New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 19 Ocak 2010 | Cilt 48 | Say› 1
Ayflegül Yolga Tahiro¤lu*, Gonca Gül Çelik**, Kayhan Bahal›***, Ayfle Avc›****
* Yrd. Doç. Dr. Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Adana. ** Uzm. Dr. Mersin Devlet Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Bölümü, Mersin.
*** Arfl. Gör. Dr. Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Adana. **** Prof. Dr. Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Adana. Sorumlu Araflt›rmac›: Yrd. Doç. Dr. Ayflegül Yolga Tahiro¤lu
Adres: Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, 01330, Yüre¤ir, Adana. ‹fl Tel-fax: +903223386875
Tel: +905326422414
Eposta: ayolga@gmail.com, ayolga@cu.edu.tr
ÖZET
Medya araçlar›n›n modern yaflama önemli katk›lar›n›n yan› s›ra, afl›r› ve önerilmeyen amaçlarla kul-lan›m›, özellikle çocuk ve ergenlerde önemli duygusal ve davran›flsal sorunlara neden olabilmekte-dir. fiiddet sahnelerine mâruziyetin k›sa ve uzun dönemde kal›c› olarak artm›fl sald›rgan davran›fl-lara neden oldu¤u pek çok deneysel ve gözlemsel çal›flma taraf›ndan ortaya konmufltur. Bu etki flid-det içeren televizyon sahnelerini izlemeyi de içerir, ancak aktif ö¤renme süreçlerinden dolay› bilgi-sayar ve internet oyunlar›nda daha belirgindir. ‹nternet ba¤›ml›l›¤› da günümüzde toplumlar›n ço-¤unu etkileyen önemli bir ruh sa¤l›¤› sorunu haline gelmifltir. ‹nternette oyun oynamak ve inter-net gevezeli¤i yapmak interinter-net ba¤›ml›l›¤› için en fazla risk tafl›yan kullan›m biçimleridir. Baflta dik-kat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u, duygudurum bozukluklar› ve kayg› bozukluklar› olmak üze-re di¤er psikiyatrik bozukluklar internet ba¤›ml›l›¤›na s›kl›kla efllik eder. Medyan›n içerdi¤i riskler ve do¤ru kullan›m flekilleri ile ilgili âile e¤itim programlar› ve bu konuda al›nacak yasal önlemler acil ihtiyaç haline gelmifltir.
Anahtar Kelimeler: medya, televizyon, internet, fliddet e¤ilimi, internet ba¤›ml›l›¤› ABSTRACT
Negative Effects of Excessive Media Exposure in Children and Adolescents; Violence Tendency and Internet Dependence
Although, marked contribution of media on modern life, excessive and inappropriate using may cause important behavioral and emotional problems, especially in children and adolescents. It was shown by many experimental and longitudinal studies that media violence result permanent and increased aggressive behaviors short and long periods. It includes viewing violence on television but it is more pronounced on computer and internet games because of active learning processes. Recently, internet addiction is an also important mental health problem which affects the most of the societies. Playing game and chatting on internet are more risky using forms for internet addic-tion. Other psychiatric disorders, especially attention deficit hyperactivity disorder, mood disorders and anxiety disorders are frequently seen together with internet addiction. Family training prog-rams includes risks of media and appropriate media using forms; and legal measures are prime ne-cessities at now.
Keywords: media, television, internet, violence tendency, internet addiction
Medyan›n Çocuk ve Gençler Üzerine Olumsuz
Etkileri; fiiddet E¤ilimi ve ‹nternet Ba¤›ml›¤›
G‹R‹fi
Tüm medya araçlar›n›n çocuk geliflimi ve ruh sa¤-l›¤› üzerine etkileri güncel bir merak konusudur. Tele-vizyonun [TV] ve son y›llarda internet ve bilgisayar›n günlük yaflam›n bir parças› olarak hayatlar›m›za gir-mesi, çocuklar›n bu araçlar› kullan›m› ile ilgili pek çok soruyu da beraberinde getirmifltir. Önerildi¤i flekilde kullan›ld›¤›nda, bu araçlar›n ça¤› yakalamak ve h›zl› ö¤renmek ad›na çocuk geliflimine katk›lar› yads›nma-mal›d›r, ancak güncel çal›flmalar›n ço¤u TV, bilgisayar ve internetin genellikle önerilen amaçlar›n d›fl›nda ve afl›r› kullan›ld›¤›na dikkat çekmektedir. Çocuk ve gençler için bilgisayar ve internet oyunlar› önerilme-yen kullan›m flekilleridir. Buna karfl›n, 1254 ergeni içe-ren bir çal›flmada, bunlar›n sâdece 80’inin son 6 ay için-de internette oyun oynamad›¤›, erkeklerin %67.8’inin k›zlar›n ise %29.2’sinin internette düzenli oyun oyna-ma al›flkanl›¤› oldu¤u bildirilmifltir (Olson ve ark. 2007). Yine uygun olmayan bir amaçla ve afl›r› süreler-de medya kullan›m›n›n besüreler-den ve ruh sa¤›l›¤› üzerine olumsuz etkileri pek çok çal›flma taraf›ndan vurgulan-maktad›r. Duygudurum bozukluklar›, y›k›c› davran›m bozukluklar›, kayg› bozukluklar›, uyku bozukluklar›, beslenme bozukluklar›, obezite ve epileptik nöbetler medya kullan›m› ile iliflkisi gösterilmifl klinik durum-lard›r (Chan ve Rabinowitz 2006, Nelson ve ark. 2006, Young ve Rodgers 1998, Chuang 2006). Tan›mlanan pek çok riske ra¤men, ebeveynler nâdiren çocuklar›n›n TV izleme, oyun oynama al›flkanl›klar›n›n ve bunlar›n içeri¤inin fark›ndad›rlar (Funk ve ark. 1999).
Bilgisayar ve internet kullan›m›n e¤itimin bâz› alanlar›nda fayda sa¤layaca¤› fikrini destekleyen ça-l›flmalar bulunmaktad›r (Kaveri ve ark. 2000). Buna karfl›n, ço¤u çal›flma bilgisayar ve internet kullan›m›-n›n ders baflar›s›nda düflme ve okul devams›zl›¤› ile iliflkisini gözler önüne sermektedir. Bu riskler de yine önerilenden daha s›k ve önerilen amaçlar›n d›fl›nda (oyun-internet gevezeli¤i gibi) kullanan kifliler için ge-çerlidir (Young 1999, Kubey ve ark. 2001, Chou ve Hi-sao 2000, Young 1998, Kraut ve ark. 1998, Scherer 1997, Morahan-Martin ve Schumacher 2000). Çocuklar›n odas›nda TV ve bilgisayar bulunmas›n›n ailenin dene-timini zorlaflt›rmas›, daha fazla uyku ve e¤itim soru-nuyla sonuçlanmas› gibi nedenlerle uygun olmad›¤› düflünülmektedir (Barkin ve ark. 2006, AAP 2001). Ebeveynlerin çocuklar› ile birlikte televizyon izlemesi ya da bilgisayar kullanmas›n›n, bu araçlar›n çocuk ge-lifliminde ifle yarar olmas› için en etkili yol oldu¤u bil-dirilmektedir. Bu uygulaman›n amaca ulaflmas› için izlenen veya ö¤renilen fleylerin çocukla tart›fl›lmas› gerekmektedir (Barkin ve ark. 2006). Medyan›n târif
edilen flekilde etkili kullan›m›n›n küçük çocuklar için (Linebarger ve Walker 2005, Gentile ve ark. 2004, Nat-hanson 1999) e¤itim ve sosyoekonomik düzeyi yüksek ebeveynler taraf›ndan daha s›k uyguland›¤› bildiril-mektedir (Walkenburg ve ark. 1999, Salomon 1977).
Bu çal›flmada medyan›n çocuk ve gençler olumsuz etkileri ile ilgili literatür bilgilerinin derlenmesi, bunlar aras›nda ön plâna ç›kan internet ba¤›ml›l›¤› [‹B] ve flid-det e¤ilimi ile ilgili bilgilerin tart›fl›lmas› amaçlanm›flt›r.
fi‹DDET E⁄‹L‹M‹
Medya Mâruziyetine Bağlı Şiddet Eğilimi
Çocuk ve gençler aras›nda fliddet e¤iliminin giderek artmas› son y›llarda ilgi çekmektedir. Bu durumdan de-¤iflen âile yap›s› ve yaflam tarzlar› sorumlu tutulmakla birlikte, en çok suçlanan etmen medya ve onun olum-suz etkileridir. Televizyon ve internette fliddet sahnele-ri her an kiflinin karfl›s›na ç›kabilir, ço¤u çocuk bu gö-rüntülere denetimsiz bir flekilde mâruz kal›r. Bu konu-da en etkili denetim ailelerin tutumlar› ve önlemleridir, ancak ço¤u aile bu konuda yeterince duyarl› de¤ildir. Kald› ki, duyarl›l›k bile mâruziyeti tamamen ortadan kald›rmaya yetmeyebilir. Cheng ve arkadafllar› (2004) ebeveynlerin %53’ünün fliddet içeren TV seyretmeyi s›-n›rland›rmas›na ra¤men ebeveynlerin %73 ünün “ço-cuklar›n›n en az haftada 1 kez TV’de fliddet içeren gö-rüntü seyretti¤ini” düflündüklerini bildirmifllerdir.
