L SE FELSEFE Ö RET M PROGRAMININ Ö RETMEN VE
Ö RENC GÖRÜ LER ÇERÇEVES NDE
DE ERLEND R LMES
H.Ömer BEYDO ANGazi Üniversitesi, Kır ehir E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü, Kır ehir/Türkiye
Mustafa C HAN
Atatürk Üniversitesi, E itim Fakültesi Felsefe Ö retmenli i Bölümü, Erzurum/Türkiye
Adem TA DEM R
Gazi Üniversitesi, Kır ehir E itim Fakültesi
lkö retim Bölümü, Sınıf Ö retmenli i Anabilim Dalı Kır ehir/Türkiye
Geli Tarihi: 23.01.2006 Yayına Kabul Tarihi: 19.08.2006
ÖZET
Bu çalı mada orta ö retim kurumlarında yer alan“Felsefe Ö retim Programı” nın ö renme-ö retme sürecindeki i leyi i de erlendirilmi tir. Bu ba lamda felsefe ö retim hedefleri, ö retim muhtevası, ö renme ve ö retme sürecinde izlenen stratejiler ve ö retim yöntemlerinin verimlilik düzeyi ö retmen ve ö renci görü leri çerçevesinde de erlendirilmi tir.
Ö rencilerin felsefi dü ünmelerine temel te kil edecek davranı ları edinmedeki yetersizlikler belirlenmeye çalı ılmı tır. Tarama yöntemine dayalı yürütülen bu çalı mada, felsefe ö retim programının i leyi indeki yetersizliklerle ilgili hem ö retmenlerin hem de ö rencilerin hemfikir oldukları hususlar belirlenerek, yetersizliklerin giderilmesine yönelik önerilere yer verilmi tir.
Anahtar Kelimeler: Felsefe E itimi ve Ö retimi, Felsefe Ö retim Programı
THE EVALUATION
OF HIGH-SCHOOL PHILOSOPHIE EDUCATION PROGRAMME
ACCORDING TO OPINIONS OF TEACHERS AND STUDENTS
ABSTRACT
In this study, ıt is aimed to evaluated “High School Philosophie Education Programme” in regards to teacher and students opinion. In this context aims, teaching contents and teaching and learning strategies and methods of Philosophie Teaching process were examined carefully.
It was also tried to determine the inadequacy of basics behaviour that to come into existence pupils philosophic thinking. At the this study survive methods was used. both teachers’ and students’have same opinion about insufficiency of present High School Philosophie Education Programme. At the end of this study some suggestions had proposed related with this problem.
1. G R
Felsefe, insan kültürünün belli bir a amasında ortaya çıkmı bir fenomen olarak insanın kendisini, evreni ve içinde ya adı ı çevreyi anlamak için ba vurdu u bir dü ünme biçimidir (Diemer, 1997:11). Bu özelli i ile felsefe insanın zihinsel etkinliklerinin belki de en farklı ve en ilginç olanıdır. Bu farklılık onun her eyi konu edinmesinde ya da edinebilmesinde kendini gösterir. Çünkü her türlü var olan (dı dünyada, dü üncede, dilde) ve bu varolanlar arasındaki ili kiler felsefenin en önemli sorunlarından birini olu turur (Çotuksöken, 1995:73). Bu açıdan bakıldı ında felsefe, sorular, problemler ve çözüm denemeleri bakımından oldukça zengin bir yapıyı içerir.
Bununla birlikte felsefe sistemle tirilmi bir bilgidir. Sistemle tirilmi bilgiden kastedilen ise, mantıklı, tutarlı ve temellendirilmi bilgiler anlamına gelir. Buna göre felsefenin ula mak istedi i bilgi, özel ve kısmi (tikel) durumlarla ilgili bir bilgi de ildir. Çünkü felsefede tek tek olgusal durumlar hakkında de il, bütün varlık kar ısında bir tavır alı la genel hükümlere ula mak amacıyla akıl yürütmeler yapılır (Gündo an, 1993:44-45). Bu ba lamda felsefe ö retiminde insanın zihinsel çabası mantıklı, tutarlı ve iyi de erlendirilmi sonuçlara ula ması açısından iyi kullanılması gereken bir süreçtir. Nitekim Kant’ın deyi iyle felsefe
kendisini akla dayanan nedenlerle me ru kılmak veya haklı çıkarmak iddiasında olan bir zihinsel etkinlik biçimidir (Arslan, 1995:15).
Felsefe genel olarak zihinsel temelli bir ara tırma faaliyeti olarak dü ünülebilir. Ancak bu ara tırmada, sorularını sürekli olarak yenileyen bir ara tırma biçimi hakimdir. Çünkü nerede sorular hep aynı kalmı sa orada felsefe ara tırma olmaktan çıkmı tır (Uygur, 1984:14). Bu ba lamda felsefenin önemli bir i levi soru turmak, sonrada anlamlı soruları açık bir biçimde ortaya koymaktır. Nitekim “sorgulanmamı ya am ya amaya de mez” diyen Sokrates’e göre felsefe, “Sorularımıza cevap vermekle sorumlu de ildir. O daha çok cevaplarımızı sorgulamakla sorumludur” (Honer/Hunt, 1996:9-10). Böylece felsefede cevaplardan çok sorular daha önemlidir. Nitekim “Soru sormak dü üncenin ilk basama ıdır. Soru sormayan merak etmedi i gibi bili te gerçekle tiremez.” (Çüçen, 1993:28).
Felsefe ile u ra anlar varlıklar ve olaylar kar ısında ele tirel olmak durumundadır. Zira felsefe, genel ve ele tirel bir dünya görü ü sunma çabasındadır (Gündo an, 1993:44). Nitekim ele tirel bir dü ünce faaliyeti olarak felsefe, kendisine veri olarak ele aldı ı her türlü malzemeyi aklın ele tirici süzgecinden geçirir. Çünkü W. James’in ifadesiyle “felsefe çalı maları sürekli olarak bir alternatif arama alı kanlı ıdır”
(Honer/Hunt, 1996:19). Bu yüzden zihinsel bakı açısını geli tirmek isteyen birisi, geni bir fikir yelpazesine her zaman açık olmalıdır.
Bu açıklamalardan sonra felsefenin nasıl ö retilece i ve nasıl ö renilece i konusu son derece önemli bir konu olarak kar ımıza çıkmaktadır. Felsefe ö retiminin kurumsal nitelikli olarak (özellikle lise düzeyinde) ö retim kurumları içerisindeki durumunun ele alınaca ı bu çalı mada felsefi bilgilerin ilgili ki ilere nasıl ne yolla aktarılaca ı konusunda kar ıla ılan problemler ortaya konulmaya çalı acaktır. Çünkü felsefe ö retiminin amacına ula ması için bu gereklidir. Bu nedenle felsefe ö retim programında belli bilgi ve becerilerin ö rencilere sunulması konusunda ne denli bilinçli bir tavır takınıldı ını sorgulamak için uzun uzadıya üzerinde durmayı gerektirmektedir (Çotuksöken, 2002:104).
