1Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, 2Sivrihisar Devlet Hastanesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› 3Eskiflehir ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Eskiflehir.
Alaettin Ünsal1, Alp Alpat2, Mustafa Tözün1, Didem Arslantafl1, Kaz›m T›rpan3
ÖZET
Bu çal›flman›n amac›, Sivrihisar ilçe merkezi ve köylerinde bruselloz prevalans h›z›n› saptamak ve bruselloz ile iliflkili baz› sosyodemografik faktörleri de¤erlendirmektir. Çal›flma periyodu, A¤ustos-Eylül 2004 olup kat›l›mc›lar Sivrihisar ilçe merke-zinde 14 mahalle ve ilçeye ba¤l› 33 köyde yaflayan 3707 kifliden (%59.8'i kad›n) oluflmufltur. Yafl ortalamas› 47.24 ± 16.88 idi. Sosyodemografik özellikleri, bruselloza özgü epidemiyolojik özellikleri ve flikayetleri sorgulayan anket yüz yüze görüflme yöntemiyle uygulanm›flt›r. Akabinde her bireyden 2-3 ml venöz kan örnekleri al›nm›fl ve Rose-Bengal testi ile incelenmifltir. Verilerin de¤erlendirilmesinde Ki-kare ve McNemar testi kullan›lm›flt›r. Rose-Bengal testi sonuçlar›na göre genel semptom-lar ve fizik muayene bulgusemptom-lar›n›n duyarl›l›k ve özgüllükleri hesaplanm›flt›r. Rose-Bengal testinde pozitif s›kl›¤› %11.5 osemptom-larak saptanm›flt›r. Çiftçilerde, köylerde yaflayanlarda, ev han›mlar›nda, evde veya çiftlikte hayvan besleyenlerde ve taze peynir ve krema tüketenlerde seroprevalans h›z› yüksek bulunmufltur. Bel a¤r›s›-kas a¤r›s› ve eklem a¤r›s›-eklem fliflli¤i semptomlar› için yüksek duyarl›l›k ve düflük özgüllük saptanm›flt›r. Ancak di¤er semptomlar ve fizik muayene bulgular›n›n duyarl›l›klar›-n›n düflük olmas› bu semptom ve fizik muayene bulgular›duyarl›l›klar›-n›n bruselloza özgün olmad›¤›na iflaret etmektedir. Sonuç olarak bru-sellozun Sivrihisar ilçe merkezi ve köylerinde yayg›n olarak bulundu¤u belirlenmifltir.
Anahtar kelimeler: Bruselloz, seropozitif, epidemiyoloji SUMMARY
The aim of this study was to determine prevelance of brucellosis and to estimate sociodemographic factors associated with brucellosis in Sivrihisar district center and its villages. Study period was from August-September 2004. Participants were oc-cured 3707 persons (59.8% women) and the living in 14 parishes and 33 villages dependent to Sivrihisar district center. Me-an age was 47.24 ± 16.88. A questionnaire was to application with face to face method Me-and it was to interrogation sociode-mographic caracteristic, spesific epidemiological caracteristic of brucellosis and its symptoms. After than, 2-3 ml venous blo-od samples were collected by each participants and Rose-Bengal test was studied. Chi square and McNemar tests were used for statistical analysis. General symptoms and physical examination signs' sensitivity and specificity were calculated by Ro-se-Bengal test results. Prevelance of RoRo-se-Bengal test (+) was 11.5%. By RoRo-se-Bengal test results, seroprevelance rate was found high in farmers, living in villages, housewifes, working on stockbreeding in home or farm and consumption fresh chee-se and cream. It was determined high chee-sensitivity and low specificity for back pain-muscle pain and articulation pain- articu-lation swelling. But low sensitivity for other symptoms and physical examination were indicated that this symptoms and physi-cal examination were nonspesific in brusellosis. In result, brucellosis was found commonly in Sivrihisar district center and its villages. These results suggest that planning public educational programme about transmission routes and prevention of brucellosis, and vaccination of animals and to provided early diagnosis and treatment of patients with brucellosis.
Key Words:Brucellosis, seropositive, epidemiology
Sivrihisar'da (Eskiflehir) bruselloz yayg›nl›¤›
G‹R‹fi
Bruselloz, Brucella cinsi bakterilerin neden oldu-¤u ve de¤iflik klinik belirtilerle ortaya ç›kabilen sistemik bir infeksiyon hastal›¤›d›r. Dalgal› atefl, Akdeniz atefli, Malta hummas› ve Bang hastal›¤› olarak da bilinen bruselloz, ilk kez Malta'da 1859 y›l›nda Marston taraf›ndan rapor edilmifl bir zoo-nozdur (1).
