Tanpınar üzerine

Tanpmar üzerine

T

Ah--- met Hamdi Tanpınar’ın 25’inci ölüm

yıldönüm üydü g e çtiğim iz 24 Ocak. TV de bu değerli yazarı güncelleştirmek am acıy­ la bir program yayınladı. Doğrusunu s ö y le ­ mek gerekirse, bu dram atize program ın

Tanpınar’ı seyirciye gerçek yüzüyle tanıttığı

öne sürülemez. Kuşku yok: M etin yazarı bir

doğrultu izliyordu ama, bu çaba, programı

içe rikse l ve e ste tikse l açıdan doyurucu kıl(a)mıyordu.

Am acım , burada T V ’yi eleştirm ek değil. Nihayet oradaki yap ım cılar ve m etin yazar­ ları da b elli bir ideolojiyi d ışa vuruyor Ve

Tanpınar’ı oradan okum ak istiyorlar. Şunu

söylem ek olası: Tanpmar çok uzun yıllar tu­ tucu çevrelerin yazarı olarak a lg ıla n m ış ve onun üzerinde düşünmek de bu yüzden o çevrelerin tekelinde kalm ıştır. Bu yanlış tu­ tumun terk edilm esinde ve Tanpınar’ın oku­ nuş bağlam ının dönüştürülmesinde iki toplum cu yazarın öncelikle rol oynadığı be­ lirtilm elidir: Selahattin Hllav ile Fethi Na­

ci. Hilav’ın Yeni Ortam gazetesinde tefrika

edilen yazısı o tarihe kadar gündem e geti­ rilm em iş savlarıyla dikkati çekm iş ve Hilmi

Yavuz, bir tepki olarak yazdığı makalede, Tanpınar’ın toplumcu sayılm asın a yönelik

yorum lam aların y an lış olduğunu öne sür­ müştür.

Ahmet Hamdi Tanpmar, Cum huriyet ya­

zın ı için d e DoğufBatı sorunsalının yarattı­ ğı gerginliği en içerden yaşam ış ve bu çe lişkin in aşılabilmesi sorunu üzerinde en çok düşünm üş yazarlardan biri. B ir çözüm e ulaşam am ış olsa bile, Tanpınar bu arayış s ı­ rasında özgün rom anlar yazm ış, ilg in ç d ü ­ şü nce açıları g eliştirm iştir. H iç kuşkusuz

geçmiş kültüre yakınlık duyuyor, O sm anlı yaşam stili’nin bir anda g eçersizleştirilm e-

sinden rahatsızlık duyuyordu Tanpmar. Ge­

riye yönsemeli (regressiv) bir içerik yansıtır

yazdıkları son kertede ama, bunu doğrudan bir gerici tavır saym am ıza olanak yoktur.

Tanpmar, imparatorluktan cum huriyete

evrilm e sürecinde beliren Doğu/Batı karşıt­ lığın ı ve bu süreçte beliren yeni e kon o­

m ik/politik/ldeolojik s o r u n la r ıg e ç m iş le bağları koparmaksızın çözüm lem enin y o l­ larını aramaktadır hep. Yıllar önce yayınlan­ m ış bir yazım da da belirtiyorum Tanpınar’ın

Osmanlı-Türk yorum unun doğrudan bir sl-

yasal/kültürel gericiliği yansıtm adığını. (Ya­

zı dergisi, sayı 4-5, 1979. A ynı yazı Bir Arayış’ın Yazıları, Bir Yazı’nın Arayışları adlı

kitabım da da var, Yazko Yayınları 1981). O yazının bir yerinde şöyle dem işim : “Tanpı-

nar metinlerinde (...) üzerinde biçimleneceği sosyo ekonomik temele gereğince denk düşmeyen bu tür bir rönesansçı eğilim, ye­ değine ister istemez doğal bağlaşıklarını al­ maktan geri kalmıyor: Burjuva bireyciliğini ve idealizmi”. Bu görüşüm de dahil olm ak

üzere, o yazıda öne sürdüğüm d ü şü n ce le ­ rin büyük bölüm üne hâlâ katılıyorum . A n ­ cak, g eriye y ö n s e m e li kim i öğelerin yaşanan zam anın eleştirel bir değerlendi­ rilm esine yol a ça b ile ce ğ in i de göz önünde bulundurm ak gerektiğine inanıyorum bu­ gün. B ire yciliğ e dayanan bir toplum da, te­ kli olaylarda izlenebilen bir b ire yciliğ in de gerçekliğ e ilişkin olduğunu ve tüm üyle

olumsuz öğeler yansıtm ayabileceğini düşü­

nüyorum.

Tanpınar’a iliş k in bu kısa değinm e ya­

zısın ı, bana hayli ilg in ç görünen bir nokta­ yı vurgulayarak bağlam ak istiyorum:

Şair ile yazar nerdeyse ayrı kim likler ha­

linde yaşar Ahmet Hamdi Tanpınar’da. Ya- zar’ ın şairi bastırdığını, geriye çekilm ek zorunda bıraktığını söylem ek olası görünü­ yor. G erçekten de: Tanpınar’ın rom anların­ da ve düşün yazılarında serg iled iği sorun

bağlamları, üç beşi dışında, şiirle rin d e he­

men hemen hiç görülmemektedir. Tanpınar, şiiri tüm üyle günlük yaşam dan sıy ırm ışa benzemektedir. Bursa’da Zaman gibi bir iki şiirind e görülen tarih ilg is i de yansım az ş i­ irinde.

Tanpınar’ın şiiri henüz yeterince tartışı­

lıp ışıklandırılm am ıştır. Onun şiirine ilişkin en kapsam lı çalışm ayı yapm ış bulunan

Mehmet Kaplan’ın yorumlarına katılm adığı­

mı ve Tanpınar’ın ş iirin in daha g e lişkin ç ö ­ zü m le m e y ö n te m le ri ile ird e le n m e s i gerektiğini söylem eliyim .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği T ah a T o ros Arşivi