Đşletmelerin Bir Bütün Olarak Yıllık Faaliyet Sonuçları

Bu aşamadaki analizlerde, işletmelerin bir yıllık faaliyet sonucu elde ettikleri gelir ve giderler üzerinde durulmuştur. Bu amaçla, incelenen işletmelerin Brüt Hâsılası, Đşletme Masrafları, Gerçek Masraflar, Net Hâsıla ve Net Çiftlik Geliri işletmelerin ve çiftçi ailesinin başarısını belirleyen önemli ölçütlerdir.

5.7.2.1. Brüt Hâsıla

Brüt Hâsıla, bir tarım işletmesinin bir üretim dönemi boyunca prodüktif bir çaba sonucu yarattığı son ürünlerin değerleri olarak tanımlanmaktadır (Karkacıer, 1991).

Đncelenen işletmelerde Brüt Hâsıla; bitkisel ve hayvansal üretim değeri, üretim döneminde meydana gelen prodüktif değer artışları ve işletmeci ailesinin konut-kira bedelinden oluşmaktadır.

Tarım işletmelerinde ikametgâh kira karşılığı bina değerlerinin genellikle %10’u alınır. Bu oran, binanın yarısı işletmede yarısı ailede kullanıldığı varsayıldığından %5 ikametgâh kira karşılığı olarak alınır. Ancak ikametgâh binalarının incelenen işletmelerde çok yoğun kullanılmaması nedeni ile ikametgâh kira karşılığı %3 olarak alınmıştır (Aras ve Çakır, 1975).

Çizelge 5.28.Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Başına Düşen Brüt Hâsıla

Đşletme Grupları

1. Grup (33) 2. Grup (47) Genel (80)

Değer (TL/Đşletme)

Süt Sığırı Üretim Değeri 10 774,96 18 172,10 15 120,78

Diğer Hayvansal Ürünler Üretim Değeri 1 117,88 1 328,18 1 241,43

Bitkisel Üretim Değeri 9 326,58 17 596,60 12 313,41

Đkametgah Kira Karşılığı 305,24 458,35 395,19

Envanter Değer Artışları 1 881,83 2 684,38 2 353,33

Toplam Brüt Hasıla 23 406,49 40 239,61 31 424,14

Oran (%)

Süt Sığırı Üretim Değeri 46,03 45,16 48,12

Diğer Hayvansal Ürünler Üretim Değeri 4,78 3,30 3,95

Bitkisel Üretim Değeri 39,85 43,73 39,18

Đkametgah Kira Karşılığı 1,30 1,14 1,26

Envanter Değer Artışları 8,04 6,67 7,49

Toplam Brüt Hasıla 100,00 100,00 100,00

Çizelge 5.28’de görüldüğü üzere incelenen işletmelerde otalama brüt hasıla miktarı işletme büyüklüğüne paralel olarak artmaktadır. Đşletmeler ortalamasında 31 424,19 TL olan brüt hasıla, 1. grup işletmelerde 23 406,49 TL, 2. grup işletmelerde 40 239,61 TL’dir.

Brüt Hâsılanın üretim dallarına göre dağılımına bakıldığında işletmeler genel ortalamasında süt sığırcılığı üretim değerinin brüt hâsıla içindeki payı %48,12 ile birinci sırada yer aldığı söylenebilir. Bu oran 1. grup işletmelerde %46,03, 2. grup işletmelerde %45,16’dir. Literatürde ihtisaslaşmış işlemeler Brüt Hâsılanın tek başına %50’si ile %80’ini bir üretim dalından sağlayan işletmeler olarak tanımlanmaktadır (Aras, 1988). Bu tanıma göre incelenen her iki grup işletmelerin ihtisaslaşmış işletmeler olduğu söylenemez.

Đşletmeler ortalamasında brüt hâsıla içindeki ikinci sırayı %39,18 ile bitkisel üretim değeri almaktadır. Bunu sırasıyla %7,49 ile envanter değer artışları, %3,95 ile diğer hayvansal ürünler ve %1,26 ile ikametgâh kira karşılığı üretim değeri izlemektedir.

