STAGE
01
STAGE
02
STAGE
04
STAGE
05
STAGE
03
Aydınlıkevler Mah.
Milli Egemenlik Cad.
Keresteciler Sitesi No:12 BURDUR
ÖZET: “Okul hayatı boyunca dehasını diğerlerinin
fark etmediği Newton veba salgını nedeni ile çiftliğe
yerleş-mek zorunda kalmış ve bu çiftlikte yaptığı çalışmalar ile
başa-rısından söz ettirerek ünlü olmayı başarmıştır.1665 senesinde
veba salgını nedeni ile Campridge’in kapatılması üzerine
Wo-olsthorpe’taki çiftliğe yerleşen Newton 1667 senesine kadar
burada yaşamış ve verimli bir şekilde çalışmalarını
sürdür-müştür. Çiftlikte kaldığı süre boyunca kütle çekimi,
diferansi-yel ve integral hesaplamaları üzerine düşüncelerini geliştiren
Newton ileride bitireceği önemli çalışmaların temellerini bu
çiftlikte atmıştır. Çiftlikte kaldığı süre içerisinde ışıksız bir
odada çalışmalarını sürdürürken, güneş ışığının bir prizma
üzerinden geçmesini sağlayarak ışık tayfı oluşturmuş ve bu
deneyi sonucu beyaz ışığın tek bir birim değişmez olarak
ni-telendirilemeyeceğini tespit etmiştir.”
ANAHTAR KELİMELER: Isaac Newton, tekerlek,
ışık, tayf, diferansiyel, kütle, geometri.
ABSTRACT: “The school had to settle in the ranch for
the sake of the Newtonian plague epidemic that other people
did not notice during the course of their lives, and
succee-ded in becoming famous by mentioning the successes of their
work on this farm. Newton, who settled in Woolsthorpe on
the camping of Campridge in 1666, He lived here until his age
and continued to work efficiently. Developing his thoughts
on mass gravity, differential and integral calculations during
his lifetime, Newton has laid the foundations for important
work that he will finish in this farm. While they were still in
the farm, they continued to work in a room without light,
creating a light spectrum by allowing the sunlight to pass
th-rough a prism, and this experiment found that a single unit of
white light could not be described as unchangeable. “
KEYWORDS: Isaac Newton, wheel, light, spectrum,
differential, mass, geometry.
GERÇEĞİN PEŞİNDE: ISAAC NEWTON ÖLÜMÜNÜN
290. YILDÖNÜMÜNDE BİLİMİN SERÜVENİ
“Platon arkadaşım, Aristotales arkadaşım, ama en iyi arkadaşım gerçek.“
ISAAC NEWTON
Tekerlek dünyanın en önemli
ve e
n eski icatlarından bir tanesidir.Gü-nümüzde kullandığımız arabalar, trenler, uçaklar, makineler, fabrika ve tarım araçları ve daha niceleri… Tekerlek olmasıydı bunla-rın hiçbirinin gelişimi de olamazdı. Kolumuzdaki saatten bilgisayarımızdaki hard diske kadar hepsinin içerisinde kullandığımız çarklar da tekerlek temel-li buluşlardır. Yani dönüp baktığımızda gayet basit görünen tekerlek aslında tüm teknolojinin temeli-ni oluşturuyor. Tekerleğin bulunuşundan bu yana hareketi tanımlamak “Ha-reket nedir? Cisimler ne-den hareket eder?” sorula-rına cevap aranmıştır. Ama Galileo’dan önce bilim adamları, bir cismi devin-direbilmek için kesinlikle bir etkinin, yani bir kuvve-tin gerektiğini fark
edeme-mişler ve olağan halde bir cismin durması gerektiği-ne inanmamışlardı. Galileo ve ardından onun öldüğü gün doğan Newton’a ka-dar harekete neden olan etkiler insanları uzun süre ilgilendirmiş ama pek başa-rılı açıklamalar ve sonuçlar elde edilememişti.
