Arkadaş Grubuna Sahip Olmaya Verilen Önemin Gençlerin Vandalizmi Üzerindeki Etkisi

(1)

Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters Cilt/Volume 24 Say›/Number 2 (Aral›k /December 2007)

Arkadafl Grubuna Sahip Olmaya Verilen Önemin Gençlerin

Vandalizmi Üzerindeki Etkisi

The Significance of Involvement with a Peer Group on Young People’s Vandalism Esra BURCU* _{Nazan DANACIO⁄LU** Alexander T. VAZSONYI***} Öz

Çal›flmada, gençlerin bir arkadafl grubuna sahip olmaya verdi¤i önemin vandalist davran›fllar› (flifle k›rma, aile mallar›na zarar verme, okul mallar›na zarar verme, kamu mallar›na zarar verme, otobüs, sinema koltuklar›n› kesme, duvara yaz› yazma-boyama, spor faaliyeti öncesi ve sonras›nda mala zarar verme) üzerindeki etkisi incelenmektedir. Genç bireylerin bir sald›rgan davran›fl biçimi olarak kabul edilen vandalist davran›fllar sergileme durumu ile bu tür davran›fllar sergilenmesinde gençlerin bir arkadafl grubuna ait olmalar›na verdikleri önem (arkadafl grubuna sahip olma; arkadafl grubuna sahip olmay› önemli görme; arkadafl grubuyla geçirilen zaman s›kl›klar›; arkadafl grubunun düflünce ve davran›fllar›ndan ne kadar etkilendikleri; arkadafl grubunun faaliyetlerini ne kadar önemli bulduklar›; arkadafl grubuyla ne kadar ortak faaliyette bulunduklar›) aras›nda anlaml› iliflkiler bulunmufltur. Bu durum gençlik döneminde arkadafl grubunun önemini ortaya ç›karmaktad›r. Gençlerin bir arkadafl grubuna sahip olmalar› veya o gruba ait olmay› önemli görmeleri bir anlamda gruba ait olmay› sürekli k›lma çabas›n› da beraberinde getirmektedir. Bu ba¤lamda, davran›fllar vandalist davran›fllar fleklinde de olsa, genç için grubun istedi¤i flekilde davranmak anlaml›l›k kazanmaktad›r. Arkadafl grubunun süreklili¤inin korunmas›na ya da bir gruba ait olmaya önem verme artt›kça gençlerin bir sald›rganl›k türü olan vandalist davran›fllar sergileme oran› da art›fl göstermektedir. Arkadafl gruplar›na ait olmaya verilen önem gençlerin vandalizm gibi baz› sapmalara yönelmesinde etkilidir.

Anahtar Sözcükler: Vandalizm, vandalist davran›fllar, arkadafl grubu Abstract

In this study, the relationship between young people’s vandalism and the significance of their involvement with a peer group is analyzed. The significance of young people’s involvement with a peer group is analyzed by the following variables: young people’s involvement with a peer group, the significance they attribute to the involvement with a peer group, their frequency of getting together with the peer group, whether they are influenced by the thoughts ––––––––––––––––––––––––––––––

* Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, esburcu@hacettepe.edu.tr ** Yrd. Doç. Dr., Sinop Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, ‹statistik Bölümü, nazan.danacio¤lu@gmail.com

(2)

and behaviors of their peer group, how important they find their peer group’s activities, and how many activities they carry out with their peer group. As for young people’s vandalism, giving damage to family, school and public properties is investigated. The study concludes that there is an important connection between the significance of involvement with a peer group and young people’s vandalism. The importance young people attribute to the involvement with the peer group results in their efforts to sustain long-term relationships with their peer group. In this context, behaving in accordance with the peer group’s wishes gains importance for young people, even if this involves vandalist behaviors.

Key words: Vandalism, vandalist behavior, peer group Girifl

Vandall›k ya da tahribatç›l›k bir sald›rganl›k biçimidir. Sald›rganl›k en genel anlamda bireysel ya da kamusal olana karfl› yap›lan flahsa ya da mala karfl› zarar vermedir. Vandalist bir davran›fl›n en önemli özelli¤i baflkas›na ya da kamusal olana zarar verirken, bireyin/lerin kendi gücünü vurgulama imkan›n› özellikle ve ço¤unlukla isteyerek/ bilinçli olarak kullanmas›d›r.

Ö¤ülmüfl (1995:587)’ün tan›m›yla belediye otobüslerinin koltuklar›n› y›rtmak, telefon kulübelerini kullan›lmaz hale getirmek, park, bahçe, dinlenme alanlar›, otobüs duraklar› gibi kamuya aç›k alanlardaki eflyalar› ve sanat eserlerini k›rmak, parçalamak, kesmek ya da oymak, okul binalar›n›n camlar›n› ve ampullerini k›rmak, s›ralar›n üzerini kaz›mak gibi eylemler yapan kiflilere vandal (tahripçi), kamu mallar›na zarar vermeye yönelik olan bu tür eylemlerde bulunma e¤ilimine vandalizm (tahripçilik) ve bu tür davran›fllara da vandalist davran›fllar ad› verilmektedir. Yine Ö¤ülmüfl (2000:74)’ün aktar›m›yla, “vandalizm 4. ve 5. yy’larda Bat› Avrupa’y› istila eden, geçtikleri her yeri yak›p y›kan ve M.S. 455 y›l›nda Roma’y› ya¤malayan bir Do¤u Alman boyu olan Vandallar’a atfen (DiCanio 1993), bir kimsenin kamu mallar›na ya da tan›mad›¤› kiflilerin mallar›na yönelik sald›rganca davran›fllarda bulunma e¤ilimini ifade etmek için kullan›lan bir terimdir. Türkçe’de tahripçilik olarak adland›rabilece¤imiz bu olguya ilk kez Frans›z yazar Abbe Gregoire 1794 y›l›nda Paris’te yap›lan bir toplant›da dikkat çekmifl, 1789 Frans›z Devrimi’ni izleyen y›llarda vatandafllar›n tarihi eserleri tahrip etmelerini önlemek gerekti¤ini vurgularken ‘vandalisme’ terimini kullanm›flt›r (Allen 1984).”

Vandalizm üzerine yap›lm›fl çal›flmalar, vandalizmin nas›l tan›mlanaca¤›, hangi özellikleri sergiledi¤i ve neden bu tür davran›fllar›n ortaya ç›kt›¤› üzerinde odaklanm›flt›r. Çal›flman›n di¤er bölümlerinde daha detayl› verilen bu konular üzerindeki tüm tart›flmalar, vandalizmin nas›l tan›mlan›rsa tan›mlans›n kifliye ya da kamuya yönelik zarar veren sald›rgan bir davran›fl› içerdi¤i ve bu davran›fl› ortaya ç›kar›c› çeflitli kiflisel ve sosyal faktörlerin bulundu¤u yönünde ortak bir kabul içindedirler. Ö¤ülmüfl (1995:77)’ün de belirtti¤i gibi, baflvurulan vandalizmin türü ne

(3)

olursa olsun, vandalizmin nedenleri, tipik bir tahripçinin nas›l bir kiflili¤e sahip oldu¤u ve vandalizmin hem birey hem de toplum aç›s›ndan sonuçlar›n›n neler oldu¤u önemlidir. Ö¤ülmüfl’e ek olarak vandalizmin bir toplum üzerindeki ekonomik ve sosyal etkisi göz önünde tutuldu¤unda, vandalizmin sergilenmesinde hangi sosyal faktörlerin yer ald›¤›n› de¤erlendirmek de önemlidir. Konu üzerinde yap›lm›fl çal›flma sonuçlar› aras›nda di¤er dikkat çekici bir nokta da vandalizmin daha çok gençler aras›nda yayg›n oldu¤udur. Bu ba¤lamda da gençlerin bu tür davran›fllar sergileme nedenlerinin sosyolojik irdelemesi anlaml› gözükmektedir.

Sald›rganl›k ya da onun bir biçimi olan vandalist davran›fllar asl›nda sosyalizasyon süreci içinde flekillenmektedir. Gerçekte sald›rganl›k içeren davran›fllar›n insan›n do¤as›nda bulunan içgüdüsel dürtülerle flekillendi¤i baz› bilim adamlar›nca kabul edilse de, özellikle sosyal bilimciler taraf›ndan sald›rgan davran›fllar›n asl›nda sosyal faktörlerin etkisiyle flekillendi¤i düflünülmektedir. Özellikle eteloglar›n iddialar›nca sald›rganl›¤›n içgüdüsel ve insan tabiat›nda varoldu¤u fleklindeki tek kabulün ve sadece baz› sosyal bilimcilerce sosyal çevrenin ürünü oldu¤u fleklindeki bir di¤er tek kabulün asl›nda son dönemlerde ortak alanda buluflturuldu¤u dikkat çekmektedir. Buna göre, insan tabiat›nda varolan sald›rganl›¤›n ortaya ç›k›fl›n›n, fleklinin, kapasitesinin, yo¤unlu¤unun sosyal koflullarca belirlendi¤i ve bu anlamda bireyin sosyalizasyon sürecinde ö¤rendiklerinin çok önemli oldu¤udur. Tören Yücel (2003:82)’in tan›m›yla, sald›rgan davran›fl sosyal ortamda oluflan hayal k›r›kl›klar›na karfl› duygusal bir yan›t veya özel bir duruma karfl› beliren ö¤renilmifl bir tepki ifadesi olarak görülmektedir. Tabiat sadece fliddet için kapasite sa¤larken, sosyal koflullar bu kapasitenin nas›l›n› veya kullan›l›p kullan›lmamas›n› belirler.