5.7.2.2. Đşletme Masrafları ve Gerçek Masraflar

Đşletme Masrafları, işletmecinin brüt hâsılayı elde etmek için işletmeye yatırılan aktif sermayenin faizi hariç, yapmış olduğu her türlü masrafların toplamı şeklinde tanımlanmaktadır (Açıl, 1956). Araştırmada, işletmeleri birbiri ile mukayese edebilmek bakımından bütün işletmeler ekonomik yönden bağımsız yâda diğer bir ifade ile borçsuz ve mülk arazilerini işleyen ya da kirasız olarak düşünülmüş, bu itibarla da borç faizleri ve arazi kirası giderleri işletme masraflarına dâhil edilmemiştir. Bununla birlikte, işletmede üretilip tekrar üretimde kullanılan ürünlerin (çiftlik gübresi, hayvan yemleri gibi ara malların) bedelleri işletme masrafına dâhil edilmemiştir.

Đncelenen işletmelerde işletme masrafları; işçilik masrafları (yabancı ve aile işgücü), EKD, yem masrafı (satın alınan), materyal masrafları, pazarlama masrafları, amortismanlar ve diğer cari masraflardan oluşmaktadır.

Đşletme masrafları işletme büyüklüğüne paralel olarak artış göstermekte olup işletmeler ortalamasında 12 326,47 TL’dir (Çizelge 5.29). Đşletme masraflarının %57,11’i, yem masraflarından, %22,62’si, işçilik masraflarından, %10,03’ü, amortismanlardan, %4,90’ı envanter kıymet eksilişlerinden, %1,36’sı, pazarlama masraflarından,%1,11’i materyal masraflarından meydana gelmektedir.

Hayvansal üretimde envanter değişimleri, dönem başı ve dönem sonu değerleri ile dönem içerisinde alınıp satılanlar dikkate alınarak tek bir işlemle Brüt Hâsılaya girecek şekilde basitleştirilmiştir (Karkacıer, 1991).

Đşletme masraflarının önemli bir bölümünü her iki grup işletmelerde de yem masrafları oluşturmaktadır. Bu oran 1. grupta %51,41 ve 2. grupta %59,56’dır (Çizelge 5.29).

Çizelge 5.29. Đncelenen Đşletmelerde Đşletme Masrafları

Đşletme Grupları

1. Grup (33) 2. Grup (47) Genel (80)

Değer (TL/Đşletme)

Đşçilik Masrafları 2 154,25 3 234,26 2 788,76

Yem Masrafları (Satın Alınan) 4 621,95 8 737,36 7 039,75

Materyal Masrafları 124,53 145,61 136,91

Pazarlama Masrafları 185,35 155,38 167,74

Diğer Cari Masraflar 487,24 685,54 603,74

Amortismanlar 1 175,25 1 278,94 1 236,17

Envanter Kıymet Eksilişi 241,71 431,81 353,39

Toplam Đşletme Masrafları 8 990,28 14 668,90 12 326,47

Oran (%)

Đşçilik Masrafları 23,96 22,05 22,62

Yem Masrafları (Satın Alınan) 51,41 59,56 57,11

Materyal Masrafları 1,39 0,99 1,11

Pazarlama Masrafları 2,06 1,06 1,36

Diğer Cari Masraflar 5,42 4,67 4,90

Amortismanlar 13,07 8,72 10,03

Envanter Kıymet Eksilişi 2,69 2,94 2,87

Toplam Đşletme Masrafları 100,00 100,00 100,00

Çizelge 5.30’e göre BBHB’ne düşen işletme masrafları genel ortalamada 763,72 TL ‘dir. Đşletmede çalışan toplam işgücüne düşen işletme masrafları ise işletmeler genelinde 13,28 TL olup işletmelerin büyümesi ile artış göstermektedir.

