TARIM BİLİMLERİ DERGISI 2002, 8 (3) 218-220
Üniversitede Çal
ış
an Akademik ve idari Kad
ı
n Personelin
Kalsiyum Tüketim Durumlar
ı
Nurten ÇEKAL1 Nevin AKTAS' Geliş Tarihi: 13.12.2001
Özet: Araştırma kapsamına üniversitede çalışan 369 kadın personel alınmıştır. Kadınların yaşları 18-72 arasında değişmekte olup % 88'i 45 yaş ve daha küçük, % 12'si ise 46 yaş ve daha büyüktür. Kadınların % 58.27'si evli, % 41.73'ü bekardır. Kadınların % 53.12'si hiç doğum, % 84.55'i de hiç düşük yapmamıştır. Kayıp ve çürük dişi olanlar, kısmi protezi olanların oranları sırasıyla % 48.77, % 20.33, % 19.34'tür. Dişlerinin hepsi sağlam olanların oranı ise % 7.32'dir. Bugüne kadar vücudunda kırık olanlar % 13.21 oranındadır. Kemiklerinden gelen ağrısı olanların oranı % 31.98'dir. Kadınların 24 saatlik besin tüketimleri esas alınarak yapılan hesaplamada kalsiyumu % 46.34'ü yetersiz, % 42.00'si yeterli, % 11.66'sının ise fazla tükettiği saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: kalsiyum, çalışan kadınlar
A Study on the Calcium Consumption of Female Academic and Administrative
Staff at University
Abstract: The research included in total of 369 females the ages different between 18 to 72 and of the females 88 % were 45 age and younger and 12 % were 46 age and longer. Of the total number, 58.27 % were married, 37.40 % were single. The 53.12 % of females have never giyen birth and 84.55 % of females have never had miscarriages. Those with lost and decayed teeth, and partial oral prosthesis respectively were 48.77 %, 20.33 % and 19.34 %. Those with healthy teeth were 7.32 %. Those with broken up to date were 13.21 %. Those with joint and bane generated pain were 31.98 %. According to the 24 hour food consumption, calcium intake were found insufficient in 46.34 % adequate in 42.00 %, and excessive in 11.66 %.
Key Words: calcium, working women
Giriş
Sağlıklı, kaliteli bir ömür için önde gelen faktörlerden biri de kemik dokusunun sağlığıdır.
Kemikler, çocukluk ve adölesan döneminde gelişir. Kemik sağlamlığı ve kalsiyum alımı arasında açık bir ilişki vardır. Optimum kemik dansitesini sağlamak için diyet kal-siyumu yeterli olmalıdır. Yapılan çalışmalarla çocukluk ve adölesan döneminde diyetle daha az kalsiyum tüketen-lerin kemiktüketen-lerinin daha zayıf olduğu, yüksek kalsiyum tüke-tenlerin kemiklerinin ise daha sağlam olduğu görülmüştür. Yirmibeş-otuz yaşlarında kemik kütlesi en üst düzeydedir. Bu dönemden sonra kemik dansitesi kalsiyum alımı çok fazla artsa bile daha fazla geliştirilemez (Renner 1992).
Yaş, kemik yoğunluğunu belirleyen önemli bir faktördür. Eğer kadının yaşı biliniyorsa genellikle vertebral kemik kütlesi % 10 hata ile tahmin edilebilir. Her 2 cinsiyette de 40 yaş civarında kemik kitlesi derece derece azalmaya başlar. Yetişkinlik döneminden sonra sürekli kayıp hızı yılda ortalama % 1.2'dir. Yaşla kortikal ve trabeküler kemikler farklı yapılara sahip olur. Kortikal kemik kaybı süreklilik gösterir. Yaşamın ileri dönemlerinde durabilir. Trabeküler kemik kaybı her 2 cinsiyette de 35 yaş gibi erken dönemde başlar. Kadınlarda premenepozal kayıp trabeküler kemikte kortikal kemiğe kıyasla daha fazladır. Trabeküler kemik kayıp hızı daha hızlı olmakla birlikte her 2 kemikteki kayıp kadınlarda menopozdan sonra hızlanır. Kalsiyum emilimi büyük oranda ihtiyaca göre değişir. Kalsiyum homeostasını sağlamak için vücut 'Ankara Üniv. Ev Ekonomisi Yüksekokulu-Ankara
büyük ölçüde adapte olur. Bununla birlikte kalsiyum homeostasını korumadan sorumlu hormonların aktivasyonu ve diğer faktörlerin etkinliği yaşla birlikte azalır (Anonim 1994, Hamilton ve ark. 1991).