TV’de görülen fliddet sahneleri çocu¤un “fliddet” ile ilgili normal alg›lar›n› de¤ifltirebilir. Ayr›ca çocuklar geli-flimleri boyunca gördüklerini taklit etme, özdeflim yap-ma gibi yöntemlerle kimlik geliflimlerini tayap-mamlayap-maya çal›fl›rlar ki bunun sonuçlar› düflünmeye de¤erdir. Med-yan›n çocuklara özdeflim modeli olarak sundu¤u kahra-manlar incelendi¤inde hemen hepsinin abart›l› fliddet davran›fllar› sergiledi¤i görülür. Bu kahramanlar kötü adamlarla savaflmak ad›na bile olsa, sürekli insan öldü-rürler. Kahraman, kimi zaman toplumun güvenli¤inden sorumlu bir çal›fland›r, ancak bu ifli yaparken pek çok ka-nunsuz kurals›z ifl de yapar, halk›n yaflam›n› tehlikeye atacak flekilde davran›r, ç›kan arbededen de hiçbir za-man sorumlu de¤ildir. Daha da kötüsü, bu kahraza-manlar ço¤u zaman emniyet çal›flanlar›ndan kaçan, onlarla çat›-flan, her sahnede onlarca yeteneksiz[!] görevliyi öldüren, kendi kurallar›n› kendi koyan modellerdir. TV’deki flid-det sahnelerinde, abart›l› davran›fllar ve durumlar nor-mal yaflam›n parças› gibi sergilenir; dünya korkunç ve beklenmedik tehlikelerle dolu bir ortam olarak sunulur (Singer ve ark. 1984, Walma van der Molen 2004). Bu olumsuz uyaranlar›n etkilerine daha aç›k olan çocuk ve gençler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, günün sâdece birkaç sa-atinde bu tür görüntüleri izlediklerinde fliddeti model
New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 21 Ocak 2010 | Cilt 48 | Say› 1 New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 21
almalar›n›n yan› s›ra, toplumun kurallar›, çal›flanlar›, gü-venli¤i ve adaleti gibi pek çok temel konuda kafalar›n›n kar›flmas› kaç›n›lmazd›r (Slattery ve Hakenen 1994, Slat-tery ve ark. 2001, Walma van der Molen 2004). Hâttâ, filmlerdeki fliddet sahnelerini izledikten sonra travma sonras› stres bozuklu¤u gelifltiren olgular bildirilmekte-dir (Redlener ve Grant 2002, Duggal ve ark 2002, Walma van der Molen 2004). fiiddet içeren bilgisayar ve internet oyunlar›n›n da çocuk ve gençlerde sald›rgan davran›fl ve düflüncelerde art›fl ile sonuçland›¤›n› bildiren gözlemsel ve deneysel çal›flmalar bulunmaktad›r (Anderson ve Bushman 2001, Ballard ve Lineberger 1999, Fling ve ark. 1992, Griffiths 1999). TV’de fliddet sahnelerinin seyredil-mesi bile sak›ncal› iken, fliddet içeren oyunlar çok daha tehlikeli gibi görünmektedir. Çocuklar ve gençler TV’yi sâdece seyrederler; bilgisayar ve internet oyunlar›nda ise olay›n içindedirler. Bir kahraman›n yerine geçer, onu yö-netir, ne yapaca¤›na, nereye gidece¤ine, hangi silâh› kul-lanaca¤›na, kime atefl edece¤ine, kendini korumak için nereye gizlenece¤ine karar verirler. Yâni ekranda ni baflka bir flekilde görür ve yönetirler, ekrandaki kendi-sinin elinde ço¤u zaman bir silâh vard›r.
Televizyon ve Şiddet Eğilimi
Deneysel çal›flmalar›n bulgular› da fliddet içeren medya mâruziyetinin çocuklarda artm›fl sald›rgan davran›fllara neden oldu¤u fikrini desteklemektedir (Carnagey ve anderson 2005, Robinson 1999, Robin-son ve ark. 2001). Gözlemsel çal›flmalar da fliddet içe-ren TV programlar›n›n çocuklarda artm›fl sald›rgan davran›fllarla iliflkisi ortaya konmufltur (Bushman ve Anderson 2001, Paik ve Comstock 1994). TV mâruzi-yetine ba¤l› fliddet e¤iliminin incelendi¤i bir meta-analiz çal›flmas›nda, çocuk ve gençlerdeki etkilenme-nin çal›flmalar aras›nda tutarl›l›¤› vurgulanm›fl ve su-ça yönelmede 13 kat art›fla neden oldu¤u bildirilmifltir (Paik ve Comstrock 1994). fiiddet içeren film izleyen ergenlerin ayn› gün içinde daha fazla kavgaya kar›flt›-¤› bildirilmifltir (Leyens ve ark. 1975). Bilgisayarda fliddet içeren oyun oynayan ergenlerin, fliddet içerme-yen oyun oynayanlara k›yasla oyunu takip eden saat-lerde 2.5 kat daha kat› ve cezaland›r›c› davrand›¤› bil-dirilmifltir (Barholow ve Anderson 2002).
Takip çal›flmalar›n›n sonuçlar› da di¤er çal›flmalar› destekler niteliktedir. Çocukluk döneminde fliddet içe-ren medya mâruziyetinin ergenlik döneminde artm›fl sald›rgan davran›fllarla iliflkisi belirlenmifltir (Hues-mann ve Kirwil 2007, Anderson ve ark. 2003, Eron ve ar 1972, Heusmann ve ark. 2003, Slater ve ark 2003). Uzun dönem etkiler küçük çocuklarda belirgin olmakla bir-likte, her yafl için söz konusudur (Bushman ve
Hues-mann 2006, Eron ve ark. 1972, HuesHues-mann ve ark. 2003). Dahas›, yüksek zekâ düzeyine sâhip olman›n çocuklar› bu etkiden korumad›¤› belirlenmifltir ve bu etki yaflam boyu artm›fl sald›rgan davran›fllar olarak sürüyor gibi görünmektedir (Anderson ve ark. 2003, Huesmann 2007). Okul ça¤› çocuklar›n›n medya mâruziyeti daha s›k çal›fl›lm›fl olmakla birlikte, okul öncesi medya kulla-n›m›n›n ilerleyen yafllarda etkisi daha az araflt›r›lm›flt›r. Befl yafl öncesi televizyon kullan›m›n›n okul ça¤›nda artm›fl sald›rgan davran›fllarla iliflkili oldu¤u bildiril-mektedir (Christakis ve Zimmermand 2007, Johnson ve ark. 2002, Zimmerman ve ark. 2005). Christakis ve Zim-mermand (2007) 2-4 yafllar›nda fliddet içeren program seyretmenin 7-9 yafllar›nda artm›fl antisosyal davran›fl-larla iliflkili oldu¤unu bildirmifllerdir. fiiddet içeren medyaya mâruziyetin çocuklar›n yürütücü ifllevlerinde bozulmaya yol açt›¤› bu etkinin özellikle y›k›c› davra-n›m bozuklu¤u olan çocuklarda daha belirgin oldu¤u bildirilmektedir (Kronenberg ve ark 2005). Zâten fliddet e¤ilimi yüksek çocuklar›n daha fazla fliddet içeren film izleyebilece¤i veya oyun oynayabilece¤i, bu nedenle er-ken yafltaki mâruziyetin kal›c› etkisi için aç›k yorum yapman›n güç oldu¤unu düflünenler de vard›r (Slater ve ark. 2003, Huesmann 2007). Buna karfl›n, sald›rgan-l›k e¤ilimi olmayan çocuklarda da medya mâruziyeti-nin fliddet e¤ilimini art›rd›¤› fikrini destekleyen çal›fl-malar bulunmaktad›r (Anderson ve ark. 2003, Eron ve ark. 1972, Huesmann ve ark. 2003). Bu konuda genel kan› her iki görüflünde do¤ru yanlar›n›n oldu¤u fleklin-dedir. fiiddete meyilli ve empati yetene¤i s›n›rl› çocuk-lar›n fliddet içeren medya ürünlerini daha fazla tercih eder; bunlara mâruziyet sald›rgan davran›fl ve düflün-celeri art›r›r ve empati becerisini s›n›rlar. Özetle iki du-rum birbirini do¤urur ve döngü hâlinde takip edebilir (Lemmens 2006, Dill ve Dill 1998).
Bilgisayar-İnternet Oyunları ve Şiddet Eğilimi
Çocuk ve gençlerin fliddet içeren oyun oynama s›k-l›¤› tahminlerin üstündedir ve bu özellikle erkek çocuk ve ergenler ars›nda daha s›kt›r. 3975 Türk ergeni içeren bir çal›flmada, kat›l›mc›lar›n %35.5’inin düzenli olarak fliddet içeren oyun oynad›¤› belirlenmifltir (Tahiro¤lu ve ark. 2008). Olson ve arkadafllar›n›n (2007) yapt›¤› çal›flmada 12-14 yafl aras› çocuklar›n sâdece %1.4’ünün daha önce hiç bilgisayar oyunu oynamad›¤›n› buna karfl›n %48’inin en az bir fliddet içeren oyun oynad›¤›-n› bildirmifllerdir. Erken ergenlik döneminde duygu-durum dalgalanmalar›, depresyon e¤ilimi, düflünce çarp›tmalar›, öfke ve düflmanca düflünceler fizyolojik olarak artm›flt›r ve bunlar›n geç ergenli¤e do¤ru azal-mas› beklenir. Bu e¤ilimlerden dolay›, erken ergenlik
dönemindeki bireylerin fliddet içeren oyunlardan daha fazla etkilenebilece¤i, bu etkinin kal›c› olabilece¤i dü-flünülür (Krish 2003). Bu tür oyunlar›n oynanmaya bafllama yafl› etki gücü ile ilgili gibi görünmektedir. Er-genlik döneminde de¤iflen hormonlar›n ve beyin yap›-s›n›n bahsedilen duygusal ve davran›flsal de¤ifliklikler-le do¤rudan ilgili oldu¤u bilinmektedir (Spear 2000). Oluflacak etkinin büyüklü¤ünde oyuna ayr›lan süre de önemli bir etmendir; fliddet içeren oyuna ayr›lan süre artt›kça sald›rganl›k puanlar›nda anlaml› art›fl oldu¤u gösterilmifltir (Escobar-Chaves ve ark. 2002). Bilgisayar oyunlar›na ba¤l› artan sald›rgan davran›fllar ve bunla-r›n ciddiyetinin oynanan oyunun çevirim içi veya çevi-rim d›fl› olmas›ndan ba¤›ms›z oldu¤u bildirilmifltir (Ybarra ve ark. 2008). Carnagey ve Anderson (2005) yapt›klar› bir deneysel çal›flmada ödüllendirme veya cezaland›rma ile kurgulanm›fl fliddet içeren oyunlar›n etkilerini karfl›laflt›rm›fllard›r. Bu çal›flmada, ödüllendi-rici oyunlar artm›fl düflmanca duygular, sald›rganl›k düflünceleri ve sald›rgan davran›fllarla, cezaland›r›c› oyunlar ise sadece artm›fl düflmanca duygularla iliflkili bulunmufltur. yazarlar ödüllendirme duygusunun bu oyunlarda olumsuz etkiyi art›rd›¤›n› ve duygu-düflün-celeri davran›fla dönüfltürmek için motivasyon sa¤la-d›¤›n› tart›flm›fllard›r.
