Kanser a¤r›s› ve yaflam kalitesine etkisi
Yasemin Kuzeyli Y›ld›r›m *, Meltem Uyar **, Çiçek Fad›ll›o¤lu ***
SUMMARY
Cancer pain and its influence on quality of life
Pain is an important problem for patients with cancer, occuring in half of all cancer patients and more than 90 % of patients with advanced disease. Pain related to cancer is a complex, multidimensional phenomenon composed of sensory, affective, cognitive, and behavioural components. The World Health Organization (WHO) has idendified cancer pain as a major international problem and pain control has become a critical element in the comprehensive care of many cancer patients. Pain and quality of life are phenomena that share several fundamental characteristics. Pain control plays a key role in determining health-related quality of life (HRQOL). Pain, when it is ongoing and uncontrolled, has a detrimental, deteriorative effect on virtually every aspect of a patient’s life. It produces anxiety and emotional distress; undermines well-being; interferes with functional capacity; and hinders the ability to fulfill familial, social, and vocational roles. With such broad-based effects, it is apparent that pain would have the effect of diminishing quality of life. In patients with moderate or severe pain, interference with sleep, daily life activities, enjoyment of life, work ability, and social interactions have been reported.
Key words: Cancer, cancer-related pain, quality of life
ÖZET
A¤r› kanser hastalar› için önemli bir sorundur, tüm kanser hastalar›n›n yar›s›nda ve ileri evre hastalar›n % 90’›ndan fazlas›nda görülmektedir. Kanserle iliflkili a¤r›; duyusal, affektif, biliflsel ve davran›flsal yönleri olan kompleks ve kapsaml› bir kavramd›r. Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) kanser a¤r›s›n› en önemli evrensel bir problem olarak
tan›mlam›flt›r ve a¤r› kontrolü bir çok kanser hastas›n›n kapsaml› bak›m›nda kritik bir konudur. A¤r› ve yaflam kalitesi temel özellikleri paylaflan kavramlard›r. A¤r› kontrolü sa¤l›kta yaflam kalitesini (SYK) belirlemede anahtar bir rol oynamaktad›r. Devam eden veya dindirilmeyen kanser a¤r›s› hastan›n yaflam›n›n her alan›nda zararl› ve bozucu etkiye sahiptir. A¤r›, anksiyete ve duygusal s›k›nt› oluflturur; iyilik haline zarar verir; fonksiyonel kapasiteyi etkiler ve ailesel, sosyal ve mesleki rolleri yerine getirme yetene¤ini engeller. Böylesi genifl etkileri nedeniyle a¤r›n›n, hastan›n fiziksel, sosyal ve ruhsal fonksiyonlar›n› ciddi bir flekilde etkileyerek yaflam kalitesini her yönüyle etkiledi¤i ve azaltt›¤› görülmektedir. Orta veya fliddetli düzeyde a¤r›s› olan hastalar›n uyku, günlük yaflam aktiviteleri, çal›flma kapasitesi ve sosyal etkileflimlerinin bozuldu¤u bildirilmektedir.
Anahtar kelimeler: Kanser, kanser a¤r›s›, yaflam kalitesi
(*) Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD. Araflt. Gör. (**) Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Algoloji Bilim Dal›, Prof.Dr.
(***)Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD. Prof. Dr.
(*) Ege University School of Nursing, Department of Internal Medicine Nursing, Research Fellow (**) Ege University Faculty of Medicine, Department of Algology, Prof. M.D.
(***)Ege University School of Nursing, Department of Internal Medicine Nursing, Prof. M.D.