Sosyal bilimciler aras›nda sald›rganl›¤›n nedenlerine iliflkin olarak kabul edilen genel bir varsay›m vard›r. Sosyal yaflama ait ve sosyal koflullardan kaynaklanan sorunlar grup protestosu ve kolektif fliddet için gerekli bir önkofluldur (Tören Yücel 2003:82) . Bu varsay›m dikkate al›nd›¤›nda biraz önce vurgulanan sosyalizasyon sürecinin önemi ortaya ç›kmaktad›r. Zira, sosyal yaflam›m›zda içinde bulundu¤umuz sosyal koflullar›m›zdan kaynaklanan sorunlar karfl›s›nda bizlerin nas›l bir tepki verece¤i asl›nda içinde var olunan sosyo-kültürel ortamca ve dolay›s›yla o ortam›n bize aktard›¤› ö¤renimlerce belirlenmektedir. Sosyalizasyon süreci yaflan›rken bir çok aktar›m kanallar›yla karfl› karfl›ya kal›nmaktad›r. Bu sosyalizasyon ajanlar› aras›nda en önemlileri olarak aile ve arkadafl grubu say›labilir. Bireyin daha uzun ya da k›sa süreli gelifltirdi¤i sosyal iliflkiler a¤› içinde oluflan gruplar sosyal edinimlerimizde ve edindirdiklerimizde etkilidir. Buna göre bireylerin bir sosyal gruba ait olmas›, örne¤in sahip oldu¤u arkadafl grubu, onlar›n olumlu ya da olumsuz davran›fllar gelifltirmesinde ve sürdürmesinde etkili olmaktad›r. Gruplar, sorunlar karfl›s›nda sald›rgan davran›fla baflvurman›n di¤erleri taraf›ndan onanmas›, di¤er bir ifade ile yerinde ve hakl› görülmesi aç›s›ndan önem arz etmekte ve zaman zaman araflt›rma konular› içine dahil edilmektedir.

(4)

Tüm bu belirtilenlerin ›fl›¤›nda, çal›flmada genel olarak, gencin bir arkadafl grubuna sahip olmaya verdi¤i önemin onlar›n sald›rgan davran›fl biçimi olarak kabul edilen vandalist davran›fllar sergilemesindeki etkisi incelenmektedir. Daha detayl› bir anlat›mla, vandalizmin ço¤unlukla genç bireyler taraf›ndan gerçeklefltirildi¤i kabulünden hareketle, Türkiye’de genç bireylerin vandalist davran›fllar sergileme durumu (ne tür davran›fllar sergiledikleri ve bu davran›fllar›n genç bireylerin cinsiyetine göre da¤›l›m›) ile bu tür davran›fllar sergilenmesinde gençlerin bir arkadafl grubuna ait olmalar›na verdikleri önem (arkadafl grubuna sahip olma durumlar›, arkadafl grubuna sahip olmay› önemli görme durumlar›, arkadafl gruplar›yla geçirdikleri zaman s›kl›klar›, arkadafl grubunun düflünce ve davran›fllar›ndan ne kadar etkilendikleri, arkadafl grubunun faaliyetlerini ne kadar önemli bulduklar›, arkadafl grubuyla ne kadar ortak faaliyette bulunduklar› ve arkadafl grubunda arkadafll›k iliflkilerinden memnun olma durumu) aras›ndaki iliflki tart›fl›lm›flt›r.

Tan›m ve Özellikleri

Literatürde vandalizme (vandalism) iliflkin çeflitli tan›mlamalar yap›lm›flt›r. Moser (1992)’in tan›m›yla vandalizm, kurum ya da flahsa ait objelere zarar vermeye, onlar› harap etmeye, y›kmaya yönelik bilinçli bir davran›flt›r. Harrison (1976)’a göre de vandalizm istemli bir davran›flt›r ki bu noktada, herhangi bir kamu ya da flahsi mülke ya da finansal ya da estetik de¤eri olan bir objeye yönelik yok edici bir fiziksel zarar› vermeyi istemektir. Di¤er taraftan Baughman (1971) bir amac› olsa da olmasa da mülke karfl› zarar verme biçimlerinin hepsini vandalizm olarak kabul ederken, Ducey (1978) en ufac›k bir görünümden en kuvvetli bir görünüme (örne¤in bir lambaya tafl atmaktan, kasten adam öldürmeye) kadar uzanan zarar verici/ yok edici/ tahrip edici davran›fllar›n hepsini vandalizm içine dahil etmifltir. Goldstein (1996:19)’e göre vandalizm, herhangi bir kar elde etmeksizin ya da herhangi bir ç›kar› olmadan çevreyi afla¤›lamada gönüllülü¤ü kapsarken, Casserly, Bass ve Garrett (1982)’e göre vandalizm, sahibinin r›zas› olmadan bir mal› tahrip eden, y›kan k›sacas› ona zarar veren kötü niyetli ve dirençli davran›fllar› kapsamaktad›r. Ceccato ve Haining (2005:1638) ise vandalizmi kamuya ya da flahsa ait mülke zarar veren kriminal bir sald›r› olarak tan›mlam›flt›r.

Tüm bu tan›mlamalarda ortak olan nokta vandalizmin kamu ya da flahsi mülke yönelik zarar veren ve ço¤unlukla istemli bir sald›rganl›¤› içeren davran›fllar› kapsamas›d›r. Daha k›sa bir ifadeyle, vandalizm zarar veren baz› davran›fllar› içerir. Ancak bu genellemeye ra¤men vandalizmle ilgili tan›mlama çal›flmalar›na bak›ld›¤›nda, davran›fl›n amaçl›/ anlaml› olup-olmamas›na göre düflünceler ikiye ayr›lm›flt›r. Örne¤in Ward, vandalizmde net bir amaç olmad›¤›n›, düflüncesizce ve serserice davran›larak kamu mallar›na zarar verildi¤ini, tipik bir vandalistin herhangi bir güdü ile hareket etmeden özellikle baz› kamu mallar›na zarar verdi¤ini ve bu davran›fl› daha çok çal›flan

(5)

s›n›fa mensup erkek ergenlerin gerçeklefltirdi¤ini ifade etmifltir. Di¤er görüflte olanlar (Allen ve Greenberger, Fisher ve Baron) ise vandalizmin anlaml›/ amaçl› davran›fllar› kapsad›¤›n›, davran›fllar›n hem birey hem de toplum aç›s›ndan anlaml› oldu¤unu tipik bir vandalistin, sergiledi¤i davran›fllarla topluma mesaj vermeye çal›flt›¤›n› ifade etmifllerdir (De More, Fisher ve Baron 1988).

Vandalizmin yaratt›¤› etki aç›s›ndan Sampson ve Roudenbush (1999), vandalizmi fiziksel düzensizlik ve sosyal düzensizlik yaratan vandalizm olarak ikiye ay›rm›fllard›r. Vandalizmin fiziksel düzensizlik yaratan türü; özellikle flehir alanlar›na yöneliktir. Örne¤in, binalar üzerindeki tahribatlar, k›r›lan sokak lambalar›, da¤›t›lan çöpler birer fiziksel düzensizlik yaratan vandalizm türüdür ki bu türde ihmalkârl›k, umursamazl›k vard›r. Di¤er tür olan sosyal düzensizlik yaratan vandalizm ise, toplumsal huzur ve düzeni bozucu yönde olumsuzluklara neden oland›r. Örne¤in, sanat ve tarihi eserlerin k›r›lmas›, parklara yönelik tahribatlar gibi vandalist davran›fllar toplumsal huzur aç›s›ndan da sars›c› etkiler yaratabilmektedir.

Cohen (1973) de vandalizmi kinci/intikamc› vandalizm, yani bir öç alma biçimi fleklinde zarar veren davran›fllar; oyun vandalizmi, resim, heykel, duvar boyamak, pencere k›rmak fleklinde bir oyunmufl gibi sergilenen zarar veren davran›fllar; planl› vandalizm, bir iflyerini sabote etmek gibi flahsa ya da olaya dikkat çekmeyi amaçlayan zarar veren davran›fllar ve kötü niyetli vandalizm, can s›k›nt›s› ve k›zg›nl›kla bir kifliye ya da onun sahip oldu¤una ya da kamu mal›na yönelik zarar veren davran›fllar olarak çeflitlendirmifltir.

Yap›lan bir çok çal›flmada, vandalizmin mikrodan makroya do¤ru derecelerinin oldu¤u vurgulanm›flt›r. Di¤er bir ifadeyle Nordmarker, Norlander ve Archer (2000)’in belirtti¤i gibi, vandalizm verilen zarar›n büyüklü¤üne göre küçük dereceli ve büyük dereceli olarak s›n›fland›r›labilir. Literatürdeki bu s›n›flama Korytnyk ve Perkins (1983) ve Norlander, Nordmarker ve Archer (1998)’in tart›flmalar› çerçevesinde, boyama, tahrifl etme, karalama gibi vandalist davran›fllar küçük dereceli; k›rma, koparma, kesme gibi vandalist davran›fllar büyük dereceli olarak flekillenmifltir.

Asl›nda belirtilen ayr›mlara ra¤men görünen odur ki, vandalizmin tan›m türü ne olursa olsun önemli olan bu davran›fl› ortaya ç›karan nedenlerin incelenmesidir.

Vandalizmi ortaya ç›karan ya da vandalist davran›fllar› harekete geçiren çeflitli psikolojik ve sosyolojik faktörler bulunmaktad›r. Cohen (1984) vandalizmi harekete geçiren baz› psikolojik faktörleri, öfke, can s›k›nt›s›, gizli duygular›n aç›¤a ç›kar›lmas› olarak belirtirken baz› araflt›rmac›lar da yafl, sosyal flartlar, çevre, aile yap›s›, arkadafl iliflkileri gibi faktörler üzerinde durmufllard›r (Horowitz ve Tobaly 2003). Örne¤in, Barker (1964) çevrenin söz konusu alana uygun davran›fllar›n belirlenmesinde bir tak›m ipuçlar› verdi¤ini, bu ipuçlar›n›n bireyin eylemlerini dolayl› biçimde etkileyerek ve de¤ifltirerek o alana uygun davran›fl›n ne oldu¤unu gösterdi¤ini ifade etmifltir. Ona göre,

(6)

ortaya ç›kar›c› ipuçlar›, vandalizmin söz konusu alana uygun bir davran›fl oldu¤unu ima ederek, ya da böyle bir mesaj ileterek bireyleri bu tür davran›fla yönlendirdi¤ini belirtmifltir. Barker’in çevre vurgusunun yan› s›ra, sosyal kontrol mekanizmalar› üzerinde duran araflt›rmac›lar (Wells 1978, Samdahl ve Christensen 1985) da vard›r. Bu araflt›rmac›lara göre kontrol mekanizmalar›n›n zay›f olmas› vandalizmle birlikte di¤er sapm›fl davran›fllar›n da kolayca ortaya ç›kmas›na neden olur (akt. Ö¤ülmüfl 1995: 589).