Isaac Newton (4 Ocak 1643 –31 Mart 1727) İngil-tere Grantham şehrine bir kaç km uzaklıkta olan Wo-olsthorpe kasabasında 4 Ocak 1643 senesi dünyaya gelmiştir. Isaac Newton’un babası onun doğumundan önce vefat etmiş ve anne-si Newton 4 yaşında iken başka biriyle evlenmiş ve Newton’u anneannesi ye-tiştirmiştir. Newton yüklü bir mirasa sahip olan an-nesinin desteği ile Grant-ham’da King’s School’da eğitim görmüş 1661’de Newton annesinin yanına dönmüştür. Annesi onun
çiftçilik yapmasını ve kendisine yardım etmesini istese de Newton hiçbir za-man çiftçilik ile ilgilenmemiştir. Çiftçilik işlerini sürdürmesi gereken zamanlarda kitap okuyan ve bilimsel alanlarda ken-dini geliştirmeye çalışan Newton’un bu çabalarını annesi en sonunda fark etmiş ve onu Üniversiteye göndermeye karar vermiştir.
Newton’un bilinen tek ilişkisi 19 yaşın-da Miss Storey ile nişanlanması olarak bilinmektedir. Ancak hiçbir zaman ev-lenmemişlerdir. Newton’un yoğun eği-tim hayatı onun ilişkisinin sürmesini en-gellediği düşünülmektedir. Newton’un Miss Storey’den başka bir ilişkisi bilin-memektedir ve hayatı boyunca da hiç evlenmemiştir.
Profesyonel eğitim hayatı 1661 senesin-de Cambridge Trinity College’a girmesi ile başlayan Newton eğitimi boyunca burada hem çalışmış hem de okumuş-tur. Buradaki eğitimi sırasında cebir, geometri ve trigonometri dersleri alan Latince ve Antik Yunanca’yı öğrenen Newton yine bu yıllarda Galileo ve Kep-ler’in çalışmalarına erişme fırsatı bulmuş ve bu çalışmalardan çok etkilenmiştir. Bu senelerde etkilendiği diğer düşünür-ler ise Descartes, Gassendi, Hobbes ve
özellikle de Boyle olmuştur.
Newton düşüncelerini yazdığı ve Quaestiones Quaedam Philosophi-cae (Bazı Felsefi Sorular) olarak adlan-dırdığı defterinin başına Latince “Platon arkadaşım, Aristotales arkadaşım, ama en iyi arkadaşım gerçek.” şeklinde bir not düştüğü bilinmektedir. Okul hayatı boyunca dehasını diğerlerinin fark et-mediği Newton veba salgını nedeni ile çiftliğe yerleşmek zorunda kalmış ve bu çiftlikte yaptığı çalışmalar ile başa-rısından söz ettirerek ünlü olmayı ba-şarmıştır.1665 senesinde veba salgını nedeni ile Campridge’in kapatılması üzerine Woolsthorpe’taki çiftliğe yerle-şen Newton 1667 senesine kadar bura-da yaşamış ve verimli bir şekilde çalış-malarını sürdürmüştür. Çiftlikte kaldığı süre boyunca kütle çekimi, diferansiyel ve integral hesaplamaları üzerine dü-şüncelerini geliştiren Newton ileride bitireceği önemli çalışmaların temelle-rini bu çiftlikte atmıştır. Çiftlikte kaldığı süre içerisinde ışıksız bir odada çalış-malarını sürdürürken, güneş ışığının bir prizma üzerinden geçmesini sağlayarak ışık tayfı oluşturmuş ve bu deneyi sonu-cu beyaz ışığın tek bir birim değişmez olarak nitelendirilemeyeceğini tespit etmiştir.1667 senesi Mart ayında yeni-den Cambridge’e dönen Newton 1669 yılında Matematik Profesörü ünvanını almıştır. Cambridge’de 30 sene boyun-ca çalışmalarına devam eden Newton bu süre boyunca diğer bilim adamları ile sürekli yazdığı mektuplar aracılığı ile yaptığı çalışmaları paylaşıp fikir alışveri-şinde bulunmuştur. Newton 1686 da en büyük eseri olan “Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Türkçe: Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) kita-bında Galileo’nun bulduğu bu gerçeği bir evrensel yasa olarak ortaya koydu. Newton’un çalışmalarında genel olarak deneyselciliği kullandığı bilinmektedir. Deneyciliği çalışmalarına ana metot ola-rak seçmesinin nedeni deneyi doğa bi-limlerini araştırmada tek yöntem olarak görmesidir. Newton kitabında bilimsel yöntemi şu sözleri ile açıklamaktadır: “Olgulardan doğanın kuvvetlerini keş-fetmek, sonra da bu kuvvetler yardı-mıyla diğer olayları açıklamak.”
