TC
PAMUKKALE ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
TÜRK D L VE EDEB YATI ANA B L M DALI
YEN TÜRK D L B L M DALI
EM NE I INSU’NUN
ROMANLARINDA SÖZD Z M
Aynur KARAKURT Denizli - 2007TC
PAMUKKALE ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
TÜRK D L VE EDEB YATI ANA B L M DALI
YEN TÜRK D L B L M DALI
EM NE I INSU’NUN
ROMANLARINDA SÖZD Z M
Aynur KARAKURT
EM NE I INSU’NUN
ROMANLARINDA SÖZD Z M
Pamukkale Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili Ve Edebiyat0 Ana Bilim Dal0
Yeni Türk Dili Bilim Dal0
Aynur KARAKURT
Dan01man : Yrd. Doç. Dr. Nergis B RAY
Bu tezin tasar m , haz rlanmas , yürütülmesi, ara t rmalar n n yap lmas ve bulgular n n analizlerinde bilimsel eti e ve akademik kurallara özenle riayet edildi ini; bu çal man n do rudan birincil ürünü olmayan bulgular n, verilerin ve materyallerin bilimsel eti e uygun olarak kaynak gösterildi ini ve al nt yap lan çal malara atfedildi ini beyan ederim.
"mza :
TE EKKÜR
Birkaç bin y ldan beri kullan lan ancak VIII. Yüzy ldan itibaren elimizde bulunan çok az örnekle geli imini takip edebildi imiz dilimiz üphesiz büyük bir sanat dilidir. Bir dilin sanat dili haline gelmesine katk da bulunan en önemli unsurlardan biri o dili ve imkanlar n iyi bilip, titizlikle i leyen air ve yazarlard r.
.air ve yazarlar güzellik amac yla gündelik dilden farkl , estetik bir ekilde dili yo ururlar, onun çe itli kullan mlar n ortaya ç kar rlar, dili farkl kullan larla geli tirip zenginle tirirler. Kelimelerle adeta bir kuyumcu gibi u ra p göz kama t r c aheserler meydana getirirler.
Teknolojinin geli mesiyle kitaplar n bas m oldukça kolayla m t r. Buna kar sanat eseri özelli i ta yan eserlerin azl da dikkat çekicidir. Estetik de eri olan eserler meydana getirmekten ziyade modaya uygun, ç kar amac gözetilerek bas lan kitaplar n bollu u dilimiz aç s ndan sevindirici olmaktan çok ciddi endi eler ta nmas na sebep olmaktad r. Gençler sanat de eri ta yan kitaplar yerine bu tarz kitaplar okumay tercih etmektedir. Dilimiz böyle bir olumsuzlukla da kar kar yad r.
Türk Dili gelece e büyük bir sanat dili olarak ta nmak isteniyorsa dil konusunda daha titiz, daha seçici olmas gereken insanlar n ba nda air ve yazarlar gelmektedir. Çünkü her türlü kültürel ö e gibi dili de gelece e aktaran sanat eserleridir, dolay s yla airlerdir, yazarlard r.
Dil alan ndaki yeni geli melerin de etkisiyle, dilin en çok çal lan alanlar ndan biri sözdizimidir. Biz de tezimizde yazar n romanlar ndaki sözdiziminin özelliklerini çözmeye çal t k.Yapt m z çal ma sonunda Emine I nsu’nun, üstlendi i görevin bilicinde olan, dili hassasiyetle kullanan bir yazar oldu unu gördük.
Çal mamda, yazma a amas nda bana yard mc olan ö retmen arkada m Songül Gülse’ye, ö rencim Nurullah Dinçer’e ve çal mam boyunca bana her konuda yard m eden, beni destekleyen hocam Yrd. Doç. Dr. Nergis Biray’a sonsuz te ekkürlerimi sunar m.
ÖZET
EM NE I INSU'NUN ROMANLARINDA SÖZD Z M
Karakurt, Aynur
Yüksek Lisans Tezi, Yeni Türk Dili ABD Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Nergis B"RAY
Haziran 2007, 316 Sayfa
Edebî alanda eserler meydana getiren sanatç0lar0n dili kullanma 1ekilleri, gündelik dilden oldukça farkl0d0r. Dil mimarlar0 olan 1air ve yazarlar titizlikle, büyük bir özenle kulland0klar0 dilin sanat dili olma kabiliyetini, güzelli;ini, zenginli;ini ortaya ç0kar0rlar.
Türk tarihine ve kültürüne ne kadar vak0f oldu;unu eserleriyle bize gösteren yazar Emine I10nsu'nun romanlar0ndaki cümle yap0s0n0n nas0l oldu;unu dolay0s0yla Türkçeyi nas0l kulland0;0n0 ara1t0rmay0 yüksek lisans tezi olarak seçtik.
ncelememizde yazar0n “Ads0z Kahramanlar, Ak Topraklar, Atl0 Kar0nca, Azap Topraklar0, Bir Gece Y0ld0zlarla, Buka;0, Cambaz, Çiçekler Büyür, Havva, Kaf Da;0n0n Ard0nda, Nisan Ya;muru, Tutsak” adl0 eserlerinden 555 adet cümle seçtik. Seçti;imiz cümleleri geleneksel yöntemle, kelime gruplar0, cümle unsurlar0, cümle türleri ve yüklem-ö;e ilgisi yönlerinde inceledik.
ncelememiz sonucunda elde etti;imiz bulgular0 de;erlendirme bölümünde ele ald0k.
Ya1ayan yazarlar0m0zdan Emine I10nsu’nun romanlar0n0 sözdizimi bak0m0ndan inceleyerek hem günümüz Türk edebiyat0ndan bir yazar0m0z0n hem de ya1ayan Türkçemizin özelliklerini tespit etmeye çal01t0k. Ayr0ca dilimizin, de;i1ik kelime ve kelime gruplar0ndan olu1mu1 cümle yap0lar0yla en güzel 1ekilde sunulu1unu gördük.
ABSTRACT
SYNTAX IN THE NOVELS BY EM NE I INSU Karakurt, Aynur
Master of Arts Thesis, New Turkish Language RD Thesis Director : Associate Prof. Nergis B"RAY
June 2007, 316 pages
The way that the artists , composing works of art in literary field , used language is different from daily language. Poets and Authors , who are language architects, cautiously create the richness, excellence and competence of the language they have used with great care.
We chose studying how Emine I10nsu, a skilled novelist who proved she has been aware of Turkish history and language with her Works of art, used the language in her novels as Master of Arts Thesis.
In our study we chose 555 sentences from the Works of the writer.(Nameless Heroes, Cockhorse, Torment Lands, A Night with Stars, Fetter, Acrobat, Flowers Grow, Havva, Behind the Kaf Mountain, April Rain, The Captive).
As a result of our study we showed the findings in the evalualiation part. We tried to find out the charecteristics of our living Turkish by studying the novels of Emine I10nsu , one of our successful writers , with regard to syntax. Besides, we experienced the presentation of our language in the best way with the sentences consisted of different words and word groups.
Ç NDEK LER
B"L"MSEL ET"K ...i
TE.EKKÜR...ii ÖZET...iii ABSTRACT...iv "Ç"NDEK"LER ... v TABLOLAR D"Z"N" ... xxiv .EK"LLER D"Z"N" ... xxv G"R". ... 1 B R NC BÖLÜM KEL ME GRUPLARI 1.1. "S"M TAMLAMALARI ... 7
1.1.1. Yap Bak m ndan "sim Tamlamalar ... 8
1.1.1.1. Unsurlar tek kelime olan isim tamlamalar ... 8
1.1.1.1.1. Belirtili isim tamlamalar ... 8
1.1.1.1.2. Belirtisiz isim tamlamalar ... 9
1.1.1.2. Unsurlar ndan biri veya ikisi kelime grubu eklinde olan isim tamlamalar ... 10
1.1.1.3. Tamlayan dü mü belirtili isim tamlamalar ... 13
1.1.2. Cümledeki Görevi Yönünden "sim Tamlamalar ... 15
1.1.2.1. "sim tamlamas n n özne olarak kullan lmas ... 15
1.1.2.1.1. Öznesi isim tamlamas olan fiil cümleleri... 15
1.1.2.1.2. Öznesi isim tamlamas olan isim cümleleri ... 16
1.1.2.1.3. Öznesi isim tamlamas olan kesik cümleler ... 17
1.1.2.2. "sim tamlamas n n nesne olarak kullan lmas ... 18
1.1.2.3.1. Yakla ma eki alarak yer tamlay c olan tamlamalar ... 19
1.1.2.3.2. Bulunma eki alarak yer tamlay c olan tamlamalar... 20
1.1.2.3.3. Ayr lma eki alarak yer tamlay c olan tamlamalar... 22
1.1.2.4. "sim tamlamas n n zarf tümleci olarak kullan lmas ... 22
1.1.2.5. "sim tamlamas n n yüklem olarak kullan lmas ... 23
1.1.3. "sim Tamlamas n n Kelime Gruplar "çindeki Durumu... 24
1.1.3.1. "sim tamlamas n n ba ka isim tamlamalar nda tamlayan olarak kullan lmas ... 24
1.1.3.2. "sim tamlamas n n s fat tamlamalar nda s fat unsuru olarak kullan lmas ... 25
1.1.3.3. "sim tamlamas n n edat grubunda isim unsuru olarak kullan lmas ... 26
1.1.3.4. "sim tamlamas n n birle ik fiillerin isim unsurunu olu turmas ... 27
1.1.3.5. "sim tamlamas n n unsurlar aras na ba ka unsurlar n girmesi ... 28
1.1.3.6. Tamlayan özel isim olan tamlamalar n durumu... 30
1.1.3.7. Tamlanan s fat-fiil veya isim-fiil olan tamlamalar n durumu... 31
1.1.3.8. "sim tamlamas n n unsurlar n n yer de i tirmesi ... 32
1.1.3.9. Farkl yap da olan isim tamlamalar ... 32
1.2. SIFAT TAMLAMALARI... 34
1.2.1. S fat Unsuru Tek Kelime Olan S fat Tamlamalar ... 34
1.2.1.1. S fat unsuru niteleme s fat olan tamlamalar... 34
1.2.1.2. S fat unsuru belirtme s fat olan tamlamalar ... 36
1.2.2. S fat Unsuru Kelime Grubu Olan S fat Tamlamalar ... 38
1.2.2.1. S fat unsuru s fat-fiil grubu olan tamlamalar ... 38
1.2.2.2. S fat unsuru edat grubu olan tamlamalar ... 40
1.2.2.3. S fat unsuru say grubu olan tamlamalar... 41
1.2.2.4. S fat unsuru tekrar grubu olan tamlamalar... 41
1.2.3. Cümledeki Görevi Yönünden S fat Tamlamalar ... 43
1.2.3.1. S fat tamlamas n n özne olarak kullan lmas ... 43
1.2.3.2. S fat tamlamas n n nesne olarak kullan lmas ... 44
1.2.3.3. S fat tamlamas n n zarf olarak kullan lmas ... 45
1.2.3.4. S fat tamlamas n n yer tamlay c s olarak kullan lmas ... 46
1.2.3.5. S fat tamlamas n n yüklem olarak kullan lmas ... 47