Vandalizmin nedenleri üzerinde yap›lm›fl bir çok araflt›rman›n ortak kabulü vandalist davran›fllar›n daha çok gençler taraf›ndan sergilendi¤idir. Bu ba¤lamda genç bireylerin neden vandalizme yöneldi¤ine iliflkin çeflitli çal›flmalar söz konusudur. Örne¤in, Skogan (1990)’a göre, vandalizmin alt›nda yatan nedenler bir çok flekilde aç›klanabilir. Ona göre bu tür davran›fllar sembolik anlamlar tafl›r. Vandalist davran›fllar›n sergilenmesi genç insanlardan oluflan gruplar için bir e¤lence biçimi say›labilir, grubun kendi alan›n› belirleyici bir s›n›r çizme olabilir. Yine genç grubun k›zg›nl›¤›n› ya da isyan›n› gösterme biçimi olabilir ya da nesiller aras› çat›flman›n bir göstergesi olabilir. Genç gruplar için bir e¤lence biçimi oldu¤unu vurgulayan Mahoney ve Stattin (2000)’in yan› s›ra Burton ve di¤erleri (1994) de vandalizmin gençlerin göreli yoksunlu¤una ba¤l› olarak ortaya ç›kan memnuniyetsizliklerinin bir ifade biçimi oldu¤unu belirtmifllerdir. Dunning (1987) (akt. Ö¤ülmüfl 1995:77)’e göre, modern Avrupa toplumunda ve özellikle ‹ngiltere’de gazetelere yans›yan vandalizm ve futbol maçlar›nda s›kl›kla gözlemlenen fliddet olgusuyla ilgili araflt›rmas›nda, bu tür olaylara kar›flanlar›n büyük bir bölümünün belli bir beceriye sahip olmayan genç yafltaki el iflçileri oldu¤unu saptam›flt›r.

Yap›lm›fl baz› araflt›rmalarda (Ley ve Cybriwsky 1974, Mawby 1984, Wikström 1991, Zimbardo 1970) vandalist davran›fllar›n daha çok gençlik dönemlerinde ve zengin ailelerin ikamet ettikleri bölgelere yak›n yaflayan fakir gençler aras›nda gerçekleflti¤i tespit edilmifltir. Yine bu çal›flmalara göre, vandalizm daha çok özel ev alanlar›nda de¤il; kiflisel olmayan, sahibi bulunmayan ortak alanlarda sergilenmektedir. Kentin fiziksel yap›s›n›n vandalizmin da¤›l›m›nda önemli oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Vandalizm kent merkezlerinde, halk›n e¤lence merkezlerinde olabilece¤i gibi suç bölgelerinde hatta yaflan›lan mahallelerde de olabilir.

Literatür Taramas›: Vandalizme ‹liflkin Yap›lm›fl Araflt›rmalar

Vandalizm üzerine yap›lm›fl çal›flmalar s›kl›¤› aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, konu üzerinde yabanc› çal›flmalar›n yerli araflt›rmalara göre çok daha erken dönemlerde bafllad›¤› ve nicel olarak daha önlerde yer ald›¤› söylenebilir.

Yabanc› literatürde vandalizm ile ilgili tart›flmalar 1970’lerde bafllarken, ülkemizde bu konuya iliflkin çal›flmalar 1990’l› y›llar›n sonunda özellikle e¤itim bilimleri ve psikoloji alan›nda gerçeklefltirilmifltir. Vandalizm üzerine yurtd›fl›nda yap›lm›fl

(7)

araflt›rmalar (Weinmayr 1969, Daun 1982, Allen 1984, Roose 1986, West, Drummond ve Eames 1990, Gustafson 1991, Cordess ve Turcan 1993, Goldstein 1996) davran›fl özellikleri, davran›fl› etkileyen çeflitli ba¤›ms›z de¤iflkenler (cinsiyet, yafl, meslek, aile yap›s›, arkadafl grubu, alkol-uyuflturucu kullanma, agresif olma gibi), sosyal normlar ve sosyalizasyon üzerinde odaklan›rken yurt içinde yap›lm›fl say›l› araflt›rmalar (Ö¤ülmüfl 1995, 2000; Yavuzer 1998, Durmufl ve Gürkan 2005) konunun kavramsal aç›klamas›n›, sapma, suç, fliddet ba¤lam›ndaki tart›flmalar›n› ve özellikle okul ortam›ndaki vandalizmi inceleyici yönde gerçeklefltirilmifltir. Di¤er taraftan özellikle sosyoloji alan›nda ülkemize ait herhangi bir araflt›rman›n bulunmad›¤› da dikkat çekicidir.

Vandalizm araflt›rmalar› genel olarak iki kategoriye ayr›labilir. Bunlardan biri; bireylerin ortak gelifltirdikleri görüfller üzerinden vandalizmle ilgilenen çal›flmalard›r. Daha aç›k bir ifadeyle, bu tür çal›flmalar, kiflisel özellikler, özelde okula genelde topluma uyum sa¤lama ve duygusal problemler gibi hemen herkeste ortak olan görüfller üzerinde durmaktad›rlar. Bu perspektif temel olarak epidemiyolojik (epidemiological) araflt›rmalardan etkilenmifltir. Di¤er araflt›rmalar ise, vandalizme daha genifl bir sosyal ba¤lamdan bakmaktad›rlar. Bir sosyal fenomen olarak vandalizmi ele alan bu araflt›rmalar 1930’larda Chicago ekolünün ekolojik araflt›rmalar›yla bafllam›flt›r. Vandalizm modern toplumun yabanc›laflma ve anlams›zl›k ile karakterize edilen bir k›r›lma noktas› ya da keyifsizli¤i olarak görülmüfltür. Zimbardo (1970) “bireysizleflme” (deindividuation) kavram›n› kullan›r ki ona göre bu kavram, bireylerin eflsizli¤ini/ biricikli¤ini (uniqueness) kaybetmeleri durumudur. Zimbardo’ya göre, modern toplumdaki bu k›r›lma yüksek orandaki sosyal hareketlilikle, h›zl› büyümeyle ve dengesizlikle ilgilidir. Modern toplumlarda ergenler üzerinde duran Erikson, ergenlerin normatif olmayan davran›fllar›n ö¤renildi¤i ve sosyal kurallar›n ve de¤erlerin istikrars›z flekilde aktar›ld›¤› bir sosyal dünyay› tecrübe ettiklerini belirtmifltir (Horowitz ve Tobaly 2003:131-132).

Vandalizm üzerine yap›lm›fl baz› araflt›rmalar (Weinmayr 1969, Daun 1982, Allen 1984, Roose 1986, Cordess ve Turcan 1993) davran›fl›n yarat›c› aksiyonlar› kapsad›¤›n› varsaymaktad›rlar. Daha aç›k bir ifadeyle, vandalist bir davran›fl ortak bir aktivite görünümüne sahiptir ve bu ortak aktivite fleklinde gerçeklefltirilen davran›fl, asl›nda sosyal normlar› etkisiz hale getirmeyi, onlar›n nötralizasyonunu sa¤lamay› amaçlamaktad›r. Konuya iliflkin baz› araflt›rmalar ise (West, Drummond ve Eames 1990, Goldstein 1996), alkol kullan›m›n›n vandalizme sevketti¤i yönünde bir kabul içindedirler. Bu çal›flmalara göre alkol kullan›m›n›n art›fl› vandalist davran›fllar›n s›kl›¤›n› da art›rmaktad›r. Goldstein (1996) genelde toplumsal flartlara ba¤l› olarak bir çok vandalizm suçunu iflleyen faillerin erkekler oldu¤unu ifade etmifltir. Ayr›ca Gustafson (1991) taraf›ndan incelenen çeflitli ampirik araflt›rma raporlar›na göre, agresif davran›fllar›n ortaya ç›kmas› yaln›zca alkol kullan›m›n›n sarhofl edici etkisiyle de¤il,

(8)

ayn› zamanda kiflinin içinde bulundu¤u onu sinirlendirici/ öfkelendirici flartlar›n da var olmas› sonucudur. Cinsiyetin vandalizm ile anlaml› bir iliflkisinin oldu¤unu varsayan ve bu noktada araflt›rmalar yapan çal›flmalar da bulunmaktad›r. Bu çal›flmalara Goldstein (1996)’›n araflt›rmas› örnek verilebilir. Goldstein (1996)’ a göre hemen hemen yaln›zca erkek suçlularda yafl, meslek ve çevre gibi ba¤›ms›z de¤iflkenlerle vandalizm aras›nda anlaml› bir iliflki bulunmaktad›r. Yine Gustafson (1991) alkol kullan›m› ve agresif davran›fllar› inceleyen bir çok ampirik araflt›rman›n ço¤unlukla erkekler üzerinde odaklaflt›¤›n› belirtmifltir. Ancak tüm bu çal›flma sonuçlar›n›n erkek bireylerde odaklanmas›na ra¤men Nordmarker, Norlander ve Archer (2000)’e göre art›k son y›llarda, özellikle ait olunan grup farkl›l›klar›, sosyal flartlar, yafl, çevre, meslek gibi de¤iflkenler dikkate al›nd›¤›nda kad›nlar aras›nda da vandalizm suçlar›n›n erkekler kadar yayg›nl›k gösterdi¤i göz ard› edilmemelidir.