‹nfeksiyon kayna¤› koyun, keçi, s›¤›r, manda, do-muzdur. ‹nsanlar infeksiyonu, pastorize edilmemifl süt, peynir, krema ve çi¤ et gibi infekte hayvan-lar›n ürünlerini tüketmekle al›rlar. Ayr›ca infekte hayvanlarla direkt temas, onlar›n sekresyonlar›, ge-belik materyalleri, idrar gibi vücut s›v›lar› ile bü-tünlü¤ü bozulmufl deri ve mukozalarla, konjonkti-va ile temas veya inhalasyonla bulaflma da müm-kündür. ‹nsanlar aras›nda geçifli, kolay olmasa da, kan transfüzyonu, organ ve kemik ili¤i nakli ile de mümkündür. Konjenital bruselloz rapor edilmifl-tir fakat nadirdir (2-5).
Brucella melitensis içeren koyun veya keçi sütü tüketimi, tüm dünyada insan brusellozunun önem-li bir nedenidir ve çeflitönem-li salg›nlara neden olmufl-tur (6-8). Veterinerler, çiftçiler, mezbaha ve labo-ratuvar çal›flanlar› infeksiyona yakalanmada yüksek risk alt›ndad›rlar (9, 10).
Brusellozda en s›k semptomlar atefl, so¤uk alg›n-l›¤› veya titreme, s›k›nt›, genel a¤r›, bafl a¤r›s›, kas ve eklem a¤r›s›, yorgunluktur. Nörobrusello-zis, peritonit, perikardit, pansitopeni brusellozun nadir belirtileridir. Hastal›k erken tan› konmad›¤› veya tedavi edilmedi¤i zaman uzun süre devam et-mekte, kiflinin psikolojik durumunu, çal›flma gücü-nü ve yetene¤ini olumsuz yönde etkilemekte, vü-cut direncini azaltarak baflka infeksiyonlara zemin haz›rlamakta ve çeflitli komplikasyonlara ve çok nadir de olsa ölüme götürebilmektedir (11-14). Bruselloz, hem insanlarda hem de hayvanlarda yüksek morbiditeden dolay› çok say›da geliflmek-te olan ülkede önemli bir ekonomik kayba neden
co¤rafik da¤›l›ma sahiptir ve prevelans› ülkeden ülkeye de¤ifliklik gösterir. Akdeniz ülkeleri baflta olmak üzere Ortado¤u, Afrika, Asya'n›n bat›s›, La-tin Amerika ve Güney Amerika'da ciddi bir halk sa¤l›¤› sorunudur (17- 20).
Bruselloz, ülkemizde bildirimi zorunlu hastal›klar aras›nda yer almaktad›r. Ancak, hastal›¤›n tan› güçlü¤ü, bildirim sisteminin yetersizli¤i ve bildi-rimdeki duyars›zl›k nedeniyle, ülkemizde brusello-zun prevelans›n› kesin olarak saptamak mümkün olamamakla birlikte son y›llarda bildirimlerde be-lirgin bir art›fl göze çarpmaktad›r. Sa¤l›k Bakanl›-¤›'n›n verilerine göre 1970 y›l›nda 37 olan bildi-rim say›s› 2003 y›l›nda 14 572 olmufltur (21). Es-kiflehir Sa¤l›k Müdürlü¤ü kay›tlar›na göre 1988 y›-l›nda bildirimi yap›lan vaka say›s› 15, 2003 y›l›n-da ise 508'dir.
Çal›flmada Sivrihisar ilçe merkezi ve köylerinde brusellozun prevalans h›z›n› ve baz› sosyodemog-rafik özelliklerini, bu sayede sorunun boyutlar›n› saptayarak çözüm tart›flmalar›na katk›da bulunmak amaçlanm›flt›r.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çal›flma, A¤ustos-Eylül 2004 tarihleri aras›nda Eskiflehir iline ba¤l› Sivrihisar ilçe merkezinde 14 mahalle ve ilçeye ba¤l› 33 köyde yap›lm›flt›r. Siv-rihisar Merkez Sa¤l›k Oca¤› kay›tlar›na göre 2004 y›l› ilçe nüfusu 18 164'dür. Araflt›rma evreni 15-85 yafl grubu kiflilerden oluflmufltur. Sivrihisar Sa¤l›k Oca¤› kay›tlar›ndan bu yafl grubunun 13 878 kifli oldu¤u saptanm›flt›r. Bu evrenden evle-rinde bulunan ve çal›flmay› kabul eden 3707 kifli üzerinde araflt›rma gerçeklefltirilmifltir.
