Tarihten Sahlfelerj
Mîllî hükümetin siyaseti
ve askerî zaferleri!
7l\ 3h !b ^ U .
kendileri için istifadeli olabileceğini zannetmelerinden neşet etmektedir. İtilâf devletleri Londrada akdede cekleri konferansta Şark meselesini adil ve hak dairesinde halletmeğekarar vermişler ise, davetlerini,
millî haklarının tanınmasından baş ka talebi olmıyan Büyük Millet Mec lisi hükümetine doğrudan doğrug-a tevcih etmelidirler. Bu şartlar daire sinde vuku bulacak davet Türkiye __________ Büyük Millet Meclisi hükümeti tara
rından mürekkep bir konferansın fmdan hüsnü kabul edilecektir.)
toplanmasına ve mevcut muahede- j Bundan başka Mustafa Kemal
pa-de __ yani Sèvres muahepa-desinpa-de — 'şa, Tevfik paşaya hususî bir telgraf
hâdisat dolayısile, zarurî görülecek 'çekti: (Padişahın, millî radeye
ye-ta dil à tın icrasına) karar verilmişti, 'gâne tecelligâh olan Türkiye Buyuk
Babıâlîye gönderilen davette j Millet Meclisini resmen tanıdığını
(Anadoludan Mustafa Kemal paşa- ilâsı etmesi, bu suretle İslanbulun
Yunanlıların birinci İnönü mağlû biyetlerinden sonra İtilâf devletleri millî kuvvetlere ve millî hükümete bir kat daha ösıem vermek zarureti ni hissetmeğe, Sèvres muahedesinin
«ölü doğmuş» olduğunu nihaıyet
takdir etmeğe başlamışlardı.
25 kânunusani 1921 tarihinde Pa riste in’ikadeden İtilâf meclisinde
(Şark meselesinin hallim müzakere için Müttefik devletler murahhasla- rile Osmanlı ve Yunan
murahhasla-nın, yahut mezuniyeti' haiz murah haslarının Osmanlı murahhasları ara
sında bulunması da) şart koşul
muştu.
memlekete mütevaliyen zarar ika
eden vaziyetine nihayet vermesi,
Tevfik paşanın da Türkiye Büyük
uş[u Millet Meclisi hükümetinin vaz ve
Müttefik devletlerin İstanbuldaki ;ilân ettiği esasları kabul ve bu esas- mümessilleri tarafından bu bapta ; ların düşmanlar tarafından tasdikini vaki olan tebliğ üzerine Sadrazam
j
teshil için millî hükümete iltihak su- Tevfik paşa keyfiyeti Türkiye Bü-jretile vaziyetini tashih ve tesbit ay- yük Millet Meclisi riyasetine telgraf-| lemesini) teklif etti,la bildirdi. j Müttehiden hareket ve millî
emel-Bu davet ve bunun ihtiva ettiği : Ieri azamî kuvvetle müdafaa fikrile rvait, sırf millî mücadele- sayesinde jvak; Dlan bu teklif kabul olunmadı- vaki olmuştu. İstanbul hükümetinin ğj takdirde saltanat ve hilâfet maka- de bunu takdir ederek, Müttefikleri j mmda câlis bulunan padişahın vazi- miliî hükümetle baş başa bırakması yet; mütezelzil olmak tehlikesinden ve onu resmen Müttefiklere tanıttır- korkulacağını ve bundan tevellüd- ması İçin gayet müsait bir fırsat zu- j edecek mesuliyetin tahmini kabil
hur etmişti. Halbuki Tevfik paşa ka- : olamıyacak âkıbetierile doğrudan
binesi bu fırsattan istifade etmeği ; doğruya zatı şahaneye ait olacağını
bilmedi. jde bildirdi. Üçüncü bir telgrafname.