1.2.4. S fat Tamlamas n n Kelime Gruplar "çindeki Durumu... 48
1.2.4.1. S fat tamlamas n n isim tamlamalar nda tamlayan olmas ... 48
1.2.4.2. S fat tamlamas n n isim tamlamalar nda tamlanan olmas ... 49
1.2.4.3. S fat tamlamas n n ba ka s fat tamlamalar nda s fat unsuru olmas ... 50
1.2.4.4. S fat tamlamas n n ba ka s fat tamlamalar nda isim unsuru olmas ... 51
1.2.4.5. S fat tamlamas n n edat grubunda isim unsuru olmas ... 53
1.2.4.6. S fat tamlamas n n birle ik fiillerde isim unsuru olmas ... 54
1.2.4.7. Farkl yap daki s fat tamlamalar ... 54
1.3. SIFAT-F""L GRUBU ... 55
1.3.1. Cümledeki Görevi Yönünden S fat-Fiil Grubu... 55
1.3.1.1. S fat-fiil grubunun özne olmas ... 55
1.3.1.2. S fat-fiil grubunun nesne olmas ... 56
1.3.1.3. S fat-fiil grubunun zarf olmas ... 57
1.3.1.4. S fat-fiil grubunun yer tamlay c s olmas ... 57
1.3.2. S fat-Fiil Grubunu Kelime Gruplar "çindeki Durumu ... 57
1.3.2.1. S fat-fiil grubunun s fat tamlamalar nda s fat unsuru olmas ... 57
1.3.2.2. S fat-fiil grubunun edat gruplar nda isim unsuru olmas ... 59
1.3.3. S fat-Fiil Grubunu Olu turan Ekler... 60
1.3.3.1. “-An” eki ... 60
1.3.3.3. “-r, -Ar” eki ... 62
1.3.3.4. “-dIk” eki ... 62
1.3.3.5. “-AcAk” eki ... 64
1.3.3.6. “-mAz” eki ... 65
1.3.3.7. “-AsI” eki. ... 65
1.3.3.8. S fat-fiil gibi i letilen ekler ... 65
1.4. "S"M-F""L GRUBU ... 65
1.4.1. Cümledeki Görevi Yönünden "sim-Fiil Gruplar ... 66
1.4.1.1. "sim-fiil grubunun özne olarak kullan lmas ... 66
1.4.1.1.1. Öznesi isim-fiil grubu olan fiil cümleleri... 66
1.4.1.1.2. Öznesi isim-fiil grubu olan isim cümleleri... 66
1.4.1.2. "sim-fiil grubunun nesne olarak kullan lmas ... 67
1.4.1.3. "sim-fiil grubunun yer tamlay c s olarak kullan lmas ... 67
1.4.1.4. "sim-fiil grubunun yüklem olarak kullan lmas ... 68
1.4.2. "sim-Fiil Grubunun Kelime Gruplar "çindeki Durumu... 69
1.4.2.1. "sim fiil grubunun edat gruplar nda isim unsuru olmas ... 69
1.4.2.2. "sim-Fiil grubunun isim tamlamalar nda tamlayan olmas ... 70
1.4.2.3. "sim-Fiil grubunun isim tamlamalar nda tamlanan olmas ... 71
1.4.3. "sim-Fiil Grubunu Olu turan Ekler ... 72
1.4.3.1. “-mAk” eki ... 72
1.4.3.2. “-mA” eki ………73
1.4.3.3. “-I ” eki ... 74
1.5. ZARF-F""L GRUBU ... 75
1.5.1. Cümledeki Görevi Yönünden Zarf-Fiil Gruplar ... 76
1.5.1.1. Zarf-fiil grubunun zarf olarak kullan lmas ... 76
1.5.2.1. “-Ip” eki ... 77 1.5.2.2. “-IncA” eki ... 78 1.5.2.3. “-ArAk” eki... 79 1.5.2.4. “-mAdAn” eki ... 80 1.5.2.5. “-ken” eki. ... 81 1.5.2.6. “-dIkçA” eki ... 82 1.5.2.7. “-AndA” eki ... 82
1.5.2.8. Ba ka kal plarla kurulan zarf-fiil gruplar ... 82
1.6. TEKRAR GRUBU ... 82
1.6.1. Yap s Bak m ndan Tekrar Gruplar ... 83
1.6.1.1. Aynen tekrarlar... 83
1.6.1.2. E veya yak n anlaml tekrarlar... 84
1.6.1.3. Z t anlaml tekrarlar... 85
1.6.1.4. "laveli tekrarlar ... 86
1.6.2. Cümledeki Görevi Bak m ndan Tekrarlar... 86
1.6.2.1. Tekrar grubunun özne olmas ... 86
1.6.2.2. Tekrar grubunun zarf tümleci olmas ... 86
1.6.2.3. Tekrar grubunun yer tamlay c s olmas ... 87
1.6.2.4. Tekrar grubunun yüklem olmas ... 87
1.6.3. Tekrarlar n Kelime Gruplar "çindeki Durumu... 88
1.6.3.1. Tekrarlar n s fat tamlamalar nda s fat unsuru olmas ... 88
1.6.3.2. Tekrarlar n isim tamlamalar nda tamlayan olmas ... 88
1.6.3.3. Tekrarlar n isim tamlamalar nda tamlanan olmas ... 89
1.6.3.4. Tekrarlar n birle ik fiillerde isim unsuru olmas ... 89
1.7. EDAT GRUBU ... 89
1.7.1.1. “sonra” ile kurulan edat grubu ... 89
1.7.1.2. “için” ile kurulan edat grubu ... 90
1.7.1.3. “gibi” ile kurulan edat grubu ………..91
1.7.1.4. “kadar” ile kurulan edat grubu ... 92
1.7.1.5. “ile” ile kurulan edat grubu ... 93
1.7.1.6. “de il” ile kurulan edat grubu ... 95
1.7.1.7. “do ru” ile kurulan edat grubu... 95
1.7.1.8. “dolay ” ile kurulan edat grubu ... 96
1.7.1.9. “diye” ile kurulan edat grubu ... 96
1.7.1.10. “kar ” ile kurulan edat grubu ... 97
1.7.1.11. “önce” ile kurulan edat grubu ... 97
1.7.1.12. Di er edatlarla kurulan edat gruplar ... 98
1.7.1.13. Edat gibi kullan lan kelimelerle yap lan gruplar... 99
1.7.2. Cümledeki Görevi Yönünden Edat Gruplar ... 99
1.7.2.1. Edat grubunun zarf tümleci olarak kullan lmas ... 99
1.7.2.2. Edat grubunun yüklem olarak kullan lmas ... 101
1.7.3. Edat Grubunun Kelime Gruplar "çindeki Durumu ... 101
1.7.3.1. Edat grubunun s fat tamlamalar nda s fat olmas ... 101
1.8. BAPLAMA GRUBU ... 102
1.8.1. Ba lama Grubu Türleri ... 103
1.8.1.1. “ve” edat ile kurulan ba lama grubu... 103
1.8.1.2. “ile” edat ile kurulan ba lama grubu ... 105
1.8.1.3. “veya” edat ile kurulan ba lama grubu... 105
1.8.1.4. “ya da” edat ile kurulan ba lama grubu... 105
1.8.1.5. “hatta” edat ile kurulan ba lama grubu... 106
1.8.1.7. “ve dahi” edat ile kurulan ba lama grubu... 106
1.8.1.8. “fakat” edat ile kurulan ba lama grubu ... 107
1.8.1.9. “hem de” edat ile kurulan ba lama grubu... 107
1.8.1.10. Virgülle kurulan ba lama grubu ... 107
1.8.1.11. “ha …. ha”, “yoksa”, “yahut”, “de il”, “ziyade”, “de….de” edat ile kurulan ba lama grubu... 109
1.8.2. Cümledeki Görevi Bak m ndan Ba lama Grubu ... 109
1.8.2.1. Ba lama grubunun özne olarak kullan lmas ... 109
1.8.2.2. Ba lama grubunun nesne olarak kullan lmas ... 110
1.8.2.3. Ba lama grubunun zarf olarak kullan lmas ... 111
1.8.2.4. Ba lama grubunun yüklem olarak kullan lmas ... 112
1.8.2.5. Ba lama grubunun yer tamlay c s olarak kullan lmas ... 113
1.8.3. Ba lama Grubunun Kelime Gruplar "çindeki Durumu... 114
1.8.3.1. Ba lama grubunun s fat tamlamas nda s fat unsuru olmas ... 114
1.8.3.2. Ba lama grubunun s fat tamlamas nda "sim unsuru olmas ... 115
1.8.3.3. Ba lama grubunun isim tamlamas nda tamlayan olmas ... 116
1.8.3.4. Ba lama grubunun isim tamlamas nda tamlanan olmas ... 117
1.8.3.5. Ba lama grubunun edat grubunda isim unsuru olmas ... 117
1.8.3.6. Ba lama grubunun birle ik fiilde isim unsuru olmas ... 118
1.9. ÜNVAN GRUBU ... 119
1.9.1. Cümledeki Görevi Yönünden Ünvan Grubu ... 119
1.9.1.1. Ünvan grubunun özne olmas ... 119
1.9.1.2. Ünvan grubunun nesne olmas ... 120
1.9.1.3. Ünvan grubunun yer tamlay c s olmas ... 120
1.9.1.4. Ünvan grubunun hitap olarak kullan lmas ... 121
1.9.2.1. Ünvan grubunun s fat tamlamas nda isim unsuru olmas ... 121
1.9.2.2. Ünvan grubunun isim tamlamas nda tamlayan olmas ... 122
1.9.2.3. Ünvan grubunun isim tamlamas nda tamlanan olmas ... 122
1.9.2.4. Ünvan grubunun edat grubunda isim unsuru olmas ... 122
1.10. B"RLE."K "S"M GRUBU ... 123
1.11. ÜNLEM GRUBU ... 124
1.12. SAYI GRUBU ... 125
1.13. B"RLE."K F""L GRUBU ... 125
1.13.1. Bir Hareketi Kar layan Birle ik Fiiller ... 128
1.13.1.1. Ana yard mc fiillerle kurulan birle ik fiiller... 128
1.13.1.1.1. Yard mc fiili “et-” olan birle ik fiiller ... 128
1.13.1.1.2. Yard mc fiili “ol-” olan birle ik fiiller ... 129
1.13.1.1.3. Yard mc fiili “yap-” olan birle ik fiiller ... 130
1.13.1.1.4. Yard mc fiili “eyle-” olan birle ik fiiller... 130
1.13.1.1.5. Yard mc fiili “k l-” olan birle ik fiiller ... 130
1.13.1.1.6. Yard mc fiili “kal-” olan birle ik fiiller ... 131
1.13.1.1.7. Yard mc fiili “ver-” olan birle ik fiiller ... 131
1.13.1.1.8. Yard mc fiili “iste-” olan birle ik fiiller... 132
1.13.1.1.9. Yard mc fiili “ba la-” olan birle ik fiiller ... 132
1.13.1.1.10. Yard mc fiili “gel-” olan birle ik fiiller ... 133
1.13.1.1.11. Yard mc fiili “al-” olan birle ik fiiller ... 133
1.13.1.1.12. Yard mc fiili “çal -” olan birle ik fiiller... 133
1.13.1.2. Di er fiillerle kurulan birle ik fiiller... 134
1.13.2. Bir Hareketi Tasvir Eden Birle ik Fiiller ... 135
1.13.2.1. Yard mc fiili “bil-” olan birle ik fiiller... 135
1.13.2.3. Yard mc fiili “dur-, koy-, gör-, kal-” olan birle ik fiiller... 136
1.13.2.4. Yard mc fiili “git-, gel-, ol-” olan birle ik fiiller ... 137
1.14. KISALTMA GRUPLARI ... 138
1.14.1. "snat Grubu ... 138
1.14.2. Yakla ma Grubu... 139
1.14.3. Bulunma Grubu ... 139
1.14.4. Ayr lma Grubu ... 140
1.14.5. Vas ta Grubu ... 140
K NC BÖLÜM CÜMLE 2.1. CÜMLEN"N UNSURLARI... 142
2.1.1. Yüklem... 142
2.1.1.1. Fiil cümlelerinde yüklem ... 143
2.1.1.1.1. Basit kipli fiillerin yüklem olmas ... 143
2.1.1.1.2. Birle ik kipli fiillerin yüklem olmas ... 146
2.1.1.1.3.Ana yard mc fiillerle kurulan birle ik fiillerin yüklem olmas 148 2.1.1.1.4. Bir hareketi tasvir eden birle ik fiillerin yüklem olmas ... 149
2.1.1.1.5. Di er fiillerle kurulan birle ik fiillerin yüklem olmas ... 150
2.1.1.1.6. Fiil cümlelerinde ek-fiilin dü mesi ... 151