Sivrihisar Sa¤l›k Oca¤› ve Devlet Hastanesinde görevli 3 hekim, 3 sa¤l›k memuru ve 3 hemflire-den oluflan bir ekip, ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü'ne ait “Sa¤l›k T›r›” ile mahalle ve köylere giderek, ha-nelerinde bulunan ve çal›flmay› kabul eden her bi-rey ile yüz yüze görüflerek, bibi-reylerin tan›t›c› bul-gular›, hastal›¤›n bireyde yans›yan epidemiyolojik
Anketi takiben her bireyden 2-3 ml venöz kan ör-ne¤i al›nm›flt›r. Al›nan kan örneklerine, 'Sa¤l›k T›r'›ndaki laboratuvarda, sahada bruselloz tan›s› için tarama testi olarak önerilen Rose-Bengal tes-ti uygulanm›flt›r (22, 23). Yap›lan çal›flmalarda bu testin duyarl›l›k ve özgüllü¤ünün yüksek oldu¤u rapor edilmifltir (24, 25). Test için, kan örnekleri 3000 devirde 5 dakika süre ile santrifüje edildik-ten sonra, 1 damla serum agglütinasyon yap›lacak lam üzerine damlat›lm›flt›r. Bunun üzerine Pendik Veteriner Kontrol ve Araflt›rma Enstitüsü'nden sa¤-lanan B. melitensis antijeni içeren solüsyondan 1 damla damlat›larak temiz bir tahta baget ile kar›fl-t›r›lm›flt›r. ‹ki dakika sonra agglütinasyon oluflmufl-sa test pozitif, oluflmam›floluflmufl-sa negatif olarak de¤er-lendirilmifltir.
Çal›flma için gerekli araç ve gereç ‹l Sa¤l›k Mü-dürlü¤ü olanaklar› ile sa¤lanm›flt›r. Elde edilen ve-riler bilgisayar ortam›nda de¤erlendirilmifltir. ‹sta-tistiki testlerden Ki-kare ve McNemar testi kulla-n›lm›flt›r. Rose-Bengal testi sonuçlar›na göre genel semptomlar ve fizik muayene bulgular›n›n duyar-l›l›k ve özgüllükleri hesaplanm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flma grubunu oluflturanlar›n %49'u (1817 kifli) Sivrihisar ilçe merkezinde, %51'i (1890 kifli) ise köylerde ikamet etmekteydi. Rose-Bengal testi 428 kiflide (%11.5) pozitif olarak bulunmufltur. Çal›fl-ma populasyonunun 1492'si (%40.2) erkek, 2215'i (%59.8) kad›nd›. Yafl ortalamas› 47.24 ± 16.88 olup, 15-85 aras›nda de¤iflmekteydi. Rose-Bengal testi sonuçlar›n›n yafl gruplar›, cins, ö¤renim rumu, meslek, yerleflim yeri ve sosyal güvence du-rumuna göre da¤l›m› Tablo 1'de verilmifltir. Evinde veya çiftli¤inde hayvan besleyenlerde se-roprevelans h›z› %16.8 iken, taze peynir ve kre-ma tüketenlerde %14.8 olarak saptanm›flt›r. Rose-Bengal testi sonuçlar›n›n hayvan besleme, taze peynir tüketimi ve krema tüketimi durumuna gö-re da¤l›m› Tablo 2'de verilmifltir.