Newton doğanın matematiksel olarak niteliksel bir bütünlüğe sahip ol-duğunu savunmuş ve doğayı oluşturan her bir küçük parçanın birbirinden ay-rılamaz parçalar olduğunu eserlerinde sıkça belirtmiştir. Bu küçük parçaların birbiri ile etkileşimleri ise Newton’a göre bilim aracılığı ile incelenmelidir. Çünkü doğada var olan her olay bu parçaların hareketleri sonucu meydana gelmekte-dir.
Newton Analitik geometri ala-nında eğrilerin diferansiyellerini ve in-tegrallerini hesaplamaya yarayan yollar bulmuş ve bu yol ve yöntemleri geliştir-miştir. Aynı zamanda matematikte (a+b) n şeklindeki bir üstel ifadenin seriye açı-lımı teoremlerini bulmuş ve geliştirmiş-tir.
Newton matematik alanında yaptığı bu çalışmalarını sadece birkaç matematikçiye özel olarak göstermiştir. 1666 yılında geliştirmiş olduğu “akış” yöntemi 1675 senesinde Paris’te Gottf-ried Wilhelm Leibniz tarafından da ge-liştirilmiştir. Bu nedenle bu yöntemi ilk olarak kimin bulduğuna dair tartışmalar süregelmiştir.
Newton’un bilimsel çalışmala-rını mekanik alanında sürdürdüğü bi-linir. Newton’un kütle çekimi kanunu fizik alanında devrim yaratan bir ka-nun olarak bilinmeye devam etmekte-dir. Newton’un kütle çekimi kanununu bulmasından önce Joannes Kepler’in gezegenlerin eliptik matematiksel ola-rak açıklaması Newton’un bu alanda kafa yormasına neden olmuştur. An-cak Kepler’in yanıt veremediği bir soru olan “Peki neden gezegenler yörünge-de kalıyor?” sorusuna Newton bir cevap aramış ve yaptığı deney ve araştırmalar sonucu bu cevabı da bulmuştur. Kütle çekimi yasası ile ilgili ilk açıklamalarını 1665 yılında yapan ünlü bilgin 1687 se-nesinde kitabında bu yasayı merkezcil kuvvet ve Kepler Yasası’nı karşılaştırarak kütle çekim yasasını bulduğunu açıkla-maları ile derinlemesine gözler önüne sermiştir. Bilimsel alanda çok büyük bir ilerlemeye neden olan keşfi ise Newton Hareket Yasalarıdır. Eylemsizlik kanunu ile maddelerin hareket halinde oldukları durumlarını koruma eğiliminde olduk-larını açıklamaktadır. Gerçekten bir
düz-lem üzerinde bir cisim kaydırılmak iste-nirse, cismin kısa bir süre gittikten sonra yavaşlayıp durduğu gözlenir. Bu gözlem dış bir kuvvet olamadığı sürece kayma-nın olmadığı düşüncesini destekler. Ga-lileo yaptığı deneylerde bu inancın her zaman gerçek olmadığını gösterdi. Eğer cisim ve onun üzerinde durduğu düz-lem pürüzsüz hale getirilirse ve cismin yüzeye temas eden yüzeyler yağlanır-sa, hızının daha yavaş azaldığı ve daha ileride durduğu gözlenir. Buna göre, ya-vaşlatıcı etkenler (bütün sürtünmeler) ortadan kaldırılırsa, cismin değişmez bir hızla yoluna bir doğru boyunca sonsuza kadar devam edebileceği sonucuna va-rılır. Galileo’ya göre cismin hızını değiş-tirmek için bir dış kuvvet gerekir; ama belli bir hızda giden cismin hızını koru-yabilmesi için bir kuvvete gerek yoktur. Mesela tahta bir sandığı bir düzlemde ittiğimiz durum için, ellimizin verdiği itme sandığa bir hız kazandırır, fakat düzlem sandığa bir kuvvet uygulayarak onu yavaşlatır ve durdurur. Her iki kuv-vet te hızda bir değişim, yani bir ivme oluşturur. Özetlemek gerekirse burada anlaşılması gereken bir cismin diğer bir cisme göre sabit hızla hareket etmesi ya da hareketsizliğini koruması, kuvvetin kütle ile ivmenin çarpımına eşit olması ve etki ile tepkinin eşitliği kuramları fizik alanında çok büyük adımların atılması-na neden olmuştur.