2.1.1.2. "sim cümlelerinde yüklem... 151
2.1.1.2.1. Yüklemi tek kelime olan isim cümleleri ... 152
2.1.1.2.2. Yüklemi kelime grubu olan isim cümleleri... 153
2.1.1.2.2.1. S fat tamlamas n n yüklem olmas ... 153
2.1.1.2.2.2. "sim tamlamas n n yüklem olmas ... 154
2.1.1.2.2.3. Edat grubunun yüklem olmas ... 155
2.1.1.2.2.5. Ba lama grubunun yüklem olmas ... 156
2.1.1.2.2.6. Di er gruplar n yüklem olmas ... 156
2.1.1.2.3. "sim cümlelerinde ek-fiilin dü mesi... 157
2.1.2. Özne ... 158
2.1.2.1. Öznesi tek kelime olan cümleler ... 159
2.1.2.2. Öznesi kelime grubu olan cümleler... 163
2.1.2.2.1. "sim tamlamas n n özne olmas ... 163
2.1.2.2.2. S fat tamlamas n n özne olmas ... 164
2.1.2.2.3. Ba lama grubunun özne olmas ... 166
2.1.2.2.4. Ünvan grubunun özne olmas ... 167
2.1.2.2.5. "sim-Fiil grubunun özne olmas ... 167
2.1.2.2.6. S fat-Fiil grubunu özne olmas ... 168
2.1.2.2.7. Birle ik isim grubunun özne olmas ... 169
2.1.2.3. Özne almayan cümleler... 169
2.1.3. Nesne ... 171
2.1.3.1. Nesnenin yükleme hali eki almas ... 171
2.1.3.2. Nesnenin yükleme hali eki almamas ... 173
2.1.3.3. Nesne olan kelime gruplar ... 175
2.1.3.3.1. "sim tamlamas n n nesne olmas ... 175
2.1.3.3.2. S fat tamlamas n n nesne olmas ... 176
2.1.3.3.3. Ba lama grubunun nesne olmas ... 177
2.1.3.3.4. Ünvan grubunun nesne olmas ... 178
2.1.3.3.5. "sim-fiil grubunun nesne olmas ... 178
2.1.3.3.6. S fat-fiil grubunun nesne olmas ... 179
2.1.3.3.7. Tekrar grubunun nesne olmas ... 179
2.1.3.3.9. Birle ik cümlelerde iç cümlenin nesne olmas ... 179
2.1.4. Yer Tamlay c s ... 180
2.1.4.1. Tek kelimeden meydana gelen yer tamlay c lar ... 181
2.1.4.1.1. Bulunma hali eki alan yer tamlay c lar ... 181
2.1.4.1.2. Ayr lma hali eki alan yer tamlay c lar ... 182
2.1.4.1.3. Yakla ma hali eki alan yer tamlay c lar ... 182
2.1.4.2. Kelime grubundan meydana gelen yer tamlay c lar ... 184
2.1.4.2.1. "sim tamlamas n n yer tamlay c s olmas ... 184
2.1.4.2.2. S fat tamlamas n n yer tamlay c s olmas ... 186
2.1.4.2.3. Ba lama grubunun yer tamlay c s olmas ... 187
2.1.4.2.4. Tekrar grubunun yer tamlay c s olmas ... 187
2.1.4.2.5. "sim-fiil grubunun yer tamlay c s olmas ... 188
2.1.4.2.6. S fat-fiil grubunun yer tamlay c s olmas ... 189
2.1.4.2.7. Ünvan grubunun yer tamlay c s olmas ... 189
2.1.5. Zarf ... 189
2.1.5.1. Ek almadan zarf olan zarflar ... 190
2.1.5.2. Ek alarak zarf olan zarflar ... 191
2.1.5.2.1. E itlik hali eki alan zarflar ... 191
2.1.5.2.2. “-sIz” isimden isim yapma eki alan zarflar ... 192
2.1.5.2.3. Yakla ma hali eki alarak zarf olanlar... 192
2.1.5.2.4. Bulunma hali eki alarak zarf olanlar ... 193
2.1.5.2.5. Ayr lma hali eki alarak zarf olanlar ... 193
2.1.5.2.6. S fat-fiil ve zarf-fiil eki alarak zarf olanlar ... 194
2.1.5.3. Kelime grubu eklindeki zarflar... 195
2.1.5.3.1. "sim tamlamas n n zarf tümleci olmas ... 195
2.1.5.3.3. Edat grubunun zarf tümleci olmas ... 197
2.1.5.3.4. Zarf-fiil grubunun zarf tümleci olmas ... 199
2.1.5.3.5. Tekrar grubunun zarf tümleci olmas ... 200
2.1.5.3.6. Ba lama grubunun zarf tümleci olmas ... 201
2.1.5.3.7. Bulunma ve ayr lma grubunun zarf tümleci olmas ... 202
2.1.5.3.8. .art ekiyle kurulan zarf tümleçleri... 202
2.1.5.3.9. Farkl özellikte olan kal plar n zarf yapmas ... 203
2.2 YAPISINA GÖRE CÜMLELER... 204
2.2.1. Basit Cümleler ... 204
2.2.1.1. Basit isim cümleleri... 204
2.2.1.2. Basit fiil cümleleri... 205
2.2.2. Birle ik Cümleler ... 206
2.2.2.1. .artl birle ik cümle ... 208
2.2.2.1.1. .artl cümlenin zarf olarak kullan lmas ... 208
2.2.2.1.2. .artl cümlenin nesne olarak kullan lmas ... 209
2.2.2.1.3. .art n istek i levinde kullan lmas ... 209
2.2.2.2. "ç içe birle ik cümle ... 209
2.2.2.2.1. Yard mc cümlenin nesne olarak kullan lmas ... 209
2.2.2.2.2. Yard mc cümlenin zarf olarak kullan lmas ... 210
2.2.2.3. Ki’li birle ik cümle ... 211
2.2.2.3.1. Yard mc cümlenin özne olarak kullan lmas ... 212
2.2.2.3.2. Yard mc cümlenin nesne olarak kullan lmas ... 212
2.2.2.3.3. Yard mc cümlenin zarf olarak kullan lmas ... 212
2.2.2.3.4. “ki” ba lac n n cümle sonunda bulunmas ... 212
2.2.3. Ba l Cümleler ... 213
2.2.3.2. “ve” ba lama edat yla ba lanan cümleler... 213
2.2.3.3. “ki”, “de il” ba lama edat yla ba lanan cümleler... 214
2.2.3.4. “yoksa”, “ancak”, “yahut” ba lama edat yla ba lanan cümleler... 215
2.2.3.5. “hem….hem”, “ne….ne”, “hem” ba lama edat yla ba lanan cümleler215 2.2.3.6. “çünkü”, “fakat”, “halbuki” ba lama edat yla ba lanan cümleler.... 215
2.2.4. S ral Cümleler ... 216
2.2.5. Kesik Cümleler ... 218
2.2.5.1. Cümle özelli i gösteren kesik cümleler ... 219
2.2.5.2. Cümle özelli i göstermeyen kesik cümleler ... 220
2.3. YÜKLEM"N TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER... 220
2.3.1."sim Cümleleri ... 220
2.3.1.1. Yüklemi tek isim + ek-fiil eklinde olan cümleler... 220
2.3.1.2. Yüklemi kelime grubu + ek-fiil eklinde olan cümleler ... 221
2.3.1.3. Ek-fiili dü mü isim cümleleri ... 222
2.3.2. Fiil Cümleleri ... 224
2.3.2.1. Yüklemi basit zamanl olan fiil cümleleri... 226
2.3.2.2. Yüklemi birle ik zamanl olan fiil cümleleri ... 227
2.4. YÜKLEM"N YER"NE GÖRE CÜMLELER ... 228
2.4.1. Kurall (Düz) Cümleler ... 229
2.4.2. Devrik Cümleler ... 233
2.5. ANLAMINA GÖRE CÜMLELER ... 235
2.5.1. Olumlu Cümleler ... 235
2.5.1.1. Olumlu fiil cümleleri... 235
2.5.1.2. Olumlu isim cümleleri... 238
2.5.1.3. Yap ca olumlu anlamca olumsuz cümleler ... 240
2.5.2.1. Olumsuz fiil cümleleri... 241
2.5.2.1.1. “-mA” ile olumsuz yap lan cümleler... 241
2.5.2.1.2. “ne….ne” ba lama edat yla yap lan cümleler... 242
2.5.2.2. Olumsuz isim cümleleri ... 242
2.5.2.2.1. “yok” ile yap lan olumsuz cümleler... 242
2.5.2.2.2. “de il” ile yap lan olumsuz cümleler... 242
2.5.2.2.3. “ne….ne” ile yap lan olumsuz cümleler ... 243
2.5.2.3. Yap ca olumsuz anlamca olumlu cümleler ... 243
2.5.3. Soru Cümleleri ... 244
2.5.3.1. Kurulu lar yönünden soru cümleleri... 244
2.5.3.1.1. Soru ekiyle kurulan cümleler ... 244
2.5.3.1.2. Soru s fat yla kurulan cümleler ... 245
2.5.3.1.3. Soru zarflar yla kurulan cümleler... 245
2.5.3.1.4. Soru zamiriyle kurulan cümleler... 245
2.5.3.1.5. Vurgu yoluyla yap lan cümleler... 246
2.5.3.2. " levleri yönünden soru cümleleri... 246
2.5.3.2.1. Hayret ifadesi ta yanlar... 246
2.5.3.2.2. "htimal ve kar la t rma ifadesi ta yanlar... 246
2.5.3.2.3. Bilinmezlik ifadesi ta yanlar ... 247
2.5.3.2.4. Üzüntü ve kayg ifadesi ta yanlar ... 247
2.5.3.2.5. Suçlama ifadesi ta yanlar... 248
2.5.3.2.6. Merak ifadesi ta yanlar ... 248
2.5.3.2.7. "mkans zl k ifadesi ta yanlar... 249
2.5.3.2.8. Sözde soru cümleleri ... 249
2.5.3.3. Anlam na göre soru cümleleri... 250
2.5.3.3.2. Olumsuz soru cümleleri ... 251 2.6. CÜMLEN"N UNSURLARI ARASINDAK" "LG"... 251 2.6.1. Özne-Yüklem "lgisi... 251 2.6.1.1. Öznenin teklik oldu u cümlelerde yüklemin durumu... 252 2.6.1.2. Öznenin çokluk oldu u cümlelerde yüklemin durumu... 253 2.6.1.2.1. Öznenin çokluk, yüklemin teklik olmas ... 253 2.6.1.2.2. Öznenin çokluk, yüklemin çokluk olmas ... 254 2.6.2. Nesne-Yüklem "lgisi ... 254 2.6.2.1. Belirtili nesne- yüklem ilgisi... 255 2.6.2.2. Belirtisiz nesne- yüklem ilgisi... 256 2.6.3. Yer Tamlay c s - Yüklem "lgisi ... 257 2.6.3.1. Yakla ma hali ekiyle kurulan yer tamlay c lar ... 258 2.6.3.2. Bulunma hali ekiyle kurulan yer tamlay c lar ... 258 2.6.3.3. Ayr lma hali ekiyle kurulan yer tamlay c lar ... 259 2.6.4. Zarf Tümleci- Yüklem "lgisi ... 260 2.6.4.1. Zaman bildiren zarflar... 261 2.6.4.2. Durum- hal bildiren zarflar ... 261 2.6.4.3. Sebep bildiren zarflar ... 262 2.6.4.4. Miktar bildiren zarflar ... 263 2.6.4.5. Yön bildiren zarflar... 264 2.6.4.6. Vas ta bildiren zarflar... 264 DEPERLEND"RME ... 265 SONUÇ ... 270 KAYNAKLAR ... 275 MET"N ... 277 ÖZGEÇM". ... 316
TABLOLAR D Z N
Tablo 3.1. : Cümlelerin Yap lar na Göre Say m ... 266 Tablo 3.2.: Yüklemin Türüne Göre Cümlelerin Say m ... 267 Tablo 3.3. : Yüklemin Yerine Göre Cümlelerin Say m ... 268 Tablo 3.4. Cümlelerin Anlam na Göre Say m ... 269
EK LLER D Z N
.ekil 1 : Cümlelerin Yap lar na Göre Say m ... 266 .ekil 2.: Yüklemin Türüne Göre Cümlelerin Say m ... 267 .ekil 3. : Yüklemin Yerine Göre Cümlelerin Say m ... 268 .ekil 4. Cümlelerin Anlam na Göre Say m ... 269
G R
"nsan n, tarihin ba lang c ndan beri üretti i maddî-manevî bütün eserlerde dili görüyoruz. Dil, insan adl varl n dü ünme, üretme, dü ünüp ürettiklerini aktarma gibi davran lar n n temelinde olan bir araçt r.