Tablo 1. Rose-Bengal testi sonuçlar›n›n yafl grubu, cins, ö¤renim durumu, meslek, yerleflim yeri ve sosyal güvence durumuna göre da¤l›m›
Yafl grubu n % n % n % de¤erlendirme
15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 ve üzeri 35 60 94 90 75 74 8.9 10.4 13.5 12.8 11.5 10.7 357 515 601 611 575 620 91.1 89.6 86.5 87.2 88.5 89.3 392 575 695 701 650 694 10.6 15.5 18.8 18.9 17.5 18.7 X2=7.668 p=0.176 Cinsiyet Erkek Kad›n 167 261 11.2 11.8 1325 1954 88.8 88.2 1492 2215 40.2 59.8 X2=0.304 p=0.581 Ö¤renim durumu Okulsuz ‹lkokul Ortaokul Lise Üniversite 58 324 28 14 4 12.1 13.1 8.7 4.3 3.7 420 2149 294 311 105 87.9 86.9 91.3 95.7 96.3 478 2473 322 325 109 12.9 66.7 8.7 8.8 2.9 X2=31.877 p=0.000 Meslek ‹flçi Memur Çiftçi Ö¤renci Ev han›m› Esnaf ‹flsiz Emekli 2 7 135 7 246 5 14 12 2.1 5.7 15.2 5.7 12.0 4.9 8.9 6.9 92 115 756 115 1796 98 144 163 97.9 94.3 84.8 94.3 88.0 95.1 91.1 93.1 94 122 891 122 2042 103 158 175 2.5 3.3 24.0 3.3 55.1 2.8 4.3 4.7 X2=37.467 p=0.000 Yerleflim yeri ‹lçe merkezi Köyler 138 290 7.6 15.3 1679 1600 92.4 84.7 1817 1890 49.0 51.0 X2=54.468 p=0.000 Sosyal güvence Emekli Sand›¤› SSK Ba¤kur Yeflilkart Özel Sigorta Yok Toplam 21 72 201 45 1 88 428 4.3 10.3 12.1 18.0 16.7 14.4 11.5 464 624 1456 205 5 525 3279 95.7 89.7 87.9 82.0 83.3 85.6 88.5 485 696 1657 250 6 613 3707 13.1 18.8 44.7 6.7 0.2 16.5 X2=41.355 p=0.000 De¤iflkenler
Pozitif Negatif Toplam ‹statistik Rose-Bengal testi
Rose-Bengal testi pozitif olanlarda en s›k görülen semptomlar s›ras›yla; eklem a¤r›s› (%60.5), bel a¤r›s› (%53.7), kas a¤r›s› (%53.5), terleme (%39.7), atefl (%26.4), eklem fliflli¤i (%10.8) ve kilo kayb› (%7.2) idi. Rose-Bengal testi pozitif olanlarda yap›lan fizik muayene sonucu s›ras›yla; eklem k›s›tl›l›¤› (%17.8), lenfadenopati (%2.3), he-patomegali (%0.7) ve splenomegali (%0.5) idi. Ça-l›flma grubunda Rose-Bengal testi sonuçlar›na gö-re semptomlar›n ve fizik muayene bulgular›n›n du-yarl›l›k ve özgüllü¤ü Tablo 3'de verilmifltir.
*De¤erlendirilmedi.
TARTIfiMA
Çal›flma grubunda Rose-Bengal testi pozitifli¤i %11.5 (428 kifli) olarak saptanm›flt›r. Türkiye'de yap›lan çeflitli çal›flmalarda bruselloz prevalans h›-z› %0.4-%20.3 aras›nda de¤iflti¤i bildirilmifltir (26-30). Ünsal ve ark (31) 1993 y›l›nda Eskiflehir k›r-sal›nda yapt›klar› çal›flmada prevalans h›z› %18.9 olarak bildirilmifltir. Karagüven (30) taraf›ndan ya-p›lan çal›flmada Sivrihisar ilçesi k›rsal alan›nda Rose-Bengal testi pozitiflik oran› %6.4 olarak bil-dirilmifltir. Çeflitli ülkelerde yap›lan çal›flmalarda kullan›lan yönteme ba¤l› olarak bruselloz preva-lans h›z›n›n %0.34-%19.2 aras›nda de¤iflti¤i bildi-rilmektedir (32-37).
Rose-Bengal testi pozitifli¤i aç›s›ndan erkeklerle kad›nlar aras›nda fark bulunamam›flt›r (p=0.581). Yap›lan çeflitli çal›flmalarda brusellozun cinsiyetle iliflkili bir hastal›k olmad›¤› bildirilmektedir (26, 27, 36, 38, 39,). Ünsal ve ark (31) Eskiflehir k›r-sal›nda yapt›klar› çal›flmada Rose-Bengal testi po-zitifli¤i kad›nlarda (%20.6), erkeklerden daha (%15.8) yüksek olarak belirlenmifltir. Baz› çal›fl-malarda da brusellozun kad›nlarda daha s›k görül-dü¤ü rapor edilmifltir (34, 40). Yap›lan baz› çal›fl-malarda da hastal›¤›n erkeklerde daha yayg›n ol-du¤u bildirilmektedir (32, 36, 41).