Video oyunlar›n›n fliddet e¤ilimine etkisi ile ilgili bir meta-analiz çal›flmas›nda ise, bu oyunlar›n sald›r-gan davran›fllarda 15-30 kat art›flla sonuçland›¤› bildi-rilmifltir (Anderson ve Bushman 2001). TV’de fliddet içeren film seyrettikten veya bilgisayarda bu tür bir oyun oynad›ktan hemen sonra, çocuklar›n birbirleri ile oynad›klar› oyunlarda di¤er çocuklara göre daha sald›rgan davrand›¤› müflahede edilmifltir. Dahas›, bu etkinin okul öncesi dönemden üniversiteye kadar her yafl grubu için geçerli oldu¤u vurgulanm›flt›r (Irwin ve Gross 1995, Bandura ve ark. 1963, Josephson 1987, Anderson 1997, Anderson ve ark. 2003). Eriflkinleri içeren bir deneysel çal›flmada ise, bilgisayar oyunlar›-n›n sald›rganca davran›fllarda kal›c› art›fl yapmad›¤› belirlenmekle birlikte, bu çal›flman›n örneklem ve ista-tistiksel s›n›rl›l›klar›ndan dolay› kesin bilgi sa¤lama-yaca¤› tart›fl›lm›flt›r (Williams ve Skoric 2005).
Şiddet Eğilimi ve Kuramsal Teoriler
fiiddet içeren oyunlarla sald›rgan davran›fllar ara-s›ndaki iliflkiyi aç›klamak için kullan›lan geleneksel teorik aç›klamalar vard›r. Bandura’n›n (1986) sosyal ö¤renme teorisine göre kiflinin fliddet sahnelerine mâ-ruziyeti davran›fl taklitlerine neden olur, sald›rganl›k-la ilgili al›flkanl›ksald›rganl›k-lar artar, iç uyaransald›rganl›k-lar artar, bu iç uya-ranlar öfke olarak yorumlanabilir ve durum yaflam
boyu sald›rgan davran›fllar›n art›fl› ile sonuçlan›r. Ber-kowitz’in (1984) biliflsel modeline göre bu uyaranlar sald›rganl›kla ilgili düflünce, duygu, inan›fl ve an›lar› harekete geçirebilirler. Dodge ve Frame (1982) sald›r-gan çocuklar›n düflmanca düflünme e¤ilimlerinin ol-du¤unu, bu çocuklarda sald›rgan görüntüleri seyret-menin düflmanca düflüncelerde çarp›tma ile sonuçlan-d›¤›n› ve bu durumun sald›rgan davran›fllarda art›fla neden oldu¤unu ileri sürmüfltür.
fiiddete mâruziyetin uzun ve k›sa dönem etkileri olabilir. Bu tür oyunlar k›sa dönemde sald›rganl›k dü-flüncelerinde, hislerinde ve uyaranlar›nda art›fla ne-den olabilirler (Krish 2003). K›sa dönem etkilerin üç düzenekle ortaya ç›kt›¤› düflünülür. Birincisi fliddet içeren d›fl uyaran›n ilgili beyin alan›n› uyarmas› ve nö-ral a¤larla davran›flsal, duygusal ve biliflsel ifllevler-den sorumlu di¤er beyin alanlar›n›n uyar›lmas›d›r (Berkowitz ve LePage 1967). ‹kinci olarak fliddet içe-ren görüntü ile hücre düzeyinde harekete geçmifl bir beynin varl›¤›nda, görüntülere mâruziyetin devam et-ti¤i dakikalar›nda davran›flsal ve duygusal tetiklen-meler ortaya ç›kar (Bryant ve Zillmann 1979, Geen ve O’Neal 1969, Huesmann 2007). K›sa dönem etkinin üçüncü süreci ise taklit etmedir. Bu süreçte “ayna nö-ronlar” denen ve sosyal davran›fllar›n çocukluk ve gençlik y›llar›nda taklit ederek ö¤renilmesi ifllevine sâhip olan sinir hücrelerinin rolü ön plâna ç›kmakta-d›r (Heusmann ve Kirwil 2007, Meltzoff ve Moore 2000, Rizzolati ve ark. 1996, Heusmann 2007). K›sa dö-nem oluflan etkinin tipik örnekleri günlük yaflamda s›kt›r; pek çok çocuk fliddet içeren bir çizgi film izle-dikten hemen sonra izledi¤i kahraman›n davran›fllar›-n› yapmaya bafllar ve bu etki dakikalarca sürebilir.
Uzun dönemde ise fliddete duyars›zlaflman›n yani s›ra, sald›rganl›¤a iliflkin inançlar, tutumlar, flemalar ve senaryolar›n üretilmesi söz konusudur. Tüm bunlar ki-flilik geliflimi sürecinde sald›rganl›k e¤ilimi ile sonuçla-n›r (Krish 2003). Biliflsel süreçte gözlemsel ö¤renme, duygusal süreçte ise duyars›zlaflma uzun dönem etki-lenmenin nedenleri olarak görülmektedir (Heusmann 2007). Geliflimsel süreçte gözlemsel ö¤renmenin önem-li ifllevleri vard›r. Bu ifllev sosyal geönem-liflim buyunca etki-leflime girilen bireylerin davran›flsal ve duygusal tepki-lerinin gözlemlenmesi, bunlar›n eski bilgi ve flemalar ile yorumlanmas› ve toplumun önerdi¤i ve kabûl etti-¤i s›n›rlara göre de¤erlendirilip davran›fl modeli olarak benimsenmesi fleklinde özetlenebilir (Rizzolati ve ark. 1996, Heusmann 1998). Bu önemli süreçler özetle kifli-nin olaylar ve durumlar ile ilgili “normâl alg›lar›n›” oluflturur. Çocuk ve gençlik döneminde medya arac›l›-¤› ile afl›r› fliddet mâruziyeti, geliflimsel olarak fliddetin
alg›lanmas› ve yönetilmesi ile ilgili “normâl alg›lar›” zedeleyerek uzun dönem etkilere yol aça bilir (Heus-mann ve Guerra 1997, Hogan 2005, Porter ve Starcevic 2007). Uzun süre mâruziyet beyin hücrelerinin duygu-sal tepki düzeneklerinde “al›flkanl›k” olarak ta adlan-d›r›lan bir etki yapar ki, bu da duyars›zlaflma ile kast edilen fleydir. ‹lk fliddet içeren görüntü izlendi¤inde, duygusal uyar›lmaya ba¤l› olarak, artm›fl kalp at›m› ve soluk al›p verme gibi fiziksel belirtiler gözlenirken, de-vam eden süreçlerde daha korkutucu bir görüntü kar-fl›s›nda bile fiziksel bir tepki gözlenmez (Heusman 2007, Heusmann ve Kirwil 2007). Bu süreçler tüm med-ya araçlar›n›n afl›r› kullan›m› ile iliflkilidir, ancak fliddet içeren bilgisayar oyunlar›nda di¤erlerinden farkl› ola-rak aktif ö¤renme süreçleri devreye girer. Bu görüfl bil-gisayar oyunlar›na ba¤l› fliddet e¤iliminin neden di¤er medya araçlar›ndan daha ciddi ve s›k oldu¤unu aç›k-lamaktad›r (Heusman 2007).
Genel sald›rganl›k modeli [GAM: General Agressi-on Model] sald›rganl›k e¤ilimin aç›klamaya çal›flan önceki görüfllerin birlikte yorumlanmas› ile ortaya ç›k-m›flt›r. GAM’a göre kiflisel de¤iflkenler [düflmanca dü-flünceler, fliddet karfl›s›nda tutum] ve durumsal de¤ifl-kenler [gerçek yaflam ve medyadaki mâruziyetler] et-kileflerek bireyin içsel durumunu ortaya ç›kar›r. ‹çsel durumda bilifllerin [sald›rganl›k düflünceleri ve senar-yolar], duygulan›mlar›n [düflmanca hisler] ve uyaran-lar›n [kalb at›m›, kan bas›nc›] hepsi birbirini etkiler. Örne¤in düflmanca bir düflünce düflmanca bir hissi te-tikler ve oda kâlb at›m›n› art›r›r (Krish 2003, Anderson ve Bushman 2002, Bushman ve Anderson 2001). Top-lum taramalar›nda fliddet içeren medya ve oyun mâ-ruziyetinin düflmanca duygu ve düflünceleri art›rd›¤› belirlenmifltir (Kuntsche 2004). GAM fliddet içeren oyunlar› flöyle özetler. Bu tür oyunlara ayr›lan zaman artt›kça sald›rganl›k duygular›, düflünceleri ve düfl-manca inan›fllar artar; bu arada sald›rgan davran›fllara inanç ve buna yüklenen olumlu anlamlar pekiflir; uzun dönemde sald›rgan davran›fllar artar.