Baflvuru adresi:
Yasemin Kuzeyli Y›ld›r›m, Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., Bornova, ‹zmir e-posta: yasemin.kyildirim@ege.edu.tr
Correspondence to:
Yasemin Kuzeyli Yildirim, Ege University School of Nursing, Department of Internal Medicine Nursing, Bornova, ‹zmir, TURKEY e-mail: yasemin.kyildirim@ege.edu.tr
Girifl
D
ünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ)’nün tahminle-rine göre 2021 y›l›nda dünyada 15 milyon yeni kanser vakas› olacakt›r. Yeni tedavi-ler yaflam süresini uzatt›¤› için kanser hastalar›, hastal›k ve hastal›k tedavisinden kaynaklanan a¤-r› ile daha uzun süre yaflayacaklard›r. Kanserde a¤r› önemli bir semptom olarak karfl›m›za ç›kmak-tad›r ve metastaz› olan hastalar›n % 50’sinden las›nda ve ileri evredeki hastalar›n % 90’›ndan faz-las›nda a¤r› oldu¤u tahmin edilmektedir. Kanser a¤r›s›n›n % 70’inden fazlas› tümör ve tümöre se-konder vücuttaki yap›sal de¤ifliklikler nedeniyle görülmektedir (Wargo ve Burton 2005). A¤r› ile birlikte yaflam kalitesi bozulmakta ve kanser teda-visinde son y›llarda görülen umut verici geliflme-lere ra¤men genelde iyileflme oran› % 25’in üzeri-ne ç›kamamaktad›r. Her y›l dünya geüzeri-nelinde 4-5 milyon hastan›n kanserden öldü¤ü varsay›l›rsa bu hastalar›n yaflamlar›n›n son dönemlerini a¤r›lar ve ac›lar içerisinde geçirmeleri hem bir t›p sorunu hem de bir sosyal sorun olarak kabul edilmekte-dir (Erdine 2002).Kanser hastas›nda a¤r›n›n kontrolsüz kalmas›, kanserin getirdi¤i genel hastal›k haline ilaveten, hastan›n fiziksel ve ruhsal olarak olumsuz etkilen-mesine, sosyal iletifliminin ve yaflam kalitesinin bozularak bir k›s›r döngüye girmesine sebep ol-maktad›r. Bu negatif etkilenme sadece hasta ile s›-n›rl› kalmamakta, hastan›n yak›n çevresini de kap-samaktad›r (Clinical Practice Guidelines 2004, Katz 2002, Allard ve ark. 2001, Stein 1996).
Yaflam Kalitesinin De¤erlendirilmesi
Sa¤l›kta yaflam kalitesi (SYK)’nin ölçümü t›bbi te-davinin sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi aç›s›ndan önemlidir. SYK hastal›k sürecinin fiziksel,psiko-sosyal ve psiko-sosyal fonksiyon alanlar›na etkisini ve s›kl›kla hastal›kla ilgili semptomlar› içermektedir (Guyatt ve ark. 1993, Patrick ve Deyo 1989). Klinik uygulamalarda yaflam kalitesi araflt›rma so-nuçlar›n›n kullan›m›n›n alt›nda yatan en önemli gerekçe, hastal›ktan çok hastaya odakl› bir tedavi ve bak›m plan› de¤erlendirmesi sa¤lamakt›r. Ya-flam kalitesi, özel olarak gelifltirilmifl ve test edil-mifl ölçeklerle ölçülmektedir. SYK genel (tek gös-terge, sa¤l›k profili) ve hastal›¤a özel ölçekler (HSA) olmak üzere iki flekilde ölçülmektedir (Gu-yatt ve ark. 1993, Patrick ve Deyo 1989) ve bu öl-çeklerin avantaj ve dezavantajlar› Tablo 1’de gös-terilmektedir (Cella ve Nowinski 2002).
Genel araçlar; hastal›k sürecinin ya da tedavinin etkisini de¤erlendirmek için kullan›lmaktad›r, nor-mal popülasyon veya kronik hastal›¤› olan örnek-lemi karfl›laflt›rmada temel oluflturur. Hastal›k ve-ya duruma bakmaks›z›n giriflimler ve durumlar karfl›s›nda benzerlik ve farkl›l›klar› ortaya koyarak herhangi bir popülasyondaki sa¤l›k durumunun çeflitli yönlerini saptamak için tasarlan›r (Guyatt ve ark. 1993, Patrick ve Deyo 1989). Bununla bir-likte, genel araçlar özel durumlardaki de¤ifliklikle-re yan›t vermezler (Guyatt ve ark. 1993).