Rose-Bengal testi pozitifli¤i yafl gruplar› aras›nda fark göstermedi (p=0.176). Çetinkaya ve ark (27) yapt›klar› çal›flmada da bizim sonuçlar›m›za ben-zer sonuçlar bildirilmifltir. Ünsal ve ark (31) ça-l›flmas›nda en fazla olguya 20-29 yafl grubunda (%23.2), Karagüven'in (30) çal›flmas›nda ise en fazla olguya 45-54 yafl grubunda rastland›¤› rapor edilmifltir. Baz› çal›flmalarda hastal›¤›n en s›k 20-45 yafl aral›¤›nda görüldü¤ü bildirilmifltir (26, 34, 42). Çal›flma grubunda, ö¤renim düzeyi artt›kça Rose-Bengal testi pozitifli¤i anlaml› derecede azalmak-tayd› (p=0.000). Çetinkaya ve ark (27) da yapt›k-lar› çal›flmada benzer sonuçlar rapor etmifllerdir. Ünsal ve ark (31) yapt›klar› çal›flmada Rose-Ben-gal testi pozitifli¤i ile ö¤renim düzeyi aras›nda bir
Tablo 2. Rose-Bengal testi sonuçlar›n›n hayvan besleme, taze peynir tüketimi ve krema tüketimi durumuna göre da¤›l›m›
Hayvan besleme n % n % n % de¤erlendirme Var Yok 292 136 16.8 6.9 1449 1830 83.2 93.1 1741 1966 47.0 53.0 X2=87.797 p=0.000 Taze peynir tüketimi
Var Yok 228 200 14.8 9.2 1310 1969 85.2 90.8 1538 2169 41.5 58.5 X2=27.669 p=0.000 Krema tüketimi Var Yok 230 198 14.8 9.2 1325 1954 85.2 90.8 1555 2152 42.0 58.0 X2=27.623 p=0.000 Toplam 428 11.5 3279 88.5 3707 100.0
De¤iflkenler Pozitif Negatif Toplam ‹statistik Rose-Bengal testi
Tablo 3. Rose-Bengal testi sonuçlar›na göre semptomlar›n ve fizik muayene bulgular›n›n duyarl›l›k ve özgüllü¤ü
Atefl-Terleme 187 (12.9) 61.4
Kas a¤r›s›-Bel a¤r›s› 287 (13.5) 43.8 Eklem a¤r›s› Eklem fliflli¤i 260 (13.4) 48.8 Kilo kayb› 31 (14.8) 94.6 Hepatosplenomegali (4) (14.8) 99.3 Lenfadenopati 10 (27.8) 99.2 Eklem k›s›tl›l›¤› 76 (18.2) 89.6 Orflit (erkekler)* 0 (00.0) Semptomlar / Fizik muayene bulgular› n % Özgüllük (%) Rose-Bengal testi pozitifli¤i ‹statistiki de¤erlendirme 43.7 67.1 60.8 7.2 0.9 2.3 17.8 Duyarl›l›k (%)
aç›s›ndan fark vard›r. Bu çal›flmada okulsuzlar›n oran› azal›rken, ortaokul ve lise ö¤rencilerinin ora-n›nda art›fl olmufltur.
Seroprevalans h›z›, çiftçiler ve ev han›mlar›nda di-¤er mesleklerden anlaml› derecede daha yüksek (p=0.000) bulundu. Bu da, infeksiyon s›kl›¤›n›n bölge k›rsal alan›n›n sosyal yap› özellikleri ile uyumlu oldu¤unu gösteren bir bulgudur. Çeflitli çal›flmalarda çiftçilerde, kasaplarda, çobanlarda, ve-terinerlerde, kesimhanede çal›flanlarda, laboratuvar çal›flanlar›nda, mandra çal›flanlar›-süt üreticilerinde seroprevalans h›z›n›n di¤er mesleklere göre anlam-l› düzeyde daha yüksek görüldü¤ü rapor edilmifl-tir (36, 38, 41, 43, 44, 45). Bu sonuçlar infekte hayvanlar ve onlar›n ürünleriyle temas›n brusello-zun bulaflma yolundaki önemini göstermifltir. Seroprevalans h›z›, köylerde yaflayanlarda ilçe merkezinde yaflayanlara göre anlaml› bir flekilde daha yüksekti (p=0.000). Baz› çal›flmalarda bizim çal›flmam›zda elde edilen sonuçlara benzer sonuç-lar rapor edilirken (32, 41, 46), baz›sonuç-lar›nda ise se-roprevalans›n k›r-kent aras›nda farkl› olmad›¤› ra-por edilmifltir (34, 36).
Sosyal güvencesi Emekli Sand›¤› ve Sosyal Sigor-talar Kurumu olanlarda seroprevalans h›z›, di¤er sosyal güvencesi olanlar ve hiç güvencesi olma-yanlara göre anlaml› derecede daha az bulundu (p=0.000).