Felsefe yapmak bir dü ünme etkinli idir (Çüçen, 1997:17). Bu açıdan bakıldı ında felsefe ö retimi sadece yapılan felsefeleri ö retmek ve ö renmek olmamalı, felsefe yapmayı ö retmek ve ö renmek olmalıdır. Nitekim Kant’ın ifadesi ile “ö renilecek felsefe yoktur. Ancak felsefe yapmak ö renilir” (Arslan, 1999:16). Çünkü birey dü ündüklerini dı a vurarak, dü üncesini ortaya çıkarır. Bu yüzden felsefe ö retiminin ö renciler açısından bir yük olmaktan çıkarılması,
felsefenin ezbere bir takım bilgilerin tekrarından ibaret olmadı ı anlayı ının köklü bir biçimde yerle tirilmesi gerekir (Çotuksöken, 1995:82). Çünkü felsefenin amacı ö rencilere problemlerin çözümüne yönelik bir tavır alı kazandırmaktır.
Hem felsefenin hem de e itimin ortak amaçları olan bilinenler üzerinde dü ünme ve onları ele tiri süzgecinden geçirme; insanı birey olarak özgür kıldı ı gibi aynı zamanda dü ünce ufkunun ve bakı açısının da geni lemesine olanak sa lar. Dü ünce ufku geni leyen insan, zorunlu olarak çok de i ik bilgi kaynaklarından beslenmi oldu undan, de i ik fikirler arasında herhangi birine takılıp kalmayacak ve geli mesini sürdürmeye devam edecektir (Küken, 2001:13).
Ö rencilerde algısal ve zihinsel yapıların biçimlenme süreci kadar duygu ve iradenin biçimlenip dönü ümü süreçleri de felsefe e itimi açısından önemlidir. E itilenin yüce de er ba lamlarındaki göstergelerle nasıl ili ki kuraca ı, eylem özgürlü ü arzusunun kavram ve yargılarını nasıl yönlendirilece i, bu ba lamların dönü türülüp yeniden nasıl yapılanaca ı da e itim felsefesinin içeri inde gizlidir
Felsefi etkinlik sonucu elde edilen, felsefi tavır alma bir takım yöntemlerle elde edilir. Ba ka bir ifadeyle, felsefe kendi amacına hizmet edecek nitelikte yöntemler kullanır. “Felsefi dü ünmek, akıl temelli ve dizgeli dü ünmektir. Temeli akıl olan
felsefe ancak yöntemli dü ünme ile gerçekle ebilir. Felsefenin kullandı ı yöntemler aynı zamanda aklında kullandı ı yöntemlerdir” (Çüçen, 1999:19-20). Bu amaçla felsefe ö retiminde bir çok yöntem kullanılır. Felsefe dersindeki ö retmen dersin içeri ine ve kapsamına uygun yöntemler kullanmak zorundadır. Çünkü felsefe ö retiminin ba arıya ula ması uygun yöntemlerin seçilmesine ba lıdır. Ancak felsefe ö retimi tek bir yöntem ile de il, bir çok ö retim yöntemini kullanarak amacına ula an bir faaliyettir.
Felsefe ve felsefe dı ındaki disiplin alanlarının nihai amaçları farklıdır. Felsefe dı ındaki bilimler daima belli bir açıdan dünyaya bakarken, felsefe bütün açılardan madde ve mana dünyasına bakmak durumundadır (Keklik, 1987:51). Ancak felsefe dersi farklı konu alanlarıyla yani, bilimle, edebiyatla, sanatla, dil e itimiyle beslenmesi gereken bir derstir (Çotuksöken, 2002:110). Bu açıdan felsefe ö retme ve ö renmede bilgileri sürekli olarak tazelemek, yeni yöntem ve ö retim tekniklerinin farkında olmak, bilimde, sanatta ve edebiyattaki yeni geli melerden haberdar olmak gerekir. Çünkü ba arılı bir felsefe ö retiminin yapılması için felsefenin bilimle, sanatla, dinle, kültürle ili kisinin de kurulmasına gereksinim vardır (Turgut, 1993:15-20). Ba ka bir ifade ile felsefenin ya am ve kültürle ba lantılı bir ekilde ö retiminin yapılması gerekir.
2. ARA TIRMANIN AMACI
Bu çalı ma liselerde yürütülen felsefe ö retim programının ö rencileri dü ündürme, bilgiye ula ma yollarını sezdirme ve bilgiden bilgi üretmek amacıyla ö rencilerin dü ünsel süreçlerinin geli tirilmesine ne düzeyde katkı getirdi ini belirlemek amacıyla yapılmı tır. Bu maksatla yürütülen felsefe ö retim programının, ö retmen ve ö renci görü leri çerçevesinde de erlendirilmesine çalı ılmı tır. Bu çerçevede ö retim sürecinde yer alan ö retmen ve ö rencilere felsefe ö retiminin hedefleri, ö retim muhtevası yapılandırılı ı, ö renme-ö retme sürecinde benimsenen ö retim stratejileri, ö retim sürecinde yer verilen etkinlikler, kullanılan yöntemler ve bütün bu süreçlerde ö rencilerin edindi i davranı ve kazanımlarındaki eksiklerinin hangi noktalarda oldu u belirlenmeye çalı ılmı tır.
3. YÖNTEM
Tarama (survey) yönteminin (Karasar, 1991; Kaptan, 1998) kullanıldı ı bu çalı mada Türkiye genelindeki bütün felsefe ö retmenlerine ve felsefe ö retimi alan bütün ö rencilere ula manın güçlü ü dikkate alınarak Türkiye genelinde 12 ayrı ilde örneklem yoluyla bilgilere ula ılmaya çalı ılmı tır. Alan uzmanı görü üne ba vurularak geli tirilen bilgi toplama formu ile ortaö retim kurumlarında görev yapan 50 felsefe ö retmeni ve aynı
ö retmenlerin ö retimini sürdürdü ü okullarda felsefe dersi alan 120 ö renciye bilgi toplama formu uygulanmı tır. Programın uygulanmasındaki güçlüklerin derinlemesine farkında oldukları için örneklemde ö retmenlerin sayısı geni tutulmaya çalı ılmı tır. Felsefe dersi alan ö renciler arasından bilgi formunu gönüllü cevaplandırmak isteyen yakla ık 120 ö rencinin ancak 100 ü bilgi formuna yeterli cevap vermi tir Bilgi formlarından tam ve eksiksiz olanlar i leme alınmamı tır. Elde edilen verilerin analizi, yüzde ve frekans da ılımları kullanılarak elde edilmi tir.