Ülkemiz için önerilen günlük kalsiyum miktarı 16-18 yaş grubu kadınlar için 700 mg, 19-60 yaş grubu kadınlar için 600 mg, 60 ve yukarı yaştaki kadınlar için ise 700 mg'dır (Baysal ve ark. 1991).
Yeterli kalsiyum tüketimi, yaşamın tüm dönemlerinde önemlidir. Kadınlarda, menopozdan sonra kemik kayıp hızı artmaktadır.
Bu çalışmada Ankara Üniversitesi'nde akademik ve idari personel olarak çalışan kadınların kalsiyum tüketimlerinin araştırılması ve kadınlarda kalsiyum tüketim durumunun öğrenim durumu ve yaşla ilişkisinin olup olmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Bu çalışmada araştırma evrenini Ankara Üniversitesine bağlı fakülteler oluşturmuştur. Fakülteler; fen, sağlık ve sosyal bilimler olarak gruplandırılmış, her gruptan iki fakülte belirlenerek toplam altı fakülte araştırmanın evrenini oluşturmuştur. Araştırma kapsamına alınan fakültelerde çalışan akademik ve idari personelin
ÇEKAL, N. ve N. AKTAŞ, "Üniversitede çalışan akademik ve idari kadın personelin kalsiyum tüketim durumları" 219
listesi çıkarılmış ve her fakültede her gruptan % 10 kadarı
basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenerek, 369
kadın personel araştırma materyali olarak alınmıştır.
Araştırma verilerinin toplanması için hazırlanan anket
formları, bizzat araştırıcı tarafından uygulanmıştır. Anket formlarının ilk kısmında kadınları tanıtıcı bazı
sorulara yer verilmiştir. Kadınların kalsiyum tüketim
durumları 24 saati hatırlatma yöntemi ile 1 günlük besin
tüketim miktarları alınarak hesaplanmıştır. Bireylerin
tükettiği kalsiyumun yeterliliği ise Besin Bileşim Cetvelinde
Türkiye için önerilen günlük tüketim standardı esas
alınarak kalsiyumu önerilen düzeyin ± % 33'e kadar
tüketenler yeterli, önerilen miktarın % 33'ünün altında
tüketenler yetersiz, önerilen miktarın % 33.3'ünün
üzerinde tüketenler ise fazla tüketenler olarak kabul
edilmiştir (Gibson 1990). Araştırma sonucunda elde edilen
veriler 'Z testi" (oranlararası farklılık) kullanılarak
değerlendirilmiştir.
Bulgular ve Tartışma
Kadınların günlük ortalama kalsiyum tüketim
miktarları Çizelge 1'de görülmektedir. Kadınların yaş ve
öğrenim durumu dikkate alındığında 45 yaş ve daha genç
kadınlarda günlük ortalama kalsiyum tüketim miktarı
467±18 mg, 46 yaş ve daha büyüklerde 372±30 mg'dır. En
yüksek ortalama miktarlara 45 yaş ve daha küçüklerde
ilköğrenimli kadınlar (583±133) 45 yaş ve daha büyüklerde
ise yükseköğrenimliler (442±50 mg) sahiptir.
Bu sonuç bize her iki yaş grubunda da ilk, orta ve
yüksek öğrenimlilerde kalsiyum tüketim miktarının
önerilenin altında olduğunu göstermektedir.
Çizelge 2'de, kadınların yaş ve öğrenim durumları
dikkate alınarak kalsiyum tüketim düzeylerine göre
dağılımları toplam değerler üzerinden incelendiğinde
yetersiz kalsiyum tüketenlerin oranı ilköğrenimlilerde en
yüksek olup (% 72.73) bu oran ortaöğrenimlilerde %
48.15'e yüksek öğrenimlilerde ise % 44.25'e düşmektedir.
Görüldüğü gibi 45 yaş ve daha küçüklerde öğrenim düzeyi
yükseldikçe kalsiyumu yetersiz tüketenlerin oranında
azalma olmaktadır. Nitekim yetersiz kalsiyum tüketen
ilköğrenimlilerin oranı orta ve yüksek öğrenimlilerden
istatistiksel olarak da farklı bulunmuştur (P<0.01).