Evinde veya çiftli¤inde hayvan besleyenlerde, ta-ze peynir ve krema tüketenlerde seroprevalans h›-z› anlaml› derecede yüksek bulundu (p=0.000). Çeflitli çal›flmalarda evde hayvan besleyenlerde ve çiftlik hayvanlar› ile temas› olanlarda, çi¤ et, çi¤ süt ve ürünlerini tüketenlerde bruselloz prevelans›-n›n daha yüksek oldu¤u bildirilmifltir (20, 27, 32, 37, 47).
Çal›flmam›zda Rose-Bengal testi pozitif olanlarda en s›k görülen semptomlar ve fizik muayene bul-gular› s›ras›yla; eklem a¤r›s›, bel a¤r›s›, kas a¤r›-s›, terleme, atefl, eklem fliflli¤i ve kilo kayb›, ek-lem k›s›tl›l›¤›, lenfadenopati, hepatomegali ve sple-nomegali idi. Yap›lan çeflitli çal›flmalarda
brusel-loz olgular›nda en s›k görülen yak›nmalar›n atefl ve terleme baflta olmak üzere artralji, s›k›nt›, kas a¤r›s›, bel a¤r›s›, bafl a¤r›s› oldu¤u (35, 40, 41, 46, 48, 49) ve fizik muayene bulgusu olarak da en çok hepatomegali ve splenomegali oldu¤u ra-por edilmifltir (32, 46, 48, 49, 50).
Rose-Bengal testi sonuçlar›na göre bel a¤r›s›-kas a¤r›s› ve eklem a¤r›s›-eklem fliflli¤i semptomlar›-n›n duyarl›l›¤› yüksek, özgüllükleri ise düflük ola-rak saptand›. Ancak di¤er semptomlar ve fizik muayene bulgular›n›n duyarl›l›klar›n›n düflük ve özgüllüklerinin yüksek olmas› bu semptom ve fi-zik muayene bulgular›n›n bruselloza özgün olma-d›¤›na iflaret etmektedir. Yani semptomlar ve fizik muayene bulgular›n›n pozitif olmas› teflhis için ye-terli de¤ildir, mutlaka test de yap›lmal›d›r. Bruselloz, Sivrihisar ilçe merkezi ve köylerinde yaflayanlarda yayg›n olarak bulunmaktad›r. Brusel-lozdan korunmak için kiflilerin hastal›¤›n bulaflma yollar› hakk›nda bilinçlendirilmesi ve uygun flart-larda hayvanc›l›¤›n nas›l yap›laca¤› hakk›nda yay-g›n bir e¤itime ihtiyaçlar› vard›r. Hayvan afl›lar›-n›n yap›lmas› infeksiyonun kontrol alt›na al›nmas› aç›s›ndan çok önemlidir. Ayr›ca hastalar›n erken dönemde teflhis ve tedavilerinin yap›lmas› gerekti-¤i unutulmamal›d›r.
KAYNAKLAR
1. Aleixo MJ, Ferreira ML, Antunes F. Brucellosis. Acta Med Port. 1999; 12: 323-30.
2. Bilgehan H. Klinik Mikrobiyoloji Özel Bakteriyoloji ve Bakteri Enfeksiyonlar›. 2. bask›. Do¤ruluk Matbaas›, ‹zmir, 1990; 155-6.
3. Kaye D. Brucellosis. In: Harrison T.R(ed in chief) Prin-ciples of Internal Medicine. Vol 1, 12. bask›, Mc Graw-Hill, Inc. International Ed, 1991; 625-6.
4. Elberg SS. A guide for the diagnosis, treatment and pre-vention of human brucellosis.1981, WHO UPH/81/31. Rev. 1, World Health Organization: Geneva.
5. Aleissa YA, Almofada SM. Congenital brucellosis. Pedi-atr Infect Dis J 1992; 11: 667-71. [Abstract].
6. Nicoletti PL. Relationship between animal and human disea-se. In: Young EJ, Corbel MJ, eds. Brucellosis, Clinical and La-boratory Aspects. CRC Press Inc. Boca Raton, 1985; 41-51. 7. Thapar MK, Young EJ. Urban outbreak of goat cheese brucellosis. Pediatr Infect Dis 1986; 5: 640-3. [Abstract].
8. Wallach JC, Miguel SE, Baldi PC, Guarnera E, Goldba-um FA, Fossati CA. Urban outbreak of a Brucella meliten-sis infection in an Argentine family: clinical and diagnostic aspects. FEMS Immunol Med Microbiol 1994; 8: 49-56. [Abstract].