4. BULGULAR VE YORUM
A a ıda Tablo 1 de örneklemi olu turan iller kapsamındaki ö retmen ve ö rencilerin da ılımı verilmi tir.
Tablo 1: Örneklemi olu turan Ö renci ve Ö retmenlerin llere Göre Da ılımı
Ö retmen
Sayısı Ö renci Sayısı ller f % f % Adana 3 6 7 7 Antalya 2 4 8 8 G.Antep 5 10 8 8 Bursa 6 12 12 12 Burdur 3 6 6 6 Trabzon 5 10 7 7 Ankara 8 16 12 12 Erzurum 6 12 10 10 Çanakkale 4 8 7 7 Zonguldak 2 4 9 9 Nev ehir 2 4 7 7 Malatya 4 8 7 7 Toplam 50 100 100 100
Tablo 2: Örneklemi Olu turan Ö retmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Da ılımı
Hizmet süresi f %
1- 5 yıl 12 24
6-10 yıl 13 26
11-15 yıl 18 36
16- daha fazla yıl 7 14
Toplam 50 100
Tablo 2 de örneklemi olu turan ö retmenlerin mesleki kıdemlerine göre da ılımı verilmi tir. Da ılım incelendi inde ö retmenlerin %26’sı altı yıl ve daha fazla, %36’sı ise on bir yıldan daha fazla ö retim hizmeti yaptıkları görülmektedir. Bu sonuçlara göre örneklemde yer alan ö retmenlerin felsefe ö retiminde yeteri kadar deneyimli oldukları söylenebilir.
Çalı manın bu bölümünde felsefe ö retimi ile ilgili problemlerinin süreç içindeki algılanı biçimine ili kin hem felsefe ö retmenlerinin hem de felsefe ö rencilerine benzer sorular yöneltilerek tepkileri alınıp, mukayese edilebilir ekilde tablola tırılarak sunulmu tur.
Tablo 3: Felsefe dersi ö retim hedeflerinin ifade edili biçimine ili kin ö retmen ve ö rencilerin görü ü
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Ö renci kazanımına dönüklü ü 3 6 26 52 21 42
Açık seçik ifade edilmi lik düzeyi 9 18 30 60 11 22
Yeteri kadar kapsamlı davranı örüntüsüne i aret
etmesi 3 6 26 52 21 42
Ö
re
tm
en
Konuların birbirinin ön artı olacak ekilde
yapılandırılı ı 1 2 28 56 21 42
Neyi ö renece imizin açık seçik belirtilmekte 34 34 39 39 27 27
Yeni davranı lar edindirmekte 20 20 43 43 37 37
Yeni ve kapsamlı davranı lara yer vermekte 42 42 51 51 7 7
Ö
re
nc
i
Davranı ları kolaydan zora do ru sunmakta 17 17 50 50 33 33
Bir ö retim programının temelini olu turan ö retim hedefleri ve hedef davranı ları hem ö retmenler için hem de ö renciler için bir motivasyon kayna ıdır. Bir ö retim hedefinin bu i levini yerine getirebilmesi için açık seçik ifade edilmi olması, ö renci kazanımına dönüklük göstermesi, ö renci ya antılarını kolaydan zora do ru yapılandırmı olması ve yeteri kadar davranı örüntüsüne i aret edecek kadar kapsamlı olması gerekir. Bu ba lamda ö retmenlere ve ö rencilere Tablo 3’teki sorular yönlendirilmi tir.
Felsefe ö retim hedeflerinin ö renci davranı ına dönüklü üne ili kin soruyu ö retmenlerin %6’sı yeterlidir eklinde cevap verirken, ö rencilerin de %34’ü ö retim hedeflerinin yeterince açık ve seçik oldu u eklinde cevap vermi tir. Hedeflenen davranı ların kapsamlı ve kritik özellikler ta ıması hususu ö retmenlerin %6’sı tarafından, ö rencilerin ise %42’ si tarafından yeterli bulunmu tur. Geriye kalan ö retmen ve ö rencilerin geneli ö retim hedeflerinin yukarıda belirtti imiz özellikleri ta ımadı ı noktasında bir memnuniyetsizlik gösterdi i söylenebilir.
Tablo 4: Felsefe Ö retiminde Konuların Yapılandırılı ına li kin Ö retmen ve Ö renci Görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Konuların öncelik sırasına göre yapılandırılı ı 17 34 24 48 9 18 Ö rencilerin hazır bulunu luk düzeyini esas alma 5 10 24 48 21 42 Ö rencilerin ö renme ihtiyacını esas alma 6 12 26 52 18 36 Dü ünmede kültürel farklılıkları vurgulama 6 12 18 36 26 52
Ö
re
tm
en
Evrensel ilkelere ve de erlere yer verme 12 24 16 32 22 44 Bir konunun bir di erini anlamaya temel olu turma
düzeyi
55 55 26 26 19 19
Konular önceki bilgilerimiz üzerine temellenme düzeyi
23 23 44 44 33 33 Konuların dü ünme eklimize cevap verme düzeyi 24 24 51 51 25 25
Ö
re
nc
i
Konuların dü ünme ufkumuzu geni letme düzeyi 23 23 42 42 35 35
Felsefe ö retim muhtevasının düzenleni ine ili kin, konuların birbirine göre öncelik sırasına göre yerle tirili biçimini ö retmenlerin %34’ü, ö rencilerin ise %55’i yeterli bulmu tur. Felsefe konularının evrenselli i dikkate alı ına ili kin ö retmenlerin % 24’ ü bu ilkenin dikkate alındı ı yönünde görü belirtirken, geriye kalan ö retmenlerin dörtte üçü bu ilkeye göre hazırlamada yetersizlik oldu u yönünde görü belirtmi tir. Felsefe ders konularının kendilerinin ön ya antılarına uygun oldu unu belirten ö renciler, bütün ö rencilerin dörtte birini olu turmaktadır. Bu konuda ö retmenlerin sadece % 10’u bu görü ü destekleyici yönde görü
belirtmektedir. Ö retim sürecinde konuların ö rencilerin ön ya antılarına göre olu turulu unu ö retmenlerin %42’si yetersiz bulurken, ö rencilerin de %33’ü yetersiz bularak, ö retmenlerle aynı görü ü payla maktadır. Genel olarak felsefe muhtevasını düzenleni i ve konuların kapsamlılı ı ile ilgili hem ö retmenlerin hem de ö rencilerin muhtevayı yeterli bulmadıkları söylenebilir. Evrensel ilkelere yer verme ve ö rencileri kültürel farklılıklar üzerinde dü ündürmeye yönlendirme açısından ö retmenlerin %52’si, ö rencilerin de %25’i muhtevayı yetersiz bulmaktadır.