İstanbul hükümet ricali hâlâ meni- jg ¿g şU şartları yazdı:
lekelin kendini şeref ve salâbetle | j _ Za*tj şahane Türkiye Büyük
müdafaa eden hür kısmını düşman- . Meclisini tanıdığını kısa bir
ların elinde âlet olarak ihtiyar ve ira ; hümayunla ilân edecek, bu
J __i _ I b U I ir» o e ı r U ı e m ı n o f a n i • ı .. « . l . e 1
desini kaybetmiş esir kısmına tabi tutmak istiyorlardı.
Mustafa Kemal paşa, Tevfik pa. şanın telgrafına şu cevabı verdi:
Istanbulda Tevfik paşa
hazretle-hattı hümayun hilâfet ve salteıat ma- |
kamının masuniyetini esas olarak j
kabul etmiş olan Büyük Mllet* Mec- ' lisini hali hazırdaki şekil, mahiyet ve
salâhiyetile kabul buyurduklarını j
ihtiva edecektir. (Millî iradeye müsteniden Türki-
yenin mukadderatına vâzıülyed
olan yegâne meşru ve müstakil hâ kim kuvvet Ankarada müstemirren
mün akid Türkiye Büyük Millet
J
Meclisidir. Türkiyeye müteallik bü tün meselelerin halline memur ve her türlü haricî münasebetlerde mu hatap ancak bu Meclisin hükümeti dir. Istanbulda her hangi bir heyetin her vecihten meşru ve hukukî bir vaz’ı yoktur. Böyle bir heyetin ken dine hükümet namını vermesi, mil letin hâkimiyet haklarına sarahaten j
mugayirdir. Bu nam altında memle- j
ket ve milletin hayatına ait mesele- i lerde hance karşı kendini muhatap i göstermesini tecviz kabil değildir. 1 Heyetinize teveiccüh eden vatanî ve j
vicdanî vazife, derhal vaziyetin ha- j
kikatine uyarak millet ve memleket namına meşru muhatap hükümetin:
Ankarada olduğunu kabul ve ilân i
etmektir.
Millet ve memleketimiz namına;
meşru salâhiyete sahip hükümetin I
Ankarada olduğu İtilâf devletlerin- \
ce takdir edildiği şüphesizdir. An cak bil devletlerin bu noktai nazarı
izharda tereddüdetmeleri, İstanbul- j
da mutavassıt bir heyetin bulunması
2 ---- Bu madde kabul olunduğu ; takdirde ailevî olan dahilî vaziyeti miz şöyle tanzim olunabilir:
Zatı şahane gene İstanbulda ika- J met buyururlar. Her türlü tecavüz den masun, her türlü istiklâl şartla rım câmi, salâhiyet ve mesuliyet sa hibi olan Türkiye Büyük Millet Mec- j
lisi hükümeti, şimdilik Ankarada I
bulunur. Tabiî Istanbulda artık ka- \
bine namı altında heyet kalmaz. \
Ancak Istanbulun vaziyeti mahsu- i
sası ilcasile zatı şahane nezdıinde Büyük Millet Meclisinden vazife ve salâhiyeti haiz bir heyet bulunduru labilir.
3 — İstanbul şehri ile havalisinin idare işlerinin tanzimi sonra teem mül ve tatbik olunabilir.
4 — Büyük Millet Meclisince
tanzim olunacı bütçede esasen mev cut tahsisatı seniye ve saltanat h a - ; nedanı tahsisatile memur m aaşları! temin ve tediye edilecektir...
Tevfik paşa bu üçüncü telgrafa i hiç cevap vermedi. Yalnız em eller-! de ikilik olmadığından bahsile Lon- draya müşterek heyet göndermekte ısrar etti. Büyük Milet Meclisi de
(Baştarafı 5 nci sayfada)
ayrı ve müstakil bir heyet gönder meğe karaT verdi.
