. 75.

yılda 300 gün çalışması ile ortaya koyduğu işgücüdür (Aras, 1988). Öğrenim çağındaki nüfusun yılda 90 gün çalışabileceği varsayılmıştır (Karkacıer, 1991).

Đncelenen işletmede kullanılabilir işgücü miktarından, işletme içinde kullanılan aile işgücü miktarı ile işletme dışında çalışan aile işgücü miktarı çıkarılarak atıl aile işgücü saptanmıştır. Yabancı işgücü ise; sürekli ve süreksiz olarak çalıştırılan yabancı işçilerin yaş ve cinsiyeti ile çalıştırıldığı gün sayısı dikkate alınarak hesaplanma yapılmıştır.

Đncelenen işletmelerin sermaye yapıları; bilanço işlemine esas olacak şekilde sermayenin fonksiyonlarına göre sınıflandırılmıştır (Karkacıer, 1991; Erkuş ve ark., 1995).

- Toprak varlığının kıymet takdiri hesaplamasında, araştırma bölgesinde alım satıma konu fiyat ortalaması alınmıştır.

- Bina ve toprak ıslahı varlıklarının değerlendirilmesinde yeni yapılar için maliyet bedeli, eski yapılar için amortisman payları düşüldükten sonra kalan değer alınmıştır.

- Hayvan varlığı, işletmede üretilenler ve uzun süre işletmede olanlar emsal değeri, yeni satın alınanlar işletmeye mal oluş bedeli üzerinden değerlendirilmiştir.

- Malzeme ve mühimmat varlığı, yeni satın alımlar için satın alma değeri üzerinden, işletmede üretilenler emsal değeri üzerinden değerlendirilmiştir.

- Kasa, alacaklar ve borçlar işletme sahibinin beyanı üzerinden değerlendirilmiştir.

Sermaye gruplarında bazı varlıklar için gerekli amortisman oranları, makineler için %5, bina varlıkları için ahşap yapıdakiler %4,beton yapıdakiler %2 ve yarı beton yapıdakiler için ise %3 olarak alınmıştır (Karkacıer, 1991).

Đşletmelerin mali durumunu belirlemek ve borç ödeme kabiliyetlerini belirlemek amacıyla aşağıda verilen rasyolar (kapital oranları) hesaplanmıştır (Aras,1998).

Net Kapital Oranı (NKO): Đşletmelerin uzun dönem için borç ödeme gücünü gösterir. Bu oranın en az 1 ve 1’den büyük olması istenir. Böylece işletmelerin uzun dönemde borçlarını ödemede zorlanmayacağı kabul edilir.

NKO = [(Toplam Aktif) -(Kira ve ortakçılıkla Đşletilen Aktif Unsurların Değeri)] / [Toplam Borçlar]

Đşletme Kapital Oranı (ĐKO): Orta ve kısa vade borçların ödeme gücünü gösterir. Oran en az 2 ve 2’den büyük olması istenir.

ĐKO = [(Sabit Đşletme Varlığı) + (Dönen Varlıklar)] / [(Kısa Vadeli Borçlar) + (Orta Vadeli Borçlar)]

Cari Oran (CO): Đşletmelerin kısa bir sürede veya istenildiği zamanda kısa vadeli borçlarının ödeme gücü bu oran ile belirlenir. Bu oranın en az 1 ve 1’den büyük olması istenir.

Cari Oran: Döner Varlıklar / Kısa Vadeli Borçlar

Hayvan varlığının ortaya konulmasında mevcut sığırları aynı bazda incelemek için büyükbaş hayvan birimine (BBHB) çevrilmiştir (Erkuş ve ark., 1995)