Tablo 5: Felsefe konularının içerik olu turma ilkelerine uygunlu una ili kin Ö retmen Ö renci Görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Genel geçerli i olan bilgilere yer verme 15 30 26 52 9 18 Ö rencilerin ö renme ihtiyacını esas alma 6 12 26 52 18 36 Ö rencilerin ön ya antılarını bili yapısını dikkate
alma 5 10 24 48 21 42
Önem sırasına göre yapılandırılı 17 34 24 48 9 18
Birbiriyle tutarlılık içinde sunulu 17 34 27 54 6 12
Akılcılı ı esas alma 15 30 26 52 9 18
Faydacılı ı esas alma 4 8 29 58 17 34
Kültüre uygunlu u 6 12 25 50 19 38
Bilimsel geçerli i esas alma 11 22 32 64 7 14
Ö
re
tm
en
De i meler açık olma 12 24 21 42 17 34
Genel geçerli i olan bilgilere yere verme 38 38 43 43 19 19 Ö rencilerin ö renme ihtiyacına yer verme 35 35 49 49 16 16 Ö rencilerin ön ya antısını ve bili yapılarını
dikkate alma 23 23 44 44 33 33
Konuları önem sırasına göre yapılandırılı ı 44 44 37 37 19 19 Konuların birbiri ile tutarlılık içinde sunulu u 43 43 42 42 15 15
Akılcılı ı esas alam 41 41 41 41 18 18
Faydacılı ı esas alam 33 33 45 45 22 22
Kültüre uygunlu u 25 25 49 49 26 26
Bilimsel geçerli i esas alma 37 37 47 47 16 16
Ö
re
nc
i
De i melere açık olma 28 28 55 55 17 17
Tablo 5 incelendi inde ö retmen ve ö renciler arasında kısmi farklılıklar gözlenmesine ra men hem ö retmenlerin
hem de ö rencilerin muhtevayı kısmen yeterli buldukları gözlenmektedir. Ö rencilerin ön ya antısını dikkate alma,
sunulan bilgilerin ne i e yarayaca ını iletme, bilgilerin bilimselli i, kültüre uygunlu u, de i melere açıklı ı gibi noktalarda yetersizlik belirten oranların çok daha yüksek oldu u gözlenmektedir.
Felsefe ö retim muhtevasının ö rencilerin ön ya antısını ve bili yapısını dikkate alarak hazırlanma düzeyini, ö retmenlerin %48’i, yetersiz bulurken ö rencilerin de %44’ü kısmen yeterli bulmu tur. Felsefe konularının ö rencinin ö renme ihtiyacına göre ekilleni ini, ö retmenlerin %52’si, ö rencilerinde %49’u kısmen yeterli bulmu tur. Felsefe muhtevasının yapılandırılı ına ili kin maddeyi ö retmenlerin %48’i kısmen yeterli bulurken, ö rencilerin ise %44’ü yeterli bulmaktadır. Elde edilen veriler gözden geçirildi inde ö retmenlerin büyük bir bölümünde felsefe konularının ö rencilerin ö renme gereksinimlerini kar ılayacak ekilde hazırlanmadı ı görü ü hakimdir.
Ö retim muhtevasının bireysel farklılıklara göre düzenleni i ö retmenlerin %52’si, ö rencilerin ise %49’u tarafından kısmen dikkate alındı ı yönündedir. Do al olarak ö retmenlerin felsefe ö retiminin ö rencilerin bireysel farklılıkları göz önünde tutularak yürütülmesi gerekti i hususunda ö rencilerden daha kaygılı oldukları görülmektedir.
Felsefe konularının olu turulmasında faydacılık ilkesinin esas alınma düzeyini ö retmenlerin %58’i, ö rencilerin ise %45’i kısmen esas alındı ı eklinde görü belirtirken, ö retmenlerin %34’ü, ö rencilerin de %22’si bu ilkeye yer verilmedi i yönünde görü belirtmi lerdir. Bu durum hem ö retmenlerin hem de ö rencilerin felsefe konularının faydacılık ilkesini dikkate almada yetersiz oldu u söylenebilir.
Tablo 6: Felsefe ders muhtevasının yapılandırılı ına ili kin ö retmen ve ö renci görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Konuların birbiri ile tutarlılık göstermesi 17 34 27 54 6 12
Bir dü ünce bütünlü ü içinde sunulması 17 34 30 60 3 6
Genel geçerli i olan bilgilere yer verme düzeyi 15 30 26 52 9 18
Ö
re
tm
en
Konuların ö renmeyi kolayla tıracak biçimde
yerle tirili i 43 43 42 42 15 15
Anlamlı ö renmeyi gerçekle tirecek ekilde
bütünlük içinde sunulu u 40 40 46 46 14 14
Güncel problemlere dönük bilgilere yer verme
düzeyi 38 38 43 43 19 19
Ö
re
nc
i
Güncel problemlere bakı açınızı de i tirme düzeyi 32 32 35 35 33 33
Felsefe ders muhtevasında konuların güncel olaylarla ili kilendirilerek ele alını ını, ö retmenlerin %52’si ve ö rencilerin %43’ü yetersiz bulmu tur. Konuların ö rencilerde anlamlı ö renmeye katkı getirecek bir bütünlük içinde sunulu u
ö retmenlerin %60’ı, ö rencilerin ise % 46’sınca uygun bulunmu tur. Konuların birbirini izleyen bir tutarlılık içinde sunulması hususunda ö retmenlerin %54’ü, ö rencilerin de %42’si yetersiz oldu u yönünde görü belirtmektedir.
Tablo 7 :Felsefe ö retiminde yer alan yakla ımlara ili kin ö retmen ve ö renci görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Rasyonel yakla ımlara yer verme 15 30 30 60 5 10
Bütüncül yakla ımlara yer verme 12 24 32 64 6 12
Realist yakla ımlara yer verme 16 32 21 42 13 26
Empatik yakla ımlara yer verme 5 10 24 48 21 42
Do matik yakla ımlara yer verme 9 18 30 60 11 22
Ö
re
tm
en
Ho görü yakla ımına yer verme 11 22 28 28 11 22
Rasyonel yakla ım 17 17 62 62 21 21 Bütüncül yakla ım 39 39 35 35 26 26 Realist yakla ım 43 43 41 41 16 16 Empatik yakla ım 31 31 53 53 16 16 Do matik yakla ım 21 21 43 43 36 36 Ö re nc i Esnek ve ho görülü yakla ım 37 37 44 44 19 19
Bilgi toplama formunda yer alan yakla ımlardan akılcılı a (rasyonelli e) ili kin ö retmenlerin %60’ı, ö rencilerin de %62’si akılcılı a (rasyonel) az yer verildi ini belirtmektedir. Felsefe ö retimi alan ö rencilerin felsefenin amaç, ilke ve ö retilerini benimsemesi kendine göre bir dünya görü ü olu turması beklenir. Bu ba lamda felsefe ö retiminde olayların bütüncül bir yakla ımla ele alınması hususunu: ö retmenlerin %64’ü, ö rencilerin %35’i yetersiz buldu unu belirtmi tir. Felsefe ö retiminde olayların gerçekçi (realist) bir yakla ımla ele alınmasına ili kin ö retmenlerin %32’si ve ö rencilerin %43’ü yeterli oldu u yönünde görü belirtmi tir.