Bilim Tarihinde Önemli Buluşlar
• 1280 İlk gözlük İtalya’da yapıldı
• 1450 Johannes Gutenberg’in baskı ma-kineleri kitap üretiminde çığır açtı. Bu-nun sonucunda yeni icatlar hakkındaki bilgilerin yayılması hızlandı.
• 1453 Copernicus, gezegenlerin Dünya-nın etrafında değil, Güneş’in etrafında döndüğünü ortaya atan kuramını ya-yımladı.
• 1592 Galileo, cisimleri 30 kez büyüten bir teleskop yaptı.
• 1614 İskoçyalı matematikçi John Na-pier logaritma cetvelini icat etti.
• 1618 Johannes Kepler, gezegenlerin Güneş’in çevresinde çizdikleri elips biçi-mindeki yörüngeleri betimleyen yasala-rı yayımlar.
• 1622 Blaise Pascal, babasının vergi he-saplarında kullanması için bir toplama makinesi icat etti.
• 1643 Evangelista Torricelli, hava basın-cını ölçmek için şimdi civalı barometre denilen cihazı icat etti.
• 1656 Christian Huygens, Galileo’nun fikirlerine dayanan hassas bir sarkaçlı saat tasarladı.
• 1668 Isaac Newton ilk aynalı teleskopu yaptı.
• 1682 Edmond Halley, daha sonra kendi adıyla anılacak bir kuyrukluyıldızın yö-rüngesini çizip betimledi.
• 1687 Newton’un, evrensel çekim yasa-larını formülleştirdiği Principia başlıklı kitabı yayımladı.
• 1690 Edmund Halley, dalış makineleri-ne hava pompalayacak bir yöntem ge-liştirdi.
• 1698 Thomas Savery’nin yaptığı ilk buhar makinesi, su altında kalan
ma-denlerdeki suyu dışarı pompalamada kullanıldı.
• 1733 İngiliz bir dokumacı tarafından icat edilen “uçan mekik” adındaki alet bir kişinin bir günde üretebileceği ku-maş miktarını ikiye katladı.
• 1752 Benjamin Franklin, yıldırımın elektrikten kaynaklandığını gösterdi. • 1783 Marquis de Jouffroy d’Abbans ilk
buharlı gemiyi yüzdürdü.
• 1783 Montgolfier Kardeşler bir sıcak hava balonunu başarıyla uçurdu. • 1789 Lavoisier’nin, 33 elementi
sıraladı-ğı ve bu elementlerin adlandırılması ile ilgili modern sistemi sunduğu “Kimya-sal Adlandırma Yöntemi” yayımlandı. • 1796 Edward Jenner, bir çocuğu çiçek
hastalığına karşı aşıladı.
• 1799 Alessandro Volta, ilk elektrik ba-taryasını yaptı.
• 1801 İlk denizaltılardan olan Nautilus ilk yolculuğunu tamamladı.
• 1804 Richard Trevithick raylar üzerinde giden ilk buharlı lokomotifi yaptı. • 1814 Friedrich König elle çalışan
mat-baadan çok daha hızlı olan buharlı matbaayı geliştirdi.
• 1819 Augustus Siebe basınçlı bir dalgıç elbisesi tasarlayarak insanların daha derinlere dalabilmesini sağladı.
• 1820 Hans Oersted, elektrik akımının pusulanın iğnesi üzerinde manyetik etki yarattığını gösterdi.
• 1821 Charles Babbage, karmaşık ma-tematiksel tabloları otomatik olarak hesaplamak için tasarladığı “fark ma-kinesi” nin üzerinde çalışmaya başladı. • 1826 Fransız fizikçi Joseph Niepce
ta-rihteki ilk fotoğrafı çekti.
• 1829 George Stephenson, en iyi buharlı lokomotif tasarlama ve yapma
yarış-masını kazandı. Rocket adlı bir lokomo-tif üretti.
• 1830 İlk dikiş makinesi Fransız terzi Barthelemy Thimonnier tarafından ta-sarlandı.