Çizelge 3.2. BBHB'ne Çevirmede Kullanılan Emsaller

Hayvan Türü Emsal Hayvan Türü Emsal

Boğa (Kültür-Melez 1,40 Manda Düvesi 1,05

Boğa (Yerli) 0,70 Top. Genç Sığırlar 0,50-0,70

Öküz (Kültür-Melez) 1,20 At (Küçük) 1,00

Öküz (Yerli) 0,60 At (Orta) 1,35

Đnek (Kültür-Melez) 1,00 At (Büyük) 1,50

Đnek( Yerli) 0,50 Tay(l yaş) 0,50

Buzağı (Kültür-Melez) 0,16-0,20 Tay (2 yaş) 0,75

Buzağı (Yerli) 0,12-0,15 Katır 1,00

Dana (l yaş) (Kültür-Melez) 0,50 Eşek 0,50

Dana (l yaş) (Yerli) 0,25 Koyun 0,10

Düve (2yaş) (Kültür-Melez) 0,70 Toklu 0,08

Düve (2yaş) (Yerli) 0,35 Kuzu 0,05

Manda Öküzü 1,80 Keçi 0,10

Manda Đneği 1,50 Oğlak 0,05

Manda Buzağısı (Malak) 0,18-0,30 Tavuk 0,004

Manda Danası 0,75 Hindi 0,01

Kaynak: A. ERKUŞ, M. BÜLBÜL, T. KIRAL, A.F. AÇIL ve R. DEMĐRCĐ, 1995. Tarım Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No: 15, Ankara, s.90

Đşletmelerin yıllık faaliyet sonuçları incelenirken üretim dalı bazında ve işletmeler bir bütün olarak ele alınarak gelir ve giderler hesaplanmıştır. Süt sığırcılığı için ve brüt üretim değerinde katkısı yüksek olan bazı ürünler için üretim dalları bazında yapılan analizlerde; tam maliyet analizi ile birlikte brüt kar ve net kar analizleri yapılmıştır. Bu yöntemde üretim dallarının nispi karlılıkları belirlenmiştir.

Brüt Marj her bir üretim dalının Brüt Üretim Değerinden Değişken Masrafların çıkarılmasıyla elde edilmiştir. Net kar ise brüt üretim değerinden tüm masrafların düşürülmesiyle bulunmuştur.

Araştırmanın süt sığırcılığı işletmelerine yönelik olması özelliği gereği bitkisel üretime ilişkin veri sayısının yetersiz kalması nedeniyle bitkisel üretim şubesine ait Brüt Marjlar, bitkisel üretim şubesi Brüt Marjı şeklinde hesaplanmıştır. Bitkisel üretimde Değişken Masraflar tohum, gübre, ilaçlama, geçici işçi ücretleri, sulama giderleri, taşıma ve materyal giderleri gibi değişken masraflardan oluşmuştur. Bitkisel üretimde Brüt Üretim Değeri hesabında ana ürün ve yan ürünlerin miktarlarının fiyatları ile çarpımı sonucu elde edilmiştir.

Hayvancılık üretim dalına ait Brüt Üretim Değerinin hesabında satılan süt, ailenin tükettiği süt ve işçilere verilen süt miktarı, fiyatları ile çarpılarak bulunan değere döküm değer artışı eklenmiştir. Ailede tüketilen ve işçilere verilen ürünler çiftlik avlusu fiyatlarıyla değerlendirilmiştir (Aras, 1988).

Hayvancılık üretim dalına ait değişken masrafları hesaplarken aşağıdaki masraf unsurları dikkate alınmıştır (Aras, 1988):

- Satın alınan yemler

- Đşletmede üretilen kesif yemler - Đşletmede üretilen kaba yemler

- Daimi olmayan işçi ücretleri - Veteriner, ilaç masrafları - Suni tohumlama ve aşım masrafı - Hayvan sigortası

- Envanter kıymet eksilişleri - Aydınlatma masrafı - Su masrafı

- Tuz masrafı

maliyeti hesaplanabilmiştir. Tam maliyet analizinde değişken masraflara ilave olarak sabit masraflar eklenmektedir. Süt sığırcılığı üretim dalı için sabit masraf unsurları aşağıdaki gibidir:

- Daimi işçilik

- Amortismanlar (Bina, inek ve alet-makine)

- Faizler (Bina sermayesi, inek sermayesi ve alet-makine sermayesi) - Ahır (Bina) tamir bakım masrafı

Đşletmelerin bir bütün olarak yıllık faaliyet sonuçlarının analizinde, Brüt Hasıla, Đşletme Masrafları, Gerçek Masraflar, Net Hasıla, Net Çiftlik Geliri hesaplanmıştır.

Brüt Hâsıla, bir üretim dönemini kapsayan üretim faaliyeti sonunda yaratılan nihai mal ve hizmetlerin değer toplamı olarak tanımlanmaktadır (Aras, 1988). Tanımdan da anlaşılabileceği gibi Brüt Hâsılada üretim dönemi sonunda yaratılan nihai mal ve hizmetler dikkate alındığından, işletmede üretilip de tekrar işletmede kullanılan ara malların değeri muhasebe tekniği açısından duplikasyon (ikileme hatası) yapmamak için Brüt Hâsılada yer almamaktadır (Akay, 1996).