Bu heyet Londra konferansına sureti mahsusada davet vukuunda icabet ve iştirak etmek üzere Hari ciye Vekili Bekir Sami bey riyasetile Romaya gönderildi. Millî heyet İtal ya Hariciye Nazırı vasıtasile resmen konferansa çağırıldı.
İstanbuldan Tevfik, Osman Niza mî ve Mustafa Reşit paşalardan mü
rekkep ayrı bir heyet Londraya
gitti.
Konferansın İlk celsesinde Lloyd George, Tevfik paşaya söz verdi. İhtiyar vezir, iki heyetin bir emele hizmet ettiğini göstermek üzere:
— Beji, sözü, Türk mlletinin ha kikî mümessili olan Büyük Millet
Meclisi başmurahhasına bırakıyo
rum.
Dedi. Bekir Sami bey söz söyler ken, murahahslardan Reşit paşa da: — Bekir Sami beyefendi bütün Türkiye namına söz söylüyor.
diyerek, Türkiyeyi asıl temsil hak kının Büyük Millet Meclisi murah haslarında olduğunu teyidetti.
Bu konferans on üç gün sürdü. (2 7 şubat - 1 2 mart 1921) . Bir gün konferansta hoş bir hâdise cereyan etti:
Yunanlılar, Trakyada ekseriyetin Rum unsuruna ait olduğuna, sahte İstatistiklerle İngiliz Başvekilini kan dırmışlardı.
Bekir Sami bey, bu istatistiklerin
hiç de hakikate uymadığını iddia
ile, muhtelit bir heyet tarafından
mahallinde resmî tahkikat yapılma sını teklif etti.
Yunanlılardan aldığı teminata
inanan Lloyd George, bu teklifi he men kabul ediverince, Bekir Sami bey ayağa kalkarak:
— Trakyanın bize iadesi hakkın- Jaki kararınıza teşekkür ederim!
Dedi. Şaşıran Lloyd George: — Yanılıyorsunuz! Ben öyle bir şey söylemedim. Yalnız istediğiniz :ahkikatwı bir muhtelit heyet tara fından yapılmasını kabul ettiğimizi bildirdim.
Cevabını verdi. Bekir Sami bey
da:
— Hayır, yanlış anlamadım! An cak bu teklifimin kabulü, Trakyada- ki Türk ekseriyetinin kahir olduğunu ispat edecektir. Neticede Trakyanın bize geleceğinden tamamen emkı olduğum için size teşekkür ettim.
Mukabelesinde bulunarak Lloyd George’un şaşkınlığını bir kat daha arttırdı. Yunanlıların böyle bir tah kikata rıza göstermemeleri üzrine Lloyd George, hakikati anlamış ol mak lâzım gelirdi. Ancak o Yunan lıların itirazı üzerine kararı tehir ey lediğini bildirdi.
Mütelifler, Sèvres muahedesinin
esaslı hükümlerini muhafaza ederek teferruatta müsaadekâr davranmak
istiyorlardı. Bu yüzden konferans
tan müspet bir netice elde edile,
medi.
mn kumandasındaki millî orduya
ikine; defa mağlûp olmuşlardı. Bu ikinci İnönü zaferi (31 Mart. 1 Nisan 1921 gecesi) üzerine Bü
yük Millet Meclisi riyasetince İs
met paşa (siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs talihini de yen. diniz) diye tebrik edildi.
İkinci İnönü muharebesinden üç ay kadar sonra Yunanlılar bir taar ruza daha geçtiler. Bu defa Musta fa Kemal paşa (ordunun maddî ve mânevi kuvvetini azamî surette tez yit, sevk ve idaresini bir kat daha tarsin hususunda Büyük Millet Mec
lisinin buna müteallik salâhiyetini
Meclis namına fiilen istimale mezun
olmak) yani bu 'hususta vereceği
emirler kanun kuvvet ve mahiyetin de bulunmak üzere meclisçe üç ay
için baş kumandanlığa intihap
olundu.