Genel yaflam kalitesi araçlar›na klasik örnek Medi-kal Sonuçlar Çal›flmas› K›sa Form 36 veya SF-36’d›r. Ware ve ark. (1987) taraf›ndan gelifltirilen bu ölçek, klinik uygulamalarda, sa¤l›k politikalar›-n›n de¤erlendirilmesinde ve genel popülasyon in-celemelerinde kullan›lmak üzere düzenlenmifltir (Aydemir 1999). 1990 y›l›nda bafllayan çal›flmalar-da 150’ye yak›n maddeden oluflan ölçekle bafllan-m›fl ve 22.462 kiflide yap›lan çal›flmadan elde edi-len sonuçlar ile önce 20 soruluk k›sa form (SF-20), daha sonra 36 soruluk k›sa form (SF-36) gelifltiril-mifltir (Aydemir 1999). SF-36 sa¤l›kla ilgili araflt›r-malarda yayg›n olarak kullan›lan bir ölçektir. 14
Tablo 1: Genel ve hastal›¤a özel yaflam kalitesi ölçeklerinin avantaj ve dezavantajlar› (Cella ve Nowinski 2002). Genel HSA
Tüm popülasyona uygulanabilir olmas› X
Sabit bir ölçüm sa¤lamas› X
Çapraz hastal›k ve çapraz giriflimlerin karfl›laflt›r›lmas› X Genel sa¤l›k durumunun geçerli bir ölçümü X Kuflku duyulmayan bulgular›n tan›mlanmas› X Comorbid durumlar›n duyarl›l›¤› X
‹lgili alanlara odaklanma X
Zamanla oluflan klinik durumlardaki de¤iflikliklere duyarl›l›k X Hastal›kla ilgili problemlerin ve tedavi nedeniyle oluflan yarar›n belirlenmesi X Fiziksel hastal›k bulgular›yla iliflkinin gücü X Konuyla ve uygulamayla daha çok ilgili olmas› X
yafl ve daha büyüklerin, kendi kendilerine veya bu konuda bilgilendirilmifl bir bireyin eflli¤inde ve hatta telefon arac›l›¤› ile de uygulanabilecek bir flekilde haz›rlanm›flt›r (P›nar 1996). Türkiye’de ge-çerlik ve güvenirli¤i Dr. Fiflek ve arkadafllar› tara-f›ndan yap›lm›flt›r. Çal›flmalar›nda elde edilen Cronbach’s Alpha de¤eri 0.75 (mental rol) – 0.90 (mental ifllev) aras›nda de¤iflmektedir (Aydemir 1999). 36 ifade içeren ölçek, fonksiyonel durum, esenlik ve genel sa¤l›k anlay›fl› olmak üzere 3 ana bafll›k ve 9 sa¤l›k kavram›n› de¤erlendiren çok bafll›kl› skala fleklindedir. SF-36’n›n a¤r›y› de¤er-lendirmek için iki maddesi bulunmaktad›r (P›nar 1996).
Dünya Sa¤l›k Örgütü Yaflam Kalitesi Ölçe¤i (WHOQOL-100) ve Dünya Sa¤l›k Örgütü Yaflam Kalitesi Ölçe¤i K›sa-Form (WHOQOL-BREF):
WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF kiflinin alg›la-d›¤› yaflam kalitesini de¤erlendirir. Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan gelifltirilen WHOQOL-100, yüz soru, 24 bölüm ve alt› alan içermektedir. Ulusal versiyonu 103 soru, 7 alan ve 24 bölümden olufl-maktad›r. WHOQOL-BREF, WHOQOL-100 için-den seçilen 26 soru ve dört alan› kapsamaktad›r. Kullan›m› birinciye göre daha kolay olmakla bir-likte, çal›flman›n amac›na göre tercih yap›lmas› önerilmektedir. ‹ki ölçek birbiriyle yüksek kore-lasyon göstermektedir. WHOQOL-100 ve WHO-QOL-BREF tedavi hizmetlerinde, doktor-hasta ilifl-kilerinin iyilefltirilmesinde, karfl›laflt›rmalarda, sa¤-l›k hizmetlerinin gelifltirilmesinde, araflt›rmalarda ve sa¤l›k politikalar›nda kullan›labilir. Örne¤in Türk toplumu için geçerlik ve güvenirli¤i Eser ve ark. taraf›ndan 1997 y›l›nda yap›lm›fl ve Türk top-lumuna uygun oldu¤u saptanm›flt›r (Eser ve ark. 1999).