Brüt hasılayı oluşturan unsurlar şunlardır:

* Süt sığırcılığı üretim değeri (Satılan ve işletme yöneticisi ve ailesinin tükettiği) - Süt geliri

- Süt mamulleri geliri - Hayvan gübresi geliri

* Diğer hayvansal ürünler üretim değeri (Satılan ve işletme yöneticisi ve ailesinin tükettiği)

-Yapağı, yumurta, bal geliri -Hayvan gübresi

* Bitkisel üretim değeri

-Satılan bitkisel ürünler

-Đşletme yöneticisi ve ailesinin tükettiği bitkisel ürünler * Đkametgâh kira karşılığı

Brüt Hâsılayı oluşturan gelir unsurlarının belirlenmesinde şu şekilde hareket edilmiştir. a) Satılan bitkisel ve hayvansal ürünler satış fiyatlarıyla, ailede tüketilen ve işçilere verilen ürünler çiftlik avlusu fiyatlarıyla değerlendirilmiştir. Satış fiyatlarında işletmecinin ifadesi esas alınmıştır

b) Envanter kıymet değişimlerinde, kıymet artışları Brüt Hasılaya dahil edilmiş, diğer taraftan envanter kıymet azalışları da Đşletme Masraflarında gösterilmiştir.

c) Envanter kıymet değişimleri yılbaşı ve yılsonu değerleri dikkate alınarak Hesaplanmıştır. Hayvan varlığında envanter kıymet değişimleri (EKD);

EKD = (Yılsonu mevcudu + Satılan + Ölen + Đşletme yöneticisi ve ailede Tüketilen) -(Yıl başı mevcudu + Satın alınan + Doğan)

formülünden yararlanılarak hesaplanmıştır.

d) Hizmet gelirlerinin belirlenmesinde işletmecilerin ifadeleri esas alınmıştır.

e) Đkametgah kira bedelinin belirlenmesinde bina kıymetinin %3’ü esas alınmıştır (Aras ve Çakır, 1975).

Giderler; işletme giderleri ve gerçek giderler olarak iki şekilde incelenmiştir.

Đşletme giderleri, isletmecinin Brüt Hasılayı elde etmek için işletmeye yatırılan aktif sermayenin faizi hariç, yapmış olduğu her türlü masrafların toplamı şeklinde tanımlanmaktadır (Akay, 1996). Bu çalışmada işletmeleri birbiri ile karşılaştırmak için bütün işletmeler ekonomik yönden bağımsız ya da borçsuz ve mülk arazilerini işleyen, diğer bir ifadeyle kirasız olarak düşünülmüş ve borç faizleri ile arazi kirası giderleri Đşletme Masraflarına dâhil edilmemiştir. Ayrıca işletmede üretilip de tekrar üretimde kullanılan (hayvan gübresi, yem, tohum, vb.) ara malların bedelleri Đşletme masraflarına dâhil edilmemiştir (Aras, 1988). Đşletme giderleri;

1. Đşçilik masrafları

a) Yabancı işgücü

b) Đşletmeci ve işletmede çalışan aile bireylerinin ücret karşılığı 2. Yem masrafları

3. Materyal masrafları

a) Tohum-fide masrafı b) Đlaç masrafı

c) Gübre masrafı d) Sulama suyu masrafı e) Akaryakıt masrafı f) Tuz masrafı 4. Pazarlama masrafı

a) Taşıma masrafı 5. Diğer cari masraflar

a) Alet makine tamir bakım masrafı b) Bina yıllık tamir bakım masrafı c) Veteriner ilaç, aşı, ve bakım masrafı

d) Diğer cari masraflar (suni tohumlama, hayvan sigortası, aydınlatma, su masrafı)

6. Amortismanlar

a) Alet makine amortismanı b) Bina amortismanı c) Hayvan amortismanı 7. Envanter kıymet eksilişleri

a) Hayvan varlığı envanterindeki eksilişler

Đşçilik masrafı grubunda yer alan aile işgücü ücret karşılığının hesaplanmasında, aile bireylerinden çalışan nüfusun işletmede çalıştığı süre dikkate alınarak, aynı işin ücretli işçi tarafından yapılması halinde ödenecek ücret (günlük ücret üzerinden) esas alınmıştır.