Şiddet Eğiliminin Organik Temelleri
Sald›rganl›k ve fliddet davran›fllar› için kilit role sâ-hip beyin alanlar› orbital ve dorsolateral prefontal kor-teks, amigdala ve ön sigulat korkor-teks, frontal ve prefon-tal kortekstir (Davidson ve ark. 2000). Dürtüsel ve sal-d›rganca davran›fllar›n azalm›fl prefrontal korteks ve artm›fl amigdala aktivitesi ile iliflkisi gösterilmifltir (Da-vidson ve ark. 2000, Raine ve ark. 1997,1998). Frontal lob çevresel uyaranlara verilen ilkel davran›flsal cevap-lardan sorumlu beyin alan›d›r. Empati, vicdan, öfke denetimi, ahlâk gibi pek çok olgu frontal lob ile
yak›n-dan iliflkilidir. Herhangi bir nedenle frontal lob zede-lendi¤inde önemli mizaç ve davran›fl de¤ifliklikleri gö-rülebilir (Brower ve Price 2001). Bu bölge ile ilgili lez-yonlar›n sald›rgan davran›fllarda art›fl ile sonuçland›¤›-n› bildiren çal›flmalar vard›r. Graffman ve arkadafllar› (1996) kafa travmas› olan olgularla yapt›klar› çal›flma-da; frontal lobu hasar alan kiflilerde sald›rganca davra-n›fllarda anlaml› art›fl olurken, di¤er beyin bölgesi ha-sarlar›n›n sald›rganl›kla iliflkisinin olmad›¤›n› bildir-mifllerdir. Baflka bir çal›flmada travmaya ba¤l› beyin hasar› olan olgular karfl›laflt›r›lm›fl, frontal lob hasar› olanlarda sald›rganl›k %33.7 s›kl›kta, baflka beyin alan-lar›nda hasarlar› olanlarda ise %11 oran›nda belirlen-mifltir (Tateno ve ark. 2003). Sald›rganl›k e¤ilimleri olan ve olmayan kiflilerinin karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›fl-mada, sald›rgan kiflilerin prefrontal kortekslerinde ak-tivite azalmas›, anteromedial frontal lobda akiak-tivite ar-t›fl› ve sol bazal gangliyon ve/veya limbik sistemde ak-tivite azalmas› oldu¤u bildirilmifltir (Amen ve ark. 1996). Ayr›ca, fliddet içeren medyaya mâruziyetin dor-solateral prefrontal kortekste aktivite azalmas›na yol açt›¤› bildirilmifltir (Wang ve ark. 2002). Amigdala, ödül-ceza uyaranlar›n› ö¤renme, tehdit-korku uyaran-lar›na tepki ve baflka pek çok duygusal tepkinin dü-zenlendi¤i beyin alan›d›r (Breiter ve ark. 1996, Morris ve ark. 1997, 1999). Prefrontal korteks aktivasyonu amigdalada inhibisyona yol açar ve bunun tersi de do¤rudur (Davidson ve ark. 2000). Sanal fliddet sahne-lerinin izlendi¤i s›rada singulat korteks ve amigdalada sinyal de¤ifliklikleri bildirilmifltir (Mathiak ve Weber 2006). fiiddet sahnelerinin seyredildi¤i s›rada frontal korteks aktivitesinde azalma oldu¤u ve bunun zâten sald›rganca davran›fl gösteren ergenlerde daha belirgin oldu¤u belirlenmifltir (Mathews ve ark. 2005). Orbitof-rontal korteks ve amigdaladan ventral tegmental alana uzanan dopaminerjik nöron a¤lar› ödüllendirme ile il-gili iflleve sâhiptir ve bu sistemde video oyunlar› s›ra-s›nda ifllev farkl›l›klar› oldu¤u gözlenmifltir (Koepp ve ark. 1998). Video oyunu oynand›¤› s›rada dorsolateral prefrontal kortekste oksijene hemoglobin oran›n›n azald›¤› (Matsuda ve Hiraki 2006), preforntal korteks-te hemoglobin yo¤unlu¤unun düfltü¤ü (Nagamitsu ve ark. 2006) ve striatal dopamin sal›verilmesinin artt›¤› belirlenmifltir (Koepp ve ark. 1998). Oyun s›ras›ndaki bu biyolojik de¤iflimin artm›fl konsantrasyon ve oyun performans›na neden oldu¤u düflünülmektedir (Ko ve ark. 2008, Shaw ve ark. 2005). Bunun sa¤lad›¤› “baflar›-l› olmak” gibi olumlu hisler, günlük yaflamdaki hayal k›r›kl›klar›n›n telâfisini sa¤layarak ba¤›ml›l›k davran›-fl›n›n pekiflmesinde ve sürdürülmesinde rol oynayabi-lir (Ko ve ark. 2008, Rubai ve ark. 2005). Özetle, fliddet
içeren medya mâruziyeti, merkezî sinir sisteminde davran›fl denetimi, sald›rganl›k duygu düflünce ve davran›fllar› ile ilgili ifllevi olan pek çok alan› farkl› fle-killerde uyararak fliddet e¤ilimine neden olabilir.
‹NTERNET BA⁄IMLILI⁄I
Yaz›nda, internetin olumsuz ve afl›r› kullan›m›n› ta-n›mlamak için “internet ba¤›ml›l›¤›” [‹B] ya da “prob-lemli internet kullan›m›” [P‹K] gibi adland›rmalar kul-lan›lmaktad›r (Caplan 2002, Shapira ve ark. 2003). Bu olumsuz kullan›m›n bir bozukluk olarak kabûl edilme e¤iliminin yan› s›ra, henüz tan› ölçütleri üzerine tart›fl-malar devam etmektedir (Davis 2001, Davis ve ark. 2002, Morahan-Martin ve Schumacher 2000). Bir psiki-yatri olan Ivan Goldberg 1995 y›l›nda ‹B terimini ayr› bir psikiyatrik bozukluk tan›s› olarak ilk kez kullan-m›flt›r (Goldberg 1995). Takip eden y›llarda, tan› ölçüt-lerinin gelifltirilmesi için patolojik kumar tan› ölçütleri esas al›nm›fl, “tolerans, geri çekilme ve ifllev kayb›” gi-bi ba¤›ml›l›k ölçütlerinin ‹B’ye özgü gi-biçimde nas›l öl-çülece¤ini araflt›ran çal›flmalar gelmifltir (Young 1998, Young 1999). Patolojik kumar ve al›flverifl gibi di¤er ba-¤›ml›l›k davran›fllar›na olan bezerli¤inden dolay›, ‹B ve P‹K bir tür obsesif-kompulsif davran›fl bozuklu¤u olarak tan›mlam›flt›r (Walker 1989, Griffiths 1996). ‹B olan ergenlerle madde kötüye kullan›m› olan ergenle-rin karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›flmada her iki durumun ben-zer ve ciddi duygusal ve davran›flsal sorunlarla iliflkili oldu¤u belirlenmifl, internet ba¤›ml›l›¤›n›n di¤er ba-¤›ml›l›k davran›fllar› gibi sorunlu davran›fllar›n düzen-lenmesi ve denetdüzen-lenmesi ile ilgili bir nedene dayanabi-lece¤i ileri sürülmüfltür (Yen ve ark. 2008).
Günümüzde internet ba¤›ml›l›¤›n›n tan› ölçütleri-nin tan›mlanmas› için çal›flmalar yo¤unlaflm›flt›r ve bu tan›n›n DSM-V’te kompulsif-impulsif spektrum bo-zukluklar› bafll›¤› alt›nda yer alaca¤› görüflü hâkimdir (Block 2008). ‹B tan›s›n›n DSM-V’te çevirim içi ve çevi-rim d›fl› bilgisayar kullan›m›n› içermesi gerekti¤i, ay-r›ca internette kumar oynama, pornografik siteler ya da e-posta zincirleri gibi kullan›mlar için afl›r› vakit harcamay› da kapsayacak flekilde olmas› gerekti¤i dü-flünülmektedir (Block 2008, Block 2007, Dell’Osso ve ark. 2006, Hollender ve Stein 2006). Bir kullan›m flekil-lerinin ba¤›ml›l›k olarak tan›mlanabilmesi için 4 temel özelli¤e sâhip olmas› gerekti¤i vurgulan›r. Birincisi bi-reysel ihtiyaçlar›n ihmâlini ya da zaman› kullanmaya duyarl›l›¤›n azalmas›n› içerecek flekilde afl›r› kullan›-m›n olmas›; ikincisi bilgisayara ulafl›lamad›¤›nda orta-ya ç›kan öfke, gerginlik ve/veorta-ya depresif duygulan›-m› içeren geri çekilme bulgular›n›n olmas›; üçüncüsü daha iyi bilgisayar yaz›l›m› ve donan›m›na ihtiyaç
duymak ve/veya bilgisayar için harcanan zaman› gi-derek art›rma ihtiyac›n› içeren tolerans bulgular›n›n varl›¤› ve son olarak, bilgisayar kullan›m› ile ilgili tar-t›flma, yalan söyleme, genel baflar› kayb›, sosyal geri çekilme ve yorgunluk gibi olumsuz etkilerin gözlen-mesidir (Block 2008, Block 2007, Beard ve Wolf 2001).
Cinsiyet
Erkek ergenlerin k›zlara göre internet için iki kat daha fazla zaman harcad›¤›, (Mythily ve ark. 2008), P‹K oranlar›n›n erkek ergenlerde 3 kat fazla oldu¤u (Niemz ve ark. 2005) ve ‹B’nin erkek ergenlerde 7 kat fazla oldu¤u (Anderson 2001) bildirilmifltir. Normâl kontrol grubuna k›yasla majör depresyon ve ‹B efl ta-n›s› erkeklerde daha s›k iken k›zlarda anlaml› fark be-lirlenememifltir (Ko ve ark. 2008).
İnterneti Kullanmaya Başlama Yaşı ve Kullanım Süresinin Bağımlılık ile İlişkisi
Biliflsel, duygusal ve sosyal geliflim süreçleri henüz tamamlanmad›¤›ndan, çocuk ve gençler medyan›n ve internetin olumsuz etkileri için daha fazla risk tafl›rlar ve risk afl›r› kullan›m durumunda daha da artar (Tsai ve Lin 2001, Yang ve Tung 2007). Morahan-Martin ve Schumac-her (2000) problemli kullan›c›lar›n haftada 8.48 saatten fazla internet kulland›¤›n› bildirirken, Chou ve Hsiao (2000) bu süreyi 20-25 saat olarak bildirmifllerdir. 4-12 yafllar›nda çocu¤u olan 3975 Türk ebeveyn ile yap›lan bir çal›flmada çocuklar›n %11.2’sinin günde 4 saatten fazla TV seyretti¤i ve %1.2’sinin ise günde 4 saatten faz-la bilgisayar kulfaz-land›¤›, dahas›, TV ve bilgisayar kulfaz-lan›- kullan›-m›n artmas›n›n davran›fl sorunlar›nda anlaml› art›fl ile sonuçland›¤› bildirilmifltir (Tahiro¤lu ve ark. 2007). Yang (2001) 12-18 yafl aras› gençler aras›nda afl›r› internet kul-lan›m› oran›n› %6.1 olarak, Chele ve arkadafllar› (2005) ise bu oran› %16.2 olarak bildirmifllerdir. Günde 5 saat-ten fazla zaman harcaman›n afl›r› kullan›m›n olarak de-¤erlendirildi¤i bir çal›flmada, Singapurlu ergenler ara-s›nda afl›r› kullan›m›n %17.1 oldu¤u belirlenmifltir (Mythily ve ark. 2008). Türkiye’de yap›lan bir çal›flmada, 12-18 yafllar›nda çocuk ve ergenler aras›nda haftada 12 saatin üzerinde internet kullan›m› oran›n› %7.6 olarak belirlenmifltir (Tahiro¤lu ve ark. 2008).