Vandalizm üzerine yap›lan araflt›rmalar›n (Anderson 2007, Cordess ve Turcan 1993, Korytnyk ve Perkins 1983, Norlander, Nordmarker ve Archer 1998) baz›lar› da sanat eserleri ile ilgilidir. Di¤er bir ifadeyle özellikle sanat eserleri üzerine sonradan yap›lm›fl yaz› yazma, resim çizme, karalama-kaz›nt›lar yapma, tahribatta bulunma, k›rma gibi vandalist davran›fllar üzerinde durulmufltur. Anderson (2007), New York kentinde “splasher” olarak tan›mlad›¤› sprey boyalarla sanat eserlerine zarar verenlerle ilgili bir çal›flma yapm›fl ve bu kiflileri “sanat teröristleri” olarak tan›mlam›flt›r. Cordess ve Turcan (1993) ‹ngiltere, Galler ülkesi ve ‹skoçya’daki sanat galerilerinde yapt›¤› araflt›rmada, eserleri kaz›mak, tahrifl etmek, duvarlar› karalamak, duvarlara yaz› yazmak gibi küçük boyutlu vandalist davran›fllar›n tacizci suçlular taraf›ndan gizlice gerçeklefltirildi¤ini ve bu kiflilerin arkadafllar› taraf›ndan denenmesi için zorlanan ilkokul ve ortaokul ö¤rencileri oldu¤unu; yaralamak, kesmek, kesici bir aletle delmek, koparmak, y›rtmak, heykeli, vazoyu devirmek gibi daha büyük zararlar veren vandalist davran›fllar›n ise dikkatli ve özenli davranmaktan bilerek kaç›nan ve bunu göstermek isteyen daha kat› suçlularca gerçeklefltirildi¤ini ifade etmifllerdir. Çal›flmada, insanlar› tasvir eden sanat eserleri üzerinde zarar vermenin asl›nda sadece objelere yönelik olmad›¤›, ayn› zamanda gerçek bir insana sald›r›yormufl gibi insanlara yönelik bir duygu yaratt›¤›, bu nedenle hem objelere hem de insana dönük bir davran›fl›n sergilendi¤i ifade edilmifltir. Korytnyk ve Perkins (1983) alkol ve duvarlara, sanat eserleri üzerine, resimlere yaz› yazma (graffiti) aras›ndaki iliflkiyi araflt›rm›fllard›r. Bu araflt›rmac›lar, alkol tüketen genç erkeklerin alkol kullanmayan di¤er genç erkeklerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda, belirtilen davran›flta daha s›k bulunduklar›n› ve alkol kullanma e¤ilimi ile vandalizm aras›nda anlaml› bir iliflkinin oldu¤unu belirtmifllerdir. Bir di¤er çal›flma da Norlander, Nordmarker ve Archer (1998)’in yar›s› kad›nlardan yar›s› da erkeklerden oluflan toplam 42 kat›l›mc›yla yapt›¤› yine alkol kullan›m› ve vandalizm aras›ndaki anlaml› iliflkiyi inceleyen araflt›rmalar›d›r. Bu araflt›rman›n bir özelli¤i,

(9)

cinsiyet, antisosyal davran›fl ve öfke davran›fl› gibi de¤iflkenlerin de göz önünde tutulmufl olmas›d›r. Çal›flmada alkolün sald›rgan davran›fllar sergilenmesinde etkili oldu¤u ancak tek yönlü bir gereklilik içermedi¤i, kiflinin bulundu¤u onu öfkelendirebilecek, sald›rganlaflt›rabilecek sosyal flartlar›n da önemli oldu¤una dikkat çekilmifltir. Baker ve Wolfer (2003)’in çal›flmas›nda da alkol ve uyuflturucu kullan›m›n›n vandalizmle olan anlaml› iliflkisi vurgulanm›fl, alkol ve uyuflturucu kullan›m›ndaki s›kl›¤›n özellikle flehrin dinlenme alanlar› olarak kullan›lan parklara yönelik vandalist davran›fllar› körükledi¤i belirtilmifl ve bu anlaml› iliflki bir suç üçgeni olarak tan›mlanm›flt›r.

Vandalizm araflt›rmalar›nda özellikle okullarda yap›lan çal›flmalar, bu konuya iliflkin bak›fl aç›s›n›n genifllemesi aç›s›ndan önemli kabul edilmektedir. Casserly, Bass ve Garret (1982)’e göre vandalizmin sosyal aç›klamas› 1970’lere kadar herhangi bir özelli¤i olmayan ne üzerinde odaklaflaca¤›n› tam olarak kestiremeyen bir özellik tafl›maktayd›. K›sacas› bu döneme kadar vandalizme iliflkin sosyal aç›klamalar oldukça s›n›rl›yd›. Bu konuya daha detayl› aç›klamalar getirilmesi özellikle okullarda bafllat›lan kurumsallaflmalarla sa¤lanm›flt›r. Okullarda fliddet ve okullarda vandalizm üzerine yap›lm›fl öncü çal›flmalar 1970’lerin ortas›nda vücut bulmufltur. Bu çal›flmalardan biri “The Safe School Study” (1978) araflt›rmas› olup Amerika’daki 25.000 okulu kapsayan ve objektif parametreler kadar ö¤renci görüfllerinden de faydalan›lm›fl bir çal›flmad›r. Bu objektif parametreler, “okul büyüklü¤ü, ö¤rencilerin yafl›, ö¤retmenin kazanc› ve okulun disiplin politikas›na ebeveynlerin deste¤i” fleklinde ele al›n›rken, subjektif parametreler, “ö¤rencilerin bak›fl aç›s›nda ö¤retmenin ifllevini, okul kurallar›n› ve kat›l›¤›n› nas›l tan›mlad›klar›” fleklinde ele al›nm›flt›r (Horowitz ve Tobaly 2003:132). Di¤er taraftan baz› çal›flmalarda da daha çok vandalizm ile okulun etkisi ve atmosferi aras›ndaki iliflkiler irdelenmifltir. Örne¤in Zeisel (1977)’in yapt›¤› araflt›rmaya göre, e¤er okul atmosferi pozitif de¤ilse ve etkili ö¤renmeyi sa¤lam›yorsa, ö¤rencilerin vandalist davran›fllar›n›n oran› art›fl göstermektedir. Ayn› zamanda e¤er okuldaki ö¤rencilerin ait olma duygular› da geliflmemiflse yine vandalizm e¤ilimi art›fl göstermektedir. Baz› araflt›rmalarda (Heller ve White 1975) ö¤renci-ö¤retmen iliflkisi ba¤›ml› de¤iflken olarak ele al›nm›fl, baz› araflt›rmalarda da (Dust 1984; Geller 1992) di¤erlerinin hoflgörüsü, sayg›s› ve baflar› güdülemelerinin ö¤rencilerin vandalizmini hafifletti¤i üzerinde durulmufltur. Horowitz ve Amir (1981)’in ‹srail’de yapt›klar› bir çal›flmada, vandalist davran›fllar sergileyen ö¤rencilerin okullar›nda sosyal olarak marjinal olduklar›, onlar›n kendilerini okuldan yabanc›laflm›fl olarak hissettikleri ve onlar›n baflar›lar› için gerekli olan yeterliliklerinin düflük oldu¤u sonuçlar› ortaya konulmufltur. Yine bu çal›flmada vandalizm ve fliddet davran›fllar› sergileyen çocuklar›n sadece yoksul ailelerin yaflad›klar› sosyo-ekonomik düzeyi düflük bölgelerden gelmedikleri, bu çocuklar›n ayn› zamanda orta ve zengin sosyal s›n›fa dahil olduklar› ortaya ç›km›flt›r. Okulun vandalizm

(10)

için ilk sosyal ortam oldu¤unu iddia eden Goldstein (1996), bu durumun nedenini sadece okul ortam›n›n benzer yafl grubundan oluflan bir çok gencin bulunmas›na ba¤lamam›fl ayn› zamanda okulun kendine ait çeflitli sembolik niteliklere ve çevresel bileflimlere sahip oldu¤unu belirtmifltir.

Arkadafl Grubu ve Gençlerdeki Vandalizm

Genç olmak dinamik bir süreci kapsar. Bu süreç hem fizyolojik, psikolojik, sosyolojik de¤iflimlerin sergilendi¤i, hem de gençlerin sosyalleflmelerinde özellikle daha s›k›-samimi iliflkilerde bulunduklar› sosyal gruplar›n etkisiyle çeflitli davran›flsal ve kültürel ö¤renimlerin kazan›ld›¤› bir dönemi içermektedir.

Sosyalizasyon sürecinde de¤iflime aç›k yönleriyle gençler her zaman toplumsal kabulleri birebir yerine getirmeyebilirler. Zaman zaman gençler aras›nda toplumsal ve kültürel de¤er ve normlara ayk›r› ya da onlar› ihlal edici davran›fllar›n geliflti¤i gözlemlenebilir. Bu kabul edilen de¤er ve normlar›n d›fl›ndaki davran›fllar sapma olarak tan›mlan›rken, sergilenen sapm›fl davran›fla iliflkin hoflgörü miktar› da de¤iflebilmektedir. Di¤er bir ifadeyle, toplumun sosyo-kültürel yap›s›na göre hangi davran›fl›n sapma olarak kabul edilmesindeki görelilik gibi o davran›fla iliflkin toplumun hoflgörü s›n›r›nda da görelilik söz konusudur. Sapm›fl davran›fllar toplumun hoflgörü s›n›r›na ba¤l› olarak farkl› tepkilerle karfl› karfl›ya kalabilirler. Bu tür davran›fllarda bulunanlar k›nanabilir, ay›planabilir, d›fllanabilir ya da yasal düzlemde cezaland›r›labilir.