Bir sonraki aşamada Gerçek Giderler belirlenmiştir. Đşletmelerde bir üretim döneminde işletmeciler tarafından ödenen giderlere gerçek giderler denilmektedir (Aras, 1988). Đşletme Masraflarından aile işgücü ücret karşılığı çıkarılmış ve kalan değere arazi kirası, ortakçı payı ve ödenen borç faizleri eklenerek gerçek giderlere ulaşılmıştır.

Net Hâsıla, Brüt Hâsıladan Đşletme Masraflarının çıkarılmasıyla elde edilmiştir. Tarımsal Gelir ise Brüt Hâsıladan Gerçek Giderlerin çıkarılmasıyla elde edilmiştir.

ürünlere dağıtımında Brüt Üretim Değerine katkı oranına göre masraftan pay alım yöntemi uygulanmıştır.

Yem Dönüşüm Oranı ile yemden yararlanmanın ekonomik boyutları ortaya konulmuştur.

Ekonomik Açıdan Yem Dönüşüm Oranı : (Üretilen Hayvansal Ürün Değeri /Yem Değeri) x 100

Formülü kullanılarak, işletmede yedirilen her 100 TL’lik yem karşılığında elde edilen getiri hesaplanmıştır

4. ARAŞTIRMA ALANI HAKKINDA GENEL BĐLGĐLER

4.1. Araştırma Bölgesinin Doğal Yapısı

Bu bölümde araştırma bölgesi olarak seçilen Tokat ili Niksar ilçesi ile ilgili tarımsal ve sosyo- ekonomik özellikler açıklanmaya çalışılmıştır.

4.1.1 Araştırma Alanının Coğrafi Durumu

Niksar ilçesi Tokat iline bağlı bulunmaktadır. Tokat ili Orta Karadeniz bölümünde yer almakla beraber, ilçe, Orta Karadeniz Bölgesinin iç kesiminde yer almaktadır. (Anonim, 2005a).

Yüzölçümü 955 km2 olan Niksar, 40° 35’ kuzey enlemi ile 36° 58’ doğu boylamı üzerinde bulunur. Deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 350 m olup kuzey batısında Erbaa, güneybatısında Tokat, güneyinde Almus, güneydoğusunda Başçiftlik, Kuzeyinde Akkuş ilçeleri ile çevrilmiştir. Toprak bakımından ilin 5 büyük ilçesinden biridir (Anonim, 2005a).

Đlçe’nin kuzeyinde Canik Dağları, güneyinde Dönek Dağı, bu iki dağ silsilesinin arasında ise Niksar Ovası yer almaktadır. Canik Dağları Karadeniz’e paralel uzanan platolarla kaplıdır (Anonim, 2005a).

Akarsular bakımından oldukça zengin olan ilçe topraklarını Kelkit Çayı ve bu çayın irili ufaklı kolları sular. Kelkit Çayının suladığı Niksar Ovası, Karadeniz Bölgesi’nin en önemli ovalarından biridir ve Kelkit Çayı’nın taşıdığı alüvyonlarla kaplıdır (Anonim, 2005a).

Niksar Ovası, Kelkit ırmağının Fatlı kesiminde, Mansap istikametinde, Talazan Köprü boğazına kadar devam eder ve 8 000 hektar genişliğindedir (Anonim, 2005a).

4.1.2 Araştırma Bölgesinin Đklimi

Đlçede genel olarak Karadeniz Đklimiyle, Đç Anadolu Đklimi arasında bir geçiş iklimi görülür. Kışlar genellikle ılık ve yağışlı, yazlar sıcak geçer. Her ay yağış alan ilçenin yıllık yağış ortalaması 475,2 mm., yıllık sıcaklık ortalaması ise 14,7 °C’dır. kış sıcaklık derecelerinin de -17 °C'ye kadar düşmektedir. Yağışlar daha çok ilkbahar ve kış aylarında görülür (Anonim, 2005a).

4.2. Araştırma Bölgesinin Sosyal Yapısı

4.2.1. Nüfus Durumu

DĐE verilerine göre sayım sonuçları l990 yılında Đlçe Merkezi nüfusu 35 20l köylerin nüfusu 49 73l olmak üzere toplam 84 931, l997 yılında Đlçe Merkezi nüfusu 31 413, köylerin nüfusu ise 40 035 olmak üzere toplam 71 450 olarak belirlenmiştir (Anonim, 2004).