"nsan di er canl lardan ay ran en önemli özelliklerden biri olan dil konusunda pek çok tan m yap lm t r.
“Dil, insanlar aras nda anla may sa layan tabiî bir vas ta, kendisine mahsus kanunlar olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde geli en canl bir varl k, temeli bilinmeyen zamanlarda at lm bir gizli anla malar sistemi, seslerden örülmü içtimaî bir müessesedir.(Ergin, 1985, 3).
Prof. Dr. Do an Aksan dili öyle tan mlar:
“Dil, bir anda dü ünemeyece imiz kadar çok yönlü, de i ik aç lardan bak nca ba ka ba ka nitelikleri beliren, kimi s rlar n bugün de çözemedi imiz büyülü bir varl kt r. O, gerek insan, gerek toplum, gerekse insan ve toplumdan ayr dü ünülemeyecek olan bilim, sanat, teknik gibi bütün alanlarla ilgili bulunan ayn zamanda onlar olu turan bir kurumdur.” (Aksan, 1987, 11).
Dü ünen bir varl k olan insan elbette dili üzerinde de dü ünmü tür. .u ana kadar edinilmi bilgiler nda ilk dil çal malar M.Ö VII. yy’dan itibaren Eski Hint, Yunan ve Roma dil bilginleri taraf ndan yap lm t r. Eski Hint dil alimlerinden Pânini, Yâksa, Eski Yunan’dan Platon, Aristo, Eski Roma’dan Varro bunlardan birkaç d r. Ça lar boyunca devam eden dilbilgisi çal malar , co rafî ke ifler sonucunda yeni dillerin ortaya ç kmas yla daha da artm t r. Bacon, Herder, Humboldt, Leibniz gibi pek çok dil alimi çal malar yla dil bilimine yeni bak aç lar kazand rm lard r.
XX. yy’dan itibaren dil bilgisi çal malar n n yan nda, teknolojik geli melerin de deste iyle dil farkl yönlerden de incelenmeye ba lanm t r.
“"sviçreli dil bilimci F. de Saussure dilin ba l ca niteliklerine, o zamana de in iyice anla lmam çe itli yanlar na, çe itli sorunlar na sa lam kan tlarla aç kl k ve çözüm getirerek modern dilbilimin temellerini atm t r (Aksan, 1987, 21).”
F. de Saussure dile bak ta yeni bir dönem ba latm , klasik dil bilgisi çal malar yan nda modern dilbilim çal malar da h z kazanm t r. Dilbilimin yayg n ak m olan yap sal dilbilime yeni bir yön veren N. Chomsky olmu tur.
Sözdizimi (cümle bilgisi, sentaks), kelime gruplar n , kelime gruplar n n cümledeki görevlerini ve cümlelerin türlerini inceleyen dilbilimi bölümlerinden biridir. Dilbilgisinin di er dallar nda pek çok ba ar l çal malar yap lm ken söz dizimi üzerinde çok fazla çal lmam t r, buna sebep olarak Türkçe cümlelerde anlam n bozulmamas art yla kelime say s nda s n rlama olmamas n ve ö e dizili indeki esnekli i gösterebiliriz.
Kelime gruplar n n s n fland r lmas nda, cümle ö elerinde, terimlerde, yap lar na ve anlamlar na göre cümlelerin tasnifinde görü ayr l klar n n olmas sözdizimi çal malar nda kar la lan en önemli sorunlardand r.
Sözdizimi çal malar na kaynakl k edecek eserler üphesiz dil malzemesiyle meydana getirilen eserlerdir. Biz de Türkçeyi ustaca kullananlar aras nda dü ündü ümüz ya ayan yazarlardan Emine I nsu’nun romanlar n sözdizimi bak m ndan incelemeyi uygun gördük. Romanlar n n sözdizimi özelliklerini belirleyerek Emine I nsu’nun Türkçeyi kullanma, Türkçenin imkanlar ndan yararlanma
ekillerini, yazara has kullan mlar tespit etmek, dolay s yla dilimizin, çok fazla yozla t r lmak istendi i bir dönemde edebi dil olma özelli inden hiçbir ey kaybetmedi ini de göstermek istedik.
Türk tarihini çok iyi bilen, Türk olman n hakl gururunu ya ayan Emine I nsu, romanlar yla bizi Selçuklunun kurulu çad rlar na, oradan bir zamanlar Türk yurdu olan topraklara, Yunus’un saf ama co kun rmaklara benzeyen iirlerine, bazen bir Halvetî dergâh na, yak n tarihimizin unutamad m z, hâlâ içimizi s zlatan olaylar na veya kültürümüzün unutulmaya yüz tutmu sanatlar n n icrâ edildi i atölyelere götürür. Bu yolculukta yan m zda kâh Yunus vard r, kâh Balkan da lar n n nazl çiçe i "lay, ça lar öncesinden seslenen Ba bu Alp Arslan Sultan , dü ünen, ayd n, engin sab rl , dimdik Türk kad n vard r. Elbette ki ana sütü safl nda, ana sütü tad nda Türkçemizle birlikte. Yazmay bir varl k meselesi olarak gören, ölene kadar yazaca n söyleyen Emine I nsu 1938’de Kars’ta do du. .air ve yazar Halide Nusret Zorlutuna ile emekli asker Aziz Vecihi Zorlutuna’n n k z olan yazar çocuklu unu Anadolu’nun çe itli
yerlerinde geçirdikten sonra Ankara’da lise ö renimini tamamlad . "ngiliz Dili ve Edebiyat , Felsefe, " letme Bölümleri ve Hukuk Fakültesi’nde k sa sürelerle ö rencilik yapt ; bir ara kazand bir burs ile Amerika’da “Sosyal Hizmetler Uzmanl ” kursuna kat ld .
Lise y llar nda bir dergide yay mlanan iir ile edebiyat dünyas na at lan yazar 23 ya nda gencecik, bebe ini büyüten bir anne iken yazd , “Küçük Dünya” adl roman yla Turizm ve Tan tma Bakanl n n roman ödülünü kazanm t r.
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyat n n önemli isimlerinden air ve yazar bir annenin k z olan Emine I nsu annesini her konuda örnek alm , ancak büyük bir sanatç n n k z olarak de il, kendisi olarak tan nmak istedi inden soyad n kullanmam , göbek ad Emine’yi ve ad I nsu’yu kullanm t r. Bu tav r bize romanlar ndaki kad n karakterlerin ki ilik tahlilleri için önemli ipuçlar verir.
Romanlar n konusunu günlük hayat n s k nt lar , Türk tarihi, Türk kültürünü derinden etkileyen tasavvuf, Türkiye d ndaki Türklerin dram olu turmaktad r. "nsanla ilgili yapt tahliller, özellikle kad n kahramanlar n iç dünyalar n vermekteki ba ar s , tarihimizi ve kültürümüzü i leyi teki ustal onun, kendi medeniyetini, köklerini ne kadar iyi bildi ini, özümsedi ini gösterir. Güçlü bir kaleme sahip olan yazar art k gençleri hedef ald ndan onlar n anlayabilece i bir dili kullanmaya ba lam t r. Bu konuda kendisiyle yap lan bir röportajda unlar söyler:
“Mümkün mertebe gençlerin kulland dilden yazmaya çal t m. Baz romanlar mda çok yeni kelimeler bulabilirsiniz; bu dili biliyorlar. Onlar n dili, televizyon Türkçesi! Ben de bu dili elimden geldi ince televizyondan iyi kullan p gençlere ula maya çal yorum.”1
Yazar n eserleri unlard r. "ki Nokta ( iir ) Tiyatro:
o Bir Yürek Sat ld
o Bir Milyon " ne
o Ne Mutlu Türk’üm Diyene o Ads z Kahramanlar
Romanlar :
o Küçük Dünya, Bir Gece Y ld zlarla o Azap Topraklar , Kaf Da n n Ard nda o Ak Topraklar, Cumhuriyet Türküsü o Tutsak, Dost Diye Diye
o Sanc , Nisan Ya muru o Çiçekler Büyür, Havva
o Canbaz, Bir Ben Vard r Benden "çeri o Atl Kar nca
Emine I nsu’nun eserlerinden seçti imiz cümleleri geleneksel yöntemle sözdizimi bak m ndan inceledik, anlam boyutuna girmedik.
Çal mam zda yazar n I. Ads z Kahramanlar, II. Ak Topraklar, III. Atl kar nca, IV. Azap Topraklar , V. Bir Gece Y ld zlarla, VI. Buka , VII. Canbaz, VIII. Çiçekler Büyür, IX. Havva, X. Kaf Da n n Ard nda, XI. Nisan Ya muru, XII. Tutsak adl eserlerinden 555 cümle seçtik.
Çal mam z: I. Kelime Gruplar II. Cümle
III. De erlendirme olmak üzere üç bölümden olu maktad r.
Kelime gruplar ad alt nda incelenen birinci bölümde, cümledeki tamlamalar (isim tamlamas , s fat tamlamas ), edat grubu, fiilimsi gruplar , ba lama grubu, unvan grubu, birle ik fiil grubu, birle ik isim grubu, tekrar grubu, ünlem grubu, say grubu,
k saltma gruplar ; gruplar n yap lar , di er kelime gruplar içindeki durumlar ve cümledeki görevleri bak m ndan incelendi.
Cümle ana ba l yla incelenen ikinci bölümde ise cümleler; cümle unsurlar (özne, yüklem, nesne, zarf tümleci ve yer tamlay c s ), yap s na göre (basit, birle ik, s ral ve ba l cümleler), yüklemin türüne göre (isim ve fiil cümleleri), yüklemin yerine göre (kurall ve devrik cümleler), anlam na göre (olumlu, olumsuz cümleler ve soru cümleleri) incelendi. “Cümle Unsurlar Aras ndaki Ilgi” ba l ile verdi imiz bölümde yüklemin di er ö elerle olan ilgileri de erlendirildi ve örnekler verildi.
Tezimize cümle ile ilgili çal ma yapan dilcilerin farkl görü leri de eklendi. Cümleleri seçme usulüyle ald k; ancak baz sayfalar cümlelerin devaml l aç s ndan birbirini takip eden sayfalar eklinde seçtik.