• 1836 Samuel Colt, yaptığı hızlı ateş eden tabanca “altıpatlar” ın patentini aldı.
• 1837 Isambard Kingdom Brunel, ilk kı-talararası buharlı gemiyi yüzdürdü. • 1837 İki İngiliz mucit William Cooke ve
Charles Wheatstone ilk elektrikli telgraf makinesini yaptı.
• 1838 Samuel Morse kendi geliştirdiği Morse alfabesini ilan etti.
• 1839 Louis Daguerre vesikalık fotoğraf-larda çok tutulan daguerrotype fotoğ-raf tekniğini icat etti.
• 1841 Michael Faraday, hareketli bir mıknatıstan elektrik akımı elde etti. • 1843 Samuel Morse, telgraf
mesajla-rında kullanılmak üzere nokta ve çizgi-lerden oluşan ünlü mors alfabesini icat etti.
• 1846 Amerikalı bir dişçi bir çene ame-liyatında acıyı hissettirmemek için eter kullandı.
• 1848 İlk yürüyen merdiven, New York’ta turist çekmek için kuruldu.
• 1849 Çengelli iğne icat edildi.
• 1857 New York’ta bir dükkân asansörü olan ilk bina oldu.
• 1860 Belçikalı Etienne Lenoir ilk içten yanmalı motoru yaptı.
• 1863 İlk metro (yeraltı demiryolu) hattı Londra’da işletmeye açıldı.
• 1868 Gregor Mendel, bezelye bitkileriy-le yaptığı, modern genetik kuramının temellerini oluşturan araştırmalarını bitirdi.
• 1868 Bir gazetenin yazı işleri müdürü olan Christopher Sholes ilk kullanışlı daktiloyu yaptı.
• 1872 Fotoğrafçı Eadweard Muybridge ilk ardışık fotoğraflar dizisini çekti. • 1876 Alexander Graham Bell ilk telefon
konuşmasını yaptı.
• 1877 Edison fonografı icat etti.
• 1878 Joseph Swan elektrik ampulünü icat etti.
• 1879 Ernst von Siemens elektrik döşen-miş bir hat üzerinde giden ilk elektrikli treni sergiledi.
• 1881 Emile Berliner, yassı plaklar kulla-nan ilk gramofonu yaptı.
• 1885 Louis Pasteur, bir dizi aşı yaparak, kuduz bir köpek tarafından ısırılmış bir çocuğun yaşamını kurtardı.
• 1885 Fizikçi Heinrich Hertz elektro-manyetik dalgaların varlığını gösterdi. • 1885 Avusturyalı kimyacı Carl Auer,
muma göre daha kullanışlı ve güvenli olan bir havagazı lambası icat etti. • 1886 Linotip adlı makine, gazetelerin
ve kitapların daha hızlı hazırlanmasını sağladı.
• 1888 George Eastman, Kodak no.l adlı fotoğraf makinesini üretti ve müşterile-rinin filmlerini banyo etti.
• 1889 Edison’un yardımcısı Charles Batchelor sinema filmlerinin seslendiril-mesi üzerine deneyler yaptı.
• 1890 Daımler motor şirketi, dört te-kerlekli ve akaryakıtla çalışan otomobil üretimine başladı.
• 1890 Herman Hollerith’in icat ettiği elektrikli sayma makinesi sayesinde Amerika’da nüfus sayımı işlemi çok hızlı bir şekilde sonuçlandırıldı.
• 1895 Paris’te Lumiere Kardeşler 10 ha-reketli filmden oluşan bir gösteri yaptı. • 1895 Wilhelm Röntgen, X-ışınlarını
bul-du.
• 1898 Valdemar Poulson, modern tey-bin öncüsü olan bir cihaz yaptı.
• 1901 İlk radyo transistörünü Marconi geliştirdi.
• 1902 İtalyan Guglielmo Marconi, Manş Denizi üzerinden radyo dalgalarıyla mesaj iletmeyi başardı.
• 1903 Amerikalı Wright Kardeşler ilk mo-torlu uçağın uçuşunu gerçekleştirdi. • 1903 Henry Ford, yeni araba
fabrikasıy-la seri üretim tekniğini getirdi.
• 1903 Willem Einthoven, kalbin işleyişini kaydeden elektrokardiyografi cihazını icat etti.