Ho görü maddesine ö retmenlerin %22’i, ö rencilerin %37’si tarafından yeteri kadar yer verildi i yönünde görü belirtirken, geriye kalan ö retmenlerin %28’i ve ö rencilerin de %44’ü kısmen yer verildi i yönünde görü belirtmi tir.
Olayların kapsamlı ve çok boyutlu analiz edilmesinde empatik bir yakla ım sergilenmesi olayın iç yapısına nüfuz edilmesi açısından oldukça önemlidir. Felsefe muhtevasında olayların empatik bir yakla ımla ele alını ını ö retmenlerin %10’u, ö rencilerin % 31’i uygun bulmu tur. Genel olarak muhtevada felsefi yakla ımların yer alı ına ili kin ö retmenlerin ve ö rencilerin görü leri, yetersiz oldu u yönündedir.
Tablo 8: Felsefe ö retiminde kullanılan yöntemlere ili kin ö retmen ve ö renci görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Tümdengelim yöntemini kullanma 12 24 29 58 9 18
Tümevarım yöntemini kullanma 14 28 27 54 9 18
Diyalektik yöntemi kullanma 8 16 31 62 11 22
Analitik yöntemi kullanma 7 14 29 58 14 28
Sentetik yöntemi kullanma 8 16 21 42 21 42
Ö
re
tm
en
Tartı ma yöntemini kullanma 19 38 19 38 12 24
Konuların bütünden parçaya do ru sunulu u 29 29 48 48 23 23 Örneklerden ve ayrıntılardan genellemelere do ru
gidi i 46 46 28 28 26 26
Tez anti- tez eklinde i leni i 34 34 44 44 22 22
Ö
re
nc
i
Dü üncenin çok yönlü ele alını ı 36 36 42 42 22 22 Dü üncelerin tartı malarla temellendirili i 42 42 42 42 16 16
Felsefe ö retim sürecinde ö retim yöntemlerinin kullanılı ıyla ilgili ö retmenlerin %54’ü, ö rencilerin ise %28’i tarafından tümevarım yönteminin kısmen kullanıldı ını belirtilmektedir. Diyalektik yöntemi konusunda ise, ö retmenlerin %62’si ve ö rencilerin %44’ü azda olsa yer verildi i yönünde görü belirtmektedir. Analitik (çözümleyici) yöntemin kullanılması konusunda ise, ö retmenlerin %58’i, ö rencilerin %24’ü kısmen yer verildi i yönünde görü belirtmektedir. Sentetik (birle tirici)
yöntemin kullanılması hususunda hem ö retmenlerin hem de ö rencilerin be te ikisi (%42’si) kısmen yer verildi i yönünde görü belirtmektedir. Felsefe ö retiminde, tartı ma yönteminin kullanılması hususunda ö retmenlerin %38’i,kısmen yer verilmektedir görü ünü, ö rencilerin %42’si tarafından onaylandı ı görülmektedir Uygulanan yöntemlerle ilgili sonuçlara genel olarak bakıldı ında felsefe ö retim sürecinde farklı ö retim yöntemlerine yer verildi i söylenebilir.
Tablo 9: Felsefe ö retmenlerinin izledikleri ö retim stratejilerine ili kin ö retmen görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Do rudan sunu stratejisine yer verme düzeyiniz 13 26 15 30 22 44 Yapılandırmacı bir yakla ım izleme düzeyiniz 12 24 19 38 19 38
Ö
re
tm
en
Hem do rudan sunuyu, hem de yapılandırmacı
yakla ımı kullanma düzeyiniz 19 38 23 46 8 16
Stratejiler ile ilgili sorular sadece ö retmenlere yöneltilerek ö retmenlerin cevapları alınmı tır. Felsefe ö retiminde izlenen stratejilerden; do rudan sunu (bilgi aktarımı) stratejisi, ö retimde bazı temel bilgi ve becerilerin kazandırılmasında kaçınılmaz bir uygulamadır. Bu stratejinin ö retimde izlenmesine ili kin ö retmenlerin
%30’u kısmen yer verdi ini belirtirken; 44’ü çok az kullanıldı ını belirtmektedir. Yine felsefe ö retiminde yeni bilgi, dü ünce ve sentezlerin ortaya konulmasında izlenen yapılandırmacı stratejinin i e ko ulu una ili kin ö retmenlerin %38’i bu stratejinin yeterince i e ko madı ını belirtmektedir.
Tablo 10: Felsefe ö retiminde konuların i leni inde yer verilen etkinliklere ili kin ö retmen ve ö renci görü ler Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Ö renciyi problemlerden haberdar etme 18 36 24 48 8 16
Problemi güncelle tirme 7 14 31 62 12 24
Ö rencileri yeni dü üncelere yöneltme 11 22 27 54 12 24
Ö rencilerin dü üncelerine de er verme 16 32 25 50 9 18
Felsefenin temel kavram ve dü üncelerini olu turma 12 24 27 54 11 22 Felsefi dü ünceyi bilimsel verilerle destekleme 7 14 31 62 12 24 Ö rencileri yeni dü üncelere yönlendirecek bilgi
kaynaklarına yönlendirme 11 22 27 54 12 24
Problemin geçmi te ele alını ına ili kin hatırlatmalarda
bulunma 16 32 25 50 9 18
çeri i di er bilgi türleri ile destekleme 12 24 27 54 11 22
Ö
re
tm
en
Ö retim sürecinde alternatif dü üncelere dengeli yer
verme 14 28 30 60 6 12
Problemlerden haberdar edilme düzeyim 28 28 41 41 31 31
Problemin güncelle tirilmesine dikkatimin çekilmesi 31 31 46 46 23 23
Yeni dü üncelere yönlendirilmem 53 53 33 33 14 14
Dü üncelerime de er verilme 30 30 54 54 16 16
Felsefi temel kavram ve dü ünceler olu turmam 25 25 52 52 23 23 Felsefi dü ünceler bilimsel verilerle destekleme düzeyim 30 30 41 41 29 29 Yeni dü üncelere temel olu turacak yeni kaynaklara
yönlendirilmem 36 36 60 60 14 14
Problemlerin geçmi teki çözümlerinin hatırlatılması 6 6 22 22 72 72 Mevcut içeri i ba ka bilgilerle desteklemem 34 34 53 53 13 13
Ö
re
nc
i
Ö retim sürecinde alternatif dü üncelere dengeli yer
Felsefe ö retiminde ö renme ve ö retme sürecinde etkinliklere yer verme açısından; dü ünsel problemleri günün artlarına göre yapılandırılması konusunda, ö retmenlerin %62’si, ö rencilerin %46’sı kısmen yaptıkları eklinde görü belirtmi tir. Problemin çözümünde ö rencilerin dü üncelerini esas alma konusunda ise, ö retmenlerin %50’i,
ö rencilerin dü üncelerini esas alırım derken, ö rencilerin %54’ü görü lerinin kısmen dikkate alındı ı noktasında görü belirtmi tir. Ö rencileri yeni dü üncelere yöneltme noktasında ise, ö retmenlerin %54’ü kısmen yöneltti ini belirtirken; ö rencilerin %33’ü kısmen yönlendirildi ini ifade ederek ö retmenlerle aynı görü ü payla mı tır.