Hastal›¤a özel araçlar, belli bir hastal›k veya duru-mu hedef al›rlar ve böylelikle de o hastal›¤a ilifl-kin potansiyel olarak genel araçlardan daha iyi ya-n›t verirler ve daha duyarl›d›rlar (Guyatt ve ark. 1993). Hastal›¤a-özel araçlar ilgili t›bbi durumu içeren SYK’ye odaklan›r. Bu araçlar hastal›¤a (ör: kanser veya kalp yetmezli¤i), hasta popülasyonu-na (ör: yafll›lar), belli bir probleme (uyku veya cinsel fonksiyon) veya semptoma (ör: a¤r›) özel olabilir (Guyatt ve ark. 1993). Hastal›¤a spesifik araçlara Sa¤l›k Tan›lama Anketi (Health Assess-ment Questionnaire) ve Romatoid Artrit Yaflam Kalitesi Skalas› (Rheumatoid Arthritis Quality of Life Scale) örnek olarak verilebilir. Kanserle ilgili yaflam kalitesi araçlar› incelendi¤inde;
Rotterdam Semptom Listesi (The Rotterdam Symptom Checklist): Kanserli hastalar›n
yaflad›kla-r› semptomlara ba¤l› geliflen s›k›nt›y› de¤erlendir-mek için kullan›lmaktad›r. Psikolojik ve fiziksel ra-hats›zl›k olmak üzere iki alt boyuttan oluflmakta-d›r. Ölçek maddeleri 1’den 4’e kadar de¤iflen Li-kert tipi ile puanlanmaktad›r. Ölçek, psikolojik semptom rahats›zl›k alt boyutu 8 madde, fiziksel rahats›zl›k alt boyutu 19 madde olmak üzere top-lam 27 maddeden oluflmaktad›r. A¤r› tan›top-lamas› amac›yla 6 maddesi bulunmaktad›r. Psikolojik s›-k›nt› alt ölçe¤i en düflük 8 puan, en yüksek 32 pu-an, fiziksel s›k›nt› alt ölçe¤i en düflük 19 puan en yüksek 76 puan almaktad›r. Ölçekten al›nan puan artt›kça yaflanan s›k›nt› daha büyük olmaktad›r. Orijinal çal›flmada Rotterdam Semptom Listesi’nin geçerlik ve güvenirli¤i 0.88 olarak belirlenmifltir (de Haes ve ark. 1990). Can ve ark. (2004) taraf›n-dan Türkiye’de meme kanserli hastalarda Rotter-dam Semptom Listesi’inin geçerlik ve güvenirli¤i yap›lm›flt›r. Fiziksel rahats›zl›k alt boyutunun alfa de¤eri 0.75, psikolojik semptom alt boyutu alfa de¤eri 0.79 olarak belirlenmifltir (Can ve ark. 2004).
Avrupa Kanser Araflt›rma ve Tedavi Organizasyo-nu Yaflam Kalitesi Anketi (European Organizati-on for Research and Treatment of Cancer Core QoL Questionnaire) (EORTC QOL-C30): Aaronson
ve arkadafllar› taraf›ndan gelifltirilen ölçek 30 mad-deden ve fonksiyonel ve semptom ölçe¤i olmak üzere iki alt boyuttan oluflmaktad›r. Fonksiyonel alt boyutu; fiziksel (1-5. sorular), rol (6. ve 7. so-ru), biliflsel (20. ve 25. soso-ru), emosyonel (21-24. sorular), sosyal (26. ve 27. soru), global yaflam ka-litesi (29. ve 30. soru) olmak üzere alt› alt boyut-tan oluflmaktad›r. Semptom alt boyut ölçe¤i; yor-gunluk (10, 12. ve 18. sorular), bulant› ve kusma (14 ve 15. soru), a¤r› (9. ve 19. soru), dispne (8. soru), uyku bozuklu¤u (11. soru), ifltahs›zl›k (13. soru), konstipasyon (16. soru), diyare (17. soru), ve mali etki (28. soru) semptomlar›n› içermekte-dir. Ölçekten elde edilen yüksek puan fonksiyo-nel düzeyin yüksek oldu¤unu ve semptom dere-cesinin yüksek oldu¤unu göstermektedir. Güze-lant ve arkadafllar› taraf›ndan Türkçe’ye uyarlan-m›fl ve akci¤er kanserli hastalarda Türk toplumu için geçerlik ve güvenirli¤i saptanm›flt›r. Ölçe¤in Cronbach alfa katsay›s› ≥ 0.70 olarak belirlenmifltir. Yap›lan çal›flmalar sonucunda ölçe¤in; geçerli ve güvenilir bir araç oldu¤u saptanm›flt›r (Güzelant ve ark. 2004).