9. Memish Z, Mah M. Brucellosis in laboratory workers at a Saudi Arabian Hospital. Am J Infect Control 2001; 29: 48-52. [Medline].
10. Talukder MAS, Abomelha MS, Higham RH. Brucellosis in a farming community in Saudi Arabia. Dev Biol Stand. 1984; 56: 593-6. [Abstract].
11. Young EJ. Brucella species, In: Mandell GL, Bennett GE, Dolin R. Eds. Principles and practice of Infectious Diseases. Philadelphia: Churchill Livingstone, 2000; 2386-93.
12. Halim MA, Ayub A, Abdulkareem A, Ellis ME, Al-Gaz-lan S. Brucella peritonitis. Infect. 1993 Sep; 27: 169-72. 13. Sözen TH. Bruselloz. In: Topçu A.W, Söyletir G, Do¤a-nay M. eds. ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi. 1. bask› Nobel T›p Kitapevleri ‹stanbul 2002: 636-42. 14. Do¤anay M, Aygen B. Human Brusellosis: an overview Intern Infec Dis 2003; 7: 173-82.
15. Alton GG. Control of Brucella melitensis infection in sheep and goats. A review. Trop Anim Health Prod. 1987; 19: 65-74.
16. Young EJ. Brucella Species. In: Mandell GI, Bennet JE, Dolin J, editors. Mandell, Douglas and Bennet's Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed. New York: Churchill Livingstone; 2000; 2386-93.
17. Abela B. Epidemiology and control of brucellosis in ru-minants from 1986 to 1996 in Malta: Rev Sci Tech. 1999; 18: 648-59. [Abstract].
18. Colmenero JD, Reguera JM, Cabrera FP, Cisneros JM, Ojuela DL, Fernandez-Crehuet J. Serology, clinical manifes-tations and treatment of brucellosis in different age groups. Infect 1990; 18: 152-6. [Abstract].
19. Tohme A, Hammoud A, el Rassi B, Germanos-Haddad M, Ghayad E. Human brucellosis. Retrospective studies of 63 cases in Lebanon. Presse Med 2001; 30: 1339-43. [Abstract]. 20. Boschiroli L, Foulonge V, O'Callaghan D. Brucellosis: a worldwide zoonosis. Curr Opin Microbiol. 2001; 4: 58-64. [Medline].
21. TC Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Mü-dürlü¤ü. Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü Çal›flma Y›ll›¤› 2003. Ankara, 2004; 102.
22. Bilgehan H. Klinik Mikrobiyolojik Tan›. Bar›fl Yay›nlar›. 1. bask›, ‹zmir. 1992; 204-6.
23. Mayer NP, Holcomb LA. Brucella. In: Murray PR, Ba-ron EJ, Pfaller MA, Tenover FC, Yolkan RH. (eds):
Manu-Porras J, Manchado P, Miranda MT. Combined use of rose Bengal and indirect immunofluorescence in the diagnosis of brucellosis. Enferm Infect Microbiol Clin 1989 7: 316-20. 25. Chernysheva MI, Gubina EA, Zheludkov MM, Perekops-kaia TI. Use of acidic rose bengal antigen in the plate agg-lutination test for brucellosis in humans. Zh Mikrobiol Epi-demiol Immunobiol 1980; 6: 84-8. [Abstract].
26. Baykan Z, Altunkaynak O, Akbay S, Orhan S, Kavafo¤-lu ‹. Son 10 y›lda Kayseri ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü kay›tlar›nda yer alan brusella vakalar›n›n de¤erlendirilmesi. MN Klinik Bi-limler&Doktor. 2005; 11: 240-4.
27. Çetinkaya F, Naçar M, Ayd›n T, Koç N, Gökahmeto¤lu S. Prevalence of brucellosis in the rural area of Kayseri, Cen-tral Anatolia, Turkey. International Journal of Infectious Di-sases. Article in Press, Corrected Proof. 2005: IJID-179; 1-2. [Letter to the Editor].
28. Bumin MA. Brusellozun serolojik tan›s›nda Rose-Bengal testinin önemi. Türk Hij Den Biyol Derg 1988; 45: 1-7. 29. Çetin ET, Çoral B. Türkiye'de insanda bruselloz preva-lans›n›n saptanmas›. Do¤a Derg 1990; 14: 324-34.
30. Karagüven B. K›rsal alanda seroepidemiyolojik brusello-zis araflt›rmas›. Uzmanl›k Tezi. Eskiflehir, 1989.
31. Ünsal A, Metintafl S, Dinçer KS, Ünlüo¤lu ‹, Ifl›kl› B. Eskiflehir ili k›rsal alanda bruselloz yayg›nl›¤›. Sa¤l›k ve Sos-yal Yard›m Vakf› Dergisi. 1996; 1: 5-12.