Gençlerin sapm›fl davran›fl türlerinden biri de fliddet sergilemeleridir. fiiddet davran›fllar› bireye ya da kamuya yönelik sald›rganl›k içeren sözel ya da fiziksel davran›fllard›r. Bir davran›fl›n sald›rganl›k içermesi flüphesiz o bireye ya da kamuya iliflkin zarar vermeyi, onu tahrip etmeyi, yok etmeyi v.b. içermektedir. Sald›rganl›k içeren davran›fllar›n bir k›sm› özellikle kamu mal›na di¤er bir ifadeyle, herkesin ortak kullan›m hakk›na sahip oldu¤u k›saca herkese ait olana yöneliktir. Bu tür davran›fllar, bozucu, k›r›c›, harap edici flekildedir ki bu tür gelifltirilen davran›fllar “tahripçi” ya da “vandalist” davran›fllar olarak tan›mlanabilir. Vandalist davran›fllar, toplumsal hoflgörü s›n›r› aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, istenilmeyen, ay›planan, k›nanan davran›fllar fleklinde sapma olarak tan›mlan›rken, ayn› zamanda kamuya ait olana zarar vermesi, onu tahrip etmesi aç›s›ndan da suç olarak kabul edilebilir.

Vandalist davran›fllar birçok sözlükte, “art niyetli ve asi kiflilerin kamu mal›n› tahrip edici-zarar verici davran›fllar›” olarak tan›mlanmaktad›r. Sosyoloji literatüründe de vandalist davran›fllar istenmeyen, onaylanmayan toplumsal düzeni ihlal edici sapm›fl davran›fllar olarak kabul edilmekte ve özellikle gençler ve çocuklar için bu tür sapm›fl davran›fllar›n sergilenmesine kaynakl›k eden sosyal faktörlerin neler oldu¤u üzerinde durulmaktad›r. Bu sosyal faktörler aras›nda da özellikle gençlerin ailelerinde ve arkadafl

(11)

gruplar›nda gelifltirdikleri iliflkilerinin sergiledikleri özellikler ile gençlerin yaflam alanlar›n›n sosyo-demografik, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel özellikleri üzerinde durulmaktad›r.

Smith ve Klein (1971:88) sosyolojik yaklafl›m içinde gençlerle ilgili olarak yap›lm›fl araflt›rmalar›n, daha çok gençli¤in arkadafl gruplar›yla ilgili problemlerde odakland›¤›n› belirtmifllerdir. Smith ve Klein’e göre, bu yöndeki araflt›rmalara, gençlerin arkadafllar›yla daha s›k› ve yo¤un iliflkiler gelifltirmeleri, gencin davran›fl› üzerinde ebeveynlerinden çok arkadafl gruplar›n›n daha hoflgörülü oldu¤u, gencin ebeveynleriyle ve arkadafl gruplar›yla olan hemfikirlilik durumunun gencin davran›fllar›n› gerçeklefltir-me s›kl›¤› ile iliflkili oldu¤u gibi konularda yo¤unlaflm›fllard›r. Rice (1990:96-98) akran gruplar›n›n gençler için önemli bir model oldu¤unu belirterek, akran grubu içinde taklit yoluyla, kendine güven duyma, fedakarl›k, hiddet, fliddet, cinsel davran›fllar gibi çeflitli kompleks sosyal davran›fllar›n ö¤renildi¤ini ifade etmifltir (akt. Burcu 1998:121-126).

Gençlerin vandalizme kat›l›mlar›nda arkadafl gruplar› güçlü bir motivasyon sa¤layabilmektedirler. Horowitz ve Tobaly (2003)’›n belirttikleri gibi, gencin içinde bulundu¤u grup taraf›ndan y›k›c› davran›fllar onaylanan normlar haline geliyorsa, o zaman muhtemelen gençlerin y›k›c› davran›fllar› o grup içinde daha kabul edilebilir bir norm haline gelmekte ve bu durum giderek vandalizme daha çok dahil olmaya yol açmaktad›r. Öfke, k›zg›nl›k bir rol oynama haline de gelebilir. Özellikle arkadafl gruplar›ndaki tak›m ruhu ve ortak hedefler gençler için bu davran›fllar› normallefltirebilmektedir. Darley ve Latene (1968) (akt. Ö¤ülmüfl 1995:79)’in yapt›klar› araflt›rmada da, genç bireyin içinde bulundu¤u ve s›kl›kla zaman geçirdi¤i grubun antisosyal davran›fllar› sergileyenlerden oluflmas›, gencin bu tür davran›flla s›kl›kla karfl› karfl›ya kalmas›, onun vandalizmi ö¤renmesine ve grupta sorumlulu¤un da¤›lmas› nedeniyle vandalizme baflvurmas›na neden olabilmektedir. Esman (1990:52)’›n Amerikan orta s›n›f gençlik kültürü ile di¤er gençlik kültürlerini karfl›laflt›rd›¤› araflt›rmas›nda, orta s›n›f gençlik kültürüne göre, iflçi s›n›fa ya da alt sosyal s›n›fa ait gençlik gruplar›nda organize flekilde okuldan kaçma, adi h›rs›zl›k, vandalizm ve fliddete yönelik davran›fllar sergileme s›kl›¤› daha fazlad›r. Çünkü bu sosyal s›n›ftaki genç gruplar okul sistemi taraf›ndan kabul görmemifl, mesleki bir hareketlilik içinde yer almam›fllard›r. Yine Esman (1990:43)’›n aktard›¤› flekilde Mahler de, yetiflkin duygu ve bask›s›n›n hakim oldu¤u toplumda, gençlik gruplar›nda tepki ve gücenme göstergesi olarak anti sosyal, toplum d›fl› ya da ütopik davran›fllar sergiledi¤ini belirtmifltir. Bu tür gençlik gruplar›, cadde, sokak gibi alanlarda kendilerine ait gelifltirdikleri sosyal yaflam içinde organize flekilde okuldan kaçma, h›rs›zl›k, vandalizm ve fliddete yönelik davran›fllarda bulunmaktad›rlar.

Yukar›da çeflitli örnekleri verilen çal›flmalarda oldu¤u gibi sosyolojik perspektifteki gençlik araflt›rmalar›nda (Darley ve Latene 1968, Zeisel 1977, Horowitz ve Amir 1981,

(12)

Korytnyk ve Perkins 1983, Perlgut 1983, Dunning 1987, Skogan 1990, Esman 1990, Cordess ve Turcan 1993, Burton ve di¤erleri 1994, Norlander, Nordmarker ve Archer 1998, Mahoney ve Stattin 2000, Horowitz ve Tobaly 2003, Anderson 2007) arkadafl grubunun etkisi üzerinde s›kl›kla durulmufltur. Özellikle gençlerin, dahil olduklar› arkadafl grubu içinde yaflad›klar› sosyalizasyon süreci, gelifltirdikleri iliflki biçimleri, onlar›n kendilerine özgü davran›fl, norm ve de¤erleri benimsemelerine yol açmaktad›r. Yine çal›flma sonuçlar›na göre arkadafl grubu içinde benimsenen bu davran›fllar zaman zaman toplumun genel kabullerinin d›fl›nda da olabilmektedir. Arkadafl grubu içinde gelifltirilen sosyal iliflkiler ve grubun kendine özgü normlar›na ve de¤erlerine uyma süreci gençleri sapma ya da suçlu davran›fllara yöneltebilmektedir. Gençler aras›nda sald›rganl›k içeren davran›fllar›n sergilenmesinde grup içi etkileflim sürecinin, di¤er bir ifadeyle, gencin ait oldu¤u grubun önemli görülen ve yerine getirilmesi beklenilen davran›fl ve rolleri önemli gözükmektedir. “Biz” duygusunun yönlendirmesiyle gençler bir arkadafl grubuna ait olma ya da bu aitli¤i devam ettirme ad›na okuldan kaçma, adi h›rs›zl›k, vandalizm gibi baz› sapm›fl davran›fllar› yerine getirebilmektedirler.

Araflt›rman›n Metodu

Araflt›rma biri büyük ikisi orta büyüklükteki 3 ilde, ortaö¤retim, lise ve üniversitelerde e¤itim gören toplam 949 genç ile Ocak-Nisan 2004 tarihinde gerçek-lefltirilmifltir. Araflt›rma sahas›nda, özellikle çal›flman›n konusundan kaynakland›¤› düflünülen ve araflt›rman›n daha genifl kitleye uygulanmas›n› engelleyen baz› güçlüklerle karfl› karfl›ya kal›nm›flt›r. Bu güçlü¤ü aflman›n bir yolu olarak, verilerin toplanmas› sürecinde kat›l›mc›lar›n kimlik bilgileri al›nmad›¤› gibi, kat›l›mc›lar›n okul bilgileri de verilmemifltir. Araflt›rmada veri toplama tekni¤i olarak, aç›k ve kapal› uçlu sorulardan oluflturulmufl yap›land›r›lm›fl soru formu kullan›lm›flt›r. Anket formunda, makalenin konusu kapsam›nda gençlerin sosyo-demografik özellikleri, arkadafl gruplar›na, iliflkilerine ve vandalizm davran›fllar›na iliflkin sorular sorulmufltur. Araflt›rman›n veri analizinde SPSS paket program› kullan›lm›flt›r. Veri analizinde kat›l›mc›lar›n sosyo-demografik özelliklerinin (cinsiyet, yafl, gelir durumu, büyüdü¤ü yer) ve vandalist davran›fllar›n›n (flifle k›rma, aile mallar›na zarar verme, okul mallar›na zarar verme, kamu mallar›na zarar verme, otobüs, sinema koltuklar›n› kesme, duvara yaz› yazma-boyama, spor faaliyeti öncesi ve sonras›nda mala zarar verme) grafiksel gösterimi ve frekans da¤›l›mlar› ile araflt›rman›n hipotezlerinin test edilmesinde Khi-kare tekni¤inden faydalan›lm›flt›r. Daha önce de belirtildi¤i gibi, araflt›rman›n temel hipotezi “gençlerin arkadafl grubuna sahip olmaya verdi¤i önem ile vandalist davran›fllar› aras›nda iliflki bulunmaktad›r” fleklindedir.

(13)

Araflt›rman›n Bulgular›

Gençlerin Cinsiyet, Yafl, Gelir Durumu ve Büyüdükleri Yere Göre Sergiledikleri Özellikler

Kat›l›mc›lar›n %38.6’s› erkek, %61.4’ü de k›z ö¤rencilerden oluflmaktad›r (N=931).