Fonksiyonel Yaflam ‹ndeksi (Functional Living In-dex-Cancer): Kanser semptomlar›n›n ve
tedavisi-nin yaflam kalitesitedavisi-nin tüm alanlar›nda fonksiyonel yeterlilik üzerine olan etkisini de¤erlendirmek üzere gelifltirilmifltir ve 22 maddeden
oluflmakta-d›r. Fiziksel iyilik hali ve yetene¤i, emosyonel du-rum, sosyal yetenek, aile durumu ve bulant› ol-mak üzere 5 alt boyutu bulunol-maktad›r. Al›nan pu-an›n yüksek olmas› yaflam kalitesinin daha iyi ol-du¤unu göstermektedir (Schipper ve ark. 1984).
Kanser A¤r›s› ve Yaflam Kalitesi
A¤r› ve yaflam kalitesi çeflitli temel özellikleri pay-laflan fenomenlerdir. Sa¤l›k Bak›m Organizasyonu Akreditasyon Komisyonu a¤r›y› “azalt›lamad›¤› za-man fizyolojik ve psikolojik karfl›t etkileri olan yayg›n bir deneyim” olarak tan›mlamaktad›r (Katz 2002). Bu nedenle, a¤r› kognitif, motivasyonel, af-fektif, davran›flsal, psikolojik ve fiziksel boyutlar› içermektedir (Evans ve ark. 2004). Yaflam kalitesi de bu boyutlar›n tamam›n› kapsayan bir do¤aya sahiptir (Rummans ve ark. 1998, Torrance 1987). A¤r› yönetimindeki belirgin ilerlemelere karfl›n, kanser a¤r›s›n›n hastalar›n tamam›nda baflar›l› ola-rak yönetilememekte oldu¤u bildirilmektedir. Kanser a¤r› yönetiminin yeterli olmamas›; fonksi-yonel durumda azalma, yorgunlu¤un artmas› ve yaflam kalitesinin azalmas› gibi istenmedik du-rumlara neden olmaktad›r (Kim ve ark. 2004). Kanser a¤r›s›n›n kontrolünü sa¤lamak; hasta, aile ve sa¤l›k bak›m› verenleri kapsayan karmafl›k bir süreçtir (Ferrell 1997, Bery ve ark. 1995). Son y›l-larda özellikle kronik yetersizlik durumlar›nda ya-flam kalitesinin tan›lanmas›na artan bir flekilde ilgi gösterilmektedir. Yaflam kalitesi; hasta üzerinde hastal›¤›n ve tedavinin tüm etkileri ve bu etkilere oluflan yan›tlar olarak düflünülebilir. Yaflam
kalite-sinin içerdi¤i boyutlar genel olarak fiziksel, fonk-siyonel, sosyal ve psikolojik faktörlere odaklan›r. Çünkü bireyin fiziksel durumu psikososyal boyut-lar›n› büyük oranda etkilemektedir (Cella ve No-winski 2002).
Yaflam kalitesinin tan›lanmas›, bak›m›n sonuçlar›-n› de¤erlendirmede daha önemli olmaktad›r. Ana amaç hem hasta hem de hastan›n ailesi için en iyi yaflam kalitesini sa¤lamakt›r. A¤r› kontrolünün sa¤lanmas›, yaflam kalitesini belirlemede anahtar bir rol oynamaktad›r ve palyatif bak›m programla-r›na baflvuran tüm hastalar›n % 60’› a¤r› çekmek-tedir (Boström ve ark. 2003). Hastalar›n a¤r›s›n› dindirmek ve yaflam kalitesini gelifltirmek ve on-lar için en iyi yaflam kalitesini sa¤lamak önemli amaçlar›ndand›r. Ferrell ve ark. taraf›ndan geliflti-rilen a¤r›n›n yaflam kalitesine etkisi modeli, a¤r› deneyiminin dört alan›n› kapsamaktad›r: semp-tomlar ve fonksiyonlar› içeren fizyolojik iyilik li; anksiyete ve depresyon gibi psikolojik iyilik ha-li; rol ve iliflkileri kapsayan sosyal iyilik hali ve spiritüel (tinsel/manevi) iyilik hali (fiekil 1) (Fer-rell 1996).