Tablo 11:Felsefe ö retiminin de erlendirilmesinde yer alan soru türlerine ili kin ö retmen ve ö renci görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Sınavlarda “nedir” soru köklü maddelere yer verme 15 30 25 50 10 20 Sınavlarda “niçin “soru köklü maddelere yer verme 20 40 22 44 8 16 Sınavlarda “nasıl” madde köklü sorulara yer verme 18 36 25 50 7 14
Ö
re
tm
en
Sınavlarda terim ve kavram gücünü yoklamaya yönelik
maddelere ye verme 19 38 23 46 8 16
Ezber içerikli sorular yöneltme 42 42 26 26 32 32
Sebep sonuç içerikli sorular yöneltme 30 30 36 36 34 34
Ö renci yorumunu esas alan sorular yöneltme 21 21 38 38 41 41
Ö
re
nc
i
Temel kavramları yoklayıcı sorular yöneltme 56 56 26 26 18 18
Felsefe ö retiminde bilgi düzeyindeki ö renmeleri yoklamak için soru kökü “ne”, “nedir”, “hangisidir” tipinde soruların kullanılmasına ili kin, ö retmenlerin %50’si bilgi düzeyini yoklayıcı soruları kısmen kullandıklarını belirtirken, ö rencilerin de %42’si bu tip sorularla yüz yüze geldiklerini belirtmi tir. Yine kavrama
düzeyindeki ö renmeleri yoklayan “niçin”. “neden” madde köklü soruları, ö retmenlerin %44’ü kısmen kullandı ını belirtirken ö rencilerin %36’sı ise bu tip sorularla kısmen kar ıla tıklarını belirtmi lerdir.
Ö retmenlerin %30’u sınavlarda ezber içerikli sorular sordu unu belirtirken; %40’ı sorgulayıcı sebep sonuç ili kisine dayalı sorular yöneltti ini belirtmektedir. Ö rencilerin ise %42’si ezber içerikli sorularla kar ıla tıklarını belirtirken, %30’u sebep sonuç ili kisine dayalı soruları cevaplandırmak durumunda kaldı ını belirtmektedir. Hem ö retmenler hem de ö renciler mevcut felsefe programı kapsamında ö renilenleri de erlendirme
amaçlı sorularda ö rencilerin yeteri kadar dü ünsel derinli inin ölçülemedi inin ipuçlarını vermektedir. yi i letilemeyen bir süreç sonunda de erlendirmenin, do rudan sunuya dayalı temel kavram ve becerileri tanımlayıp tasvir eden, verilenlerin geri istendi i ezber içerikli yüzeysel bir ö renmenin ve bunun sonucunda da yüzeysel ölçme de erlendirme sarmalı içine girildi i söylenebilir.
Tablo 12: Felsefe ö retiminin ö rencilerin dü ünsel sürece katkısına ili kin ö retmen ve ö renci görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz f % f % f %
Ö rencileri dü ünce dünyası ile tanı tırma 5 10 28 56 17 34
Ö rencilere dü ünceyi sevdirme 6 12 16 32 28 56
Ele tirel bakı açısı kazandırma 5 10 28 56 17 34
Dü ünceyi sorgulama becerisi kazandırma 5 10 24 48 21 42
Ö
re
tm
en
Felsefeyi ya am biçimi haline getirme - - 17 34 33 64 Yeni dü ünme kalıpları ile yüz yüze gelme 32 32 49 49 19 19
Dü ünmeyi ve ke fetmeyi sevme 28 28 50 50 22 22
Ya ama ele tirel bakmayı ö renme 24 24 50 50 26 26
Dü ünceleri sorgulamayı bilme 18 18 55 55 27 27
Bilgileri kullanma 27 27 45 45 28 28
Ö
re
nc
i
Felsefe ö retiminin ö rencilerde dü ünsel sürecine katkısını belirlemek için ö retmen ve ö rencilere altı soru yöneltilmi tir. Bu sorulara ö retmen ve ö rencilerin verdikleri cevaplarda ö rencilerin %32’si felsefe derslerinin kendilerini dü ünce dünyası ile tanı tırdı ını belirtirken, ö retmenlerin %10’u ö rencilerin bu görü ünü payla mı tır. Hem ö retmenlerin hem de ö rencilerin yakla ık yarısı felsefe ö retiminin ö rencileri dü ünce dünyası ile tanı tırmada yetersiz kaldı ı yönünde görü belirtmektedir. Ö retmenlerin üçte biri felsefe ö retiminin ö rencilere dü ünmeyi sevdirme noktasında yetersiz kaldı ı yönünde görü belirtmelerine ra men, ö rencilerin yakla ık yarısı kısmen de olsa sevdirdi ini belirtmi tir
Felsefe ö retiminin ö rencilerde ele tirel bakı açısı kazandırma ve sorgulama becerisi geli tirme noktasında ö retmenlerin %10’u, ö rencilerin %24’ü felsefe ö retimini yeterli bulurken, geriye kalan büyük bir kısmı kısmen veya tamamen yetersiz oldu u yönünde görü belirtmektedir. Bilgiyi, bilgiye ula mada bir araç olarak kullanma noktasında hemen hemen ö retmenlerin bütünü felsefe ö retimini yetersiz kaldı ını belirtirken, ö rencilerin %27’si felsefe ö retiminin kendilerine bilgiyi kullanmada bazı beceriler kazandırdı ı yönünde görü belirtmektedir. Felsefe ö retiminin felsefeyi bir ya am biçimi haline getirmesi bakımından hem ö retmenler hem de ö renciler mevcut ö retimin yeterli olmadı ı yönünde görü belirtmektedir.