Araflt›rmada yer alan 949 gencin %70.6’s› 13-17; %28.7’si 17-21 ve %0.7’si de 21-25 yafl grubunda yer almaktad›r.

Kız Erkek 70 60 50 40 30 20 10 0 Yüzde 61,4 38,6 Cinsiyet 70 milyar ve üstü 45-70 milyar 25-45 milyar 10-25 milyar 10 milyar ve altı 60 50 40 30 20 10 0 Yüzde 2 5,4 10 29,8 52,8

(14)

Ailelerinin y›ll›k geliri 10 milyar›n (TL) alt›nda olan gençlerin oran› %52.8; 10-25 milyar (TL) aras›nda olanlar›n oran› %29.8; 25-45 milyar (TL) aras›nda olanlar›nki %10; 45-70 milyar (TL) aras›nda olanlar›n oran› %5.4 ve 70 milyar (TL) ve üstü olanlar›n oran› %2’dir (N=902).

Gençlerin %32.2’si büyüdükleri yerin k›r oldu¤unu, %67.8’i de kent oldu¤unu belirtmifllerdir.

Gençlerin Sergiledikleri Vandalist Davran›fllar›

Çal›flmada vandalist davran›fl de¤iflkenleri olarak; “flifle k›rma”, “aile mal›na zarar verme”, “okul mal›na zarar verme”, “kamu mal›na zarar verme”, “otobüs ve sinema koltuklar›n› kesme”, “duvara yaz› yazma-boyama”, “spor faaliyeti öncesi ve sonras› mala zarar verme” belirlenmifltir.

Gençler aras›nda “duvara yaz› yazma ve boyama” davran›fl› (%44.07) ile “flifle k›rma” davran›fl› (%43) en yüksek oranda sergilenen vandalist davran›fllard›r. Bunu s›ras›yla; “aile mal›na zarar verme” (%38), “okul mal›na zarar verme” (%30.7), “kamu mal›na zarar verme” (%25.8), “otobüs ve sinema koltuklar›n› kesme” (%17.1) ve son olarak da “spor faaliyeti öncesi ve/veya sonras› mala zarar verme” (%14.1) davran›fllar› izlemektedir. kent kir 70 60 50 40 30 20 10 0 Yü zde _67,8 32,2 Büyüdü÷ü Yer

(15)

Belirtilen vandalist davran›fllar›n genç kat›l›mc›lar›n cinsiyetine göre da¤›l›mlar› ise afla¤›daki gibidir:

Tablo 1. Vandalist Davran›fllar›n Cinsiyete Göre Da¤›l›m›(*)

Vandalist Davranıúlar Erkek Kızlar

Sayı Sat.N % Süt.N % Top. % Sayı Sat.N % Süt.N % Top. %

ùiúe kırma Hayır/Asla 133 25,4 37,5 14,4 391 74,6 42,3

1 defa ₅₀ _38,8 _14,1 _5,4 ₇₉ _61,2 _13,9 _8,5

2-3 defa 59 46,8 16,6 6,4 67 53,2 11,8 7,2

4 + ₁₁₃ _77,4 _31,8 _12,2 ₃₃ _22,6 _5,8 _3,6

Aile malına Hayır/Asla 196 34,1 55,2 21,1 379 65,9 66,3 40,9

zarar verme 1 defa 58 37,2 16,3 6,3 98 62,8 17,1 10,6

2-3 defa 55 48,2 15,5 5,9 59 51,8 10,3 6,4

4 + 46 56,1 13,0 5,0 36 43,9 6,3 3,9

Okul Hayır/Asla ₁₉₂ _30,4 _55,8 _21,1 ₄₄₀ _69,6 _77,7 _48,4

malına 1 defa 64 49,2 18,6 7,0 66 50,8 11,7 7,3

zarar verme 2-3 defa ₄₂ _55,3 _12,2 _4,6 ₃₄ _44,7 _6,0 _3,7

4 + 46 63,9 13,4 5,1 26 36,1 4,6 2,9

Kamu Hayır/Asla 214 31,1 60,3 23,1 475 68,9 83,0 51,2

malına 1 defa 46 50,5 13,0 5,0 45 49,5 7,9 4,9

zarar verme 2-3 defa 45 60,8 12,7 4,9 29 39,2 5,1 3,1

4 + ₅₀ _68,5 _14,1 _5,4 ₂₃ _31,5 _4,0 _2,5

Otobüs ve Hayır/Asla 251 32,6 70,9 27,2 518 67,4 90,9 56,1

sinema 1 defa ₃₃ _53,2 _9,3 _3,6 ₂₉ _46,8 _5,1 _3,1

koltuklarını 2-3 defa 32 66,7 9,0 3,5 16 33,3 2,8 1,7

kesme 4 + 38 84,4 10,7 4,1 7 15,6 1,2 ,8

Duvara yazı Hayır/Asla 179 34,4 50,6 19,3 341 65,6 59,6 36,8

yazma 1 defa 75 40,8 21,2 8,1 109 59,2 19,1 11,8 2-3 defa ₄₄ _37,6 _12,4 _4,8 ₇₃ _62,4 _12,8 _7,9 4 + 56 53,3 15,8 6,0 49 46,7 8,6 5,3 Spor faaliyeti Hayır/Asla 255 32,1 72,4 27,6 540 67,9 94,4 58,4 öncesi ve 1 defa 31 64,6 8,8 3,4 17 35,4 3,0 1,8 sonrası mala zarar 2-3 defa 21 70,0 6,0 2,3 9 30,0 1,6 1,0 verme 4 + 45 88,2 12,8 4,9 6 11,8 1,0 ,6

(*) Grafiklerin tek de¤iflken üzerinden ele al›nmas› ve 6 kay›p gözlemin bulunmas›; Tablo 1’in iki de¤iflken üzerinden de¤erlendirilmesi, burada fazladan 1 de¤iflkenin daha eklenmesi ve 24 kay›p gözlemin bulunmas› Grafik ve Tablo 1’deki toplam yüzdelerinde çok büyük olmasa da farkl›l›k yaratm›flt›r

68,6

(16)

“fiifle k›rma” davran›fl› cinsiyete göre incelendi¤inde, genç kat›l›mc›lar aras›nda bu davran›fl› 4 ya da daha fazla s›kl›kla yerine getirenlerin, di¤er bir ifadeyle davran›fl› en fazla sergileyenlerin oran› erkeklerde daha fazlad›r (k›zlar %22.6; erkekler %77.4). fiifle k›rmayanlar›n %74.6’s›n› k›zlar, %25.4’ünü erkekler oluflturtmaktad›r. “Aile mal›-na zarar verme” davran›fl›n› 4 ve daha fazla s›kl›kla yerine getirenlerin oran› erkeklerde (%56.1), k›zlara (%43.9) göre daha fazlad›r. Yine ayn› s›kl›k dikkate al›nd›¤›nda, “okul mal›na zarar verenlerin” içinde erkeklerin oran› %63.9, k›zlar›n oran› %36.1; “kamu mal›na zarar verenlerin” içinde erkeklerin oran› %68.5, k›zlar›n oran› %31.5; “otobüs ve sinema koltuklar›n› kesenlerin” içinde erkeklerin oran› %84.4, k›zlar›n oran› %15.6; “duvara yaz› yazanlar›n” içinde erkeklerin oran› %53.3 kad›nlar›n oran› %46.7; “spor faaliyeti öncesi ve sonras› mala zarar verenlerin” içinde erkeklerin yüzdesi %88.2; kad›nlar›n yüzdesi %11.8’dir. Tablodan da anlafl›ld›¤› üzere, vandalist davran›fl›n s›kl›¤›n›n art›fl›na paralel olarak bu davran›fllar daha çok erkekler taraf›ndan yerine getirilmektedir. Bu flekilde cinsiyete göre farkl›l›¤›n ortaya ç›kmas›, sosyalizasyon süreci içinde k›z çocuklar›n›n davran›fllar›n›n erkeklere göre daha fazla kontrol alt›na al›nd›¤›n›n bir göstergesi olarak düflünülebilir.

Gençlerin Arkadafl Grubuna Sahip Olmaya Verdikleri Önem ile Vandalizm Aras›ndaki ‹liflki

Çal›flmada gençlerin bir arkadafl grubuna ait olmalar›na verdikleri öneme iliflkin de¤iflkenler olarak; “arkadafl grubuna sahip olma”, “arkadafl grubuna sahip olmay› önemli görme”, “arkadafl grubuyla zaman geçirme”, “arkadafl grubunun düflünce ve yapt›klar›ndan etkilenme”, “arkadafl grubunun faaliyetlerine kat›lman›n önemi”, “arkadafl grubundan memnun olma durumu” ve “arkadafl grubuyla ne kadar ortak faaliyette bulunduklar›” belirlenmifltir. Çal›flman›n temel hipotezi çerçevesinde, vandalist davran›fllara iliflkin de¤iflkenlerin her biriyle arkadafl grubu de¤iflkenlerinin hepsi birlikte incelenmifltir. Bu incelemelerde, 49 alt hipotez gelifltirilmifl ve Khi-Kare tekni¤i ile bu hipotezler tek tek analiz edilmifltir. Burada sadece önemli bulunan iliflkiler, bu iliflkilerin derecesi ve iliflki katsay›s›n›n önemli bulunup-bulunmad›¤› gösterilmifltir. Tablo 2’de gösterildi¤i gibi, 0.05 yan›lma düzeyinde gencin bir arkadafl grubuna sahip olmas› ile flifle k›rma davran›fl› aras›nda iliflki vard›r; iliflki katsay›s› önemlidir ve negatif yönlüdür. Arkadafl grubuna sahip gençlerin flifle k›rma say›s›nda art›fl beklenmektedir. Daha aç›k bir ifadeyle genç arkadafl grubuna sahip oldukça flifle k›rma fleklindeki vandalist davran›fl›n› sergileme olas›l›¤› artmaktad›r.