Konularla ilgili onar örnek verdikten sonra tespit etti imiz di er cümle örneklerinin sadece numaralar n verdik. Burada amac m z tezin, sayfa say s bak m ndan s n rland r lmas idi. Ama bütün örnekler görülmek istenirse arkaya yerle tirilen metinden cümlelerin numaralar ndan yola ç k larak bulunmas kolayd r. Bu da de erlendirmelerde tezi incelemek isteyenlere k tutacakt r.
B R NC BÖLÜM KEL ME GRUPLARI
Duygu ve dü üncelerimizi anlat rken bazen tek bir kelime yeterli olmayabilir. Kavramlar daha belirgin hale getirmeye, peki tirmeye ya da nitelemeye ihtiyaç duydu umuzda kelimeleri belli ili kilere göre bir araya getiririz. Bir araya getirilen bu yarg s z birliklere kelime grubu denir. Tek bir kelime gibi i gören, bir bütün olan kelime gruplar nda genellikle yard mc ö e önce esas ö e sonra gelir. Ancak iirlerde bu durum de i ebilir.
Bir kelime grubu uygun eklerle ba ka kelime grubu veya gruplar yla birle erek yeni bir kelime grubu olu turabilir. Fiilimsilerden olu an kelime gruplar için L. Karahan u aç klamay yapmaktad r.
“Fiile dayal s fat-fiil, isim-fiil ve zarf-fiil gruplar nda fiilin anlam cümlede oldu u gibi özne, nesne, yer tamlay c s ve zarf ad verilen ö elerle tamamlan r. Ancak bu gruplar yarg bildirmedikleri için cümle de ildir.” (Karahan, 2004, 41).
T. Banguo lu “Sözü geli tirmek üzere kelimeler öbeklenirler, kavramlar aras nda derece derece ili kiler meydana getirirler. Böylece tek kavramdan anlatmaya do ru giderler. Bunlara kelime öbekleri (groupe mot). diyoruz.” (Banguo lu, 1986, 497). diye tan mlar ve kimi kelime öbeklerinin kavramlar daha yak ndan belirtmeye yarad n vurgular. Belirtme öbe i olarak ad tak mlar , s fat tak mlar , zarf öbekleri, tak öbekleri, çekim öbekleri (isim öbe i, fiil öbe i), ba lama öbe i, yana ma tak m katma öbekleri kabul eder.
Zeynep Korkmaz kelime gruplar n öyle tan mlar:
“Alm. Wortgruppe, Fr. Groupe de mant, "ng. Wordgruop. Cümle içinde kavramlar aras nda ili ki kurmak üzere birden çok kelimenin belirli kurallar ile yan yana getirilmesinden olu an, yap ve anlamdaki bütünlülük dolay s yla cümle içinde tek bir nesne veya hareketi kar layan ve herhangi bir yarg bildirmeyen kelimeler toplulu u.”(Korkmaz, 1992, 100).
1.1. S M TAMLAMASI
“"sim tamlamas iyelik ba lant s ile birbirine ba lanm iki veya daha çok isimden olu an tamlamad r.” (Korkmaz 1992b, 90).
Tamlayan ve tamlanan olarak iki ö esi olan tamlayan ekinin ilgi hali eki al p almamas na göre türü de i en bu tamlamaya iyelik grubu da denilmektedir. "sim tamlamas nda esas ö e tamlanand r ve iyelik hali eki alm bir halde bulunur. Tamlayan n ilgi hali eki al p almamas na göre isim tamlamalar ikiye ayr l r:
a) Belirtili "sim Tamlamas :
Tamlayan n ilgi hali eki tamlanan n iyelik eki ald tamlamad r. Bu türde tamlayan tamlanan geçici olarak belirtir, tamlanana ba lanmas geçicidir.
Belirtili isim tamlamalar nda tamlayan ile tamlanan n yeri de i ebilir. Tamlamay olu turan iki ö e aras na ba ka unsurlar girebilir.
“Belirtili isim tamlamas n n tamlayan unsuru da belirtili isim tamlamas olabilir. Böyle bir yap da üç isim unsuru oldu u dü ünülmelidir.” (Karahan, 2004, 44).
b) Belirtisiz "sim Tamlamas :
Tamlayan n eksiz tamlanan n iyelik ekli oldu u, aralar nda kesin, kal c , kuvvetli bir ba l l n oldu u tamlamad r. Bu tamlaman n özelli i kal c birle ik isimler yapabilmesidir.
Belirtisiz isim tamlamas nda unsurlar yer de i tiremez, araya ba ka unsurlar giremez.
"sim tamlamas nda tamlayan da tamlanan da ayr ca kelime grubu olabilir. Fiilimsiler de isim tamlamas kurabilirler. Tamlayan veya tamlanan olabilirler.
"sim tamlamas nda tamlayan veya tamlanan unsurun birden fazla oldu u durumlar da görülebilir.
Baz dil ara t rmac lar üçüncü bir tamlama çe idi olarak tak s z isim tamlamas n kabul etmektedir.(Gencan, 2001, 188).
Zincirleme isim tamlamas diye ba ka bir grup daha kabul eden ara t rmac lar vard r.(Eker, 2005, 465). "ç içe tamlama, kat k tamlama ve yalanc tamlama adlar ile ba ka tamlama türlerini de ekleyen ara t rmac lar vard r.(Güne , 1996, 344-346).
“"yelik ekleri eklendikleri kelime d nda bir ah s ifade ettikleri için iyelik grubunun yaln z tamlanan unsuru da grubun yerini tutabilir.” (Ergin, 1985, 383).
Çal mam zda bu grubu tamlayan dü mü isim tamlamas ad yla ayr ca inceledik.
1.1.1. Yap0 Bak0m0ndan sim Tamlamalar0
1.1.1.1. Unsurlar0 tek kelime olan isim tamlamalar0 1.1.1.1.1. Belirtili isim tamlamalar0
A lama yapmak için en uygun zaman, s caklar n sonu.(I/ 146-8). Sonbahar n ba lang c (I/146-9).
O at ki, ku misali uçurur kaç r rd onu, Gazneli’nin önünden (10-5). Mektubun tarihi; 1 Nisan 1818 ve Edirne’den….(I/146-5).
Aç lan yaralar, hastal klar boyunca ak p, çiçe in zehrini at yor…(I/146-18). … onlar n adlar n gökte iken yere indirmemi lerdi…(II/118-13).
… yay n kiri i ile bo durulmu tu.(II/118-14).
Selen bazen anlay s z oluyorsun, Tülin’in sopas , u senin ideali dedi in ey.(VII/81-5).
Onun sesini duyuyorum: Türk olman n tek faydas n söyleyebilseydin bana…(VIII/107-23).
Ceren, piyanonun ba nda yüzüne damgalanm bir tebessümle dururken tek tek basmak istedi bu kahkahalar n üstüne.(XII/16-13).
(I/146-10), (I/146-12), (I/146-18), (I/146-20), (II/10-5), (II/10-13), 3), (II/117-3), II/117-5), (II/117-5), (II/117-5), (II/117-8), (II/118-15), (II/118-20), (II/118-20), (II/118-22), (II/118-23), (II/118-25), (II/118-24), (II/118-28), (II/118-33), (II/118-37), (II/118-41), (II/118-41), (II/118-41), (II/118-44), 6), 6), 11), (III/5-12), (III/61-4), (III/61-9), (III/61-(III/5-12), (III/122-1), (III/122-5), (III/122-11), (III/188-2), (III/189-7), (IV/97-2), (IV/97-2), (V/105-1), (V/105-10), (VI/107-1), (VI/111-2), (VI/111-2), (VI/111-2), (VI/133-1), (VI/172-3), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/235-1), (VI/238-1), (VI/251-1), (VI/281-5), (VI/290-10), (VI/321-9), (VII/12-11), (VII/16-2), (VII/16-2), (VII/22-16), (VII/80-15), (VII/80-15), (VII/81-1), (VII/81-1), (VII/81-5), (VII/81-10), (VII/81-10), (VII/81-14), (VII/81-21), (VII/279-8), (VII/279-8), (VII/279-10), (VII/279-12), (VII/279-25), (VIII/7-2), (VIII/73), (VIII/716), (VIII/7-17), (VIII/106-1), (VIII/107-4), (VIII/107-7), (VIII/107-9), (VIII/107-12), (VIII/107-28), (VIII/211-10), (VIII/211-14), (VIII/211-14), (VIII/211-14), (VIII/310-2), (VIII/310-6), (VIII/310-8), (VIII/345-4), (VIII/345-13), (VIII/345-18), (VIII/345-20), (VIII/454-2), (VIII/454-10), (VIII/454-12), (IX/5-1), (IX/5-10), (IX/37-9), (IX/47-3), (IX/47-3), (IX/57-13), (IX/57-13), (IX/67-5), (IX/97-8), (IX/117-4), (IX/127-14), (IX/127-15), (IX/167-1), (IX/177-3), (X/57-7), (X/57-12), 23), 24), (X/58-25), (X/59-50), (X/59-55), (X/59-63), (X/60-65), (XI/55-3), (XI/55-3), (XI/55-7), (XI/55-8), (XI/155-1), (XI/155-3), (XI/155-7), (XI/221-3), (XI/221-4), (XI/221-6), (XI/221-14), (XI/221-14), (XII/15-13), (XII/16-13), (XII/16-13),
1.1.1.1.2. Belirtisiz isim tamlamalar0
Sevgili dinleyiciler, biliyorsunuz t pta ilmi usullerle a y ilk tatbik eden zat; &ngiliz doktoru Edward Jenner’dir (I/146-1).
Fakat t p ilminin bu büyük bulu u kazanmas nda Türklerin büyük yard m dokunmu tur. (I/146-2).
1796 y l nda, çocuklar üzerinde çiçek a s nda muvaffak olmu tu…(I/146-22). Bay nd r; ata soyunca Arslan Yabgu’nun Türkmenlerindendir (II/10-1). O zaman aile reisleri, ailelerinde çiçek hastal na…(I/146-10).
Bu deli esen yeli, bu ça layan suyu soyuna ve gelen güne daha faydal k labilmek için, begler saltanat n bitirmek, …(II/117-3).
Kendi uluslar üzerinde, esen, özgür olabilmeyi dileyen, saltanat davas güden beglerin ise bu hal ho lar na gitmiyordu. (II/117-6).
Türk kad n budur Mehmet Ali, ben ba kay m.(VIII/107-17).
… uur üstüne ç k yor.. güçlenip, hedef tayin ediyor. .(VIII/211-11).
(I/146-3), (I/146-4), (I/146-6), (I/146-10), (I/146-11), (I/146-12), (I/146-12), (I/146-12), (I/146-22), (II/10-13), (II/10-14), (II/10-14), (II/117-6), (II/117-7), 14), (II/118-18), (II/118-19), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-34), (II/118-34), (II/118-36), (II/118-3, 8), (II/118-38), (II/118-39), (II/118-41), (II/118-46), (III/5-10), (III/5-11), (III/5-12), (III/5-14), (III/5-15), (III/5-16), (III/5-18), (III/61-2), 1), 2), (III/122-3), (III/122-8), (IV/89-2), (IV/103-2), (V/105-1), (V/105-(III/122-3), (V/105-11), (VI/7-1). (VI/27-7), (VI/27-7), (VI/111-2), (VI/196-4), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/235-1), (VI/241-4), (VI/251-1), (VI/270-7), (VI/270-7), (VI/281-5), (VI/290-10), (VI/321-9), (VII/7-6), (VII/13-10), (VII/16-2), (VII/42-2), (VII/53-21), (VII/22-16), (VII/73-5), (VII/81-15), (VII/279-12), (VII/279-14), (VII/279-23), (VII/279-23), (VIII/7-5), (VIII/7-11), (VIII/7-16), (VIII/7-17), 9), (VIII/107-12), (VIII/107-(VIII/107-12), (VIII/107-(VIII/107-12), (VIII/107-(VIII/107-12), (VIII/107-13), (VIII/107-15), 15), 17), 19), 20), 20), (VIII/107-20), (VIII/107-22), (VIII/107-27), (VIII/310-1), (VIII/310-3), (VIII/310-19), 11), 12), (VIII/344-1), (VIII/344-1), 4), 11), (VIII/345-12), (VIII/345-18), (VIII/454-1), (VIII/454-2), (VIII/454-2), (VIII/454-4), (VIII/454-5), (VIII/454-13), (VIII/454-16), (IX/5-3), (IX/5-3), (IX/5-5), (IX/5-6), (IX/7-2), (IX/37-8), (IX/137-8), (IX/137-8), (IX/157-6), (IX/177-1), (IX/177-1), (X/57-5), (X/57-7), (X/58-23), (X/58-25), (X/58-26), (X/59-45), (X/59-53), (X/59-56), (X/59-61), (X/59-61), (XI/28-4), (XI/55-5), (XI/55-6), (XI/55-6), (XI/55-9), (XI/55-11), 6), (XI/155-11), (XI/155-12), (XI/155-14), (XI/221-7), (XI/221-13), (XII/10-27),
1.1.1.2. Unsurlardan biri veya ikisi kelime grubu 1eklinde olan isim tamlamalar0
Bugün sizlere, Leydi Montegü taraf ndan yaz lm bir mektubu sunmak…( I /146- 3).