Erken yafllarda bafllayan internet ve bilgisayar oyunlar› P‹K ve ‹B için daha fazla risk oluflturur (Grif-fiths ve Hunt 1998). Toplumlarda çocuklar›n internet kullanmaya bafllama yafl›n›n giderek daha küçük yafl-lara kayd›¤› bildirilmekte ve her geçen gün toplum bi-limcilerin konuya yönelik kayg›lar› artmaktad›r (Mythily ve ark. 2008, National center for educational statistics 2007). Amerikan Pediatri Akademisi (2001)
12 yafla kadar çocuklar›n tüm medya araçlar›n› kulla-n›m›n 2 saatle s›n›rland›r›lmas› gerekti¤ini, özellikle fliddet içeren bilgisayar oyunlar›n›n bu yafla kadar hiç kullan›lmamas› gerekti¤i konusunda uyarmaktad›r.
İnternet Kullanım Amaçları ve İnternet Bağımlılığı
Çocuk ve gençlerin geliflimsel ve ruhsal etkilenme-lerinde, bilgisayar ve interneti ne amaçla kulland›kla-r› da önemlidir. Gençlerin interneti en s›k oyun oyna-mak ikinci s›kl›kta ise internet gevezeli¤i yapoyna-mak için kulland›klar› bildirilmektedir (Yang 2001, Tahiro¤lu ve ark. 2008). ‹nternet ba¤›ml›l›¤› olan gençlerin özel-likle çevirim içi oyun, internet gevezeli¤i sitelerini, ba-¤›ml› olmayanlar›n ise araflt›rma ve bilgi sitelerini kul-land›klar› bildirilmifltir (Leung 2004, Bayraktar ve Gün 2007, Özcan ve ark. 2004, Chou ve Hsiao 2000, Morahan-Martin ve Schumacher 2000, Hills ve Argyle 2003). Yani oyun oynama ve internet gevezeli¤inin in-ternetin olumsuz etkileri için riski art›rd›¤› söylenebi-lir. Bu nedenle çocuk ve gençleri “bilgisayar ve inter-netten de¤il, özellikle oyun ve internet gevezeli¤inden uzak tutmak” önem kazan›yor gibi görünmektedir.
‹nternet gevezeli¤inin ba¤›ml›l›k riski yan›nda içer-di¤i farkl› riskler de vard›r. ‹nternet yolu ile edinilen sa-nal arkadafll›klar sosyal ve duygusal geliflimini tamam-lamam›fl çocuk ve ergenler için pek çok geliflimsel soru-na neden olabilir. Bu tür bir iletiflim kifliye kimli¤ini saklayabilme, oldu¤undan farkl› ve sahte davranma imkân› sa¤lar, ayr›ca kifli söylediklerinden ve yapt›kla-r›ndan sorumlu de¤ildir, kimseye hesap verilmesi ge-rekmez. Bu durumda baflar›lar kendisine, ancak baflar›-s›zl›klar kullan›lan takma ada aittir (Campbell ve ark. 2006, Mitchell 2000). Böyle bir sanal gerçeklik duygusu sosyal normlar ve gerçeklik duygusu gibi temel kav-ramlar›n geliflimini bozabilir (Whang ve ark. 2003). Bu etkilenmenin özellikle benlik alg›s› düflük, sosyal kay-g›s› olan çocuk ve gençler için daha a¤›r olmas› bekle-nir. Örne¤in sosyal kayg›l› bir genç kendisini sosyal or-tamlarda kayg›land›ran hiçbir durumla yüzleflmeksizin sanal bir arkadafll›¤› yürüte bilir. Bu cümle ilk anda ifle yarar bir durummufl gibi alg›lana bilir (Liu ve Larose 2008). Oysa günlük hayatta ki iletiflimlere ihtiyac› azal-tarak altta yatan ruhsal sorunu pekifltirece¤i, durumu çözme ile ilgili motivasyonu azaltaca¤› da bir gerçektir (Kavari ve ark. 2000, Ozcan 2004, Yeh ve ark. 2008, Mythil ve ark. 2008, Lo ve ark. 2005, Shepherd ve Edel-mann 2005). Ergenlerin bir gruba ait olma ihtiyaçlar›n›n sanal ortamlarda gidermelerinin de ba¤›ml›l›k için önemli bir risk etmeni oldu¤u düflünülmektedir (Mythil ve ark. 2008, LaRose ve ark. 2001).
İnternet Bağımlılığının Sıklığı
‹B oranlar› ile ilgili çal›flmalar›n ço¤unlu¤u eriflkin ve ergen örneklemleri içermektedir; çocuklarda inter-net ba¤›ml›l›¤› s›kl›¤› ile ilgili kapsaml› bir çal›flma bu-lunmamaktad›r. Kuzey K›br›s’ta ergenler aras›nda ‹B oran› %1.1 olarak bildirilmifltir (Bayraktar ve Gün 2007). Amerika’da internet ba¤›ml›l›¤›n›n genel top-lumdaki s›kl›¤› % 0.3-0.7 olarak tahmin edilmektedir (Shaw ve Black 2008). Bilgisayar kullanan üniversite ö¤rencilerinin %8-13’ünün ba¤›ml› kullan›c› oldu¤u bildirilmifltir (Ko ve ark. 2008). Cep telefonun afl›r› kullan›m›n da ba¤›ml›l›k riski oluflturdu¤u ancak bu-nun internet kadar belirgin olmad›¤› bildirilmektedir (Sanchez-Carbonell ve ark. 2008).
İnternet Bağımlılığı ve Diğer Ruhsal Bozukluklar
‹nternet ba¤›ml›lar› aras›nda ruhsal bozukluklar›n genel toplumdan oldukça fazla oldu¤u, en s›k bozukluk-lar›n ise duygudurum bozukluklar›, kayg› bozukluklar›, dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u (DEHB) ve dür-tü denetim bozukluklar› oldu¤u bildirilmektedir (Shaw ve Black 2008, Kim ve ark. 2006, Ha ve ark. 2006). Kratze ve Hegerl (2008) P‹K’li olan 30 eriflkinin 27’sinde ruhsal bir bozukluk oldu¤unu, kayg› bozukluklar›n›n %50 ora-n›nda en s›k görülen bozukluk oldu¤unu, öte yandan problemli olmayan 31 kullan›c›lar›n sadece 7’sinde bir ruhsal bozukluk oldu¤unu bildirmifllerdir. ‹B’li üniversi-te ö¤rencilerinde majör depresyon, distimi, sosyal fobi ve DEHB’nin en s›k ruhsal bozukluklar oldu¤u belirlenmifl-tir (Young ve Rogers 1998, Ha ve ark. 2006, Kim ve ark. 2006, Yoo ve ark. 2004). Benzer olarak, ‹B’li üniversite ö¤-rencileri aras›nda efl tan› da¤›l›m› %7.9 majör depresyon, %6.9 distimi, %11.1 di¤er depresif bozukluklar, %9.3 sos-yal kayg› bozuklu¤u, %18.1 DEHB olarak bildirilmifltir (Ko ve ark. 2008). Çoklu analizle incelendi¤inde DEHB ve daha sonra depresyon ba¤›ml›l›k için öngörü gücü-nün en yüksek oldu¤u tan›lar olarak ileri sürülmüfltür (Ko ve ark. 2008). Bunun yan› s›ra bir ruhsal bozuklu¤a sahip olman›n ‹B’ye yatk›nl›k m› yaratt›¤›, yoksa ‹B’nin ruhsal hastal›klar›n ortaya ç›kmas›n› kolaylaflt›ran bir durum mu oldu¤u henüz tam ayd›nlanmam›flt›r. Pek çok yazar, olguya göre her ikisinin de do¤ru olabilece¤i ve bu iki durumun birbirinin tetikleyicisi olarak göründü¤ü fikrine sahiptir (Shaffer ve ark. 2000, Ko ve ark. 2008).
DEHB’li kiflilerin do¤as› gere¤i sahip olduklar› dürtü kontrol sorunlar›, internet kullan›m›n› denetle-me ve sonland›rmada güçlükleri de beraberinde geti-re bilir; bu da artm›fl ba¤›ml›l›k riskine neden olabilir (Ko ve ark. 2008, Rubai ve ark. 2005). ‹B ve DEHB efl tan›s› alan ergenlerin, sâdece DEHB’li olanlara göre
daha ciddi DEHB belirtilerine ve düflmanca düflünce-lere sahip olduklar› bildirilmifltir (Yen ve ark. 2007, Ha ve ark. 2006). DEHB’nin di¤er ba¤›ml›l›k bozuklukla-r›na oldu¤u gibi internet ba¤›ml›l›¤›na da yatk›nl›k yaratt›¤› düflünülmektedir. Ayr›ca DEHB’lilerin inter-net ba¤›ml›l›¤› puanlar›n›n DEHB’li olmayanlardan anlaml› flekilde yüksek oldu¤u ve DEHB belirti flidde-ti ile internet ba¤›ml›l›¤› puanlar› aras›nda iliflki oldu-¤u belirlenmifltir (Yoo ve ark. 2004).
Tedavi
Henüz tan› ölçütleri ve klinik özelliklerinin tan›m-lanmas› ile ilgili çal›flmalar tamamlanmam›flken, ‹B’nin tedavisi ile ilgili bilgilerimiz oldukça s›n›rl›d›r. Di¤er ba¤›ml›l›klara dayanan bilgiler göz önüne al›nd›¤›nda iyi bir tedavi yan›t› beklentisi düflüktür. ‹B tedavisinde biliflsel davran›flç› terapinin olumlu etkileri bildirilmek-tedir (Young 2007). ‹B’ye efllik eden psikiyatrik efl tan›-lar da tek bafl›na oldu¤u durumtan›-lara göre daha düflük tedavi yan›t› gösterir ve oldukça yüksek tekrarlama oran›na sâhiptir (Block 2008, Block 2001, Block 2007). ‹nternet ba¤›ml›l›¤›n›n herhangi bir psikiyatrik efl tan› ile birlikte oldu¤u olgularda tedavi yan›t› daha düflük-tür (de Graff ve ark. 2003, Zilberman ve ark. 2003).