Tablo 2. fiifle K›rma Davran›fl› ile Arkadafl Grubu De¤iflkenleri

ćliĩki katsayısı

ĨćĨE KIRMA Khi-kare test p Tau-c p

Arkadaĩ grubunun olması 46,801 ,000(*) -,234 ,000(**)

(17)

Tablo 3’te, gencin arkadafl grubunun olmas›, arkadafllar›n düflünce ve yapt›klar›ndan etkilenmesi ve arkadafl grubundan memnun olma durumu ile aile mal›na zarar verme davran›fl› aras›nda iliflki oldu¤u görülmektedir. Her bir de¤iflken için iliflki katsay›lar› önemlidir. Buna göre, arkadafl grubuna sahip olma, gençlerde aile mal›na zarar verme davran›fl›nda bulunma s›kl›¤›n› art›rmaktad›r. Gençlerin grup içinde arkadafllar›n›n düflüncelerinden ve yapt›klar›ndan etkilenme dereceleri artt›kça, aile mal›na zarar verme davran›fl›nda art›fl beklenmektedir.

Tablo 4’te okul mal›na zarar verme davran›fl› ile arkadafl grubuna önem verme de¤iflkenleri aras›ndaki iliflkiler gösterilmektedir. Bu sonuçlardan hareketle, gençlerin arkadafl grubuna sahip olmalar› onlar›n okul mal›na zarar verme davran›fl›n› art›rmaktad›r. Gençlerin arkadafllar›n›n düflüncelerinden ve yapt›klar›ndan etkilenme dereceleri artt›kça, okul mal›na zarar verme davran›fllar›n›n s›kl›¤› da artmaktad›r. Gencin arkadafllar›yla ilgi ve faaliyetlerinin ortak olma oran› artt›kça, gençlerin okul mal›na daha fazla zarar vermeleri beklenmektedir.

Tablo 3. Aile Mal›na Zarar Verme Davran›fl› ile Arkadafl Grubu De¤iflkenleri

AćLE MALINA ZARAR VERME Khi-kare test p Tau-c p

Arkadaĩların düĩünce ve yaptıklarından

etkilenme 13,661 ,000(*) ,101 ,000(**)

Arkadaĩ grubundan memnun olma 6,796 ,009(*) -,057 ,009(**)

Tablo 4. Okul Mal›na Zarar Verme Davran›fl› ile Arkadafl Grubu De¤iflkenleri

ćliĩki katsayısı OKUL MALINA ZARAR

VERME

Khi-kare test p Tau-c p

etkilenme 14,751 ,000(*) ,094 ,000(**)

Arkadaĩ grubuyla ne kadar ortak

faaliyette bulunduþu 7,230# ,007(*) ,062 ,007(**)

#: Örneklem sıfırlı gözeler nedeniyle düzey birleĩtirmesine gidilmiĩtir.

KAMU MALINA ZARAR VERME Khi-kare test p Tau-c p

(18)

Tablo 5’te görüldü¤ü üzere, arkadafl grubuna sahip gençlerin, kamu mal›na zarar verme davran›fllar›nda art›fl beklenmektedir.

Tablo 6’da gençlerin arkadafllar›n›n düflünce ve yapt›klar›ndan etkilenme dereceleri artt›kça, otobüs ve sinema koltuklar›n› kesme davran›fllar›n›n s›kl›¤› da artmaktad›r. Yine, arkadafl grubuna sahip olan gençlerin, otobüs ve sinema koltuklar›n› kesme fleklindeki vandalist davran›fllar›nda art›fl beklenece¤i söylenebilir.

Tablo 7’de görüldü¤ü gibi, gençlerin arkadafllar›yla geçirdikleri zaman; arkadaflla-r›n›n düflünce ve yapt›klar›ndan etkilenme dereceleri ve arkadafllar›yla ortak ilgi ve faaliyetlerin derecesi artt›kça, duvara yaz› yazma ve boyama davran›fllar›nda da art›fl söz konusudur.

KOLTUKLARI KESME Khi-kare test p Tau-c p

Arkadaĩ grubunun olması 23,684 ,000(*) ,-120 ,000(**)

etkilenme 13,139 ,000(*) ,070 ,001(**)

Tablo 6. Otobüs ve Sinema Koltuklar›n› Kesme Davran›fl› ile Arkadafl Grubu De¤iflkenleri

Tablo 7. Duvara Yaz› Yazma Davran›fl› ile Arkadafl Grubu De¤iflkenleri

ćliĩki katsayısı

DUVARA YAZI YAZMA-BOYAMA Khi-kare test p Tau-c p

Arkadaĩ grubuyla zaman geçirme 12,842 ,000(*) ,057 ,016(**)

etkilenme 10,503 ,001(*) ,077 ,005(**)

Arkadaĩlarla ilgi ve faaliyetlerin ortak

olması 13,664 ,000(*) ,090 ,000(**)

Tablo 8. Spor Faaliyeti Öncesi/Sonras› Mala Zarar Verme ile Arkadafl Grubu De¤iflkenleri

ćliĩki katsayısı

MALA ZARAR VERME (SPOR) Khi-kare test p Tau-c p

etkilenme 10,101 ,001(*) ,059 ,002

(19)

Tablo 8’deki sonuçlar da daha önceki tablo sonuçlar›yla benzerlik tafl›maktad›r. Arkadafl grubuna sahip gençlerin spor faaliyeti öncesi ve sonras› mala zarar verme davran›fl›nda bulunma s›kl›¤›nda art›fl beklenmektedir. Arkadafllar›n düflünce ve yapt›klar›ndan etkilenme derecesi artt›kça, yine ayn› durum söz konusudur.

Sonuç

Gençlerin vandalizmi bir çok çal›flman›n konusu olmufltur. Gençlik dönemi özel-likle arkadafl grubunun önem kazand›¤› bir dönemdir. Arkadafl grubuyla etkileflim içine girmek, arkadafll›k iliflkilerini gelifltirmek ve sürdürmek, akranlar›yla bir grup oluflturmak, bu grubun geçerli norm ve de¤erlerine uygun davranmak genç için oldukça anlaml›d›r. Özellikle gençler için arkadafl gruplar› sosyal varl›k alanlar›d›r. Arkadafl grubunda genç için arkadafllar›yla s›kl›kla zaman geçirmek, bulundu¤u arkadafl grubunda di¤erleri gibi davranmak, di¤erleri gibi düflünmek ve duyumsamak, di¤erleriyle ortak faaliyetlerde bulunmak, ortak faaliyetlerde bulunmay› önemli görmek, bulundu¤u arkadafl grubundan memnun olmak, onlar›n hangi davran›fllar› neden ve nas›l yapt›klar›n›n ön aç›klay›c›s› olarak gözükmektedir. Bu çerçevede genç gruplar›n ortak aktiviteleri, ya da ortak ilgi, düflünce, duygular›n› yans›tan davran›fllar› her zaman hakim kültürün onaylad›¤› flekilde kendini göstermeyebilir. Zaman zaman arkadafl gruplar›n›n etkisiyle sergilenen davran›fllar toplum taraf›ndan olumlu olarak tan›mlan›rken, zaman zaman da bu davran›fllar sapma olarak tan›mlanmaktad›r. Daha önce de belirtildi¤i gibi Skogan (1990), Mahoney ve Stattin (2000), Burton ve di¤erleri (1994), Dunning (1987)’in gençlik araflt›rmalar›nda sapma olarak tan›mlanan vandalist davran›fllar ço¤unlukla gençler taraf›ndan sergilenmektedir. Bu davran›fllar›n sergilenme nedeni olarak, grup faktörü ön plana ç›km›flt›r. Di¤er bir ifadeyle, genç tek bafl›na de¤il bir gruba ait oldu¤unda baz› davran›fllar› daha s›kl›kla sergilemektedir.

Bu çerçevede araflt›rmada, 13-17 yafl grubunda yo¤unluk gösteren, daha çok kent ortam›nda yaflam›n› geçiren ancak ailelerinin ekonomik durumu zay›f olan genç kat›l›mc›lar için arkadafl grubuna sahip olman›n ve dolay›s›yla böyle bir grupta bulunmay› önemli görmenin, onlar›n vandalist davran›fllar› üzerinde etkili oldu¤u tespit edilmifltir. Tüm analiz sonuçlar›nda gençlerin bir arkadafl grubuna sahip olmaya verdikleri önem ile onlar›n vandalist davran›fllarda bulunma olas›l›klar› aras›nda iliflkiler anlaml› bulunmufltur. Bu sonuçlar asl›nda gençlerin davran›fllar›n›n yönü ne olursa olsun arkadafl grubunun önemini sergilemektedir. Gençler için toplumsal norm ve de¤erleri ihlal eden davran›fllar ya da ihlal etmeyen davran›fllar onlar›n arkadafll›k iliflkileriyle yak›ndan ilgilidir. Gencin bir gruba ait olmas›, bu gruba önem vermesi, onun kamu alanlar›nda flifle k›rmas›, ailesinin, okulun ve kamunun mal›na zarar vermesi, sinema otobüs koltuklar›n› kesmesi, spor faaliyetleri öncesi ve sonras›nda mala zarar vermesi gibi tan›mlanan vandalist davran›fllarda bulunma olas›l›¤›n› etkilemektedir. Bu sonuçlar

(20)

daha derinlefltirildi¤inde genç, arkadafl grubuna sahip oldukça, grup içinde arkadafl iliflkilerini sürdürmek istedikçe, arkadafllar›n›n grup içinde ortak faaliyetlerini anlaml› görüp ona kat›lmay› onaylad›kça sapman›n bir türü olarak flahsa ya da kamu mal›na zarar verme fleklinde tan›mlanan vandalist davran›fllar› sergileme s›kl›¤› artmaktad›r. Bu araflt›rman›n sonuçlar› daha önce yap›lm›fl gençlik araflt›rmalar›na destek sa¤layacak yönde sosyolojik olarak bir gerçekli¤i tekrar gözler önüne sergilemektedir. Buna göre yaflam sürecimiz boyunca kurdu¤umuz sosyal iliflkilerimizde edinilen arkadafll›klar›n rolü büyüktür. Özellikle fizyolojik, psikolojik, sosyolojik de¤iflimlerin h›zl› yafland›¤›, de¤iflmeye daha aç›k olan, yarat›c›, sorgulay›c›, reddedici olman›n daha ön plana ç›kt›¤› gençlik döneminde arkadafll›¤›n etkisi ailenin de etkisinin önüne ç›karak yerini almaktad›r. Genç için kitle iletiflim araçlar›, okul ortam›, edinilen arkadafll›klar, onlar›n hangi de¤erler ve normlar çerçevesinde düflünceler gelifltirerek, davran›fllar sergileyeceklerini belirlemektedir. Bu anlamda gencin içinde bulundu¤u arkadafl gruplar›na önem vermesi onun vandalizm gibi baz› sapmalara yönelmesinde de etkili olabilmektedir.