Miilî kuvvetler hakikaten hârika lar gösteriyorlardı. Anadolu kadını, çoluğu, çocuğu kağnısile en uzak yerlerden, yalnız Türk kadınına mahsus azim ve tahammül İle cep. hane, levazım taşıyordu.
Yirmi iki gün ve gece (2 3 Ağus tos - 13 Eylül 1 9 2 ! ) mütemadiyen devam eden Sakarya muharebesin. , de Türk ordusuna nispetle iki mis! I kuvveti olan Yunan ordusu yüz ki
lometrelik bir cephe üzerinde mağ lûp ve ricate mecbur edildi. 1 3 Ey
lûl 192! de Sakaryanın şarkındı
düşman ordusundan eser kalmamış
tı. Bu muharebededir ki Mustaf;
Kemal paşa meşhur (Hattı müdafa: yoktur. Sathı müdafaa vardır ve sa tıh bütün vatandır.)
Vecizesini ortaya koymuştu.
İstanbul hükümeti Mustafa Ke
mal paşanın rütbesini refetmiş «Mus j tafa Kemal efendiyi» idama mah
kûm eylemişti. (11 Mayıs 1920'
Büyük Millet Meclisi ona Müşü
rütbesile (G azi) unvanını tevcih et ti. (9 Eylül 1921) ikinci İnönü ga
(ebesinden biraz evvel Ruslarl.
1 Moskova muahedesi akdolunmu
¡ ( 1 6 Mart 1921) ve Ruslar tarafın , dan misakı millî şartları kabul edil mis idi. Bundan evvel Kâzım Kara bîkir paşa taarruz eden Ermenileı mağlûp etmiş, onlarla Gümrü mua hedesjni imzalamıştı. (3 Kânunuev
vel 1920) Ruslarla yapılan Kar
muahedesi (1 3 Teşrinievvel 1921 bu hükümleri teyideylemişti. Anka ra ya gelen Franklen Buyyon ile Sa
karya muharebesinden otuz yed
gün sonra misakı millî daireskıdı bir anlaşma hâsıl olmuş ve 2 teşrini evvel 1921 de imzalanan Ankara iti lâfnamesile FransıZİar Kilıkyayı tah üye eylemeği, İskenderun mıntaka- sına hususî bir idare verir ' kabu
eylemişlerdi. Bununla Türkiye ile
Fransa arasında harb haline niha. yet verilmişti. Bu itüâfnarre ile şim diye kadar itilâf devletlerinin Tür- kıyeye karşı göstermekte olduklar; tek sivaset cephesi yarılmış, bozul, muş idi.
Ancak bundan millî hükümet için
şöyle bir fayda hasıl olmuştu:
İtilâf devletleri Büyük Millet
Meclisi mümessillerini konferansa
davet ederek onlarla müzakereye
girişmek suretile millî hükümeti ta nıdıklarını filen tasdik etmiş oldu lar.
Bekir Sami bey Avrupada İngil tere. Fransa, İtalya Hariciye Nazır- larile üç mukavelename imza etti. Fakat bunların üçü de Büyük Millet Meclisince, misakı millîye muhalif
görüldüğünden, kabul ve tasdik
olunmadı.
Tam bugünlerde Yunanlılar bir taarruza daha uğramış, İsmet
paşa-Artık o kadar kahır ve ıştıra
çekmiş Türklere talih yüz göste: meğe başlamıştı.
Süleyman Kâni trtem
VFN» VAVIN
Büyük Katerina
Prenses I.ucien Mürat’mn eser: değerli gazetecimiz iistad Hüseyin C hit Yalçın kendisine hâs güzel üsiû ile dilimize çevirdi. Bu eser. Büy Katerina’mn Rus saraylarında geç diği sayısız denecek derecede ç ( aşklarını ve maceralı hayatını in< den inceye anlatmaktadır. Yedi G I neşriyat müessesesi tarafından neşı dilen bu eseri okuyucularımıza ta siye ederiz.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