Devam eden veya dindirilmeyen kanser a¤r›s› has-tan›n yaflam›n›n her alan›nda zararl› ve bozucu et-kiye sahiptir (Allard ve ark. 2001). A¤r› anksiyete ve duygusal s›k›nt› oluflturur; iyilik haline zarar ve-rir; fonksiyonel kapasiteyi etkiler ve aile, sosyal ve mesleki rolleri yerine getirme yetene¤ini engeller. Böylesi genifl etkileri nedeniyle a¤r›n›n hastan›n fiziksel, sosyal ve ruhsal fonksiyonlar›n› ciddi bir flekilde etkileyerek yaflam kalitesini her yönüyle
etkiledi¤i ve azaltt›¤› görülmektedir (Clinical Prac-tice Guidelines 2004, Katz 2002, Allard ve ark. 2001). Orta düzeyde veya fliddetli düzeyde a¤r›s› olan hastalar›n uyku, günlük yaflam aktiviteleri, çal›flma kapasitesi ve sosyal etkileflimlerinin bozul-du¤u bildirilmifltir (Allard ve ark. 2001). A¤r› umut kayb› ile depresyona neden olabilir ve hastalar ak-tif tedavi rejimlerini reddebilirler. Anksiyete, kor-ku, konsantrasyon kayb› ve kontrol kayb›na ne-den olabilir. Emosyonel iyilik hali, cinsel fonksi-yon, görünüm, bak›mverici gereksinimleri ve sos-yal iliflkiler olumsuz olarak etkilenebilir. Hatta alt-ta yaalt-tan hasalt-tal›k salt-tabil olsa bile a¤r›, üretkenli¤i ve bireyin aile ve toplumdaki rolünden memnuniye-tini önler (Singapore Ministry of Health 2003). Kanser a¤r›s› çal›flma sürelerinde azalmaya neden olur ve böylece sadece hastan›n geliri de¤il, ayn› zamanda aile üyelerinin de gelirini etkiler (Stein 1996). Hastalar›n bak›m›n› aile üyeleri sa¤lad›¤› için kontrol alt›na al›nmayan a¤r› ailenin sevilen birinin bak›m›n› sa¤lama yetene¤ini de etkileyebi-lir ve ailelere bir yük olabietkileyebi-lir. Böylece, hastada er-ken ölme iste¤i, yard›ms›zl›k, umutsuzluk ve k›z-g›nl›k hislerine neden olabilir (Rivera 1996). A¤r›n›n alg›lanan yaflam kalitesi üzerine bozucu etkisi evrenseldir ve önemli etkileri oldu¤u çeflitli çal›flmalarda saptanm›flt›r (Won ve ark. 1999, Rummans ve ark. 1998, Ward ve ark. 1998, Ferrell ve ark. 1989); bununla beraber baz› çal›flmalar; a¤r› fliddetinin azalmas›n›n yaflam kalitesi üzerin-de etkisini saptayamam›fllard›r (Du Pen ve ark. 1999).
Strang ve Qvarner (1990) kansere ba¤l› a¤r› yo-¤unlu¤unun anksiyete ve depresyon bildirimi ve fiziksel ve sosyal fonksiyon alanlar›nda bozulma-lar ile iliflkili oldu¤unu saptam›flbozulma-lard›r (Strang ve ark. 1990). Tannock ve ark. (1989) prostat kanseri nedeniyle kemik metastazlar›na ba¤l› a¤r›s› olan hastalarda a¤r›n›n azalt›lmas›n›n yaflam kalitesinin ço¤ul alan›nda ve iyilik halinde geliflmelere rastla-d›¤›n› saptam›fllard›r (Tannock 1989). Coyle ve ark. (1991) ileri evre kanser hastalar›n›n a¤r› ve di-¤er semptomlara sahip oldu¤unu ve semptomlar›n fonksiyon durumu üzerinde yayg›n etkisinin oldu-¤unu farketmifllerdir (Coyle ve ark. 1991). Padilla ve ark. (1990) kanser hastalar›n›n kronik a¤r›s›n›n oldu¤unu ve a¤r›n›n fiziksel iyilik hali, psikolojik iyilik hali ve kifliler aras› iyilik hali olarak yaflam›n üç boyutunu etkiledi¤ini tan›mlam›fllard›r (Padilla ve ark. 1990).