SONUÇ VE TAVS‹YELER
Medya fliddetinin uzun ve k›sa dönemde bireylerin sa¤l›¤›na olumsuz etkileri pek çok çal›flmada ortaya konmufl olmakla birlikte, bunun toplumlar›n sa¤l›¤›na etkisi henüz bilinmemektedir (Huesmann ve Taylor 2006). Günümüzde ‹B ve fliddet e¤ilimi nedeni ile en ciddi etkilenmenin yafland›¤› ülkelerden biri olan Gü-ney Kore bu durum için iyi bir örnek olabilir. ‹B ile ilgi-li pek çok çarp›c› yay›n Güney Kore’den gelmektedir ve bu ülkede internet ba¤›ml›l›¤› en önemli toplum sa¤l›¤› sorunlar›ndan biri olarak görülmektedir (Block 2008, Ahn 2007). Afl›r› kullan›ma ba¤l› 10 kardiyak ölüm ve internet oyunlar›na ba¤l› bir cinayet olgusu da bu ülkeden bildirilmifltir (Ahn 2007, Choi 2007, Koh 2007). 2006 verilerine göre, 6-19 yafl aras› güney Koreli çocuklar›n %2.1’i ‹B nedeni ile tedavi ihtiyac› duymak-tad›r, bunlar›n %80’i ilâç kullan›m›n›, %20’si ise yatarak tedaviyi gerektirmektedir (Ahn 2007). Genifl kapsaml› sosyolojik çal›flmalarla ortaya konmas› gereken bu top-lumsal etkinin ortaya konmas› toplumlar› ve resmî ku-rulufllar› harekete geçirmekte daha etkili olabilir. Top-lumlar›n bak›fl aç›lar›n›n gelecekte nas›l flekillenece¤ini tahminde Güney Kore iyi bir sunuyor olabilir.
Çocuklar›n medya araçlar›n› nas›l kulland›klar› konusunda ailenin anahtar rol oynad›¤› yayg›n bir ka-n›d›r (Barkin ve ark. 2006, Walkenburg ve ark. 1999,
Cheng ve ark. 2004). Ebeveynlerin medyan›n yanl›fl kullan›m›n›n içerdi¤i riskleri bilmelerinin bu konuda alacaklar› önlemler için en önemli belirleyici oldu¤u bildirilmektedir (Barkin ve ark. 2006). Hogan (2005) ö¤retmenler, âileler ve medya kurulufllar› çocuk ve gençlerin medya fliddetinin olumsuz etkilerinden ko-runmas› için e¤itilmeleri ve gerekli önlemleri almas› için yüreklendirilmeleri, baflta çocuklarla çal›flanlar ol-mak üzere tüm hekimlerin sa¤l›kl› medya kullan›m yollar› konusunda âileleri e¤itmesi gerekti¤ini vurgu-lam›flt›r. Çocuk ve gençleri medyan›n olumsuz etkin-den korumak için al›nan legal önlemlerin yetersiz ol-du¤u düflünülmektedir (Wulff 2007). Günümüzde önemli bir toplum sa¤l›¤› sorunu haline gelen medya etkisinin daha etkili e¤itim ve yasal düzenlenmelerle dikkate al›nmas› gerekti¤i düflünülür (David-Ferdon ve Hertz 2007). Toplumlar›n kendi kültürel ihtiyaçlar› do¤rultusunda haz›rlanacak yasal önlemler ve e¤itim programlar› âcil bir ihtiyaç gibi görünmektedir.
KAYNAKLAR
Ahn DH (2007) Korean policy on treatment and rehabilitation for adolescents’ Internet addiction, in 2007 International Symposium on the Counseling and Treatment of Youth In-ternet Addiction. Seoul, Korea: National Youth Commission, 49.
Amen DG, Stubblefield M, Carmicheal B, Thisted R (1996) Brain SPECT findings and aggressiveness. Ann Clin Psychiatry; 8: 129-137.
American Academy of Pediatrics (2001) Committee on Public Education. Media violence. Pediatrics; 108: 1222–1226. Anderson CA, Bushman BJ (2002) Human aggression. Ann Rev
Psychol; 53: 27–51.
Anderson CA, Bushman BJ (2001) Effects of violent video games on aggressive behavior, aggressive cognition, aggressive af-fect, physiological arousal, and prosocial behavior: a meta-analytic review of the scientific literature. Psychological Sci-ence; 12: 353–359.
Anderson KJ (2001) Internet use among college students: an exp-loratory study. J Am Coll Health; 50: 21-26.
Anderson CA (1997) Effects of violent movies and trait irritabi-lity on hostile feelings and aggressive thoughts. Aggressive Behav; 23: 161–178.
Anderson CA, Berkowitz L, Donnerstein E, Huesman LR, John-son NM, Linz D, Malamuth N, Wartella E (2003). The influ-ence of media violinflu-ence on youth. Psychol Sci Public Interest; 4: 81–110.
Ballard ME, Lineberger R (1999) Video game violence and confe-derate gender: effects on reward and punishment given by college males. Sex Roles; 41: 541–548.
Bandura A, Ross D, Ross SA (1963) Imitation of film-mediated aggressive models. J Abnorm Soc Psychol; 67: 3–11. Bandura A (1986) Social foundation of thought and action: a
so-cial cognitive theory. New Jersey: Prentice Hall, Englewood Cliffs.
(2006) parental media education styles for children aged 2 to 11 years. Arch Pediatr Adolesc Med; 160: 395-401.
Bartholow BD, Anderson CA (2002) Effects of violent video ga-mes on aggressive behavior: Potential sex differences. J Exp Soc Psychol; 38: 283–290.
Bayraktar F, Gün Z (2007) Incidence and correlates of Internet usage among adolescents in North Cyprus. Cyberpsychol Behav; 10: 191-197
Beard KW, Wolf EM (2001) Modification in the proposed diag-nostic criteria for Internet addiction. Cyberpsychol Behav; 4: 377–383.
Berkowitz L (1984) Some effects of thoughts on anti- and proso-cial influences of media events: a cognitive neoassociationis-tic analysis. Psychological Bulletin; 95: 410–427.
Berkowitz L, LePage A (1967) Weapons as aggression-eliciting stimuli. J Pers Soc Psychol; 7: 202–207.
Block JJ (2008) Issues for DSM-V: Internet Addiction. Am J Psychiatry; 165: 306-307.
Block JJ (2007) Pathological computer use in the USA, in 2007 In-ternational Symposium on the Counseling and Treatment of Youth Internet Addiction. Seoul, Korea, National Youth Commission, 433.
Block JJ (2001) Lessons from Columbine: virtual and real rage. Am J Forensic Psychiatry; 28: 5–33.
Brower MC, Price BH (2001) Neuropsychiatry of frontal lobe dysfunction in violent and criminal behaviour: a critical re-view. J Neurol Neurosurg Psychiatry; 71: 720-726.
Bryant J, Zillmann D (1979) Effect of intensification of annoyan-ce through unrelated residual excitation on substantially de-layed hostile behavior. J Exp Soc Psychol; 15: 470–480. Bushman BJ, Anderson CA (2001) Media violence and the
Ame-rican public: scientific facts versus misinformation. Ameri-can Psychologist; 56: 477–489.
Bushman BJ, Huesmann LR (2006) Short-term and long-term ef-fects of violent media on aggression in children and adults. Arch Pediatr Adolesc Med; 160: 348–352.
Campbell AJ, Cumming SR, Hughes I (2006) Internet use by the socially fearful: addiction or therapy? Cyberpsychol Behav; 9: 69-81.
Caplan SE (2002) Problematic Internet use and psychosocial well-being: Development of a theory-based cognitive-beha-vioral measurement instrument. Comput Human Behav; 18: 553-575.
Carnagey NL, Anderson CA (2005) The effects of reward and pu-nishment in violent video games on aggressive affect, cogni-tion, and behavior. Psychol Sci; 16: 882-889.
Chan P, Rabinowitz T (2006) A cross-sectional analysis of video games and attention deficit hyperactivity disorder symp-toms in adolescents. Ann Gen Psychiatry; 5: 16.
Chele G, Chirita V, Stefanescu C, Macarie G, Ilinca M (2005) The Children Lost in Cyberspace? EUROCON 2005 The Interna-tional Conference on, 843-847.
Cheng TL, Brenner RA, Wright JL, Sachs HC, Moyer P, Rao MR (2004) Children’s Violent Television Viewing: Are Parents Monitoring? Pediatrics; 114: 94-99.
Choi YH (2007) Advancement of IT and seriousness of youth In-ternet addiction, in 2007 International Symposium on the Counseling and Treatment of Youth Internet Addiction.
Se-oul, Korea: National Youth Commission, 20.
Chou C, Hsiao MC (2000) Internet addiction, usage, gratification and pleasure experience: the Taiwan college students’ case. Computers & Education; 35: 65-80.
Christakis DA, Zimmermand FJ (2007) Violent television vi-ewing during preschool is associated with antisocial behavi-or during school age. Pediatrics; 120: 993-999.
Chuang YC (2006) Massively multiplayer online role-playing ga-me-induced seizures: a neglected health problem in Internet addiction. Cyberpsychol Behav; 9: 451-456.
David-Ferdon C, Hertz MF (2007) Electronic media, violence, and adolescents: an emerging public health problem. J Ado-lesc Health; 41: 1-5.
Davidson RA, Putnam KM, Larson CL (2000) Dysfunction in the neural circuitry of Emotion regulation: A possible prelude to violence. Science; 28: 591-594.