Tablo 13: Felsefe ö retiminin ö rencileri yeni bilgi kaynaklarına ula tırmasına ili kin ö retmen ve ö renci
görü leri
Yeterli Kısmen
Yeterli Yetersiz
f % f % f %
Bilgi kaynaklarına ö rencileri yönlendiririm - - 17 34 33 66 Bilgi kaynaklarından yararlanmalarını sa larım 5 10 13 26 32 64
Ö
re
tm
en
Bilgiyi bilgi üretmede kullanmalarını isterim 6 12 14 28 30 60
Bilgi kaynaklarına gitme 27 27 45 45 28 28
Bilgi kaynaklarından faydalanma 20 20 32 32 48 48
Ö
re
nc
i
Felsefe ö retiminde ö renciler bilgi kaynakların ne düzeyde yönlendirilmektedir noktasındaki soruya ö retmenlerin %64’ü yetersiz oldu u yönünde görü belirtirken, %26’sı kısmen yönlendirdi ini belirtmektedir. Ö retmenlerin %60’ı felsefe ö retiminin ö rencilerde bilgiden bilgi üretme becerisi kazandırmada yetersiz oldu u yönünde görü belirtmektedir. Bu sonuçlar felsefe ö retiminin yeni dü ünceler olu turma ve yeni bilgiler üretmede yetersiz oldu una i aret etmektedir.
Aynı sorulara ö rencilerin %27,si bilgi kaynaklarına ula abilmekteyiz derken, ö rencilerin %45’ni bilgi kaynaklarından kısmen de olsa faydalanıyorum seklinde görü belirtmi tir. Bilgi kaynaklarından yeterince faydalandı ını belirten ö renciler ise da ılımın %20’sini tekabül etmektedir.
Faydalandıkları bilgileri dü ünsel süreçte kullandı ını söyleyen ö rencilerin oranı ise %8’dir. Bu durum ö rencilerin bilgiyi yeni bilgiler olu turmada kullanamadıklarını göstermektedir. Bu konuda ö renciler kendilerini ö retmenlere göre biraz daha iyi algılıyor görünmelerine ra men felsefe ö retiminde edinilen bilgilerden bilgi üretme boyutunda yetersizlik oldu u Tablo 13 teki veriler genel olarak incelendi inde bilgi ça ını ya amakta olan günümüz gençli inin ö retim sürecinde bilgiden ne kadar haberdar oldu u ve bilgileri yeni problem
alanlarında ne derece kullanabildi i açıkça görülmektedir.
5. SONUÇ VE ÖNER LER
Felsefe ö retim programlarında amaçlanan ö rencilerin içinde ya adıkları dünyayı daha iyi algılayıp analiz etmeleri için ihtiyaç duydukları dü ünsel yeterli i onlara kazandırmaktır. Her birey do al olarak içinde ya adı ı ya amın güncel problemlerinin çözümüne yönelik bir tavır almak durumundadır. Birey tarafından alınan her tavrın olu umunda milli ve milletler arası dü ünsel bir boyutu vardır. Bireyin bili sel yapısında farkında olsa da olmasa da bu dü ünsel kültürün önemli bir yeri vardır. Bireyde dü ünsel kültürün ekillenmesi ve yorumlanmasında problemlerin çok yönlü ele alınıp yöntemlice irdelenmesi, onun dü ünme biçimini etkiler. Bu durum hem birey hem de içinde ya adı ı toplum açısından pratik faydalar sa lar.
Liselerde yürütülen felsefe ö retim programıyla ö rencilere pratik de eri olan birtakım dü ünsel becerilerin kazandırılması hedeflenmektedir. Ancak bu do rultuda hazırlanan bir programın i levselli i programı yürütenlerin ve programdan faydalananların beklentilerinin kar ılanması ile mümkündür. Ara tırmadan elde dilen sınırlı veriler ı ı ında ö retmen ve ö rencilerin bakı açısından hareketle felsefe ö retim programının beklentileri ne
derece kar ıladı ına yönelik, unlar söylenebilir:
Felsefe programının ö rencileri dü ünce dünyasıyla tanı tırması, ele tirel dü ünebilme yeterli i kazandırması, sorgulayıcı dü ünmeyi ö renmesi ve felsefeyi bir ya ama biçimi haline getirmesi beklenir. Dü ünsel süreçlerin ö rencilerde bir ya am biçimi haline gelmesi ve içselle mesi hem bireysel hem de toplumsal yönden oldukça önemlidir. Ara tırmada bu konu ile ilgili yöneltilen soruya ö retmen ve ö rencilerin verdikleri cevaplar açısından felsefe ö retim programının ö rencilerde dü ünsel süreçleri gerçekle tirmede ve dü ünme yollarını sevdirme noktasında yetersiz kaldı ı görülmektedir.
Felsefe ö retim programı hedeflerinin belirleni i, ö renci davranı ı açısından açıkça tanımlanı ı ve birbirinin ön artı olacak ekilde ardı ıklık gösterecek ekilde yapılanı ının yeterli olmadı ı ö retmen ve ö rencilerin görü lerinden anla ılmaktadır.
Hem ö retmenler hem de ö renci görü leri do rultusunda ö retim muhtevasının, ö rencileri yeni bilgi kaynakları ile tanı tırmada, tanı tıkları bilgileri kullanmada yeni yorumlara ula tırmada yetersiz bulundu u söylenebilir.
Felsefe ö retim muhtevasının yapılandırılması açısından; ö rencilerin
ö retim sürecinde sunulan uyaranları daha kolay anlayıp yeni kazanımlar elde etmeleri için yüz yüze geldikleri felsefe konu alanlarının kolaydan zora do ru yapılandırılması gerekir. Ö rencilerin hazır bulunu luk düzeyinin esas alınması, ö renci ihtiyaç ve beklentilerine cevap vermesi hususunda kısmen yeterli görülmekle birlikte ö retmenlerce muhtevanı ö rencilerden daha yetersiz bulundu u söylenebilir.
çerikte yer alan bilgilerin yapılandırılı ına ili kin; içerikte genel geçerli i olan bilgilere yer verme, birbirini izleyecek ekilde yapılandırma, birbiri ile tutarlılık gösterme, akılcılık, faydacılık, kültürel ya ama ve bilimsel geçerli e uygunluk ve de i melere açıklık gibi ilkelere uygunlu u kısmen yeterli bulunurken bu konuda ö retmenler ö rencilere göre bu yapılanı ı daha da yetersiz görmektedir.