Won ve ark. (1999) hemflire evlerinde yapt›¤› ça-l›flmada; hastalar›n % 26.3’ünün a¤r›s›n›n oldu¤u-nu; günlük a¤r› ile kötü/zay›f yaflam kalitesi
gös-tergeleri aras›nda güçlü bir iliflki oldu¤unu sapta-m›fllard›r. Günlük a¤r›s› olan hastalar›n günlük ya-flam aktivitelerinin bozuldu¤u, ruh hali de¤ifliklik-lerinin oldu¤u ve aktivitelerinde azalma oldu¤u belirlenmifltir (Won ve ark. 1999).
Rummans ve ark. (1998) rekürran meme kanserli veya jinekolojik kanserli 117 hastada a¤r›n›n ya-flam kalitesine olan etkisini incelemifllerdir. Arafl-t›rmac›lar, a¤r› varl›¤› ile yaflam kalitesinin fiziksel ve sosyal boyutlar› aras›nda önemli korelasyon saptam›fllard›r. Sürpriz olarak a¤r› ve yaflam kalite-sinin psikiyatrik ve spiritüel alanlar› aras›nda daha zay›f korelasyon saptanm›flt›r (Rummans ve ark. 1998). Boström ve ark. (2003) palyatif bak›m alan hastalar ile yapt›klar› çal›flmada; hastalar› a¤r› yo-¤unlu¤una göre iki gruba ay›rm›fllard›r. A¤r›s› faz-la ofaz-lan grubun SF-36 yaflam kalitesi ölçe¤inin tüm alanlar›nda, düflük derecede a¤r›s› olan gruba gö-re daha düflük puanlar ald›¤› saptanm›flt›r. A¤r› yo¤unlu¤u, hastalar›n fonksiyonel durumunu azaltan en önemli bir faktör olarak belirtilmifltir. Özellikle hastalar›n fiziksel fonksiyon, rol-fiziksel ve a¤r› alanlar›nda fark›n anlaml› oldu¤u görül-müfltür (Boström ve ark. 2003).
Hastan›n, hasta yak›nlar›n›n ve sa¤l›k profesyonel-lerinin kanser hastal›¤›n›n tedavisinde esas amaç-lar›, kür sa¤lamak veya yaflam süresini uzatmak, fonksiyonel devaml›l›¤› sa¤lamak ve konforu sa¤-lamak olmal›d›r.
Kaynaklar
Allard P., Maunsell E., Labbe J., Dorval M.: Educational interventions to improve cancer pain control: a systematic review. Journal of Palliative Medicine 2001; 4 (2): 191-203.
Aydemir Ö.: Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisinde yaflam kalitesi ölçümü; K›sa Form-36 (SF-36). Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi. 1999; 7 (2): 14 -22.
Berry P.E., Ward S.E.: Barriers to pain management in hospice: a study of family caregivers. Hospice J 1995; 10 (4): 19 - 33. Boström B., Hinic H., Lundberg D., Fridlund B.: Pain and
health-related quality of life among cancer patients in final stage of life: a comparision between two palliative care teams. Journal of Nursing Management 2003; 11: 189 -196
Can G., Durna Z., Aydiner A.: Assessment of fatigue in and care needs of Turkish women with breast cancer. Cancer Nurs 2004; 27(2): 153 -161.
Cella D., Nowinski C.J.: Measuring quality of life in chronic illness: The functional assessment of chronic illness therapy measurement system. Arch phys Med Rehabil 2002; 83 (Suppl 2): 10 -17.
Coyle N., Adelhardt J., Foley K.M., Portenoy R.K.: Character of terminal illness in the advanced cancer patient: pain and other symptoms during the last four weeks of life. J Pain Symptom Management 1991; 6: 408 - 410.
de Haes K., van Knippenberg F., Niejt J.: Measuring psychological and physical distress in cancer patients: structure and application of the Rotterdam Symptom Checklist. British Journal of Cancer 1990; 62: 1034 -1038.
Du Pen S.L., Du Pen A.R., Polissar N.: Implementing guidelines for cancer pain management: results of a randomized controlled clinical trial. J Clin Oncol 1999; 17: 361- 370.
Erdine S.: Kanser a¤r›s›. Onat H., Mandel N. M., editörler. Kanser hastas›na yaklafl›m: Tan›, tedavi, takipte sorunlar. ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 2002. pp. 261- 274.