Fakat t p ilminin bu büyük bulu u kazanmas nda Türklerin büyük yard m dokunmu tur (I/146-2).
.. yurdumuzda çiçek a s n n hikayesini anlatmak istiyoruz.( I/146-3). Bütün bu ameliye s ras nda en küçük bir ac bile hissedilmiyor (I/146-13).
Dr Jenner, böyle bir eyin mümkün olup olmad n anlamak için, denemelere ba lam , …(I/146-22).
Bay nd r; ata soyunca Arslan Yabgu’nun Türkmenlerindendir (II/10-1).
Sultan Mahmut yurtlar n da tt dem, Ya mur’un imdiki ya ndayd (II/10-2).
Sultan Mahmut’un ölenine anla, izzetle giden Arslan Yabgu’nun yi itli ini över, …(10-6).
…1717-1718 y llar aras nda "stanbul’da "ngiliz elçili i yapan Edward Vortli Montegü’nün e idir (I/146-4).
Onun sesini duyuyorum: Türk olman n tek faydas n söyleyebilseydin bana…(VIII/107-23).
(I/146-2), (I/146-4), (I/146-4), (I/146-7), (I/146-10), (I/146-11), (I/146-12), (I/146-12), 17), 18), 20), 20), 21), 22), 23), (I/146-23), (I/146-(I/146-23), (I/146-(I/146-23), (II/9-2), (II/9-2), (II/9-2), (II/9-2), (II/9-2), 2), (II/10-4), (II/10-6), (II/10-6), (II/10-6), (II/10-7), (II/10-7), (II/10-7), (II/10-10), (II/10-10), (II/10-11), (II/10-12), (II/10-13), (II/10-14), (II/10-14), (II/117-1), (II/117-2), (II/117-2), (II/117-2), (II/117-2), (II/117-3), (II/117-4), (II/117-4), (II/117-5), (II/117-5), (II/117-6), (II/117-6), (II/117-7), (II/117-7), (II/117-10), (II/117-11), (II/118-13), (II/118-14), (II/118-14), (II/118-14), (II/118-16), (II/118-16), (II/118-17), (II/118-17), (II/118-17), (II/118-17), (II/118-19), (II/118-19), (II/118-19), (II/118-19), (II/118-20), (II/118-20), (II/118-22), (II/118-22), (II/118-23), (II/118-25), (II/118-28), (II/118-29), (II/118-30), (II/118-31), (II/118-32), (II/118-32), (II/118-32), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-35), (II/118-35), (II/118-35), (II/118-35), (II/118-36), (II/118-36), (II/118-37), (II/118-37), (II/118-38), (II/118-38), (II/118-39),
(II/118-43), (II/118-43), (II/118-44), (II/118-44), (II/118-46), 4), 7), (III/5-8), (III/5-12), (III/5-13), (III/5-15), (III/5-1(III/5-8), (III/5-19), (III/61-1), (III/61-4), (III/122-1), (III/122-(III/122-1), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-3), (III/122-3), (III/122-4), (III/122-4), (III/122-5), (III/122-6), (III/122-7), (III/122-7), (III/122-8), (III/122-9), (III/122-10), (III/122-11), (III/122-12), (III/188-1), (III/188-1), (IV/13-1), (IV/13-1), (IV/89-2), (IV/97-2), (IV/224-s), (V/105-3), (V/105-4), (V/105-6), (V/105-6), (V/105-11), , (VI/7-1), (VI/17-12), (VI/17-12), , (VI/27-7), (VI/27-7), (VI/90-1), (VI/90-1), (VI/90-1), (VI/90-1), (VI/104-1). (VI/104-1), (VI/111-2), (VI/111-2), (VI/133-1), (VI/133-1), (VI/188-7), (VI/196-4), (VI/196-4), (VI/196-5), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/251-1), (VI/251-1), (VI/270-7), (VI/270-7), (VI/281-5), (VI/281-5), (VI/290-10), (VI/290-10), 12), (VI/311-12), (VI/311-(VI/311-12), (VI/321-9), (VI/321-9), (VII/12-11), (VII/12-11), (VII/13-10), (VII/13-10), (VII/16-2), (VII/16-2), (VII/22-16), (VII/22-16), (VII/27-21), (VII/42-2), (VII/42-2), (VII/42-2), (VII/48-10), (VII/73-5), (VII/80-15), (VII/81-3), (VII/81-5), (VII/81-7), (VII/81-13), (VII/81-17), (VII/81-20), (VII/81-23), (VI/207-2), (VII/279-6), (VII/279-7), (VII/279-7), (VII/279-8), (VII/279-12), (VII/279-13), (VII/279-14), (VII/279-20), (VII/279-23), (VII/279-25), (VIII/7-3), (VIII/7-4), (VIII/7-7), (VIII/7-16), (VIII/8-19), (VIII/8-19), (VIII/107-4), (VIII/107-4), (VIII/107-7), (VIII/107-12), 12), 12), 13), 13), 15), (VIII/107-15), (VIII/107-18), (VIII/107-20), (VIII/107-21), (VIII/107-22), (VIII/107-22), (VIII/107-27), (VIII/107-28), (VIII/108-30), (VIII/211-9), (VIII/211-9), (VIII/211-10), 10), 11), 11), 11), 11), (VIII/211-12), (VIII/211-13), (VIII/211-14), (VIII/211-15), (VIII/211-15), (VIII/310-(VIII/211-12), (VIII/310-12), (VIII/310-16), (VIII/310-18), (VIII/310-18), (VIII/344-1), (VIII/344-1), (VIII/344-1), (VIII/344-1), (VIII/345-3), (VIII/345-4), (VIII/345-4), (VIII/345-5), (VIII/345-9), (VIII/345-9), (VIII/345-9), (VIII/345-9), (VIII/345-9), (VIII/345-10), 13), 15), 15), 15), 18), (VIII/345-18), 3), 4), 6), 10), 12), (VIII/454-12), (VIII/454-(VIII/454-12), (VIII/454-13), (VIII/454-16), (VIII/454-19), (VIII/454-19), (IX/5-3), (IX/5-3), (IX/5-8), (IX/5-9), (IX/5-10), (IX/7-1), (IX/7-2), (IX/17-3), (IX/17-3), (IX/37-8), (IX/37-9), (IX/37-9), (IX/47-3), (IX/67-5), (IX/97-(IX/37-8), (IX/108-5). (IX/117-4), (IX/127-14), (IX/127-15), (IX/127-15), (IX/127-15), (IX/137-7), 13), (IX/147-13), (IX/167-2), (IX/185-18), (X/57-1), (X/57-7), (X/57-11), (X/57-17), (X/58-22), 23), 25), 25), 26), 26), 26), 31),
(X/58-34), (X/58-35), (X/59-38), (X/59-41), (X/59-50), (X/59-53), (X/59-54), (X/59-59), (X/59-62), (X/59-62), (X/59-63), (X/59-63), (X/60-65), (XI/7-5), (XI/18-17), (XI/27-9), (XI/28-4), (XI/55-2), (XI/55-6), (XI/55-7), (XI/55-7), (XI/55-8), (XI/55-8), (XI/55-8), (XI/55-11), (XI/155-1), (XI/155-2), (XI/155-3), (XI/155-4), (XI/155-4), (XI/155-5), (XI/155-5), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-8), (XI/155-11), (XI/155-13), (XI/155-13), (XI/155-14), (XI/155-15), (XI/155-16), (XI/155-16), (XI/155-17), (XI/155-17), (XI/221-1), (XI/221-3), (XI/221-6), (XI/221-7), (XI/221-9), (XI/221-11), (XI/221-12), (XI/221-13), (XII/10-27), (XII/10-27), 13), (XII/15-13), (XII/31-20), (XII/84-2),
1.1.1.3. Tamlayan0 dü1mü1 olan belirli isim tamlamalar0:
Gazneli’ye kan n , hile bilmez, yalan dolan tan maz dürüstlü üne verir, …(II/10-6).
O k yamet günler yâd na dü er, … (II/10-3). Say lar on be ile on alt y bulan…(I/146-11). Yelesi kara, cins at n överdi.(II/10-4).
Gazneli’ye kan n , hile bilmez, yalan dolan tan maz dürüstlü üne verir.. safl n k nayabilmezdi! (II/10-6).
Kadrimizi bilenler ise neyi, nanca anlayabiliyorlar?(VIII/107-14).
Kar mda, sanki ciddi bir hüzünle oturup, süzüm süzüm süzülen adam , kapkara boyuyorum (III/5-1).