Davis RA (2001) A cognitive-behavioral model of pathological Internet use (PIU). Comput Human Behav; 17: 187–195. Davis RA, Flett GL, Besser A (2002) Validation of a new scale for
measuring problematic internet use; Implications for pre-employment screening. Cyberpsychol Behav; 5: 331-347. de Graaf R, Bijl RV, Spijker J, Beekman AT, Vollebergh WA (2003)
Temporal sequencing of lifetime mood disorders in relation to comorbid anxiety and substance use dis?orders—findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol; 38: 1-11. Dell’Osso B, Altamura AC, Allen A, Marazziti D, Hollander E
(2006) Epidemiologic and clinical updates on impulse cont-rol disorders: a critical review. Eur Arch Psychiatry Clin Ne-urosci; 256: 464–475.
Dill K, Dill JF (1998) Video game violence: a review of the empi-rical literature. Aggress Violent Behav; 3: 407–428.
Dodge KA, Frame CL (1982) Social cognitive biases and deficits in aggressive boys. Child Dev; 53: 620–625.
Duggal HS, Berezkin G, John V (2002) PTSD and TV viewing of World Trade Center. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 41: 494–495.
Eron LD, Huesmann LR, Lefkowitz MM, Walder LO (1972) Do-es television violence cause aggrDo-ession? Am Psychol; 27: 253–263.
Escobar-Chaves SL, Kelder S, Orpinas P (2002) The relationship between violent video games, acculturation, and aggression among Latino adolescents. Biomedica; 22: 398-406. Fling S, Smith L, Rodriguez T, Thornton D, Atkins E, Nixon K
(1992) Video games, aggression, and self-esteem: a survey. Social Behavior and Personality; 20; 39–46.
Funk JB, Elliott R, Urman M, Flores G, Mock R (1999) Measuring attitude change following a "resensitization" intervention: The Attitudes Towards Violence Scale. J Interpers Violence; 14: 1123-1136.
Geen RG, O’Neal EC (1969) Activation of cue-elicited aggression by general arousal. J Pers Soc Psychol; 11: 289–292. Gentile DA, Lynch PJ, Linder JR, Walsh DA (2004) The effects of
violent video game habits on adolescent hostility, aggressive behaviors, and school performance. J Adolesc; 27: 5-22. Goldberg I (1995) Internet addiction disorder.
http://www.psy-com.net/iadcriteria.html. Eriflim tarihi 23 Ocak 2009. Grafman J, Schwab K, Warden D, Pridgen A, Brown HR, Salazar
AM (1996) Frontal lobe injuries, violence, and aggression: a report of the Vietnam Head Injury Study. Neurology; 46: 1231-1238.
Griffiths M (1999) Violent video games and aggression: a review of the literature. Aggress Violent Behav; 4: 203–212. Griffiths MD, Hunt N (1998) Dependence on computer games by
adolescents. Psychol Rep; 82: 475-480.
Griffiths M (1996) Nicotine, tobacco and addiction. Nature; 384: 18.
Ha JH, Yoo HJ, Cho IH, Chin B, Shin D, Kim JH (2006) Psychiat-ric comorbidity assessed in Korean children and adolescents who screen positive for Internet addiction. J Clin Psychiatry; 67: 821-826.
Hills P, Argyle M (2003) Uses of the internet and their relations-hips with individual differences in personality. Comput Hu-man Behav; 19: 59-70.
Hogan MJ (2005) Adolescents and media violence: six crucial is-sues for practitioners. Adolesc Med Clin; 16: 249-268. Hollander E, Stein DJ (2006) Clinical Manual of Impulse-Control
Disorders. Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. Huesmann LR (1998) The role of social information processing and cognitive schema in the acquisition and maintenance of habitual aggressive behavior. Geen RG, Donnerstein E (edi-or). Human Aggression: Theories, Research, and Implicati-ons for Social Policy. New York: New York Academic Press, 73-109.
Huesmann LR, Guerra NG (1997) Children’s normative beliefs about aggression and aggressive behavior. J Pers Soc Psychol; 72: 408–419.
Huesmann LR, Moise-Titus J, Podolski CL, Eron LD (2003) Lon-gitudinal relations between children’s exposure to TV vi-olence and their aggressive and violent behavior in young adulthood: 1977–1992. Dev Psychol; 39: 201–221.
Huesmann LR (2007) The impact of electronic media violence: scientific theory and research. J Adolesc health; 41: 6-13. Huesmann LR, Kirwil L (2007) Why observing violence
incre-ases the risk of violent behavior in the observer. Flannery D, Vazsonyi AT, Waldman ID (editor). The Cambridge Handbo-ok of Violent Behavior and Aggression. Cambridge: Camb-ridge University Press, 545-571.
Huesmann LR, Taylor LD (2006) The role of media violence in violent behavior. Ann Rev Public Health; 27: 393-415. Irwin AR, Gross AM (1995) Cognitive tempo, violent video
ga-mes, and aggressive behavior in young boys. J Fam Violen-ce; 10: 337–350.
Johnson JG, Cohen P, Smailes EM, Kasen S, Brook JS (2002) Tele-vision viewing and aggressive behavior during adolescence and adulthood. Science; 295: 2468–2471.
Josephson WL (1987) Television violence and children’s aggres-sion: Testing the priming, social script, and disinhibition pre-dictions. J Pers Soc Psychol; 53: 882–890.
Kaveri S, Kraut RE, Greenfield PM, Gross EF (2000) The impact of home computer use on ch›ldren’s activities and develop-ment. Child Computer Technol; 10: 1123-144.
Kim K, Ryu E, Chon MY, Yeun EJ, Choi SY, Seo JS, Nam BW (2006) Internet addiction in Korean adolescents and its rela-tion to depression and suicidal idearela-tion: a quesrela-tionnaire sur-vey. Int J Nurs Stud; 43: 185-192.
Ko CH, Yen JY, Chen CS, Chen CC, Yen CF (2008) Psychiatric co-morbidity of internet addiction in college students: an inter-view study. CNS Spectr; 13: 147-153.
Koepp MJ, Gunn RN, Lawrence AD, Cunningham VJ, Dagher A, Jones T, Brooks DJ, Bench CJ, Grasby PM (1998) Evidence for striatal dopamine release during a video game. Nature; 393: 266-268.
Kratzer S, Hegerl I (2008) Is "Internet Addiction" a disorder of its own?--a study on subjects with excessive internet use. Psychiatr Prax; 35: 80-83.
Kraut R, Patterson M, Lundmark V, Kiesler S, Mukopadhyay T, Scherlis W (1998) Internet paradox. A social technology that reduces social involvement and psychological well-being? Am Psychol; 53: 1017-1031.
Kirsh SJ (2003) The effects of violent video games on adolescents The overlooked influence of development. Aggress Violent Behav; 8: 377–389.
Ko CH, Yen JY, Chen CS, Chen CC, Yen CF (2008) Psychiatric Co-morbidity of Internet Addiction in College Students: An In-terview Study. CNS Spectr; 13: 147-153.
Kronenberger WG, Mathews VP, Dunn DW, Wang Y, Wood EA, Giauque AL, Larsen JJ, Rembusch ME, Lowe MJ, Li TQ (2005) Media violence exposure and executive functioning in aggressive and control adolescents. J Clin Psychol; 61: 725-737.
Kubey RW, Lavin MJ, Barrows JR (2001) Internet use and colle-giate academic performance decrements: early findings. J Commun; 51: 366-382.
Kuntsche EN (2004) Hostility Among Adolescents in Switzer-land? Multivariate Relations Between Excessive Media Use and Forms of Violence. J Adolesc Health; 34: 230–236. LaRose R, Eastin MS, Gregg J (2001) Reformulating the Internet
paradox: Social cognitive explanations of Internet use and depression. J Online Behav; 1: 2.
Lemmens JS, Bushman BJ (2006) The Appeal of Violent Video Games to Lower Educated Aggressive Adolescent Boys from Two Countries. Cyberpsychol behav; 9: 638-673.
Leung L (2004) Net-generation attributes and seductive proper-ties of the internet as predictors of online activiproper-ties and inter-net addiction. Cyberpsychol Behav; 7: 333-348.
Leyens JP, Parke RD, Camino L, Berkowitz L (1975) Effects of movie violence on aggression in a field setting as a function of group dominance and cohesion. J Pers Soc Psychol; 32: 346–360.
Linebarger DL, Walker D (2005) Infants’ and toddlers’ television viewing and language outcomes. Am Behav Sci; 48: 624-645. Liu X, Larose R (2008) Does using the Internet make people mo-re satisfied with their lives? The effects of the Internet on col-lege students' school life satisfaction. Cyberpsychol Behav; 11: 310-320.
Lo SK, Wang CC, Fang W (2005) Physical interpersonal relati-onships and social anxiety among online game players. Cyberpsychol Behav; 8: 15-20.
Mathews VP, Kronenberger WG, Wang Y, Lurito JT, Lowe MJ, Dunn DW (2005) Media violence exposure and frontal lobe activation measured by functional magnetic resonance ima-ging in aggressive and nonaggressive adolescents. J Comput Assist Tomogr; 29: 287-292.
Behavior: fMRI during Violent Video Games. Hum Brain Mapp; 27: 948–956.
Matsuda G, Hiraki K (2006) Sustained decrease in oxygenated hemoglobin during video games in the dorsal prefrontal cor-tex: a NIRS study of children. Neuroimage; 29: 706-711. Meltzoff AN, Moore MK (2000) Imitation of facial and manual
gestures by human neonates: Resolving the debate about early imitation. Muir D, Slater A (editor). Infant Develop-ment: The Essential Readings. Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers, 167-181.
Mitchell P (2000) Internet addiction: genuine diagnosis or not? Lancet; 355: 632.
Morahan-Martin J, Schumacher P (2000) Incidence and correla-tes of pathological internet use among college students. Comp Human Behav; 16: 13-29.
Morris JS, Friston KJ, Dolan RJ (1997) Neural responses to salient visual stimuli. Proceedings of the Royal Society of London. Biol Sci; 264: 769-775.
Morris JS, Ohman A, Dolan RJ (1999) A subcortical pathway to the right amygdala mediating "unseen" fear. Proc Natl Acad Sci USA, 96, 1680-1685.
Mythily S, Qiu S, Winslow M (2008) Prevalence and Correlates of Excessive Internet Use among Youth in Singapore. Ann Acad Med Singapore; 37: 9-14.