Eser E., Fidaner H., Fidaner C.: WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF’in psikometrik özellikleri, 3 P Dergisi 1999; 7(Ek 2): 23 - 40. Evans C.J., Trudeau E., Mertzanis P.: Development and validation of
the pain treatment satisfaction scale (ptss): a patient satisfaction questionnaire for use in patients with chronic or acute pain. Pain 2004; 112: 254 -266.
Ferrell B.R, Wisdom C., Wenzl C.: Quality of life as an outcome variable in the management of cancer pain. Cancer 1989; 63(11Suppl): 2321-2327.
Ferrell BR.: Patient Education and nondrug Interventions. In, Ferrell B.R., Ferrell B.A. editors Pain in the Elderly. Seattle, IASP Press, 1996. pp. 35- 44.
Ferrell B.R., Rivera L.M.: Cancer pain education for patients. Semin Oncol Nurs Forum 1997; 13: 42 - 48.
Guyatt G.H., Feeny D.H., Patrick D.L.: Measuring health-related quality of life. Ann Intern Med. 1993; 118(8): 622- 629.
Guzelant A., Goksel T., Ozkok S., et al.: The European Organization for Research and Treatment of Cancer QLQ-C30: an examination into the cultural validity and reliability of the Turkish version of the EORTC QLQ-C30. Eur J Cancer Care (Engl). 2004; 13 (2): 135 -144.
Katz N.: The impact of pain management on quality of life. J Pain Symptom Manage 2002; 24 (1 Suppl): S38 - 47.
Kim J.E., Dodd M., West C.: The PRO-SELF Pain Kontrol Program improves patients’ knowledge of cancer pain management. Oncology Nursing Forum 2004; 31(6): 1137 - 1143.
Padilla G.V., Ferrell B., Grant M.M.: Defining the content domain of quality of life for cancer patients with pain. Cancer Nurs 1990; 13: 108 -115.
Patrick D.L., Deyo R.A.: Generic and disease-specific measures in assessing health status and quality of life. Med Care. 1989; 27: 5217- 5232.
P›nar R.: Sa¤l›k araflt›rmalar›nda yaflam kalitesi. Sendrom. 1996; 1(10): 109 -113.
Rivera L.M., McCaffery M.: Pain assessment. In, Baird S.B., McCorkle R., Grant M. editorso Cancer Nursing: a Comprehensive Textbook. Second Edition, W.B. Saunders Company, 1996. pp. 1017-1034.
Rummans T.A., Frost M., Suman V.J., et al.: Quality of life and pain in patients with recurrent breast and gynecologic cancer. Psychosomatics 1998; 39: 437- 445.
Schipper H., Clinch J., McMurray A., et al.: Measuring the quality of life of cancer patients: The Functional Living Index-Cancer: development and validation. J Clin Oncol 1984 May; 2(5): 472 - 83. Singapore Ministry of Health: Clinical Practice Guidelines: Cancer
Pain. http://www.pain.org.sg/pdf/cancerpain.pdf. 2003 Stein W.M. Cancer pain in the elderly. In, Ferrell B.R., Ferrell B.A.,
editorso Pain in the Elderly. Seattle: IASP Press, 1996. pp. 69 - 80. Strang P., Qvarner H.: Cancer-related pain and its influenze on
quality of life. Anticancer Res 1990; 10: 109 -112.
Tannock I., Gospdoarowica M., Meakin W.: Treatment of metastatic prostatic cancer with low-dose prednisone: evaluation of pain and quality of life as pragmatic indices of responce. J Clin Oncol 1989; 7: 590 - 597.
Torrance G.W.: Utility approach to measuring health-related quality of life. J Chron Dis 1987; 40: 593 - 600.
Ward S.E., Carlson-Dakes K., Hughes S.H.: The impact on quality of life patient-related barriers to pain management. Res Nurs Health 1998; 39: 437- 445.
Wargo B.W., Burton A.W.: Cancer Pain. In, Wallace M.S., Staats P.S., editorso Pain Medicine and Management Just the Facts. International Edition, McGraw Hill Company, 2005. pp. 183 -189. Won A., Lapane K., Gambassi G.: Correlates and management of nonmalignant pain in nursing home. J Am geriatr Soc 1999; 47: 936 - 942.