2000 yılında yapılan nüfus sayımında kesin sayım sonuçlarına göre Đlçe Merkezi Nüfusu 44 808, köylerin nüfusu 45 864 olmak üzere toplam nüfus 90 672 kişidir (Anonim, 2004).

4.2.2. Ulaşım ve Pazar Durumu

Đlçe ulaşım yönünden oldukça iyi bir konumdadır. Niksar Doğu-Batı istikametinde Đstanbul-Gürbulak (sınır kapısı) 100 no.lu transit yolu ile Güney-Kuzey istikametinde iç Anadolu’yu Karadeniz’e bağlayan Sivas-Tokat-Niksar-Ünye yolunun kesişme noktasında yer almaktadır (Anonim, 2005b).

Đlçe’nin Türkiye’nin ticari; sanayi ve idari merkezleri ile seri ve iyi vasıflı yollarla ulaşım bağlantısı mevcuttur.

Hinterlandının geniş olması ve ilçenin, komşu il ve ilçelerinin hayvansal ve bitkisel ürünleri yetiştirilme olağanı bulunmamaktadır. Bu durum ilçede üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin rahatlıkla pazar bulmasına olanak sağlamaktadır.

4.3. Araştırma Bölgesinin Tarımsal Yapısı

4.3.1. Arazi Varlığı

Đlçede arazi varlığı dağılımı Çizelge 4.1’de verilmiştir. Araştırma bölgesinde toplam arazi varlığı 931 620 da olup, bunun 296 723 da’ı işlenen tarım arazisi (%32), 461 440 da’ı orman alanlarını (%49), 51 670 da’ı çayır-mera alanlarını (%6), 81 267 da’ı tarıma elverişli boş alan (%9) oluşturmaktadır.

Çizelge 4.1. Tokat Đli Niksar Đlçesi Arazı Varlığı Dağılımı (2009 Yılı)

Arazinin Dağılımı Alan (da) Oran (%)

Đşlenen Tarım Arazisi 296.723 32

Tarıma Elverişli Boş Alan 81.267 9

Çayır-Mer'a Arazisi 51.670 6

Orman Arazisi 461.440 49

Diğer Araziler 40.520 4

Toplam 931.620 100

Kaynak: Anonim, 2009 Tarım Đl Müdürlüğü Proje ve Đstatistik Şube Müdürlüğü 2009 Kayıtları, Tokat

Araştırma bölgesinde tarım alanlarının dağılımı Çizelge 4.2’de verilmiştir.

Çizelge 4.2. Tokat Đli Niksar Đlçesi Tarım Alanlarının Dağılımı (2009 Yılı) TARIM ALANLARININ

DAĞILIMI Alanı (da) Oran ( %)

Tarla Ürünleri 249.900 66 Nadas 5.249 1 Sebze 28.190 8 Meyve 4.625 1 Bağ 5.059 1 Kavak ve Söğütlük 3.700 1 TOPLAM 296.723 78

Tarıma Elverişli Boş Alan 81.267 22

GENEL TOPLAM 377.990 100

Bölgede toplam tarım alanı varlığı 377 990 da olup, bunun 249 900 da’ını tarla ürünleri (%66), 28 190 da’ını sebze ürünleri (%8), 81 267 da’ını kavak ve söğütlük (%1), 3 700 da’ını, meyvelik (%1), 4 625 da’ını, bağ ürünleri (%1), 5 059 da’ını, nadasa bırakılan alan (%1), 5 249 da’ını ve tarıma elverişli boş alan 81 267 da’ını (%22) oluşturmaktadır.

4.3.2. Bitkisel Üretim ve Verim

Niksar ilçesinde yetiştirilen tarla ürünlerinin ekiliş alanları, üretim miktarları ve verimleri 2009 üretim dönemine göre Çizelge 4.3’de verilmiştir.

Çizelge 4,3. Tokat ili Niksar Đlçesinde Yetiştirilen Tarla Alanlarının Ekiliş Alanları, Üretim Miktarları ve Verimleri (2009 Yılı)

ÜRÜN ADI Ekilen Alan (da) Verim (kg/da) Üretim (ton) Buğday 137 800 350 48 230 Arpa 10 650 225 2 396 Çavdar 650 178 115 Yulaf 590 155 91 450 Mısır (Dane) 10 200 850 8 670 Mısır (Silaj) 12 900 5 000 64 500 Çeltik 679 550 373 Triticale (Dane) 4 500 430 1 935 Nohut 1 350 115 155 Kuru Fasulye 1 840 220 404 Yeşil Mercimek 210 120 25 Fiğ (Dane) 6 100 120 732 Fiğ (Y.Ot) 13 700 1 500 20 550 Tütün 3 500 85 297 Ş.Pancarı 11 900 5 500 65 450 Haşhaş 120 85 10 Patates 13 200 2 500 33 000 Kuru Soğan 5 800 2 100 12 180 Sarımsak 60 1 000 60