46 yaş ve daha büyüklerde de 45 yaş ve daha
küçüklerde olduğu gibi öğrenim düzeyi yükseldikçe
yetersiz kalsiyum tüketenlerin oranında azalma
görülmekte olup bu oranlar ilköğrenimlilerde % 80.00, orta
öğrenimlilerde % 55.56, yükseköğrenimlilerde % 26.67'dir.
Bu oranlar arasındaki fark istatistiksel olarak da önemli
bulunmuştur (P<0.01).
Yetersiz kalsiyum tüketen 45 yaş ve daha küçük
yüksekokul mezunlarının oranının 46 yaş ve daha
büyük-lerde azaldığı görülmektedir. Bu farklılık istatistiksel olarak
önemli bulunmuştur (P<0.01). Bu sonuç bize yüksekokul
mezunlarının yaş ilerledikçe kalsiyum gereksiniminin
arttığının bilincinde olduklarını göstermektedir.
Her iki yaş grubunda da yetersiz kalsiyum
tüketenlerde en yüksek orana ilkokul mezunları sahip olup
bu oran orta ve yüksek öğrenime gidildikçe azalmaktadır.
Bu durum bize insanların eğitim düzeyleri yükseldikçe
kalsiyumu yetersiz tüketenlerin oranında bir azalma
olduğunu göstermekte olup orta ve yüksek öğrenimlilere
kıyasla ilköğrenimlilerin çok daha yüksek oranda yetersiz
kalsiyum tüketmesini ilköğrenimlilerin hem eğitim
düzeylerinin, gelir düzeylerinin ve yaşam standartlarının
orta ve yüksek öğrenimlilere kıyasla daha düşük
olma-sından hem de çalıştıkları işlerin kendilerini geliştirmeye
uygun olmamasından kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Yeterli kalsiyum tüketenlerin oranı 45 ve daha az
yaştaki yüksek öğrenimlilerde ve orta ve ilköğrenimlilere
kıyasla daha yüksek olup bu oranlar sırası ile % 55.75, %
51.85 ve % 27.27'dir. Yeterli kalsiyum tüketen
ilköğrenimlilerin oranının gerek orta gerekse yüksek
öğrenimlilerden farkı istatistiksel olarak da önemli
bulunmuştur (P<0.01).
Kalsiyumu yeterli tüketenlerde 46 yaş ve daha
büyüklerde en yüksek orana (% 73.33) yüksek öğrenimliler
sahip olup bu oranı % 44.44 ile ortaöğrenimliler, % 20.00
ile de ilköğrenimliler izlemektedir.
Hem 45 yaş ve daha küçüklerde (% 55.75) hem de
46 yaş ve büyüklerde (% 73.33) yeterli kalsiyum
tüketiminde en yüksek orana yükseköğrenimliler sahiptir.
Bu durum yaş ilerledikçe ve eğitim düzeyi yükseldikçe
kadınların yeterli kalsiyum tüketimine daha fazla önem
verdikleri şeklinde yorumlanabilir.
Çizelge 1'de kadınların ortalama kalsiyum tüketim
miktarlarında ise en yüksek miktara 45 yaş ve daha
küçüklerde ilköğrenimliler sahipken (583±133) Çizelge
2'de de yetersiz kalsiyum tüketiminde en yüksek orana (%
72.73) ilköğrenimlilerin sahip olduğu görülmektedir. 46 yaş
daha büyüklerde ise ortalama kalsiyum tüketiminde en
düşük miktara orta öğrenimliler sahipken (286±90) Çizelge
2'de ise yetersiz kalsiyum tüketenlerde en yüksek orana
(% 80.00) ilköğrenimliler sahiptir. Bu iki çizelge arasındaki
farklılık her eğitim düzeyindeki kadınların sayısının eşit
olmamasından ve minimum ve maksimum değerler
arasındaki farkın büyüklüğünden kaynaklanmaktadır.
Sandler ve ark. (1985) yaşları 49-60, ortalama yaşları
57 yıl olan 225 kadının kalsiyum tüketimleri, çocukluk ve
ergenlik çağındaki alışkanlıkları ve kemik yoğunluğunu
incelemişlerdir. Araştırma anında günlük kalsiyum tüketimi
ortalama 720.3±380.4 mg'dır. Kadınların % 70'inin
kalsiyum tüketimi Ulusal Araştırma Konseyi'nin önerisi
olan 800 mg'dan düşük olarak bulunmuştur.