32. Elbeltagy KE. An epidemiological profile of brucellosis in Tabuk Prvince, Saudi Arabia. East Mediterr Health J 2001; 7: 791-8. [Abstract].
33. Ajay Kumar VJ, Nanu E. Sero-positivity of brucellosis in human beings. Indian J Public Health. 2005; 49: 22-4. [Abstract].
34. Lopez-Merino A, Migranas-Ortiz R, Perez-Miravete A, Magos C, Salvatierra-Izaba B, Tapia-Conyer R, Valdespino JL, Sepulveda J. Seroepidemiology of brucellosis in Mexico. Salud Publica Mex. 1992; 34: 230-40. [Abstract].
35. Alsubaie S, Almuneef M, Alshaalan M, Balkhy H, Al-banyan E, Alola S, Alotaibi B, Ziad B, Memish A. Acute brucellosis in Saudi families: Relationship between brucella serology and clinical symptoms. Intern Infect Dis 2005; 9: 218-24. [Medline].
36. Abo-Shehada MN, Odeh JS, Abu-Essud M, Abuharfeil N. Seroprevalence of brucellosis among high risk people in northern Jordan. Int J Epidemiol. 1996; 25: 450-4. [Abstract]. 37. Alballa SR. Epidemiology of human brucellosis in sout-hern Saudi Arabia. J Trop Med Hyg. 1995 Jun; 98: 158-9. [Abstract].
38. Deqiu S, Donglou X, Jiming Y. Epidemiolgy and con-trol of brucellosis in China. Vet Microbiol 2002; 90: 165-82. [Medline].
40. Troy SB, Rickman LS, Davis CE. Brucellosis in San Diego: epidemiology and species-related differences in acute clinical presentations. Medicine(Baltimore). 2005; 84: 174-87. [Medline].
41. Hasanjani Roushan MR, Mohrez M, Smailnejad Gangi SM, Soleimani Amiri MJ, Hajiahmadi M. Epidemiological fe-atures and clinical manifestations in 469 patients with bru-cellosis in Babol, Northern Iran. Epidemio Infec, 2000; 132: 1109-14. [Abstract].
42. Southgate MT. Brucellosis in the United States. Post, pre-sent and future. JAMA. 1980; 244: 2318.
43. Al-Shamahy HA, Whitty CJ, Wright SG. Risk factors for human brucellosis in Yemen: a case control study. Epidemi-ol Infect. 2000; 125: 309-13. [Abstract].
44. Omer MK, Assefaw T, Skjerve E, Tekleghiorghis T, Woldehiwet Z. Prevalence of antibodies to Brucella spp. and risk factors related to high-risk occupational groups in Erit-rea. Epidemiol Infect. 2002; 129: 85-91. [Abstract]. 45. Husseini AS, Ramlawi AM. Brucellosis in the West Bank, Palestine. Filistin. Saudi Med J. 2004; 25: 1640-3. [Abstract].
46. Tasbakan MI, Yamazhan T, Gokengin D, Arda B, Sert-polat M, Ulusoy S, Ertem E, Demir S. Brucellosis: a retros-pective evaluation. Trop Doct. 2003; 33: 151-3. [Abstract]. 47. Alballa SR. Epidemiology of human brucellosis in so-uthern Saudi Arabia. J Trop Med Hyg 1995; 98: 185-9. [Abstract].
48. Barroso Gacia P, Rodriguez-Contreras Pelayo R, Gil Ex-tremera B, Maldonado Martin A, Guijarro Huertas G, Mar-tin Salguero A, Parron Carreno T. Study of 1,595 brucello-sis cases in the Almeria province(1972-1998) based on epi-demiological data from disease reporting. Rev Clin Esp. 2002; 202: 577-82. [Abstract].
49. Jorge C. Wallach, Luis E. Samartino, Adriana Efron and Pablo C. Baldi. Human infection by Brucella melitensis: an outbreak attributed to contact with infected goats. FEMS Im-munology and Medical Microbiology. 1997; 19: 315-21. [Medline].
50. Namiduru M, Gungor K, Dikensoy O, Baydar I, Ekinci E, Karaoglan I, Bekir NA. Epidemiological, clinical and labo-ratory features of brucellosis: a prospective evaluation of 120 adult patients. Int J Clin Pract. 2003; 57: 20-4. [Abstract]