Sonuç olarak, kayna¤› ve türü ne olursa olsun toplumsal yaflamda sald›rganl›¤›n artmas› sosyal iliflkilerde güvensizli¤in temel nedeni olarak bilinmelidir. Bu türlü davran›fllara maruz kalma, ya da yayg›n oldu¤una iliflkin kanaatin giderek art›fl göstermesi bireysel oldu¤u kadar kolektif bir korku, endifle, kayg› yaratmakta bu durum da toplumsal bütünlü¤ü sekteye u¤ratabilmektedir. Bu nedenle de¤iflmenin itici gücü ve gelece¤in temsilcileri olarak görülen gençler, çeflitli araflt›rma sonuçlar›nda da vurguland›¤› gibi vandalizmin s›kl›kla görüldü¤ü bir kesim olarak inceleme alanlar›na dahil edilmelidir ve özellikle gençlerde görülen vandalist davran›fllar›n nedenleri üzerinde durulmal›d›r.

Kaynakça

Allen, V. I. (1984). Toward an understanding of the hedonic component of vandalism. (edit. J. Levy-Laboyer). Vandalism: Behavior and motivation. (s. 77-89). London: Architectural Press. Anderson, S. (2007). The vandalism vandal, New York Magazine. 40(20). 32-108.

Baker, T. E. ve Wolfer , L. The crime triangle: Alcohol, drug use, and vandalism, Police Practice

and Research. 4(1). 47-61.

Barker, R.G. (1964). The ecological environment. (edit. R.G. Barker ve P.V. Gump). Big

School-Small School. Stanford: California: Stanford University Pres.

Baughman, P. (1971). Vandalism and its prevention. Los Angeles: Association of School Business Officials.

Burcu, E. (1998). Gençlik teorilerinin s›n›fland›r›lmas›na iliflkin bir çal›flma. Sosyoloji

Araflt›rmalar› Dergisi. 1(1-2).105-136

Burton, V. S., Cullen, F. T., Evans T. D. ve Dunaway, R.G. (1994), Reconsidering strain theory: Operationalization, rival theories and adult criminality. Journal of Quantitative

(21)

Casserly, M. D., Bass, A. S. ve Garrett J. R. (1982). School vandalism. Lexington MA: Lexington Books.

Ceccato,V. ve Haining, R. (2005). Assessing the geography of vandalism: Evidence from a Swedish city. Urban Studies. 42(9). 1637-1656.

Cohen, S. (1973). Property reduction: Motives and meanings. (edit. C.Ward). Vandalism. (s. 23-53), New York: Van Nostrand Reinhold.

Cohen, S. (1984). Sociological approaches to vandalism. (edit. C. Levy-Leboyer) Vandalism:

Behavior and motivation. (8th ed.). Amsterdam: North Holland.

Cordess, C. ve Turcan, M. (1993). Art vandalism. The British Journal of Criminology, 33. 95-102. Darley, J. M. ve Latane, B. (1968). Bystander intervention in emergencies: Diffusion of

responsibility. Journal of Personality and Social Psychology. 8. 377-383.

Daun, A. (1982), Vandalism and communication, (edit. A. Daum), Self Interest and the Social

Environment. (s. 42-53). Falköping: Tiden.

De More, S.W., Fisher, J. D. ve Baron, R. M. (1988), The Equity-control model as a predictor of vandalism among college students. Journal of Applied Socal Psychology. 18(1). 80-91. DiCanio, M. E. G. (1993). Classroom violence, The Encyclopedia of violence: Origins, attitudes,

consequences. (s. 55-59). Facts on File, Inc.

Ducey, M. (1978). Vandalism in high schools: An exploratory discussion. Chicago: Institute for Juvenile Research.

Dunning, E.G. (1987). Working class violence in Great Britain, Recherche, 18(189). 798-803. Durmufl, E. ve Gürkan, U. (2005), Lise ö¤rencilerinin fliddet ve sald›rganl›k e¤ilimleri, Türk

E¤itim Bilimleri Dergisi. 3(3).

Dust, F.A. (1984). Solution to vandalism lies in developing sense of community. National

Association of Secondary School Principals Bulletin. 68. 23-26.

Esman, A. H. (1990). Culture as shaper of adolescence, (edit. A. H. Esman). Adolescence and

Culture. (s. 33-61). New York: Columbia Un. Press.

Geller, E. S. (1992). Solving environmental problems: A behavior change perspective. (edit. S. Staub ve P. Green). Psychology and Social Responsibility. New York: New York Un. Press. Goldstein, A. P. (1996). The psychology of vandalism, New York: Plenum Press.

Gustafson, R. (1991). The connection between alcohol and aggression. Lund: BTJ Tryck. Harrison, A. (1976). Vandalism and depreciative behavior. (edit. G. Sharpe). Interpreting the

environment. (s. 75-91). New York: Karger Press.

Heller, M. C. ve White M. A. (1975). Rates of teacher verbal approval and disapproval to higher and lower ability classes, Journal of Educational Psychology. 67. 796-800.

Horowitz T. ve Amir M. (1981). Violence in schools-patterns of coping by the educational system. Israel: The Henrietta Szold Institute Publications.

Horowitz T. ve Tobaly D. (2003). School vandalism: Individual and social context adolescence.

Adolescence. 38 (149). 131-139.

Korytnyk, N. X. ve Perkins D. V. (1983). Effect of alcohol versus expectancy for alcohol on the incidence of graffiti following an experimental task. Journal of Abnormal Psychology. 92. 282-285.

Ley, D. ve Cybriwsky R. (1974). Urban graffiti as territorial markers. Annals of the Association of

(22)

Mahoney, J. L. ve Stattin H. (2000). Leisure time activities and adolescent anti-social behavior: The Role of structure and social context , Journal of Contemporary Criminal Justice. 18. 132-146.

Mawby, R. I. (1984). Vandalism and public perceptions of vandalism in contrasting residential areas, (edit. C. Levy-Leboyer). Vandalism: Behavior and motivations, (s. 235-246). Amsterdam: Elsevier

Moser, G. (1992). What is Vandalism? Toward a psycho-social definition and its implications. (edit. H. H. Christensen, D.R. Johnson, ve M. H. Brookes). Vandalism: Research,

Prevention, and Social Policy. (s. 20-33). Portland: U.S. Department of Agriculture Forest

Service.

Nordmarker, A., Norlander T. ve Archer, T. (2000). The Effects of alcohol intake and induced

frustration upon art vandalism, Social Behavior and Personality. 28(1). 15-28.

Nordmarker, A., Norlander T. ve Archer, T. (1998). Effects of flcohol and frustration on experimental graffiti, Scandinavion Journal of Psychology. 39. 201-207..

Ö¤ülmüfl, S. (1995). Tahripçilik. Ankara Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi, 26(2). 578-592. Ö¤ülmüfl, S. (1995). Vandalizm (tahripçilik) veya toplumda çevreye karfl› bir manifesto. ‹lim ve

Sanat. 39. 76-79.

Ö¤ülmüfl, S. (1995). Okullarda (liselerde) fliddet ve sald›rganl›k. Ankara Üniversitesi E¤itim

Bilimleri Araflt›rma Raporu

Ö¤ülmüfl, S. (2000). Tahripçilik (vandalizm): Düflük yo¤unluklu bir sapma, Polis Bilimleri

Dergisi. 2(7-8). 73-86.

Perlgut, D. (1983). Vandalism: The environmental crime. Australian Journal of Social Issues. 18(3). 209-216.

Rice, P. F, (1990). The adolescent. Toronto: Allyn and Bacon Inc.

Roos, H. E. (1986). Vandalism in cities and on the countryside. Lund: Liber. Tören Yücel M. (2003). Kriminoloji, Ankara: Baflkent Matbaas›.

Samdahl, D. M. ve Christensen H. H. (1985), Environmental cues and vandalism: An exploratory study of picnic table carving. Environment and Behavior. 17(4). 445-458.

Sampson, R. J ve Raudenbush S. W. (1999). Systematic social observation of public spaces: A new look at disorder in urban neighbourhoods. American Journal of Sociology. 105. 603-651. Skogan, W. G. (1990), Disorder and decline. Crime and the spiral of decay in American

neighborhoods. New York: Free Press

Smith L.M. ve Klein P. F (1971). The Adolescent and his society. (edit. H. D. Thornburg).

Contemporary Adolescence: Reading. (s. 183-191). California: Wandsworth Pub.

Weinmayr, V. R. (1969). Vandalism by design: A critique. Landscape Architecture. 99. 286. Wells, L.E. (1978). Theories of deviance and self-concept. Social Psychology. 41(3). 189-204. West, R., Drummond, C., ve Eames K. (1990). Alcohol consumption, problem drinking and antisocial

behavior in a sample of college students. British Journal of Addiction. 85. 479-486. Wikström, P.H. (1991). Urban crime, criminals and victims: The Swedish experience in an

Anglo-American comparative perspective, Stokholm: Springer-Verlag.

Yavuzer, Y. (1998). Ni¤de ilindeki ¤¤retmenlerin okul tahripçili¤ine karfl› ideolojik yönelimleri,

Bas›lmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Zeisel, J. (1977), Stopping school property damage. CEFP Journal. 15. 6-21.

Zimbardo, P. (1970), The Human choice: Individuation, reason and other versus deindividuation, impulse and chaos. Nebraska Symposium on Motivation. 237-307.