Korunga (Kuru Ot) 900 500 450

Yonca(Kuru Ot) 12 600 1 000 12 600

Kanola 331 320 106

Süpürge otu 320 420 134

Toplam 249 900 0 363 334

4.3.3. Hayvansal Üretim ve Verim

Niksar ilçesine ilişkin hayvan varlığı Çizelge 4.4’de verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı gibi büyükbaş hayvanlarda ilk sırayı %49,56’lık pay ile Kültür Melezi sığırlar almakta ve bunu %29,99’luk pay ile Yerli hayvanlar, %16,56’lik pay ile kültür ırkı hayvanlar izlemektedir. Bu da yöre de kültür ırkı yetiştiriciliğinin istenilen düzeye doğru geliştiğini göstermektedir.

Çizelge 4.4. Tokat Đli Niksar Đlçesi Hayvan Varlığı (2009 yılı)

Hayvan Nev’i Hayvan Sayısı (adet) Kendi Grubu içindeki Payı (%)

Sığır toplamı 28 907 100,00 Saf Kültür 4 500 16,56 Kültür Melezi 14 350 49,64 Yerli 8 667 29,99 Manda 1 390 4,81 Küçükbaş Toplam 31 067 100,00 Koyun 29 025 93,43 Keçi 2 042 6,57

Tek Tırnaklı Toplam 1 290 100,00

At 207 16,05

Katır 7 0,54

Eşek 1 076 83,41

5. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA

5.1. Đncelenen Đşletmelerin Sosyal ve Ekonomik Yapısı

Đşletmelerin sosyal ve ekonomik yapısının incelenmesinin amacı; kuruluşlara ön bilgi sağlaması ve politika yapıcılara kaynak bir çalışma olmasıdır. Ayrıca işletmelerin sorunlarını çözmede yardımcı olması bakımından da sosyal ve ekonomik yapının incelenmesi önemlidir.

5.1.1.Đncelenen Đşletmelerde Nüfus ve Đşgücü Varlığı

Đşletmelerde kullanılan faal nüfus oranının ve işletme içinde kullanılan toplam nüfusun belirlenmesi açısından önem arz etmektedir.

5.1.1.1. Nüfusun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı ile Eğitim Durumu

Üretim faaliyetinin temel faktörlerinden biri olan nüfusun sosyal ve ekonomik özellikleri ile incelenmesi gereklidir. Đncelenen işletmelerde nüfusun yaş ve cinsiyete göre dağılımı Çizelge 5.1’de verilmiştir.

Çizelge 5.1. Đncelenen Đşletmelerde Nüfusun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı (kişi) Đşletme Grupları

I.Grup (33) II.Grup (47) Genel Ortalama (80)

Yaş Grupları

Erkek Kadın Toplam % Erkek Kadın Toplam % Erkek Kadın Toplam %

0-6 0,27 0,24 0,51 8,06 0,06 0,02 0,08 1,27 0,14 0,11 0,25 3,80 7-14 0,63 0,57 1,20 18,96 0,32 0,44 0,76 11,39 0,45 0,50 0,95 14,45 15-49 1,97 1,64 3,59 56,40 2,38 2,13 4,51 67,09 2,21 1,93 4,14 62,93 50-64 0,51 0,45 0,96 15,16 0,38 0,51 0,89 13,29 0,44 0,49 0,93 14,07 65-+ 0,03 0,06 0,09 1,42 0,27 0,19 0,46 6,96 0,18 0,13 0,31 4,75 Toplam 3,40 2,95 6,35 100,00 3,41 3,29 6,70 100,00 3,42 3,16 6,58 100,00

Đncelenen işletmelerde işletme başına düşen ortalama nüfus miktarı işletme büyüklük grupları itibariyle artmaktadır. 1. grup işletmelerde 6,35, 2. grup işletmelerde 6,70 kişi arasında değişmektedir. Bu miktar işletmeler ortalamasında 6,58 kişidir (Çizelge 5.1).