K ravat mor (III/5-5),
Sen ata bak ver” demi çobana, sonra çekip ba na cübbesini, bir güzel uyumu (V/105-9),
Gök, as k suratl ve buz grisi, derinden derine gelen o müthi öfkesi, havada artarak denize aksediyor, deniz de buz grisi, sular köpürüp, ahlanarak gemiyi dövüyor (VI/7-1),
(I/146-10), (I/146-16), (I/146-18), (I/146-20), 1), 3), 4), (II/117-5), (II/117-6), II/117-7), (II/118-14), (II/118-1(II/117-5), (II/118-16), (II/118-17), (II/118-18), (II/118-20), (II/118-21), (II/118-23), (II/118-27), (II/118-28), (II/118-29), (II/118-30), (II/118-33), (II/118-35), (II/1118-36), (II/118-37), (II/118-40), (II/118-41), (II/118-41), (II/118-44), (III/5-6), (III/61-1), (III/61-2), (III/61-5), (III/61-5), (III/61-6), (III/61-7), (III/61-9), (III/61-11), (III/61-12), (III/122-2), (III/122-4), (III/122-5), (III/122-10), (III/188-1), (III/189-4), (III/189-9), (III/189-10), (IV/10-1), (IV/89-2), (IV/97-2), (IV/103-2), (IV/124-s), 1), 4), 6), 6), 6), (V/105-7), (V/105-(V/105-7), (V/105-8). (V/105-8), (V/105-9), (V/105-10), (V/105-11), (VI/17-12), (VI/27-7), (VI/37-1), (VI/37-1), (VI/37-1), (VI/37-1), (VI/90-1), (VI/90-1), (VI/107-1), (VI/107-1), (VI/111-2), (VI/133-1), (VI/142-11), (VI/188-7), (VI/188-7), (VI/196-4), (VI/196-5), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/234-s), (VI/238-1), (VI/241-4), (VI/241-4), (VI/241-4), (VI/241-4), (VI/261-1), (VI281-5), (VI/281-5), (VI/301-10), (VII/13-10), (VII/13-10), (VII/42-2), (VII/48-10), (VII/80-15), (VII/80-15), (VII/81-3), (VII/81-3), (VII/81-4), (VII/81-5), (VII/81-6), (VII/81-13), (VII/81-17), (VII/81-18), (VII/81-19), (VII/81-20), (VII/81-20), (VII/81-21), (VII/81-23), (VII/81-23), 1), (VII/279-1), (VII/279-2), (VII/279-4), (VII/279-6), (VII/279-6), (VII/279-8), (VII/279-9), (VII/279-11), (VII/279-11), (VII/279-12), (VII/279-13), (VII/279-15), (VII/279-17), (VII/279-17), (VII/279-17), (VIII/7-2), (VIII/7-3), (VIII/7-3), (VIII/7-4), (VIII/7-5), (VIII/7-7), (VIII/7-11), (VIII/7-12), (VIII/7-13), (VIII/7-14), (VIII/7-14), (VIII/7-14), (VIII/7-14), (VIII/7-14). (VIII/7-16), (VIII/7-17), (VIII/7-17), (VIII/7-19), (VIII/106-1), (VIII/106-3), (VIII/106-3), (VIII/107-4), (VIII/107-4), (VIII/107-6), (VIII/107-7), 10), 11), 11), 11), 12), (VIII/107-12), (VIII/107-(VIII/107-12), (VIII/107-13), (VIII/107-14), (VIII/107-15), (VIII/107-15), (VIII/107-18), (VIII/107-18), (VIII/107-21), (VIII/107-21), (VIII/107-28), (VIII/108-30), 8), 9), 13), 15), 15), (VIII/211-17), 4), 6), 9), 10), 11), (VIII/310-11), (VIII/310-12), (VIII/310-12), (VIII/310-12), (VIII/310-12), (VIII/310-15), (VIII/310-17), (VIII/310-18), (VIII/310-18), (VIII/344-1), (VIII/344-1), (VIII/344-1), (VIII/345-1), (VIII/345-2), (VIII/345-3), (VIII/345-5), (VIII/345-10), (VIII/345-11), (VIII/345-12), (VIII/345-13), (VIII/345-14), (VIII/345-20), (VIII/345-21), (VIII/344-1), (VIII/345-4), (VIII/345-5), (VIII/345-9), (VIII/345-10), (VIII/345-10), (VIII/345-11), (VIII/345-13), (VIII/345-13), (VIII/345-14), (VIII/345-15), (VIII/345-18), (VIII/349-1), (VIII/454-6), (VIII/454-7), (VIII/454-8), (VIII/454-9), (VIII/454-10), (VIII/454-10),
12), 12), 13), 13), 19). (VIII/454-19), 1), 3), 3), 3), 3), 3), 8), 8), (IX/5-9), (IX/5-(IX/5-9), (IX/5-10), (IX/7-2), (IX/17-1), (IX/17-2), (IX/17-3), (IX/17-3), (IX/17-3), (IX/17-3), (IX/17-3), (IX/37-8), (IX/47-3), (IX/57-13), (IX/67-5), (IX/77-9), (IX/77-10), (IX/77-10), (IX/88-6), (IX/88-7), (IX/97-8), (IX/108-4), (IX/108-5), (IX/137-7), (IX/147-12), (IX/147-13), (IX/157-7), (IX/167-1), (IX/167-2), (IX/177-3), (IX/177-3), (IX/185-18), (IX/185-19), (X/57-1), (X/57-1), (X/57-1), (X/57-3), (X/57-3), (X/57-6), (X/57-7), (X/57-8), (X/57-9), (X/57-11), (X/57-12), (X/57-14), (X/57-14), (X/57-15), (X/57-17), 22), 25), 25), 25), 26), 26), (X/58-26), (X/58-34), (X/58-35), (X/58-35), (X/58-37), (X/59-38), (X/59-38), (X/59-41), 42), 47), 48), 49), 50), 51), 53), (X/59-54), (X/59-55), (X/59-59), (X/59-62), (X/59-63), (X/60-65), (X/60-67), 5), (XI/7-5), 1), 1), 2), 3), (XI/7-5), 6), 7), (XI/55-7), (XI/55-8), (XI/55-8), (XI/55-8), (XI/55-9), (XI/55-11), (XI/155-1), (XI/155-1), (XI/155-1), (XI/155-2), (XI/155-3), (XI/155-4), (XI/155-4), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-9), (XI/155-13), (XI/155-13), (XI/155-13), (XI/155-13), (XI/155-13), (XI/155-17), (XI/155-17), 1), (XI/221-1), (XI/221-3), (XI/221-6), (XI/221-7), (XI/221-7), (XI/221-7), (XI/221-9), (XI/221-10), (XI/221-11), (XI/221-11), (XI/221-11), (XI/221-12), (XI/221-17), 2), (XII/84-2),
1.1.2. Cümledeki Görevi Yönünden sim Tamlamalar0 1.1.2.1. sim tamlamas0n0n özne olarak kullan0lmas0
Öznenin yap s n olu turan kelime gruplar n n ba nda isim tamlamalar gelir. Çal mam zda öznesi isim tamlamas olan cümlelerin daha fazla oldu unu tespit ettik. Bu cümleleri öznesi isim tamlamas olan fiil cümleleri ve isim cümleleri olarak iki grupta inceledik.
1.1.2.1.1. Öznesi isim tamlamas0 olan fiil cümleleri
O zaman aile reisleri, ailelerinde çiçek hastal na tutulmu kimse olup olmad n ö reniyor ve… ( I/146-10).
…üç y l sonra, art k senin profesörlü ün gelmi olur…(III/189-7). …ilk sefer co kusu y ld zlana yana durur, …(II/118-35).
&lhan’ n gülmesi geliyor durumun ciddiyetine ra men.(VII/279-8), …bahar havas ci erlerine doldu.(VIII/7-5).
Biz Türk kad nlar , her türlü duygumuzu hatta dü üncelerimizi önce, içimizin derinliklerine sal yor…(VIII/107-12).
Kar mda oturan geçkin fakat hala çok ho olan han m n ela gözleri, incecikten güldü;…(IX/5-3).
Rahatlad , bu kad n n ruh hali yüzünden hemen okunuveriyor, roman mübarek, böylesine aç k (IX/5-9).
(II/118-14), (II/118-15), (II/118-23), (II/118-28), (II/118-32), (II/118-35), (II/118-38), (II/118-41), (II/118-42), (II/118-43), (II/118-43), (III/5-19), (III/61-1), (III/61-11), (III/61-12), (III/122-4), (III/122-4), (III/122-6), (III/122-10), (III/189-7), (V/105-6), (VI/7-1), (VI/37-1), (VI/107-1), (VI/241-4), (VII/81-7), (VII/279-7), (VII/279-15), (VII/279-25), (VIII/106-3), (VIII/107-4), (VIII/211-8), (VIII/345-20), (VIII/454-10), (VIII/455-19), (IX/177-3), (IX/177-3), (IX/177-3), (IX/185-19), (X/59-62), (XI/55-7), (XI/58-25), (XI/58-25), (XI/59-55), (XI/59-62), (XI/155-12),
1.1.2.1.2. Öznesi isim tamlamas0 olan isim cümleleri
Çünkü Kadir Han’ n; bu Türkistan’dan o ul o ul gelen, Nur-i Buhara ile Semerkant aras ndaki otlaklara kunaduran, oralar yurt k lan O uzlar’dan gocundu u, hatta korktu u vard .(II/10-10).
Ancak Alp Arslan Sultan’a ayar olagelmenin mümkünü var m ?(II/117-10). Yoksa, bu beyler yi ittir dememek, erdir, bahad rd r, erdemlidir dememenin dahi mümkünü yok! (II/117-11).
ANAP’l lar n gündelik ve güncel ahsi ç karc l , Bulgurlu gibilerin Refah’ç l , hepsi ayr bir yüktü Zeki için…(III/122-7).
…çocu un buraya geli gidi günleri, saatleri belli mi, …(VII/22-16). …insanlar n hepsi birer canbazd r, …(VII/80-15).
&nsanlar n sopalar de i ik, yaln zl klar n n cinsine göre.(VII/81-1). Türk kad n budur Mehmet Ali, ben ba kay m.(VIII/107-17).
:ükredebilmenin, eni, boyu, boyutu yok, küçü ü büyü ü yok (XI/155-5).
Nerde bizim oralar n tabelas z veya tabelal olup da yaz lar silinmi e ri bü rü sokaklar ; birbirinin üstüne abanm ha y k ld m ha y k laca m diyen, camlar n n önündeki vita tenekelerinde art k sardunyalar n bile açmad yorgun suratl evleri…(VII/16-2).
(I/146-5), (I/146-7), (II/9-1), (II/10-12), (II/10-13), (II/117-1), (II/118-15), (II/118-20), (II/118-27). (II/118-29), (II/118-35), (II/118-35), (II/118-36), (II/118-38), (II/118-42), (III/5-8), (III/5-11), (III/5-19), (III/5-19), (III/61-4), (III/61-12), 8), (III/122-11), (IV/10-1), (IV/89-2), (IV/97-2), (V/105-6), (V/105-6), (V/105-6), (V/105-7), (V/105-10), (VI/27-7), (VI/290-10), (VI/311-12), (VII/16-2), (VII/22-16), (VII/81-3), (VII/81-4), (VII/81-5), (VII/81-6), (VII/81-20), (VII/81-23), (VII/279-6), (VII/279-10), (VII/279-14), (VIII/211-10), (VIII/211-11), (VIII/310-8), (VIII/310-18), (VIII/310-18), (VIII/310-18), (VIII/345-13), (VIII/345-15), (VIII/454-1), (VIII/454-6), (VIII/454-8), (VIII/454-10), (IX/5-3), 41), 48), 49), (X/60-64), (X/55-8), (X/59-53), (X/155-6), (XI/55-8), (XI/58-25), (XI/155-4), (XI/155-5), (XI/155-5), (XI/155-6), (XI/155-6), (XI/155-13), (XI/221-9),
1.1.2.1.3. Öznesi isim tamlamas0 olan kesik cümleler
…yüre inde anadan ve dahi yardan ayr lman n azca buruklu u..(II/118-35), (II/11-35).
Ne Ali’nin ba na gelenler, ne bu evin bask na u rayaca hikâyesi, hatta ne de annenin gelmemesi.(VII/12-11).
"ster bilgileri als n, ister kendi bir i ini çal s n, bu bilgisayardan çok tezler geçmi ; master tezleri, doktora tezleri…(X/55-6).
1.1.2.2. sim tamlamas0n0n nesne olarak kullan0lmas0
Leydi Montegü, 1717-1718 y llar aras nda, "stanbul’da &ngiliz elçili i yapan Edward Vortli Montegü’nün e idir (I/146-4),
Vatan m çok sevdi im için , a n n oraya da girmesini çok isterim (I/146-21). Sultan Mahmut’un ölenine anla, izzetle giden Arslan Yabgu’nun yi itli ini över;… (II/10-6).
Selçuk’un torunlar m dedin? (II/117-8).
Lakin imdi gönlü ate inin n izlemeliydi, onlara sanki birer büyük adamm lar gibi konu tu. (VI/107-1),
Onun sesini duyuyorum: Türk olman n tek faydas n söyleyebilseydin bana (VIII/107-23).
O halde ayr nt lar ile tariflere girenlerin a zlar n açt ran, ac çekmekten ho lanma dürtüsü mü? (VIII/211-9).
Bayraklar n birden görüvermenin etkisini de inkar etmiyorum!. (VIII/211-13). Sevgili yolda Eminofa, Komünist Partisi tarihini yeniden inceliyorum (VIII/344-1).