Nagamitsu S, Nagano M, Yamashita Y, Takashima S, Matsuishi T (2006) Prefrontal cerebral blood volume patterns while pla-ying video games--a near-infrared spectroscopy study. Brain Dev; 28: 315-321.
Nathanson AI (1999) Identifying and explaining the relationship between parental mediation and children’s aggression. Communic Res; 26: 124-143.
National Center for Education Statistics, Computer and Internet Use by Students in 2003. http://nces.ed.gov/pubs2006/2006065.pdf. Eriflim tarihi: 17 Ocak 2009.
Nelson MC, Neumark-Stzainer D, Hanna PJ, Sirard JR, Story M (2006) Longitudinal and secular trends in physical activity and sedentary behaviors during adolescents. Pediatrics; 118: 1627-1634.
Niemz K, Griffiths M, Banyard P (2005) Prevalence of pathologi-cal Internet use among university students and correlations with self-esteem, the General Health Questionnaire (GHQ), and disinhibition. Cyberpsychol Behav; 8: 562-570. Olson CK, Kutner LA, Warner DE, Almerigi JB, Baer L, Nicholi
AM, Beresin EV (2007) Factors Correlated with Violent Vi-deo Game Use by Adolescent Boys and Girls. J Adolesc He-alth; 41: 77–83.
Özcan N (2006) The Internet Use And Its Relation with The Psycho-Social Situation among Nursing Students. 12. Inter-national NPNR Conference. Poster no, 41059-7.
Özcan N (2004) Üniversite ö¤rencilerinde internet kullan›m›n›n psikosoyal durum ile iliflkisi. Doktora Tezi, ‹stanbul; ‹stan-bul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
Paik H, Comstock G (1994) The effects of television violence on antisocial behavior: a meta-analysis. Commun Res; 21: 516–546.
Porter G, Starcevic V (2007) Are violent video games harmful?. Australas Psychiatry; 15: 422-426.
Raine A, Buchsbaum M, LaCasse L (1997) Brain abnormalities in murderers indicated by positron emission tomography. Biol Psychiatry; 42: 495-508.
Raine A, Meloy JR, Bihrle S, Stoddard J, LaCasse L, Buchsbaum MS (1998) Reduced Prefrontal and increased subcortical bra-in functionbra-ing assessed usbra-ing positron emission tomog-raphy in predatory and affective murderers. Behavioral Sci Law; 6: 319-332.
Redlener I, Grant R (2002) The 9/11 terror attacks: emotional consequences persist for children. Contemp Pediatr; 9: 43. Rizzolati G, Fadiga L, Gallese V, Fogassi L (1996) Premotor
cor-tex and the recognition of motor actions. Cognitive Brain Res; 3: 131–141.
Robinson TN (1999) Reducing children’s television viewing to prevent obesity: a randomized controlled trial. JAMA; 282: 1561–1567.
Robinson TN, Wilde ML, Navracruz LC, Haydel KF, Varady A (2001) Effects of reducing children’s television and video ga-me use on aggressive behavior: a randomized controlled tri-al. Arch Pediatr Adolesc Med; 155: 17–23.
Rubia K, Smith AB, Brammer MJ, Toone B, Taylor E (2005) Ab-normal brain activation dur?ing inhibition and error detecti-on in medicatidetecti-on-naive adolescents with ADHD. Am J Psychiatry; 162: 1067-1075.
Salomon G (1977) Effects of encouraging Israeli mothers to co-vi-ew Sesame Street with their 5-year-old. Child Dev; 48: 1146-1151.
Sanchez-Carbonell X, Beranuy M, Castellana M, Chamarro A, Oberst U (2008) Internet and cell phone addiction: passing fad or disorder?. Adicciones; 20: 149-159.
Scherer K (1997) College life on-line: healthy and unhealthy In-ternet use. J Coll Student Dev; 38: 655-665.
Shaffer HJ, Hall MN, Vander Bilt J (2000) “Computer addiction”: a critical consideration. Am J Orthopsychiatry; 70: 162-168. Shapira NA, Lessig MC, Goldsmith TD, Szabo ST, Lazoritz M,
Gold MS, Stein DJ (2003) Problematic internet use: proposed classification and diagnostic criteria. Depress Anxiety; 17: 207-216.
Shaw M, Black DM (2008) Internet addiction: definition, assess-ment, epidemiology and clinical management. CNS Drugs; 22: 353-365.
Shaw R, Grayson A, Lewis V (2005) Inhibition, ADHD, and com-puter games: the inhibitory performance of children with ADHD on computerized tasks and games. J Atten Disord; 8: 160-168.
Shepherd RM, Edelmann RJ (2005) Reasons for internet use and social anxiety. Pers Individ Dif; 39: 949-958.
Singer DG, Singer JL, Rapaczynski W (1984) Family patterns and television viewing as predictors of children’s beliefs and aggression. J Commun; 34: 73–89.
Slater MD, Henry KL, Swaim RC, Anderson LL (2003) Violent media content and aggressiveness in adolescents: A down-ward spiral model. Commun Res; 30: 713–736.
Slattery KL, Hakanen EA (1994) Sensationalism versus public af-fairs content of local TV news: Pennsylvania revisited. J Bro-adcast Electronic Media; 38: 205–217.
Slattery KL, Doremus M, Marcus L (2001) Shifts in public affairs reporting of the network evening news: a move toward the
sensational. J Broadcast Electronic Media; 45: 290–302. Spear LP (2000) The adolescent brain and age-related behavioral
manifestations. Neuroscience and Biobehavioral Reviews; 24: 417–463.
Tahiro¤lu A, Çelik GG, Uzel M, Özcan N, Avc› A (2008) Internet use among Turkish adolescents. Cyberpsychol Behav; 11: 149-171.
Tahiro¤lu A, Avc› A, Uzel M, Bahal› K (2007) Ailelerin disiplin uygulamalar›, bu uygulamalar ile sorunlu davran›fllar ara-s›ndaki iliflki. 17. Ulusal Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› Kong-resi Özet Kitab›, 124.
Tateno A, Jorge RE, Robinson RG (2003) Clinical correlates of aggressive behavior after traumatic brain injury. J Ne-uropsychiatry Clin Neurosci; 15: 155-160.
Tsai CC, Lin SS (2001) Analysis of attitudes toward computer networks and Internet addiction of Taiwanese adolescents. Cyberpsychol Behav; 4: 373-376.
Yang SC, Tung C (2007) Comparison of Internet addicts and non-addicts in Taiwanese high school. Comput Human Behav; 23: 79-96.
Yang CK (2001) Sociopsychiatric characteristics of adolescents who use computers to excess. Acta Psychiatr Scand; 104: 217-222.
Ybarra ML, Diener-West M, Markow D, Leaf PJ, Hamburger M, Boxer P (2008) Linkages between internet and other media violence with seriously violent behavior by youth. Pediat-rics; 122: 929-937.
Yeh YC, Ko HC, Wu JY, Cheng CP (2008) Gender differences in relationships of actual and virtual social support to Internet addiction mediated through depressive symptoms among college students in Taiwan. Cyberpsychol Behav; 11: 485-487.
Yen JY, Ko CH, Yen CF, Chen SH, Chung WL, Chen CC (2008) Psychiatric symptoms in adolescents with Internet addicti-on: Comparison with substance use. Psychiatry Clin Ne-urosci; 62: 9-16.
Yen JY, Ko CH, Yen CF, Wu HY, Yang MJ (2007) The comorbid psychiatric symptoms of Internet addiction: attention deficit and hyperactivity disorder (ADHD), depression, social pho-bia, and hostility. J Adolesc Health; 41: 93-98.
Yoo HJ, Cho SC, Ha J, Yune SK, Kim SJ, Hwang J, Chung A, Sung YH, Lyoo IK (2004) Attention deficit hyperactivity symp-toms and internet addiction. Psychiatry Clin Neurosci; 58:
487-494.
Young KS (2007) Cognitive behavior therapy with Internet ad-dicts: treatment outcomes and implications. Cyberpsychol Behav; 10: 671-679.
Young K, Rodgers R (1998) The relationship between depression and internet addiction. Cyberpsychol Behav; 1: 25-28. Young KS (1998) Internet addiction: the emergence of a new
cli-nical disorder. Cyberpsychol Behav; 1: 25-28.
Young K (1999) Internet addiction: Symptoms, evaluation and treatment. Innovations in clinical practice. Student BMJ; 17: 19-31.
Valkenburg PM, Krcmar M, Peeters AL, Marseille NM (1999) De-veloping a scale to assess three styles of television mediati-on: “instructive mediation,” “restrictive mediation,” and “social coviewing”. J Broadcast Electron Media; 43: 52-66. Walker MB (1989) Some problems with the concept of “gambling
addiction”: Should theories of addiction be generalized to include excessive gambling? J Gambl Stud; 5: 179-200. Walma van der Molen JH (2004) Violence and Suffering in
Tele-vision News: Toward a Broader Conception of Harmful Te-levision Content of children. Pediatrics; 13: 1771-1715. Wang Y, Mathews VP, Lurito JT, Lowe MJ, Dzemidzic M, Phillips
MD, Kronenberger W, Dunn D (2002) Adolescents with Dis-ruptive Behavior Disorder have different frontal lobe fMRI activation patterns as compared to control subjects. Interna-tional Society for Magnetic Resonance in Medicine 10th Sci-entific Meeting, 128.
Whang LS, Lee S, Chang G (2003) Internet over-users' psycholo-gical profiles: a behavior sampling analysis on internet ad-diction. CyberPsychol Behav; 6: 143-150.
Williams D, Skoric M (2005) Internet fantasy violence: A test of aggression in an online game. Commun Monogr; 72: 217–233.
Wulff C (2007) Violence and mass media: are laws and regulati-ons effective? Int J Hyg Environ Health; 210: 547-550. Zilberman ML, Tavares H, Blume SB, el-Guebaly N (2003)
Subs-tance use disorders: sex differences and psychiatric comorbi-dities. Can J Psychiatry; 48: 5-13.
Zimmerman FJ, Glew GM, Christakis DA, Katon W (2005) Early cognitive stimulation, emotional support, and television watching as predictors of subsequent bullying among grade school children. Arch Pediatr Adolesc Med; 159: 384–388.