• 1904 John Fleming’in geliştirdiği cam diyotlar radyo cihazlarının vazgeçilmez parçası oldu.
• 1908 Adını mucidinin adından alan Geiger sayacı radyasyonu saptamak ve ölçmek için kullanılmaya başlandı. • 1910 Fransız Henri Fabre, tekerlekleri
ol-mayan ve su üzerinde seyredebilen bir uçak geliştirerek ilk deniz uçağını icat etti.
• 1911 Marie Curie, radyoaktiflik konu-sunda kendi başına yaptığı çalışmalar-dan dolayı Nobel Ödülü aldı; böylece de bu ödülü iki kez alan ilk kişi oldu. • 1911 Ernest Rutherford, atomun
merke-zinde bir çekirdek olduğunu gösterdi. • 1919 Einstein, “Genel Görelilik”
konu-sundaki yazısını yayımladı.
• 1921 Philip Drinker, hastaların solunum
yapmasına yardım etmek için “demir ci-ğer”i icat etti.
• 1922 İlk mikrofilm tanıtıldı.
• 1926 John Logie Baird ilk televizyon gö-rüntüsünü başarıyla iletti.
• 1926 Robert Goddard ilk sıvı yakıtlı ro-keti fırlattı.
• 1926 ABD’li Profesör Robert Hutchin-son Goddard ilk sıvı yakıtlı roketi geliş-tirdi. Gaz ve sıvı oksijenle işleyen roket, 12,5 metre yüksekliğe çıktı ve 56 metre yol aldı.
• 1928 Bugün penisilin dediğimiz bir olu-şumun bakterileri öldürmesi Alexander Fleming’in dikkatini çekti.
• 1933 İki Alman bilim adamı Max Kroll ve Ernst Ruska elektron mikroskobunu yaptı.
• 1935 Alman şirketi AEG, sesi kaydetmek için plastik manyetik teyp bandını geliş-tirdi.
• 1938 Macar mucit Lazlo Biro, bıro da denilen bilye uçlu tükenmez kalemi icat etti.
• 1938 Amerikalı Chester Carlson ilk foto-kopi makinesini icat etti.
• 1939 İgor Sikorsky adlı bir Rus mühen-dis tarafından ilk helikopter yapıldı. • 1940 İlk elektronlu mikroskop
Phile-delphia’da tanıtıldı.
• 1942 Wernher von Braun, Almanya’nın ilk uzun menzilli füzesi olan V-2’yi fırlat-tı.
• 1942 Enrico Fermi, ABD’nin Chicago kentinde, nükleer enerjinin denetim altına alınabildiği bir nükleer reaktör yaptı.
• 1943 Jacques-Yves Cousteau ve Emile
Gagnan, ilk dalış tüpünü tasarladılar. • 1945 Amerikalı mucit Percy Spencer, ilk
mikrodalga fırını tasarlayarak patenti-ni aldı.
• 1946 John Mauchy ve John Eckert’in geliştirdiği, Amerika’nın ilk elektronik bilgisayarı ENIAC halka gösterildi. • 1947 Edwin Land bir dakikadan az bir
sürede siyah beyaz fotoğraf çıkaran po-laroid makineyi icat etti.
• 1953 Francis Crick ile James Watson DNA molekülünün yapısını keşfetti. • 1957 Sovyetler Birliği tarafından
Dün-yanın çevresinde dönen insan yapımı ilk cisim Sputnik I fırlatıldı.
• 1960 Theodore Maiman ilk lazeri yaptı. • 1962 Telefon konuşmalarının yanında
canlı televizyon görüntülerini de ileten Telstar adlı uydusu fırlatıldı.
• 1977 Dünyanın tekrar kullanılabilen ilk uzay gemisi olan Uzay Mekiği, ABD ta-rafından fırlatıldı.
• 1982 Philips ve Sony şirketleri kompakt diski çıkardı.
• 1987 İlk sayısal ses bantları (DAT) üre-tildi.
• 1990 Yüksek netlikte televizyon (HDTV) yayını ilk kez yapıldı.
KAYNAKLAR:
1. Yazar: James Gleick (Çevirmen: Mehmet Doğan Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2016. 2. http://www.onlinefizik.com/content/ view/138/28 3. http://www.egitimpusulasi.net/ 4. https://www.makaleler.com/isa-ac-newtonun-hayati