Hem ö retmenler hem de ö renciler tarafından felsefe ö retim muhtevasında akılcılık, bütünlük, gerçekçilik, dogmatizm, empatik yakla ım, esneklik ve ho görü gibi felsefi yakla ımların yer alı ı yeterli bulunmu tur.
Felsefe ö retim programlarında zihnin i leyi biçimi ile ilgili yöntemlerden tümevarım, tümdengelim, diyalektik, analitik sentetik ve tartı ma yöntemlerinin kullanılı düzeyinin ö retmen ve
ö ürencilerce yetersiz bulundu u söylenebilir
Ö renme ö retme sürecine açısından; ö retim sürecimde ö rencide felsefi kavramların olu turulması, ö rencinin problemden haberdar edilmesi, problemin güncelli inin tartı ılması, ö rencinin problemin çözümüne ili kin dü ünsel alanlara yöneltilmesi, problemin bilimsel verilerle desteklenmesi, gerekti inde yeni bilgi kaynaklarına yöneltilmesi, problemin geçmi ini hatırlatılması, alternatif dü üncelerin ortaya konulması gibi noktalarda ö retmenlerin süreci beklentilerini kar ılayabilecek ölçüde i letemedikleri söylenebilir
De erlendirme süreci açısından; ölçmede i e ko ulan soru tiplerinin genellikle betimsel karakterli bilgi ve kavramları ölçecek nitelikte oldu unu göstermektedir. Ö retmenler uygulama ve analiz düzeyinde sorulara çok az yer verdiklerini belirtmektedir. Bu durum felsefe ö retiminin lise ö rencilerine felsefi kavramları kazandırmanın ötesine gitmeyen sı lıkta gerçekle tirildi ini göstermektedir. Problem, program kadar programın uygulanmasında kar ıla ılan bir dizi güçlü ün varlı ına da i aret etmektedir. Ö retmenlerin ö retim sürecindeki yetersizliklerinden, ö rencilerin felsefe derslerine kar ı önyargılarının ortadan kaldırılmasına kadar bir dizi birbiriyle
ili kili problemin varlı ına i aret etmektedir.
Bütün bu sonuçlar dikkate alındı ında felsefe ö retimin programı, hedefler, hedef davranı ları (kazanımlar) ö retim muhtevasının yapılandırılı ı, i e ko ulan ö retim stratejileri, ö retim yöntemleri ve de erlendirme süreci açısından ele alınmalıdır.
Ö retim sürecinde ö retmen ve ö rencilerin görev ve i levlerini yeteri kadar açıkça tanımlayan, derslerde neler yapmaları gerekti i noktasında birbiri ile ili kili uyaranları içeren ö retmen ve ö renci etkile imleri eklinde düzenlenmelidir. Böylece ö retmenlerin, ö retim sürecindeki deneyimsizliklerini nispeten azaltmakla birlikte, ö rencilerin dü ünsel süreçte daha aktif olacakları bir uygulama ortamı olu turulabilir. Felsefeyi ö retmenin ötesinde ö rencilerin kendi felsefelerini yapmalarına olanak verilmi olur.
Felsefe ö retim programlarının ö rencileri hedeflenen yeterli e ta ıması için felsefe derslerinin ö retiminde görev alacak ö retmen adaylarının felsefi bilgi kadar ö retmenlik davranı ları açısından da yeterli hale getirilmesi gerekir.Bu ba lamda ö retmenlik meslek dersleri ve seçimlik derslerde a ırlık verilmelidir. Bu ba lamda felsefe özel ö retim yöntemleri dersi kapsamında ö rencilere model uygulamalar sunularak model uygulamalardan
çıkarımlarını kendi alan ö retimine transfer etmeleri sa lanabilir.
Yürütülen felsefi programları destekleyecek ekilde okullarda teknolojik alt yapı hizmetleri geli tirilerek felsefe ö retiminde gereksinim duyulan bilgi ve dü ünce payla ım süreci hızlandırılmalıdır. Bütün liselerdeki kütüphaneler sanal kütüphaneler eklinde birbirine ba lanıp aktif hale getirilmeli, liselerdeki gençler arasında görü ve dü ünce geli tirme temelli projeler desteklenebilir. Dü ünsel alanda gereksinim duyulan felsefi kaynakların payla ımı, sa lanabilir.
Ö rencilerin çe itli konularda ortaya koydu u dü ünme biçimini ifade etmesine fırsat verilmeli, her dü ünceye en azından dü ünce olarak de er verilmeli, ortaya çıkan dü üncenin irdelemesini, sorgulanmasını sa layacak ortamlar olu turulmalıdır. Bu süreç bireyin kendisini ifade etmesi kadar dü üncesini analitik yönden sorgulama, ele tirel dü ünme yeterli i geli tirecek ortamlara dönü türülmelidir.
6. KAYNAKLAR
ARSLAN, Ahmet. (1999).Felsefeye Giri . Ankara: Vadi yayınları.
ÇOTUKSÖKEN, Betül. (1995). Felsefeyi Anlamak Felsefe ile Anlamak.
stanbul: Kabaca Yayınevi.
ÇOTUKSÖKEN, Betül. (2002). Özne-Söylem. stanbul: nkilâp Kitapevi.
ÇÜÇEN, A.Kadir. (1999). Felsefeye Giri . Bursa: Asa Kitapevi.
DIEMER, Alwin. (1993). “Felsefe”, Günümüzde Felsefe Disiplinleri, Derleme / Çeviri Do an Özlem,
stanbul: nkilâp Kitapevi.
GÜNDO AN, A.Osman. (1993). “Felsefe ve Filozof Hakkında.”, Felsefe Dünyası, Ankara: T.F.D. yay., Sayı:10.
HONER, M.S ve HUNT, C.T. (1996). Felsefeye Ça rı. Ankara: mge Yayınevi.
KAPLAN, Saim. (1998). Bilimsel Ara tırma ve statistik Teknikleri. Ankara: Tek I ık Web Ofset, 11.Baskı.
KARASAR, N. (1991). Bilimsel Ara tırma Teknikleri. Ankara: Sanem Matbaacılık, 4.Basım.
KARASAR, N. (1991). Rapor Hazırlama. Ankara: Sanem Matbaacılık, 5.Basım.
KEKL K, Nihat. (1987). Felsefenin lkeleri. stanbul: .Ü.Ed.Fak.Yay.
KÜKEN, Gülnihal. (2001). Ortaça da E itim Felsefesi. stanbul: Alfa Yayınları.
TURGUT, hsan. (1993). Felsefenin Temel Sorunları, zmir.
UYGUR, Nermi. (1984). Felsefeye Ça rı. stanbul: Remzi Kitapevi.