Heaney ve Rocker (1986) orta yaşlı kadınlarda
osteoporozis sorunu olmayan 275 kadını araştırma
kapsamına almışlardır. Günlük kalsiyum tüketimini bu
grupta ortalama 802±419 mg, idrar kalsiyumunu 144±62
mg olarak bulmuşlardır. Emilen kalsiyum miktarı 266±96
mg olarak hesaplanmıştır. Araştırma bulgularına göre
osteoporozisin önlenmesinde kalsiyum alımının artırılması
kadar kalsiyum emiliminin düzeltilmesi için gerekli D
vitamini, östrogen gibi önlemlerin alınmasının yararlı
olacağı belirtilmiştir. Her iki araştırmadaki bulgular, bizim
220 TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, Cilt 8, Sayı 3
Çizelge 1. Açıklayıcı değişkenler dikkate alınarak kadınların ortalama kalsiyum tüketim miktarlarına göre dağılımları (mg/gün) (24 saatte tüketilen üzerinden
Açıklayıcı değişkenler
X - SX S Min Max N Yaş ve öğrenim 45 yaş ve - İlköğrenim 583 133 443 12 767 11 Ortaöğrenim 463 24 239 11 3000 135 Yükseköğrenim 453 24 328 4.2 1622 174 Toplam 467 18 320 4.2 3000 320 46 yaş ve + Ilköğrenim . 358 49 157 77 688 10 Ortaöğrenim 286 90 239 2.6 883 9 .. Yukseköğrenım 442 50 231 3.0 827 30 Toplam 372 30 215 2.6 883 49 Genel toplam 454 16 309 2.6 3000 369
Çizelge 2. Açıklayıcı değişkenler dikkate alınarak kadınların kalsiyum tüketim düzeylerine göre dağılımları (mg/gün) (24 saatte tüketilen üzerinden
Açıklayıcı değişkenler
Kalsiyum tüketim düzeyi
Yetersiz Yeterli Fazla Toplam
Yaş ve öğrenim Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
45 yaş ve - İlköğrenim 8 72.73 3 27.27 - 11 100.00 Ortaöğrenim 65 48.15 60 44.44 10 7.41 135 100.00 Yükseköğrenim 77 44.25 72 41.38 25 14.37 174 100.00 Toplam 150 46.87 135 42.19 35 10.94 320 100.00 46 yaş ve + İlköğrenim 8 80.00 2 20.00 - 10 100.00 Ortaöğrenim 5 55.56 3 33.33 1 11.11 9 100.00 Yükseköğrenim 8 26.67 15 50.00 7 23.33 30 100.00 Toplam 21 42.86 20 40.82 8 16.32 49 100.00 Genel toplam 171 46.34 155 42.00 43 11.66 369 100.00 Sonuç
Bu araştırmada, kadınların ortalama günlük kalsiyum
tüketimleri gerek 45 yaş ve küçüklerde gerekse 46 yaş ve
büyüklerde önerilenin altında bulunmuştur (583±133),
(442±50 mg). insanlarda özellikle kadınlarda gebelik,
emziklilik ve menopoz gibi kalsiyum ihtiyacının arttığı
dönemler ve yaşamın tüm dönemlerinde yeterli kalsiyum
alımına özen gösterilmesi için her eğitim düzeyindeki
bireylere yaygın bir eğitim verilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
Anonim, 1994. Menopoz ve Kadın. Ankara Üniv. Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi. (KASAUM). Yayın No: 1. Baysal, A., S. Keçecioğlu ve P. Arslan, 1991. Besinlerin
Bileşimleri. Türkiye Diyetisyenler Derneği. 3. Baskı. Ankara.
Baysal, A., N. Bozkurt ve G. Pekcan, 1999. Diyet El Kitabı. Hatipoğlu Yayınevi. Ankara.
Gibson, R. S. 1990. Principles of Nutritional Assesment. Published by Oxford University. New York.
Hamilton, E. M. N., E. N. Whitney and F. S. Sizer, 1991. Nutrition. USA.
Heaney, R. P. and R. R. Rocker, 1986. Distrubution of calcium absorbtion in middle aged women. The American Journal of Clinical Nutrition, 43, 230.
Renner, E. 1992. Contribution of milk to child healt dairy science section. Justus Liebig University. Gressen/Germany. Sandler, R. B., C. W. Slemanda and R. E. Laporte, 1985.
Postmenopousel bone dansity and milk consumption in childhood and adolescence. The American Journal of Clinical Nutrition, 42, 270.