Çizelge 5.30 Đşletme Masraflarının Bazı Kriterlere Göre Karşılaştırılması

GRUPLAR BBHB'ne Düşen

Đşletme Masrafı (TL)

Erkek Đşgücüne Düşen Đşletme Masrafları (TL) Đşletme Masraflarının Aktife Oranı (%) 1. Grup(33) 1 057,68 8,68 12,65 2. Grup(47) 682,27 16,06 14,04 Genel (80) 763,72 13,28 13,59

Gerçek Masraflar, işletmelerde bir üretim döneminde işletmeciler tarafından ödenen giderlerdir (Aras, 1988). Đşletme masrafları ile gerçek masraflar arasındaki tek fark, işletme masrafları içerisinde aile işgücü ücret karşılığının bulunması, gerçek giderlerde ise ödenen kiralar ve borç faizlerinin yer almasıdır. Đşletme masrafları toplamından, aile işgücü ücret karşılığı çıkartılmış, kalan değere kiralar ve ortakçı payı ile ödenen borç faizleri eklenerek gerçek giderlere ulaşılmıştır.

Gerçek masraflar; işletmelerde net çiftlik gelirine ulaşmak için hesaplanmış ve çizelge 5.31’de verilmiştir. Gerçek masraflar işletmeler ortalamasında 10 482,29 YTL olup, işletme büyüklüğüne paralel olarak artış göstermektedir.

Çizelge 5.31 Gerçek Masraflar ve Oluşturan Unsurlar (TL/Đşletme) Đşletme Masrafları Aile Đşgücü Ücret Karşılığı Ödenen Borç

Faizleri Gerçek Masraflar

GRUPLAR 1 2 3 4 = [(1 - 2) + 3] 1.Grup (33) 8 990,28 1 456,30 121,72 7 655,70 2.Grup (47) 1 4 668,90 2 411,22 209,24 12 466,92 Genel (80) 12 326,47 2 017,32 173,14 10 482,29 5.7.2.3. Net Hasıla

Đşletmelerin bir üretim dönemi içerisinde iyi işletilip işletilmediğini, üretim dalları arasındaki organizasyonun uygun olup olmadığını ve işletme sonucunu bir bütün olarak göstermesi bakımından objektif bir ölçü olarak ele alınmakta ve kullanılmaktadır (Açıl, 1971).

Araştırmada, incelenen işletmelere ait net hâsıla, brüt hâsıladan işletme masraflarının çıkartılması ile elde edilmiş ve Çizelge 5.32’da verilmiştir. Net hâsıla bütün işletme gruplarında pozitif değer taşıyıp işletme büyüklüğü arttıkça belirgin bir şekilde artmaktadır.

Çizelge 5.32 Đncelenen Đşletmelerde Net Hasıla (TL/Đşletme)

Brüt Hâsıla Đşletme masrafları Net Hâsıla

Gruplar

1 2 3 = (1 - 2)

1. Grup (33) 23 406,49 8 990,28 14 416,21

2. Grup (47) 40 239,61 14 668,90 25 570,71

Genel (80) 31 424,14 12 326,47 19 097,67

5.7.2.4. Net Çiftlik Geliri (Tarımsal Gelir)

Net Çiftlik Geliri (NÇG), işletmecinin öz sermayesinin faizi ile ailedeki bireylerin işletmede çalışmaları karşılığı elde ettikleri gelir olarak tanımlanır (Karkacıer, 1991). Tarımsal gelir işletmecinin kendisinin ve ailesinin işletmeden elde ettiği geliri gösteren bir değerdir. Bu bakımdan net hâsıladan farklılık gösterir.

Brüt hâsıladan gerçek masrafların çıkartılmasıyla bulunan NÇG çizelge 5.33 verilmiştir. Đncelenen işletmelerde NÇG işletmeler ortalamasında 12 326,47 TL olmakla beraber bu miktar işletme grupları itibariyle doğru orantılı olarak artmaktadır.

Çizelge 5.33. Đncelenen Đşletmelerde Net Çiftlik Geliri (TL/Đşletme)

Brüt Hâsıla Gerçek Masraflar Net Çiftlik Geliri

Gruplar

1 2 3 = (1 – 2)

1. Grup (33) 23 406,49 14 416,21 8 990,28

2. Grup (47) 40 239,61 25 570,71 14 668,90

Genel (80) 31 424,14 19 097,67 12 326,47