Bulgar ismi kullan yor ama, Asya’dan geldi ine yemin edebilirim. (VIII/345-11). Hümeyra’n n dinle hiç ilgisi olmamas na ra men Berrin, onun ölümünden sonra bütün dini vazifelerin yap lmas n sa lad (IX/127-5).
(I/146-17), (I/146-22), (I/146-23), (II/10-4), (II/10-6), (II/10-6), (II/10-6), (II/10-7), (II/117-2), (II/117-3), (II/117-4), (II/117-5), (II/117-6), (II/117-7), (II/117-7), (II/118-13). (II/118-17), (II/118-24), (II/118-23), (II/118-33), (II/118-41), (II/118-46), (III/5-12), (III/5-19), (III/61-6), (III/61-7), (III/122-2), (III/122-2), (III/122-3), (III/122-3), (III/122-4), (III/122-5), (III/188-1), (III/188-1), (IV/97-2), (IV/224-s), (V/105-1),
(V/105-8), (V/105-11), (VI/27-17), (VI/37-1), (VI/37-1), (VI/270-7), (VI/290-10), (VI/321-9), (VII/13-10), (VII/42-2), (VII/42-2), (VII/80-15), (VII/81-6), (VII/81-7), (VII/81-13), (VII/81-17), (VII/81-21), (VII/81-23), 1), 2), (VII/279-4), (VII/279-8), (VII/279-9), (VII/279-11), (VII/279-13), (VII/279-17), (VII/279-25), (VIII/7-16), (VIII/106-1), (VIII/107-10), (VIII/107-12), (VIII/107-15), (VIII/107-15), (VIII/107-21), (VIII/107-23), (VIII/107-28), (VIII/108-30), 13), (VIII/211-14), (VIII/310-2), (VIII/310-12), (VIII/310-17), 1), 2), (VIII/345-14), (VIII/345-18), (VIII/345-20), 4), 8), 13), (VIII/454-13), (VIII/454-(VIII/454-13), (VIII/454-19), (IX/5-8), (IX/47-3), (IX/57-(VIII/454-13), (IX/77-10), (IX/88-6), (IX/137-7), (IX/137-8), (IX/147-13), (X/57-8), (X/57-11), (X/57-12), (X/57-14), (X/57-15), (X/58-22), (X/58-23), (X/58-26), 45), 59), 62), (X/59-63), (X/60-67), (XI/27-9), 1), 2), 3), 3), 8), (XI/55-8), (XI/55-(XI/55-8), (XI/155-1), (XI/155-(XI/55-8), (XI/155-15), (XI/155-17), 3), (XI/221-10), (XI/221-11), (XI/221-14), (XI/221-17),
1.1.2.3. sim tamlamas0n0n yer tamlay0c0s0 olarak kullan0lmas0
Çal mam zda isim tamlamas n n yer tamlay c s olarak kullan ld cümlelere s kça rastlanm t r. Bu grubu yakla ma eki alarak yer tamlay c s olan, bulunma hali eki alarak yer tamlay c s olan ve ayr lma hali eki alarak yer tamlay c s olan isim tamlamalar ad alt nda üç grupta inceledik.
1.1.2.3.1. Yakla1ma hali eki alarak yer tamlay0c0s0 olan tamlamalar
Sultan Mahmut’un ölenine anla, izzetle giden Arslan Yabgu’nun yi itli ini över, …( II/10-6).
Y nal’ n yok edili i bile, Türk töresine uygun getirilmi .(II/118-14). … Sivas’ta Manuel ordusuna kar geliptir.(II/118-39).
Manüel onun önüne tutsak getirilince..(II/118-41).
Zeki, midesinin ortas na bir yumruk yemi gibi oldu, kas ld …(III/188-2). Osmanl ’n n taht na onlar daha çok yak rd …(VI/281-5).
Allah vergisi nurumuzla ayd nlatt ktan sonra sessizce, yumu ak yumu ak seriyoruz gözler önüne.(VIII/107-12).
Benim can suyuma sab r, tevekkül yerine, intikam kar m .(VIII/107-22).
…ki inin iliklerine i lemi olan tutsakl n bir de i ik tezahürü, ba ka bir ey de il! .(VIII/211-10).
…maddi ac ya dayanan i kenceler, a k n kafalar n derlenip toparlanmas na yard mc oluyor, , ruhlar n karanl k kö elerine sinmi kalm ba bo , hedefsiz kin ve nefret k r nt lar birle ip, uur üstüne ç k yor...(VIII/211-11).
(I/146-10), (I/146-12), (I/146-12), (I/146-18), (I/146-20), (I/146-20), 6), (II/10-14), (II/117-7), (II/118-13), (III/5-12), (III/5-15), (III/5-18), (III/61-5), (V/105-12), (II/118-19), (II/118-19), (II/118-20), (II/118-28), (II/118-33), (II/118-33), (II/118-37), (II/118-44), (II/118-46), (III/122-1), (III/189-4), (III/189-9), (IV/89-2), (IV/97-2), (V/105-8), (V/105-9), (V/105-12), (VI/27-7), (VI/37-1), (VI/37-1), (VI/133-1), (VI/172-3), (VI/196-4), (VI/196-5), (VI/238-1), (VI/261-1(VI/172-3), (VI/281-5), (VI/301-10), (VII/12-1), (VII/13-10), (VII/16-2), (VII/73-5), (VII/81-3), (VII/81-10), (VII/81-23), (VII/279-1), (VII/279-1(VII/279-1), (VII/279-17), (VII/279-23), (VII/279-25), (VII/279-25), (VIII/7-2), (VIII/7-3), (VIII/7-4), (VIII/7-5), (VIII/7-12), (VIII/7-14), (VIII/106-3), (VIII/107-4), 12), 12), 18), 20), 22), (VIII/107-22), (VIII/211-11), (VIII/211-11), (VIII/211-14). 4), 6), (VIII/310-10), (VIII/310-15), (VIII/310-19), (VIII/345-9), (VIII/345-(VIII/310-10), (VIII/345-11), (VIII/345-13), (VIII/454-5), (VIII/454-9), (VIII/454-10), (VIII/454-10), (VIII/454-10), (VIII/454-12), (IX/7-3), (IX/17-1), (IX/17-3), (IX/17-3), (IX/37-8), (IX/67-4), (IX/88-7), (IX/88-(IX/88-7), (IX/108-5), (IX/167-1), (IX/185-18), (IX/185-19), (X/57-11), (X/58-23), (X/59-57), (X/59-60), (X/59-61), (XI/155-6), (XI/155-7), (XI/155-9), (XI/155-11), (XI/ 221-1), (XII/15-13), (XII/31-20), (XII/31-20),
1.1.2.3.2. Bulunma hali eki alarak yer tamlay0c0s0 olan tamlamalar
Fakat t p ilminin bu büyük bulu u kazanmas nda Türklerin büyük yard m dokunmu tur (I/146-2).
1796 y l nda, çocuklar üzerinde çiçek a s nda muvaffak olmu tu…(I/146-22). Ba bu , atalar n n düzen üzre, ulusunun erleri aras nda farkl l k gözetmiyor…(II/117-5).
El-Basan’ n isyan ; Kavurt’un isyan na kar mas , öncülerin ba nda, Ba bu ’ a kar ç kmasayd …(II/118-20).
…niçin bizim evin önünde vursunlar onu?(VII/22-16). …Ata Beg Çav kumandas nda kar la t lar.(II/118-22).
Bende, benimle, benim gönlümde bulamazs n gerçe i.(VII/81-14).
Ku kanad n n temas nda öfkemizi, bir t ls ml yediveren gülünün kokusunda sevincimizi duyabiliyorlar m ?(VIII/107-15).
Kendi ç karlar n n pe inde gidecek o. (VIII/107-27),
Mehmet k z n güzelli i kar s nda irkildi, zoraki tebessüm etti (IX/37-9),
(I/146-10), (I/146-16), (I/146-22), (II/10-7), (II/10-13), (II/117-2), (II/117-6), 17), 19), 23), 35), 36), 38), 39), (II/118-39), (III/5-1), (III/5-4), (III/5-5), (III/5-6), (III/5-11), (III/5-12), (III/5-19), (III/5-13), (III/61-9), (III/122-3), (III/122-12), (IV/103-2), (IV/103-2), (V/105-1), (V/105-4), (V/105-6), (VI/27-7), (VI/90-1), (VI/111-2), (VI/111-2), (VI/111-2), (VI/111-2), (VI/133-1), (VI/133-1), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/207-2), (VI/241-4), (VI/241-4), (VI/251-1), (VI/279-20), (VII/16-2), (VII/12-11), (VII/13-10), (VII/80-15), (VII/81-18), (VII/279-7), (VII/279-7), (VII/279-12), (VII/279-20), (IX/77-1), (VIII/7-11), (VIII/8-19), (VIII/106-1), (VIII/107-7), (VIII/107-9), (VIII/107-13), (VIII/107-15), (VIII/211-8), (VIII/211-14), (VIII/211-11), (VIII/211-17). (VIII/310-1), (VIII/310-12), (VIII/345-4), (VIII/344-1), (VIII/344-1), (VIII/345-(VIII/345-4), (VIII/345-18), (VIII/454-2), (VIII/454-13), (VIII/454-16), (IX/5-3), (IX/5-3), (IX/5-6), (IX/7-2), (IX/17-2), (IX/47-3), (IX/88-7), (IX/127-14), (IX/147-13), (IX/157-6), (IX/177-1), (IX/185-18), (X/57-4), (X/57-7), (X/57-12), (X/58-23), (X/58-26), (X/59-50), (X/59-58), (XI/7-5), (XI/28-4), (XI/55-7), (XI/55-9), (XI/55-11), (XI/155-1), (XI/155-3), (XI/221-11), (XII/10-27), (XII/15-13), (XII/16-13), (XII/84-2),
1.1.2.3.3. Ayr0lma hali eki alarak yer tamlay0c0s0 olan tamlamalar O at ki, ku misali uçurur kaç r rd onu, Gazneli’nin önünden (10-5).
...kad n onun ne zamandan beri e i dostu ile ilgisini ke mi bulundu undan bahsediyordu, …(III/122-2).
Sofrada sohbet, uradan buradan, Üniversite iç meselelerinden ba lam … (III/122-9).
Sertçe çekti kolunu, kurtard Halime’nin elinden…(IV/97-2).
… imdi seçkin komsomollar aras ndan ayr l p, <<Özel E itim Merkezi>> ne gönderilen on önemli gençten biridir, ismi ise Peter Jinkof!(VIII/345-9).
Çok so uk, ki inin aln ndan geçip, beynine nüfuz eden… (VIII/345-13).
“Nas ls n sevgilim?” diye Berrin’in iki yana ndan öptü, Mehmet’e gülücükler saçt (IX/37-8),
S k nt l s k nt l k p rdan p, gönlümün sesinden kurtulmak istiyorum…(IX/57-12).
Bütün yarat lm lar ne e içer tabiat n gö sünden…(XI/221-14).
(II/118-15), (II/118-37), (II/118-44), (III/122-5), (III/122-9), (III/189-10), (IV/224-s), (VI/207-2), (VII/279-23), (VIII/7-14), (VIII/7-17), (VIII/211-9), (VIII/454-7), (IX/5-3), (IX/5-9), (IX/77-9), (IX/77-10), (IX/88-7), (IX/137-7), (X/58-25), (X/60-65), (XI/155-13), (XI/221-3), (XI/221-4),
1.1.2.4. sim tamlamas0n0n zarf tümleci olarak kullan0lmas0
Hafta sonu Tülin Han m’la Güngör Bey geldiler "stanbul’dan, bizim bahçedeki mütevaz odam za misafir oldular (XI/155-11).
Bütün bu ameliye s ras nda en küçük bir ac bile hissedilmiyor (I/146-13). 1796 y l nda, çocuklar üzerinde çiçek a s nda muvaffak olmu tu…(I/146-22).
